Աննա ՅԱԲԼՈՆՍԿԱՅԱ / ՀԱՐԹՈՒԿՆԵՐ

 

Դրամա

Գործող անձինք`
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — ՍԱՇԱ, 25 տարեկան երիտասարդ, արդեն գոյություն չունեցող դրոշների և հին
հարթուկների կոլեկցիոներ
ԿՈԼՅԱ — նրա կրտսեր եղբայրը, 9 տարեկան, կակազում է,
բայց երբեմն խոսում է անկաշկանդ
ՄԱՅՐ — նրանց մայրը, տարեց կին
ՔԵՌԻ — Իվան, նրանց հորեղբայրը, տարեց տղամարդ,
կղզու փրկարար կայանի պետը
ՊՐՈՖԵՍՈՐ ՇԵԿԼԻ — անգլիացի կոլեկցիոներ ու
ճանապարհորդ, 50 տարեկան, խնամված, մարզված, Մարիայի ամուսինը
ՄԱՐԻԱ — պրոֆեսորի կինը, ռուս, 30 տարեկան
Գործողությունը տեղի է ունենում ցամաքից ոչ հեռու գտնվող կղզում: Կղզին ասես սահմանային գոտի է, վերջին հանգրվան, որ նրա բնակիչներին տարանջատում է երևակայական սահմանից: Սահմանը պետական չէ, ավելի շուտ` զգայական: Դա մի եզր է, գիծ, որի վրա մշտապես հավասարակշռությունն են փորձում պահել ներկայացման հերոսները`
անէության մեջ չընկնելու համար:
Կղզին փոքրիկ ու բավական ամայի հողակտոր է, որի վրա է գտնվում ձկնորսական գյուղակը: Կղզիաբնակները ձկնորսներ են, ծով են դուրս գալիս փոքրիկ նավակներով, ձուկ են որսում ու տանում վաճառելու քաղաք` մայրցամաք: Սա շատ աբստրակտ կղզի է, կարծես գոյություն չունի քարտեզի վրա, և ներկայացման հերոսները մշտապես զգում են այդ աշխարհագրական պատրանքը: Նրանք շրջապատված չեն պարզապես ջրով, դա ավելին է, քան ջուրը: Կղզիաբնակներն անընդհատ փորձում են իրենց համոզել, որ իրենք կան, ապրում են:

ԱՌԱՋԻՆ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
Բեմի կենտրոնում հարթուկի տախտակն է: Նրա առջև, դեմքով հանդիսատեսը կանգնած մարդը զոլավոր հագուստով է, որը բանտային համազգեստ է հիշեցնում: Հարթուկող Սաշան է: Փոքրիկ, համարյա խաղալիքային հին հարթուկով հարթուկում է գոյություն չունեցող երկրների դրոշներ: Հարթուկում է խնամքով, վարժ շարժումներով հարթուկը սահում է մետաքսե ուղղանկյունների վրայով: ԽՍՀՄ, ԳԴՀ, Հարավսլավիա, Չեխոսլովակիա, Յեմեն, Արաբական Հանրապետություն, Տիբեթ… Տախտակի կողքին հսկայական չուգունե հարթուկ է ու հին թեյնիկ: Հարթուկողը շուտ-շուտ եռացրած ջուրը խմում է թեյնիկի քթիկից: Քթի տակ կամաց երգում է. «Мой адрес не дом и не улица, мой адрес не дом и не улица, мой адрес…»: Փորձում է հիշել նախադասության ավարտը, չի կարողանում ու նորից սկսում է սկզբից: Հարթուկի տախտակի աջ կողմում ուղեփակոց է: Կարմիր-սպիտակ շերտերով ներկված փայտի վրա նստած է Կոլյան, նրան թվում է, որ հեծնել է ձիուն ու «նո» գոռալով անտեսանելի կոշկախթանները խրում է ուղեփակոցի կողերը: Իսկ ուղեփակոցն իջնում ու բարձրանում է վեր, կարծես կարուսել լինի:
Հարթուկի տախտակի ձախ կողմում փայտե տնակ է, ասես թռչնի բույն լինի` ներկված սև-սպիտակ շերտերով: Տնակը սահմանային պահակակետ է հիշեցնում: Տանիքի տակի անցքից մեկ էլ տեսար` հայտնվում է նարնջագույն պլաստմասսայե կկուն, նայում է շուրջը, հիվանդագին բզզում, բայց հնչյուն չի արձակում: Տնակի ետևում ծառերի ուրվագծերն են, իսկ նրանց մեջտեղում ցցված է դատարկ դրոշակաձողը: Հարթուկողի թիկունում, ինչ-որ տեղ` հեռվում, ասես մառախուղի մեջ երևում է ջարդված նավակի քիթը, որը փակված է պատռված ձկնորսական ցանցով: Նավը մեկ հայտնվում է, մեկ անհետանում կապտավուն ծխի մեջ: Լսվում է ծովի աղմուկը:
Հարթուկողը խնամքով, երկու մատներով դասավորում է հարթուկված դրոշները:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (մտախոհ թքում է հարթուկին): Հարթուկի տախտակ:
Տնից լսվում է Մոր ձայնը:
ՄԱՅՐ — Կոլյա, տուն արի: Դասերդ դեռ չես արել:
ԿՈԼՅԱ — Մամ, մի քիչ էլ…
ՄԱՅՐ — (ջղային): Ո՞ւմ եմ ասում, շուտ` տուն: Թե չէ եղբորդ նման դատարկապորտ կդառնաս, ամբողջ կյանքում չուլ ու փալաս կհավաքես:
Հարթուկողը հանգիստ է վերաբերում Մոր խոսքերին, պարզ է, որ առաջին անգամ չի լսում դրանք: Կոլյան չկամ իջնում է ուղեփակոցից ու հարթուկի տախտակի կողքով գնում է դեպի տուն:
ԿՈԼՅԱ — Է՞դ ում դրոշն է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Բիրմայի:
ԿՈԼՅԱ — Էդ երկիրն է՞լ արդեն չկա:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չէ, ինչո՞ւ… կա: Միայն հիմա անունն ուրիշ է` Մյանմա, ու դրոշն էլ ուրիշ է:
ԿՈԼՅԱ — Բա ինչի՞ են փոխել:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Եկավ խունտան ու զավթեց իշխանությունը…
ԿՈԼՅԱ — Ով եկա՞վ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Խունտան:
ԿՈԼՅԱ — (գոռում է): Մամ, ի՞նչ բան է խունտան:
ՄԱՅՐ — (գոռում է ներսից): Կոլյա, շուտ` տուն:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Խունտան զինվորական դիկտատուրա է: Դու կարդա, կարդա… Ոնց էլ լինի, երկուսդ պիտի ուղղես:
ԿՈԼՅԱ — (հետաքրքրված): Իսկ էդ խուն… տան… ինքը… մարդկանց սպանե՞լ է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Սպանել է:
ԿՈԼՅԱ — Ըհը, ուրեմն կկարդամ: Բայց միևնույն է, չեմ հասկանում, ինչի՞ ես էդ դրոշները հավաքում: Երկրներն արդեն չկան…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Իսկ դու ինչի՞ ես ուղեփակոցի վրա խաղում:
ԿՈԼՅԱ — Չգիտեմ: Կայֆ է տալիս:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (թախծոտ): Հա, էլի… ինձ էլ է կայֆ տալիս:
ՄԱՅՐ — (համբերությունը սպառված): Կոլյա-ա-ա…
Կոլյան ներս է վազում: Քիչ անց դուրս է գալիս Մայրը, ձեռքին` ևս մի մեծ հարթուկ, բայց սա բրոնզից է:
ՄԱՅՐ — Քանի՞ անգամ եմ խնդրել, որ էս դագաղները գազօջախի վրա չդնես:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Մամ, սրանք դագաղ չեն: Հարթուկ են: Լավ էլ գիտես, որ դրանք ածուխով պիտի տաքացնել կամ վառարանի մեջ դնել, իսկ մենք ոչ մեկն ունենք, ոչ մյուսը… Ես էլ տաքացնում է գազօջախի վրա, փոխարենը հետո մի ամբողջ ժամ պահում են ջերմությունը, այնքան դրոշ կարելի է հարթուկել… Դրանք դագաղ չեն… իզուր ես այդպես… Մամ, դրանք շատ լավն են: Գեղեցիկ են: Հին են: Շատ փող արժեն:
ՄԱՅՐ — Բա ինչո՞ւ ոչ ոք չի գնում: Էդ ինչո՞ւ իմ թոշակով եմ երկուսիդ պահում: Կոլկան անհեր է մեծանում, իսկ դու…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես էլ… (Համբուրում է մորը:)
ՄԱՅՐ — (իբր` խիստ): Քսանհինգ տարեկան առողջ անբան… հարթուկներ ես հավաքում: Հասկացիր, ես հավերժական չեմ, մեռնեմ` Կոլկան ո՞ւմ է պետք:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ինձ է պետք:
ՄԱՅՐ — Սաշա, խնդրում եմ, թարգիր դրանք` դրոշներ, հարթուկներ, թեյնիկներ… Գնա, աշխատի, հը՞…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Փրկարար կայանո՞ւմ:
ՄԱՅՐ — Հորեղբայրդ վաղուց է առա­-ջարկել:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (հատու, չար): Նա ինձ հորեղբայր չէ: Սպանեն` մոտը չեմ գնա:
ՄԱՅՐ — Չէ մի չէ` սպանեն… Էլ դարդ չունե՞ս… Եղբորդ մասին մտածիր:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Իսկ ես մտածում եմ: Մտածում եմ: Շուտով փող կունենանք: Շատ փող: Ամեն ինչ կփոխվի, Կոլկան քաղաքում կսովորի, ես կվերանորոգեմ տունը, նավակը…
ՄԱՅՐ — (աղերսանքով): Նավակը պետք չէ…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Քեզ կբուժենք:
ՄԱՅՐ — Էդ ի՞նչ փողերով:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (ասես սարսափելի գաղտնիք է հայտնում): Մի քանի հարթուկ կվաճառեմ:
ՄԱՅՐ — Ո՞ւմ է պետք մետաղի ջար-դոնը: Էդ բոլորի դիմաց մի նորմալ հարթուկ էլ չեն տա, գոլորշի արձակող: Իսկ ինձ հենց էդպիսի հարթուկ է պետք…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Մամ, չես հասկա-նում, էդ պլաստմասսաներից ոչ մեկը չի համեմատվի իմ ունեցածի հետ: Այ, դու չես հավատում, բայց շուտով կտեսնես… Անգլիայից մի պրոֆեսորի հետ նամակագրական կապ ունեմ, նա հայտնի կոլեկցիոներ է: Հենց որ լսեց իմ կոլեկցիայի մասին, միանգամից ասաց, որ էլ ոչ մեկի հետ բանակցություն չվարեմ, որ ինքը շուտով կգա ու կգնի հարթուկները: Նրան հատկապես հետաքրքրում է չուգունը, որոշ չափով` բրոնզը…
ՄԱՅՐ — Բայց ո՞նց կգա էստեղ` էս մեր ծակուռը, քո հարթուկների ետևից: Սաշա, դու լրիվ ես ցնդել: Էդ ի՞նչ պրոֆեսոր է, հարթուկագե՞տ:
Անսպասելի ծովից լսվում է շարժիչի աղմուկ:
ՄԱՅՐ — Չհասկացա… փոստային նավա՞կ է: Բայց էսօր չորեքշաբթի է, իսկ նա ուրբաթ օրերն է…
Քամու աղմուկի միջից լսվում են օտար լեզվի նմանվող ձայներ:
Հայտնվում են պրոֆեսոր Շեկլին ու Մարիան: Շեկլին բարձրահասակ է, խորաթափանց աչքերով, ազատ խոսում է ռուսերեն: 50-ին մոտ է, բայց ավելի երիտասարդ է երևում: Նոր է սկսել ճաղատանալ, բայց դա տեսքը չի փչացնում: Պրոֆեսորը ուրախ է: Այս օտար երկրում ամեն ինչ նրա համար զարմանալի է: Շրջակա աշխարհն ու մարդկանց ընկալում է որպես թանգարանային նմուշներ, դա նրան դարձնում է մի փոքր ցինիկ, թեև բավական նրբորեն զգում է իրավիճակները, մարդկանց ու նրանց փոխհարաբերությունները:
Մարիա Շեկլին նրբատես է` մոդայիկ վերարկու, բարձրակրունկ կոշիկներ, պստլիկ պայուսակ, շիֆոնե կապույտ շարֆ… Նա վաղուց է ապրում արտասահմանում, սա նրա առաջին այցն է Ռուսաստան երկար բացակայությունից հետո: Հուզված է, զգացմունքները խեղդում են` վայրի ուրախությունից մինչև սպանիչ մելամաղձություն: Կարծես թեթև հարբած լինի:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — (անգլիական առոգանությամբ): Ներեցեք, ես… հասցեն ճի՞շտ է: Պոլին կղզի, Գոգոլի փողոց, տուն տասներկո՞ւ: Ալեքս… Կոլեկցիոներ… Մենք… հարթուկների խնդրով…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (հուզված): Ալեքսանդրը ես եմ: (Նայում է Մորը:) Քեզ որ ասում էի՞… (Պրոֆեսորին.) Բարև… բարև ձեզ: Ես սպասում էի ձեզ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Շատ ուրախ եմ, Պոլ… շատ ուրախ… իսկ սա միսիս Շեկլին է, իմ կինը… Մարիա… Ճիշտ հասկացեք, նախ և առաջ ինձ հետաքրքրում է այն հարթուկը, որի մասին ասում էիք… չուգունե… վուշե ու բամբակե կտորեղենի համար… վենզելներով… Իսկ… օհ, տեր Աստված, ահա այն:
Պրոֆեսորը տեսնում է հարթուկի տախտակի վրայի մեծ չուգունե հարթուկն ու նետվում դրա կողմը: Այնպես է ձեռք տալիս չուգունին, ասես փխրուն ծաղիկ լինի, ուշադիր զննում է, քնքշորեն շոյում հնագույն վենզելները:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — O, great!
Մայրը չռում է աչքերը՝ տեսնելով, թե ինչ հիացմունքի մեջ է պրոֆեսորը այդ «մետաղի ջարդոնից»:
ՄԱՐԻԱ — (խոսում է առանց առոգանության, ձեռքը պարզում է Հարթուկողին): Մաշա: (Ժպտում է մորը:) Բարև ձեզ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Սաշա: Շատ հաճելի է:
ՄԱՐԻԱ — (անկեղծ): Ինձ էլ շատ հաճելի է: Իրոք:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — (համբուրում է ապշահար Մոր ձեռքը` բաց չթողնելով հարթուկը): Ուրախ եմ ծանոթանալ… Պոլ: (Հարթուկողին.) Իսկ ձեզ մոտ նայելու բան կա կարծես… միանգամից անցնենք ձեր կոլեկցիան նայելուն, բայց մի փոքր հանգստանալ պետք է… Երկու օր է` ճամփա ենք գալիս: Ասացեք, այստեղ որտեղ… ուզենալ… գիշերել… մնալ… Ես ուզել…
ՄԱՅՐ — (ոչ մի կերպ ուշքի չի գալիս): Ուզել` ի՞նչ…
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ուզել…
ՄԱՐԻԱ — Նա ուզում է ասել` հոթել, հյուրանոց… Կայարանում խոսել եմ մարդկանց հետ, նավակը կլինի միայն վաղն առավոտյան, այնպես որ, մինչև վաղը այստեղ ենք, պետք է գիշերելու տեղ փնտրենք… (Ժպտում է:) Ցույց կտա՞ք, որտեղ է հյուրանոցը:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (շփոթված): Հյուրանո՞ց… Մեզ մոտ հյուրանոց չկա:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ինչպե՞ս թե` չկա: Հյուրանոց չկա՞: Ուզե՞լ… չկա՞…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չկա:
Անծանոթ ձայներ լսելով` տնից դուրս է վազում Կոլյան ու աչքերը չռում նորեկների վրա, պտտվում է ճամպրուկների շուրջը, զննում է արտասահմանյան դրոշմները:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — (նորից անդրադառնալով հարթուկին): O! Miracle!
ԿՈԼՅԱ — Մա, սրանք ո՞վ են: Մա, սրանք արտասահմանցի՞ են, ինչ է…
ՄԱՅՐ — Կամաց, մի գոռա, անհար-մար է:
ՄԱՐԻԱ — (ծնկի գալով Կոլյայի առաջ): Ողջույն, անունդ ի՞նչ է:
ԿՈԼՅԱ — Նիկոլայ:
ՄԱՐԻԱ — (ձեռքը պարզելով): Իսկ ես Մաշան եմ:
Կոյլան զարմանքով, սարսափով ու ուրախությամբ սեղմում է նրա խնամված սպիտակ ձեռքը` հայացքը չհեռացնելով նրանից: Տղան հիացմունքից կարկամել է` զգալով Մաշայի օծանելիքի բույրը: Նա միանգամից սիրահարվում է միսիս Շեկլիին:
ՄԱՐԻԱ — Եթե հյուրանոց չկա… Գուցե տեղացիներից մեկը սենյակ է վարձով տալիս: Մենք միայն մի գիշեր, առանձնապես բան պետք չէ… Միայն տաք սենյակ ու տաք ջուր…
ԿՈԼՅԱ — Սենյա՞կ… Հորեղբայրը ազատ սենյակ ունի:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (ջղային): Չէ: Նրա մոտ չեն գնա:
ՄԱՅՐ — Բայց ի՞նչ է պատահել, ի՞նչ սենյակ, մնացեք մեզ մոտ, եթե Սաշենկայի մոտ եք եկել: Տեղներս լայն չէ, բայց հարմար է: Ու հետո, ձեզ մի էնպիսի բորշչով կերակրեմ, որ ամբողջ կղզում չեք ճարի:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (համոզիչ): Եվրասիական մայրցամաքում` նույնպես:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Բո՞րշչ… Ի՞նչ բան է բորշչը:
ՄԱՐԻԱ — Պոլ, դա… ճաշատեսակ է… բազուկից կարմիր սուպ: Շատ համեղ է:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Կարմիր սո՞ւպ:
ՄԱՅՐ — Հա, լավ եփված, յուղալի, լոբիով, մսով, դափնետերևով…
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Դափնե… դափնետե…
ՄԱՐԻԱ — Դափնի, դափնու տերև…
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Մաշա, եթե անկեղ-ծորեն` ես շատ սոված եմ:
ՄԱՐԻԱ — (Մորը): Մենք չէինք ուզենա ձեզ…
ՄԱՅՐ — Ի՞նչ եք ասում… այսպիսի հյուրեր: Մենք միայն երջանիկ ենք, ճի՞շտ է, Կոլյա:
Կոլյան կարմրում ու գլուխը կախում է:
ԿՈԼՅԱ — Ճիշտ է:
ՄԱՅՐ — Ամեն օր չէ, որ այսպիսի հյուրեր ենք ունենում… Կոլյա, օգնիր, ճամպրուկները ներս տանենք:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — O, no problem! Ես ինքս:
Պրոֆեսորը վերցնում է ճամպրուկները, ուզում է բոլորը միանգամից տանել, բայց դրանք շատ են, մեկը ձեռքից դուրս է պրծնում: Ճամպրուկը բացվում է, այնտեղից դուրս են թափվում շիֆոնե շարֆեր` բազմագույն, նուրբ, շատ գեղեցիկ:
ՄԱՅՐ — (Մաշային): Սրանք ձե՞րն են:
ՄԱՐԻԱ — (նեղ զգալով): Իմն են…
ՄԱՅՐ — Ախ, էս ի՞նչ գեղեցկություն է: Այ, էս դեղինը… ջահել ժամամակ սրա նմանը ունեի…
Մարիան հանում է դեղին շարֆը, փակում ճամպրուկն ու շարֆը մեկնում է Մորը:
ՄԱՐԻԱ — Սա` ձեզ:
ՄԱՅՐ — Չէ-չէ… պետք չէ: Դրա հա-մար չասի, որ դուք… Պետք չէ: Ես ունեմ:
ՄԱՐԻԱ — Խնդրում եմ, վերցրեք: Ես իսկապես ուզում եմ ձեզ նվիրել:
Մաշան այնպես անկեղծ է, որ սկզբունքային Մայրը հանկարծ մեղմանում է, շփոթված վերցնում է շարֆն ու սեղմում դեմքին:
ՄԱՅՐ — Շնորհակալ եմ: Չգիտեմ, բայց հանկարծ հիշեցի… ասես երեկ լիներ… Մայրս էր պատմում… Պատերազմի ժամանակ հոսպիտալում բուժքույր էր: Ամեն օր այնքան ցավ էր տեսնում, այնքան խիզախություն… մի զինվորիկ էր իրենց մոտ պառկած: Հարմոն էր նվագում, ամեն մեկի համար բարի խոսք էր գտնում… Ոտքից էր վիրավոր, բեկորից… փտախտ սկսվեց: Ի՞նչ էր մնում անել… փրկել էր պետք, ոտքը կտրել… իսկ նարկոզ չկա: Եվ ի՞նչ… վիրաբույժը մի շիշ օղի խմցրեց ու` վիրահատական սեղանին… իսկ նա ծպտուն անգամ չհանեց: Երբ վիրահատությունից հետո պառկած էր արնաշաղախ կճատ ոտքով, բոլոր քույրերը, բոլոր զինվորները լալիս էին, իսկ ինքը երգեր էր երգում բարձր ձայնով… Ասում էր` առանց ոտքի ապրել կարելի է, իսկ առանց երգի` ոչ մի կերպ… Խնդրեց՝ մորը գրենք, որ ողջ-առողջ է… Երբ դուրս էր գրվում, մայրս նրան հենակներ տվեց, իսկ ինքը գրպանից, ֆոկուսնիկի պես, հանեց այ, էսպիսի շարֆ… վառ դեղին, ոնց որ արև… Շքեղ, շիֆոնից… Թե որտեղի՞ց էր գտել պատերազմի մսաղացի մեջ: Հենց սրա նման շարֆ էր: Ու ասում է մորս` սուտ էի ասում, առանց երգի էլ ապրել կարելի է, առանց հոգու անհնար է… Նվիրեց էդ շարֆը: Իսկ մայրս ինձ նվիրեց, տասնութամյակիս առթիվ: Միայն թե կորցրի, երբ տեղից-տեղ էինք տեղափոխվում: Շնորհակալություն: Շնորհակալ եմ, Մաշենկա: Դե, ի՞նչ ենք այստեղ անում, տուն գնանք:
Մայրը Պրոֆեսորին ուղեկցում է տուն, Կոլյան հետևում է նրանց, շարֆերով լի ճամպրուկը տանում է, ասես թանկարժեք մի բան: Նրանք ներս են գնում, այնտեղից լսվում է Պրոֆեսորի ձայնը. «Ի՞նչ բան է հենակը»: Մարիան մոտենում է հարթուկի տախտակին:
ՄԱՐԻԱ — Դրոշնե՞ր եք հավաքում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Հա:
ՄԱՐԻԱ — Բայց սրանք…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Հա, երկրների դրոշներն են, որոնք արդեն քարտեզի վրա չկան:
ՄԱՐԻԱ — Կոլեկցիայի սկզբունքը դա՞ է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ինչ-որ իմաստով…
ՄԱՐԻԱ — Իսկ կարելի՞ է հարցնել` ինչու: Գոյություն չունեցող եր­կրնե՞ր:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես էլ չգիտեմ: Հաճախ եմ մտածում… ինչ-որ մեկը պետք է հիշի: Երևույթների նկատմամբ, որոնք դադարում են գոյություն ունենալուց, միշտ կասկած է առաջանում` գուցե իրո՞ք դրանք չեն եղել:
ՄԱՐԻԱ — Բայց ինչպե՞ս… Կա պատմություն, հիշողություններ, արխիվներ, ոմանց կյանքը, անգամ` ցավը… Այ, հենց նոր ձեր մայրը… պատմեց, թե ինչ է կատարվել իր մոր` ձեր տատի հետ մի ուրիշ ժամանակ, ուրիշ երկրում, կես դար առաջ, բայց ամեն ինչ այնպես կենդանի էր նրա պատմածով…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ոչ թե պատմածով, այլ ձեր շարֆով: Դա էլ դրոշ է: Ամեն մարդ ունի իր դրոշը: Բայց դրոշ ունենալը քիչ է: Պետք է գտնվի այն մեկը, ով քո դրոշը կհանի ճամպրուկից, կհարթուկի, կբարձրացնի վեր… Դա պահի պաթոսն է: Ու դուք միանգամից կարողացաք գուշակել իմ Մոր դրոշը… Ինչ վերաբերում է պատմությանը… Որքան էլ տարօրինակ է, բայց ինձ թվում է, որ թե՛ հիշողությունները, թե՛ ցավը աբստրակտ են: Դրանք ոչնչի հետ կապ չունեն` ոչ մի փաստերի կամ դեպքերի… Ցավը տարօրինակ տաղանդով է օժտված` ապրում է իր կյանքով: Գոյություն ունենալու համար ապացույցի կարիք չունի:
ՄԱՐԻԱ — Իսկ դո՞ւք… Դուք կարիք ունե՞ք:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես էլ չունեմ:
ՄԱՐԻԱ — Իսկ ինչո՞ւ եք ապացույցներ հավաքում, որ այդ երկրները, համենայնդեպս, գոյություն ունեցել են:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Դրանք ապացույցներ չեն, պարզապես կտորեղեն է: Արժեքավոր են նրանով, որ աշխարհում էլ ոչ մեկը դրանց պատիվ չի տա, չի բարձրացնի դրոշակաձողին ու չի համբուրի նրա եզրը…
ՄԱՐԻԱ — Իսկ դուք կանե՞ք:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Երևի թե… հա:
ՄԱՐԻԱ — Բայց ինչո՞ւ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Որովհետև զվարճալի է: Երբեմն ինքս էլ կասկածում եմ, որ գոյություն ունեմ, որ կա այս տունը, կղզին… Այ, հիմա խոսում եմ ձեզ հետ ու չեմ հավատում, չեմ հասկանում, թե ծովի մեջտեղում ոնց մեզ գտաք… Իսկ երբ կանգնում ես գոյություն չունեցող կղզու կենտրոնում ու համարյա կախարդական այս հարթուկով հարթուկում ես անհետացած երկրի դրոշը` ինչ-որ չափով սթափեցնում է… Ամեն ինչ դառնում է հասկանալի: Ներեցեք, հիմար-հիմար դուրս եմ տալիս… Երևի հանգստանալ եք ուզում, իսկ ես ձեր վրա փորձարկում եմ իմ հիմար տեսությունը: Դուք հոգնել եք, չէ՞:
ՄԱՐԻԱ — Հոգնել եմ: Ոչ, դա զառանցանք չէ: Ու ձեր տեսությունն էլ ինձ հիմար չի թվում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Տարօրինակ է, բայց… շնորհակալ եմ…
Տնից դուրս են գալիս Պրոֆեսորը, Մայրն ու Կոլյան: Քարշ են տալիս խոհանոցային սեղանը, բերում բեմի կենտրոն:
ՄԱՅՐ — Մաքուր օդին ընթրենք, լավ եղանակ է:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Մաշենկա, այստեղ շատ լավ է: Գնանք, տես, թե ինչպես եմ տեղավորվել:
ՄԱՐԻԱ — Լավ, Պոլ, գնանք:
Պրոֆեսորը գրկում է կնոջ ուսերը, նրանք տուն են մտնում: Մայրը սպիտակ սփռոց է փռում սեղանին: Ներսից լսվում է Պրոֆեսորի խուլ ձայնը. «Չքավորություն ու շատ նեղվածք է: Ինչպե՞ս են նրանք այստեղ ապրում»:
ՄԱՅՐ — Սաշա, էդ պրոֆեսորն ու իրա կինը ոնց որ հեքիաթ լինեն: Չէ, իսկապե՞ս գնելու են էդ հարթուկները:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Որոնք որ կհամա- ձայնվեմ վաճառել:
ՄԱՅՐ — Սաշա, միայն հիմարություն չանես… ախր, դա…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Մամ, ամեն ինչ լավ կլինի:
ՄԱՅՐ — Ինչքա՞ն կտա դրանց համար:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ոնց որ թե շատ: Շատ թանկ, մամ:
ՄԱՅՐ — Ախ, տեր Աստված, երբ նրանք հայտնվեցին` քիչ մնաց փետանայի… Անգլիացիներ` ու մեզ մոտ, կղզում… Անունն էլ ծիծաղելի է` Պոլ…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Մամ, Պոլը մեր Պավելն է:
ՄԱՅՐ — Իսկ Մաշան… կինը մերոնցից է… ինչ լավն է: Բա ո՞նց, էնտեղ նրա նմանին չես գտնի… Օխ, միայն թե ամեն ինչ լավ լինի: (Խաչակնքում է: Տուն է մտնում:)
ԿՈԼՅԱ — Իսկ Մաշան գեղեցիկ է: Կարմրեցի’ր, ես տեսա:
Հարթուկողը շրմփացնում է նրա ծոծրակին:
ԿՈԼՅԱ — Հիմար:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Դասերդ արա:
ԿՈԼՅԱ — Ու նրանից բուրում է, ոնց որ… (Ձեռքով անորոշ շարժում է անում:) Ոնց որ… երկնքից:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ո՞ւմ ասացի` գնա:
Կոլյան գնում է դեպի տուն:
ԿՈԼՅԱ — Չեմ հասկանում, ինչի՞ն է պետք էդ պրոֆեսորը: (Գնում է:)
Մայրը սեղան է սարքում` շարում է ափսեները, նախապես մանրակրկիտ սրբելով դրանք, դնում է անձեռոցիկներ, գդալ-պատառաքաղ ու, վերջապես, կենտրոնում` տոնական սպիտակ ապու- րամանը՝ բորշչով: Կոլյան քարշ տալով բերում-շարում է աթոռները: Հարթուկողը դրոշն ամրացնում է կենտրոնական դրո­- շակաձողին:
ՄԱՅՐ — Նստեք ընթրելու:
Պրոֆեսորն ու կինը դուրս են գալիս տնից, մոտենում են սեղանին: Երբ բոլորը իրենց աթոռների մոտ են, անսպասելի թնդում է երա­ժշտություն` Տիբեթի հիմնն է: Հարթուկողը դանդաղ բարձրացնում է տիբեթական դրոշը: Բոլորը քարանում են: Կոլյայի ու Մոր համար դա սովորական բան է: Պոլն ու Մարիան ապշած են: Հնչում է հիմնի վերջին ակորդը: Հարթուկողը հանգիստ մոտենում է սեղանին, վերջապես բոլորը նստում են:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Սա ձեզ մոտ աղոթքի փոխարե՞ն է: Ինչո՞ւ տիբեթական դրոշ: Ձեր ընտանիքում բուդդայականնե՞ր են:
ՄԱՅՐ — (խաչակնքելով): Աստված հեռու պահի:
ՄԱՐԻԱ — Պոլ, պատկերացնո՞ւմ ես, Սաշան հավաքում է գոյություն չունեցող երկրների դրոշներ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Իսկապե՞ս… հետա-քրքիր է:
ԿՈԼՅԱ — Ամեն անգամ ընթրում ենք տարբեր դրոշների տակ: Երեկ Միացյալ Եմենի դրոշն էր, նախորդ օրը` ԽՍՀՄ-ինը:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ինչո՞ւ այսօր Տիբեթի դրոշն է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Իմ սիրած դրոշնե-րից մեկն է` Ձնե առյուծներ կարմիր-կապույտ շողերի ու արեգակի ֆոնին: Շատ սիրուն է:
Մայրը բորշչը լցնում է ափսեները:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Այս դրոշը պաշտոնա-պես արգելված է: Ես եղել եմ այնտեղ` Յու-Ցանգ նահանգում, տեսել եմ ավերված տաճարներ:
ԿՈԼՅԱ — Սաշա, իսկ ո՞վ է ավերել տաճարները:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Մինչև 1949 թվակա-նը Տիբեթը անկախ էր: 49-ի սեպտեմբերին Չինաստանը, առանց պատերազմ հայտարարելու, ներխուժեց Տիբեթ: Չինացիները նվաճեցին երկրի արևելյան մասն ու նրա կենտրոնը` Չամդո քաղաքը:
ԿՈԼՅԱ — Բա Տիբեթում բանակ չկա՞ր:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Տիբեթում բանակ կար, բայց չէր կարող դիմագրավել Չինաստանի բազմամիլիոն բանակին: Չինացիներն ավերեցին տիբեթական սրբավայրերը: Ով փորձում էր պաշտպանվել` սպանում էին կամ քշում ճամբարներ:
ԿՈԼՅԱ — Նրանք ճամբարնե՞ր ունեին:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Որոշ տվյալներով, դրանք մինչև հիմա էլ կան:
ԿՈԼՅԱ — Բայց Տիբեթում կար ինչ-որ մի… ղեկավար… թագավոր… ինչո՞ւ նա ոչինչ չարեց:
ՄԱՐԻԱ — Ոչ թե թագավոր, այլ Դալայ Լամա:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Մաշենկա, մինչ այդ Տիբեթը կառավարում էր ռեգենտը:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Այն ժամանակ Նորին Սրբություն Դալայ Լաման 16 տարեկան էր, բայց համարձակվեց ու ընդունեց երկրի կառավարումը: Ավելի ուշ տիբեթական պատվիրակությանը ստիպեցին Չինաստանում ստորագրել խաղաղության պակտ, որն իրականում ենթադրում էր ավելի լայնածավալ ներխուժում:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Պայմանագիրը կոչ-վում էր «17 կետ Տիբեթի խաղաղ ազատագրման համար»:
ԿՈԼՅԱ — Եվ ի՞նչ… նրանք այդպես էլ ետ չվերցրի՞ն իրենց հողերը: Ոչինչ չարեցի՞ն:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Արեցին: Փորձեցին ապստամբել: Չինական իշխանությունները փողոցներում հազարներին գնդակահարեցին: Ու երեխաների… շատ:
ԿՈԼՅԱ — Իսկ այդ Դալալա… լայմա՞ն:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Դալայ Լաման փախավ Հնդկաստան:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Դրահմասալում տիբեթցիները կազմակերպեցին Արտաքսված Տիբեթական Կառավարություն:
ԿՈԼՅԱ — Արտաքսվա՞ծ: Ու նրանք մինչև հիմա արտաքսվա՞ծ են: Գիրքը կա՞:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Կա, դարակի վրա:
Կոլյան տեղից վեր է թռչում:
ԿՈԼՅԱ — Մա, շնորհակալություն, շատ համով էր: (Տուն է մտնում:)
ՄԱՐԻԱ — Իսկ ես Տիբեթի մասին միայն գիտեմ, որ այնտեղ Նոր տարին գալիս է առավոտյան ժամը վեցին: Ու բուդդայականները տաճարներում իրար ողջունում են մետաքսե կամ չթե սպիտակ շարֆերով: Այդ շարֆերը մաքուր մտքերի խորհրդանիշ են:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (ժպտում է): Իսկ ես դա չգիտեի:
ՄԱՐԻԱ — Դուք ծիծաղում եք ինձ վրա: (Մորը.) Շատ համեղ բորշչ էր, վաղուց չէի կերել: Համեղ է, չէ՞, Պոլ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Հա, լավն էր: Դուք պատմությունը վատ չգիտեք, Ալեքս: Ես պատմաբան եմ, ասիական երկրների մասնագետ ու զարմացած եմ ձեր իմացությամբ: Հետաքրքրվո՞ւմ եք:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Անկեղծորեն` տանել չեմ կարող պատմությունը: Անօգուտ գիտություն է, միևնույն է, ուշ թե շուտ ամեն ինչ մոռացվում է: Ինձ թվում է, որ շուտ է մոռացվում…
ՄԱՅՐ — Դե, միք լսի նրան, դա անում է հանուն Կոլյայի` հիմն, դրոշ, որպեսզի նրան հետա­քրքիր լինի…
ՄԱՐԻԱ — Հանուն Կոլյայի՞…
ՄԱՅՐ — Չէ, դուք ուրիշ բան չկարծեք, Կոլյան շնորհքով տղա է, առաջ միայն հինգերով էր սովորում, բայց հոր մահից հետո…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (նեղսրտած): Մա…
ՄԱՐԻԱ — Ներեցեք, անձնական ոչինչ չէի ուզում հարցնել…
ՄԱՅՐ — Դե… կյանքում ամեն ինչ էլ պատահում է… Մեր Կոլյան էլ, ահա… հիվանդացավ… շատ երկար… Քանի՜ բժշկի ենք տարել… Իսկ երբ դպրոց վերադարձավ, պարզվեց, որ շատ է ետ մնացել, հատկապես պատմությունն ու աշխարհագրությունը: Դե, Սաշան էլ, որպեսզի զվարճացնի նրան, դրոշների էս ներկայացումները հորինեց…
ՄԱՐԻԱ — (զարմացած): Ուրեմն, դուք սա անում եք… Ի՜նչ հուզիչ է: Եվ, իսկապես, շատ մանկավարժորեն… Թեև, ներեցեք, մանկավարժորեն… ինչ ապուշ բառ է: Պարզապես սա շատ ճիշտ է:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Խաղային մեթոդ: Ազդող բան է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (ուրախ): Թե չէ… չէ՞ որ մտածեցիք, թե խելագար եմ: Ամեն անգամ ընթրիքից առաջ խելագար կոլեկցիոները բարձրացնում է գոյություն չունեցող երկրի դրոշը: Մտածեցիք, չէ՞, որ ցնդածի մեկն եմ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Դե, դե… (Ժպտում է:) Դե, մի քիչ… Բայց հիմա ամեն ինչ պարզվեց:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Այսինքն` պարզվեց, որ խելագար չե՞մ: Այսպես եմ վարվում, որ եղբայրս հեշտությամբ սովորի, հա՞:
ՄԱՅՐ — Սաշա…
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Բայց դուք ասացիք…
ՄԱՅՐ — Մենք ձեր գլուխը տարանք, Մաշենկա: Ավելի լավ է, ձեր մասին պատմեք:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ուրեմն այսպես, դուք սխալվում եք: Հանուն եղբորս չեմ անում, այլ հանուն ինձ: Դա ինձ դուր է գալիս: Ինձ դուր է գալիս հավաքել հարթուկներ, նրանցով հարթուկել այս դրոշներն ու բարձրացնել կղզու վրա… Այնպես որ ես, իրոք, խելագար եմ: Ես սիրում եմ ծեսեր: Դուք կարդացե՞լ եք դրոշի էտիկետը` միջազգային կանոնները:
ՄԱՐԻԱ — (խոնարհում է հայացքը): Ոչ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ինձ շատ են դուր գալիս այդ կանոնները, դրանք անգիր գիտեմ: Մի քանի կետեր պարզապես սիրում եմ: «Իջեցնելիս դրոշը չպետք է դիպչի գետնին կամ այլ առարկայի` ձեռքերից բացի: Դրոշը պետք է ծալել խնամքով, հարգանքով ու հանդիսավոր»: Լսո՞ւմ եք. խնամքով ու հանդիսավոր: Ու ոչինչ` ձեռքերից բացի… Ի՜նչ խոսքեր են… «Դրոշը պետք է բարձրացնել արագ, իսկ իջեցնել դանդաղ ու հանդիսավոր»: Էլի հանդիսավոր, հասկանո՞ւմ եք: Ու դանդաղ: Շամանական բան կա էստեղ… «Սգո արարողության ժամանակ դրոշը որոշ ժամանակ բարձրացնում են մինչև գագաթն ու իջեցնում դրոշակաձողի մեջտեղը: Նախքան դրոշն իջեցնելը այն բարձրացնում են մինչև գագաթը»: Այ թե ճշգրտություն է… Ուղիղ մեջտեղը: Մի միլիմետր ոչ վերև, ոչ ներքև: «Դրոշը գերեզման չեն իջեցնում»: Դե, պարզ է, ո՞վ դրոշը գերեզման կդնի: Դրոշը ռեժիմի կյանքի խորհրդանիշն է: Իջեցնել այդ խորհրդանիշը գերեզման, անգամ այն մարդու գերեզմանը, ով մահացել է այդ դրոշի համար… «Պատերազմներում զոհված զինվորների հիշատակման օրը մինչև կեսօր դրոշը իջեցված է, իսկ կեսօրից հետո մինչև մայրամուտ բարձրացնում են վեր»: Մինչև կեսօր: Ու` վերջ: Դրանից հետո ժամանակը կծկում է և՛ դրոշը, և՛ հիշողությունները…
Տհաճ լռություն է տիրում: Պրոֆեսորը Հարթուկողին նայում է բժշկի հետաքրքրությամբ, ասես զննում է եզակի ախտանիշ: Մարիան ու Մայրը նեղ են զգում: Հարթուկողը ցրված-հանգիստ է: Անսպասելի ուժեղ քամի է բարձրանում, քիչ է մնում` տապալի Տիբեթի դրոշը, բարձրացնում է սփռոցի եզրերն ու Մաշայի պարանոցի շարֆը:
ՄԱՅՐ — Եղանակը փչանում է, դու­-րըս չի գալիս:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (Մաշային): Այսեդորա Դունկանին եք նման:
ՄԱՐԻԱ — Չէի ուզենա նրա ճակա-տագիրն ունենալ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Առաջին անգամ կնոջս տեսել եմ, երբ պարում էր:
ՄԱՐԻԱ — (ամաչկոտ ժպտում է): Ինքնագործ թատրոնում էի խաղում: Դերս առանց խոսքի էր, քամին էի: Դուրս էի թռչում ձախ կուլիսից, բեմում պտտվում, թափ տալիս ձեռքերս, մազերս ու կորչում աջ կուլիսում: Այդպիսի դեր էր:
ՄԱՅՐ — Ներկայացումը ո՞նց էր կոչ-վում:
ՄԱՐԻԱ — Ալիսան հրաշքների աշխարհում:
ՄԱՅՐ — Իսկ այդ հեքիաթում քամի կա՞:
ՄԱՐԻԱ — Մեր ներկայացման մեջ կար: Ես դուրս էի թռչում ամեն անգամ, երբ տեսարանը լցնել չէր լինում: Իրականում, Ալիսայի դերը իմն էր, ամբողջ ամառ փորձ էի արել, բայց… Վերջին պահին դերը տվեցին հնչյունային օպերատորի սիրուհուն, նա հրաժարվում էր ապարատուրան բերել, եթե… հասկանում եք: Ռեժիսորը կատաղել էր, բայց ելք չուներ, պրեմիերան ինչպե՞ս խաղայինք, իսկ ազդագրերն արդեն փակցրել էին… Հրավիրել էին շրջանային երկու ղեկավարների, դատավորին, ինչ-որ մայորի ու, չգիտես ինչու, գերեզմանատան տնօրենին… Ռեժիսորն էլ տեղի տվեց: Այն ժամանակ տասնինը տարեկան էի, իսկ սիրուհին` համարյա քառասուն: Չգիտեմ, Քերոլի մտքով նման բան կանցնե՞ր… Թեև, ինչ իմանաս, մեկ էլ տեսար` հավանեց… Դրանից ավելի սյուրռեալիստական Ալիսա էլ երբեք չեմ տեսել…
ՄԱՅՐ — Չեմ հասկանում, քառասուն տարեկան կինը ո՞նց կարող է փոքրիկ աղջկա դեր խաղալ:
ՄԱՐԻԱ — Որոշ տեղերում սպանելու աստիճան լավն էր, նա խողովակների նման երկար ոտքեր ուներ ու լայն ուսեր: Երբ մենա­- խոսությունից բառեր էր ար-տաբերում, ծիծաղից մեռնել կարելի էր…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Հատկապես ի՞նչ բառեր:
ՄԱՐԻԱ — «Ես հիմա շարժվում եմ, ասես հեռադիտակ լինեմ: Մնաք բարով, ոտքեր»: Իսկ ես պտտվում էի նրա շուրջը` պատկերելով քամի: Բայց դժվար թե մեկի մտքով անցներ, որ ես քամի էի:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Իսկ իմ մտքով անցավ: Ոչնչի հետ շփոթել չէր լինի` քամի էր: Ես նորից էի ուզում դիտել այդ ներկայացումը:
ՄԱՅՐ — Իսկ ո՞նց հայտնվեցիք… մեզ մոտ… այստեղ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ուսումնասիրում էի առևտրական դասի կենցաղը գավառական քաղաքներում: Մենագրություն էի գրում, փորփրում էի արխիվները, հարյուրավոր փոքրիկ թանգարաններ եմ այցելել երկրով մեկ… Հենց այդ ժամանակ էլ սկսեցի ամեն տեսակի իրեր հավաքել` ամանեղեն, իլիկներ, զանգակներ ու, վերջապես, հարթուկներ: Ռուսական հարթուկներն ինձ ցնցեցին: Ինձ պատմեցին մի մարդու մասին, նա Էնսկում գերեզմանատան տնօրենն էր, հետաքրքրվում էր երկրագիտությամբ, մեծ արխիվ էր հավաքել հարյուր-երկուհարյուր տարի առաջ Էնսկում ապրած մարդկանց մասին… Այցելեցի նրան, ապրում էր գերեզմանատանը, հին եկեղեցուց ոչ հեռու: Նրա տունը… ասես կինոյից լիներ… ուրվականների մասին պատմող ֆիլմից: Ամբողջ օրը օղի խմեցրեց, իսկ երեկոյան հայտարարեց, որ թատրոն ենք գնում: Ես չէի պատկերացնում, թե այդ վիճակով ինչպես կարող եմ հայտնվել թատրոնում: Չգիտեմ էլ` ինչպես համոզեց: Բայց շնորհակալ եմ իրեն, ինչպես ոչ ոքի: Նստեցինք առաջին շարքում, ինձ շատ վատ էի զգում, չէի հասկանում` որտեղ եմ գտնվում… Բայց երբ բեմ վազեց Մաշենկան ու սկսեց պտտվել` պատկերելով քամին, ես… ինչպես են դա ասում… ես…
ՄԱՅՐ — Օյաղացա՞ր:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ճիշտ այդպես: Օյա-ղացա:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Եթե շատ երկար ձեռքերիդ մեջ պահես շիկացած կրակխառնիչը, ի վերջո կվառվես, եթե դանակը քաշես մատիդ վրայով` մատից արյուն կգա, եթե մի շնչով գլխիդ քաշես «Թույն» գրված սրվակի պարունակությունը, վաղ թե ուշ, համարյա հավանական է, որ քեզ վատ կզգաս:
Մարիան ծիծաղում է:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ի՞նչ, ներեցեք…
ՄԱՐԻԱ — Դա հեքիաթից է… Ալիսայից:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — (Հարթուկողին): Անգի՞ր գիտեք այդ հեքիաթը:
ՄԱՅՐ — Չէ, ի՞նչ եք ասում, Սաշան շատ տարօրինակ հիշողություն ունի: Դեռ մանկությունից միտքն էր պահում տողեր, նախադասություններ հին լրագրերից, բանաստեղծության կտորներ, տա- րօրինակ անվանումներ… Դրանք մեկ էլ տեսար` միտքն են գալիս: Փոխարենը մշտապես մոռանում է խոհանոցում փակել ջրի ծորակը: Տարրական բաներ չի հիշում ու երբեմն դժվարանում է Կոլյային ասել, թե ինչ է անում յոթը բազմապատկած ութով:
Նորից ուժեղ քամի է բարձրանում, լսվում են ճայերի սուր ճիչերը: Պրոֆեսորը ծալում, մի կողմ է դնում անձեռոցիկը:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Շնորհակալություն, շատ համեղ էր: Ալեքսանդր, դեմ չե՞ք լինի, եթե հենց հիմա նայենք կոլեկցիան:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Լավ, միայն մորս օգնեմ` սեղանը հավաքենք:
ՄԱՐԻԱ — Ես կօգնեմ:
ՄԱՅՐ — Դե, չէ, ինքս գլուխ կհանեմ:
ՄԱՐԻԱ — Ես կօգնեմ:
Մարիան արագ ու վարպետորեն գործի է անցնում: Հարթուկողն ու Պրոֆեսորը տուն են մտնում:
ՄԱՐԻԱ — Շնորհակալություն հրաշալի ընթրիքի համար: Ես ինձ նեղ եմ զգում… մենք ոնց որ վիրավորեցինք Սաշային:
ՄԱՅՐ — Չէ, ի՞նչ եք ասում, պարզապես նա միշտ նյարդայնանում է, երբ խոսում եմ հոր մասին:
ՄԱՐԻԱ — Ի՞նչ է պատահել նրան:
ՄԱՅՐ — Զոհվել է փոթորիկի ժամա-նակ: Խեղդվել է:
ՄԱՐԻԱ — Տեր Աստված…
ՄԱՅՐ — Երեք տարի առաջ… իսկ մենք մինչև հիմա չենք կարող հավատալ, ուշքի չենք գալիս: Կարծես արդեն համակերպվել ենք, ընդունել ենք, որ նա չկա, ու ապրում ենք, բայց լինում է, գլուխդ բարձրացնում, երկինք ես նայում ու մտածում ես` չէ, չի կարող պատահել… Սկզբում սպասում էի, ափ էի գնում, նայում` չի՞ երևում նավակը, մտածում էի` այ, հիմա կգա, կնստենք ընթրելու… Հոր մահից հետո Կոլյան սկսեց կակազել, իսկ Սաշան լռում է: Օրերով: Միայն ես գիտեմ, որ մեղավոր է համարում Իվանին` հորեղբորը: Իվանը փրկարար կայանի պետն է: Այդ օրը նախազգուշացրել էր Միշային, որ չի կարելի ծով դուրս գալ` փոթորիկ է լինելու: Իսկ նա որոշեց, որ կհասցնի, հաջորդ օրը Կոլյայի ծննդյան օրն էր ու ինքն ուզում էր խաղալիք գնացք գնել… Կոլկան շատ էր ուզում: Սարսափելի, ահեղ փոթորիկ սկսվեց… Սաշան վազեց կայան, խնդրեց, որ փրկարարների բրիգադն անմիջապես ծով դուրս գա, բայց Իվանը` ոչ մի կերպ… Ասաց, որ չի կարող խաղալ մարդկանց կյանքի հետ, որ մնում է միայն սպասել, որ հույս կա… Բայց երբ փոթորիկը հանդարտվեց ու փրկարարներն սկսեցին որոնել` գտան միայն նավակի բեկորները, իսկ երկու օր անց ափ ելավ նաև դիակը…
ՄԱՐԻԱ — Սարսափելի է…
ՄԱՅՐ — Հա…
Նրանք ամանեղենը տանում են տուն: Հարթուկողը սեղանին է շարում հարթուկներ, ամենամեծը` մինչև 10 կգ ու պստլիկ, որ տեղավորվում է ափի մեջ: Գալիս է Պրոֆեսորը, խոնարհվում է ու սկսում զննել դրանք: Հարթուկողը պտտվում է սեղանի շուրջը: Շեմին կանգնած Մարիան հայացքով հետևում է Սաշային:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Այս հարթուկներով ամեն առավոտ հարթուկում եմ իմ կղզին: Ամառվա վերջին, երբ երկինքը զնգում է ծանրացող շոգի բեռան տակ, կղզին հարթուկում եմ երկաթե կափարիչով չուգունե հարթուկով: Հարյուր տարի առաջ տանտիկինը ցած է գցել, փխրուն պատյանը ճաքել է ու նա հարթուկը տվել է վարպետին: Դե, այդ վարպետն էլ կափարիչը երկաթից է կոփել: Սա չեմ տաքացնում, նրանով հովացնում եմ տոթ օգոստոսի կարճատև երեկոները: Բայց երբ տապի վերջին պատառը լուծվում է աշնան կուչ եկած շնչառության մեջ` ձեռքս եմ վերցնում այս մեկը, որ նման է ծովային լաստանավի: Նրա ետևում անցք կա, իսկ ինքը սնամեջ է: Ներս եմ հրում շիկացած հեսանն ու թեթևորեն սահեցում աշնանային մշուշոտ մակերեսով: Ոչ ոք չգիտե, թե ինչու սեպտեմբերի վերջ կղզի են վերադառնում տաք օրերը: Ես գիտեմ: Կղզու երկինքը ես տաքացնում եմ այս լաստանավով ու որոշ ժամանակ երկարացնում եմ երանությունը: Բայց հեսանը չի կարող երկար պահել ջերմությունը: Իմ չուգունե ու բրոնզե զինվորները սառում են, ինչպես զոհված զինվորները՝ ձմռանը մեծ պատերազմում: Դա անխուսափելի է: Եվ այդ ժամանակ ինձ այլ բան չի մնում, ես վերցնում եմ տասկիլոգրամանոց հրեշն ու քրտնքի մեջ կորած` հարթուկում եմ փետրվարի շինելի ծանր մահուդը: Դա դժվար ու համարյա անօգուտ գործ է: Երբեմն ինձ հաջողվում է մի քիչ տաքացնել ձնե սփռոցը, բայց դեռ երբեք չի հաջողվել ստիպել արևին, որ գոնե մի երկու անքամի օր բաց թողնի ձմռան կեսին… Նա լուսավորում է պայծառ, երկրին մոտիկ ու պաղ: Ձմռան շինելը ճրթճրթում է բարակ սառցակալած կեղևով: Ես ինձ անուժ եմ զգում: Ու երբ իմ իզուր աշխատանքը հուսահատության ձև է ընդունում և ձեռքերս թմրում են նոր կտավի մտքից միայն, հանկարծ հարթուկն անշարժանում է ձմռան եզրին` ֆշշոցով հալեցնելով կեղտոտ ձյան մնացորդները: Այն, ինչ անվերջ էր թվում` հանկարծ ավարտվում է: Մարտին դեռ ցրտոտ է, բայց գարունը ուրիշ զգեստ չունի` չթից բացի, փոթերով ու ժանյակներով… Այդ ժամանակ դողացող ձեռքերով, աշխարհում ամենաշատը վախենալով այրել բարակ, համարյա թափանցիկ այդ կտորը` ես տաքացնում եմ այս պստիկ հարթուկը: Նա շատ փոքր է, ընդամենը քսան գրամ… Ութսունվեց տարի առաջ երկու աղջնակ` տերտերի դուստրերը, սրանով հարթուկում էին իրենց տիկնիկների զգեստները: Իսկ ես հիմա հարթուկում եմ Գարնան հանդերձանքը: Դա ամենաերջանիկ ժամանակն է, միակ ժամանակը, երբ ինձ թվում է, որ չթի փոխարեն իմ տիկնիկային հարթուկի տակ դեղում են թիթեռների թևիկները ու նրանց հպումից աշխարհ է վերադառնում ջերմությունը, ծնվում է կրկին…
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ի՞նչ եք ուզում սրա հա-մար:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Այս մեկը չի վաճառ-վում:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ինչպե՞ս թե` չի վա-ճառվում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Այդպես, չի վա-ճառվում: Այս հարթուկը գտել եմ արդեն հանգուցյալ ծեր դերձակուհուց, նրան ամբողջ գյուղը գիտեր. շատ վաղուց նա առագաստներ էր կարել… Մամ, հիշո՞ւմ ես, նա պատմում էր, թե ինչպես էր խաղում քրոջ հետ: Նա տիկնիկի զգեստները կարում էր խատուտիկներից ու ժանյակի կտորտանքից, իսկ քույրը հարթուկում էր: Ծեր կինը ծիծաղում էր, պատմում, որ նրանք շատ էին կռվում այդ հարթուկի համար, իսկ մի անգամ նույնիսկ երդվեցին երբեք չխոսել իրար հետ, իբր` էլ քույրեր չեն, թշնամի են մինչև գերեզման… Ամբողջ կյանքում միասին ապրեցին, շատ էին սիրում իրար… Երբ քույրը մահացավ, դերձակը հիվանդացավ ու մի տարի չանցած մահացավ: Մահվանից առաջ կանչեց ինձ ու նվիրեց այս հարթուկը: Ասաց` գիտեմ, որ լավ ձեռք եմ հանձնում, միայն խոստացիր, որ չես վաճառի: Ես խոստացա:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Բայց ես լավ գին կտամ: Հազար: Երկու հազար: Դուք գինն ասեք:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ոչ: Վերցրեք սա կամ էն մեկը` բրոնզից:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Բայց ինձ փոքրիկն է պետք, վաղուց էի այդպիսին փնտրում: Եվ Նյու Հեմփշիրում, և Մելբուռնում, և Տոկիոյում: Հանդարտվեք ու պարզապես մտածեք, թե ինչ գումար կարող եք պահանջել դրա դիմաց:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Դա չի վաճառվում:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Երեք հազար:
ՄԱՅՐ — Սաշա… Սաշա:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ներեցեք, պրոֆեսոր:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Հինգ հազար:
ՄԱՅՐ — Սաշենկա, ի սեր Աստծո, մտածիր… Մենք կարող ենք տունը վերանորոգել ու Կոլկային… ուսման համար, քեզ էլ…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Մամ, ես խոստացել եմ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Բայց այդ պառավը մահացած է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ուրեմն՝ մահը դա-վաճանության առի՞թ է:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Բայց ինչո՞ւ այդպես… Ես պարզապես առաջարկում եմ շահավետ գործարք: Մտածեք ձեր ընտանիքի մասին:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես ամեն վայրկյան եմ մտածում ընտանիքիս մասին: Ասում եք` շահավետ… ինձ համար շահավետը տված խոսքին հավատարիմ մնալն է: Ես հաճախ եմ խախտել տարբեր խոստումներ ու էլի մեկը խախտել չեմ ուզում: Այս հարթուկը չի վաճառվում:
Սաշան տուն է մտնում:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Շատ տարօրինակ է: Ես չէի ուզում վիճել: Բայց ես այստեղ եմ եկել գործով, և Ալեքսանդրը գիտեր այդ մասին: Հույս ունենա՞մ, որ դեռ միտքը կփոխի:
ՄԱՅՐ — Հըմ… հասկանո՞ւմ եք… միք նեղանա, պարզապես Սաշան շատ բան է տեսել… նյարդային է, կասկածամիտ…
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Հասկանում եմ, բայց ես քարշ եմ եկել, հասել այստեղ… այսքան հեռու…
ՄԱՐԻԱ — Պոլ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Դե՞, ի՞նչ…
ՄԱՐԻԱ — Նա ուրիշ շատ հարթուկ-ներ ունի:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Դրանք ինձ պետք չեն: Իմ կոլեկցիայում ավելի հետա­քրքիր տեսակներ կան շինելի մահուդ հարթուկելու համար, մի բռնակով ու հանովի կողամասերով, հին գլանատախտակ կա վուշը հարթեցնելու համար, իսկ քսան գրամանոց տիկնիկային հարթուկ չկա: Ինձ դա է պետք: Ու ես դա կստանամ:
Հարթուկողը տնից դուրս է գալիս, ձեռքին` ևս մի հարթուկ ու ամսագիր:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ավելի լավ է` սա վերցրեք, եզակի բան է: Գովազդվել է 1913 թվականի «Նևա» ամսագրում: Նայեք, այս անցքից սպիրտ է լցվում: Վառում ես պատրույգն ու բոցը տաքացնում է մետաղական կմախքը: Էլ ոչ մի տեղ չեք գտնի: Սա պատրաստ եմ տալ շատ չափավոր գնով, իսկ ամսագիրը` անվճար:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Իրոք, եզակի մոդել է: Բայց դա կա իմ կոլեկցիայում, գտել եմ հենց այն գերեզմանատան պետի մոտ, ում մասին պատմեցի ընթրիքի ժամանակ: Բայց ես պատրաստ եմ ձեռք բերել այն, եթե կվաճառեք տիկնիկայինը: Մտածեք: Կամ, գիտե՞ք, ինչ… գիտեմ, որ այս առաջարկս ձեզ դուր կգա: Ես գնում եմ ձեր բոլոր հարթուկները: Միանգամից: Քսան հազար կվճարեմ:
ՄԱՅՐ — Ա-ա-ա-ա…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չէ, դա… այդքան պետք չէ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ուրեմն համաձա՞յն եք:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Համաձայն եմ: Բայց տիկնիկայինը չի վաճառվում:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — (փոքր-ինչ չարացած): Սա ի՞նչ բան է, եկել եմ այս… ռուսերեն ինչպես է… ծակ… ծակուռը, այս սատանայի տարած կղզին…
ՄԱՅՐ — Սաշա:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ցավում եմ, որ այս կղզին ձեզ համար սատանայի է… Ինձ համար այն Աստվածային է, ինչպես աշխարհի բոլոր կղզիները, ներառյալ` Անգլիան, եթե այն ընդհանրապես գոյություն ունի:
ՄԱՐԻԱ — Անգլիան գոյություն ունի, Սաշա:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Հա՞, իսկ ես գոյություն ունե՞մ: Ես գոյություն ունե՞մ, եթե մշտապես դավաճանում եմ իմ խոստումներին, խոստանում ու խաբում եմ… Գոյություն ունե՞մ, թե՞ ոչ: Ուզում եմ մարդ լինել: Բայց ոչ` փողի դիմաց: Պարզապես…
ՄԱՐԻԱ — Ես ձեզ հասկանում եմ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Իսկ ես` ոչ:
Ուժգին քամի է բարձրանում: Ճայերն ավելի բարձր են ճչում: Տնից դուրս է վազում Կոլյան, ձեռքին` երկու կարմիր դրոշակ:
ԿՈԼՅԱ — Սաշա, պարապիր ինձ հետ, չեմ կարող հիշել «Ժ» ու «Մ» տառերը:
ՄԱՅՐ — Կոլյա, հետո…
ՄԱՐԻԱ — Դրանք ի՞նչ դրոշակներ են:
ԿՈԼՅԱ — Սեմաֆորային:
ՄԱՐԻԱ — Ազդանշան եք ուղարկում ծո՞վ:
ԿՈԼՅԱ — Հա:
ՄԱՐԻԱ — (Սաշային): Նրան սեմաֆորային այբուբե՞նն եք սովորեցնում: Ինչ լավ է: Իսկ ես մանկուց երազել եմ սովորել…
ԿՈԼՅԱ — Կարող եմ քեզ ցույց տալ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Լսեք, փողն ինձ մոտ է: Քսան հազար: Հենց հիմա կարող եմ վճարել: Հիմա վճարում եմ, իսկ առավոտյան մենք կմեկնենք, հարթուկները կբարձենք նավակի մեջ ու կգնանք: Իսկ դուք կմնաք` հարուստ ու երջանիկ: Մտածեք:
Քամու նոր պոռթկում: Գալիս է տարեց, մի քիչ խմած հորեղբայր Վանյան:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Փոթորիկի նախա- զգուշացում: Վաղվա համար հայտարարված է փոթորիկի նախազգուշացում… Ոչ մի տեղ էլ չեք մեկնի:
ՄԱՅՐ — Իվան, բարև: Կոլյա, բարևիր հորեղբորդ:
Կոլյան դժկամ մոտենում է հորեղբորը, ընթացքում շրջվելով եղբոր կողմը, իսկ նա կանգնած է` գլուխը կախ:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Ողջույն, Կոլյա, կյանքդ ո՞նց է: Իսկ դու, Սաշա, ինչո՞ւ չես բարևում: Ձեռք չես տալիս:
Հարթուկողը բարձրացնում է գլուխը` կարմրատակել է, դողում է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ու չեմ տա:
Հարթուկողը շրջվում, վազում է դեպի ծովը: Մայրը փորձում է նրան կանգնեցնել, բայց նա արագ անհետանում է:
ՄԱՅՐ — Ներիր նրան… Ծանոթացեք, սա Իվանն է:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Իվան, կարելի է` Վանյա: Տիկիննն… (Համբուրում է Մարիայի ձեռքը:) Տիկիննն…
Պրոֆեսորը Իվանի ափից ազատում է կնոջ ձեռքն ու մեկնում իր, ոչ այնքան բարեհամբույր ձեռքը:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Պոլ:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Ի՞նչ` պոլ:
ՄԱՅՐ — Պոլ… էդպես անուն է… անգլիական:
ՔԵՌԻ — Հա… Պոլ… այսինքն` Պավել: Իսկ ես` Իվան: Տես, է, եթե երկուսիս անունները միացնեն, կստացվի Իվան-Պավել… Իոհան-Պավել Երկրորդ` ոնց որ հանգուցյալ Հռոմի Պապը: Հանգուցյալ Պապը… Ես` Իոհան, իսկ դու` Պավել… Լրիվ համապատասխանության համար պետք է, որ մեզնից մեկը դառնա պապ, մյուսը` հանգուցյալ: Ինձ համար պապ լինելն արդեն ուշ է, հիսունս ապրել եմ, իսկ երեխա չկա… ուրեմն` ես կլինեմ հանգուցյալը… հռոմեական, իսկ դու, Պոլ, կլինես Պապ… տես, թե ինչ գեղեցկուհի կին ունես… մեկին կծնի…
ՄԱՅՐ — Իվան, խնդրում եմ քեզ…
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Ջոն-Պոլ, իսկ ֆրան-սերեն` Ժան-Պոլ… ոնց որ Բելմոնդոն…
ՄԱՅՐ — (Մարիային ու Պոլին): Դուք ներեք նրան… նա ընդհանրապես չի խմում:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Խմում եմ, խմում… Ի դեպ, պրոֆեսոր…
ՄԱՅՐ — Իվան:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — (Կոլյային բարձրացնում, պտտում է): Ա-ա-ա… Ես, ըհը, նրանց հորեղբայրն եմ: Հորեղբայր Վանյան: Առաջ ինձ սիրում էին եղբորս տղաները` Կոլկան ու Սաշկան: Իսկ հիմա` չէ, հիմա չեն սիրում: (Սայթաքում, հազիվ է մնում ոտքի վրա:)
ՄԱՅՐ — Իվան, թող նրան… Կոլյա, տուն գնա:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Չէ, չէ… էդ ո՞ւր, արի, ես քեզ ցույց տամ, ոնց պետք է դրոշակներով… (Կոլյայի ձեռքից վերցնում է դրոշակները:) Տես, սա «Ա» տառն է…
Քեռին փորձում է ցույց տալ, բայց ուժեղ է թափահարում ձեռքերն ու ընկնում է գետնին: Կոլյան տուն է վազում, Մայրը հետևում է նրան:
ՄԱՐԻԱ — Թեղեք, ձեզ օգնեմ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Պետք չէ, Մաշա, ինքը կբարձրանա:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Այ, էդտեղ դու ճիշտ ես, կբարձրանամ: (Դժվարությամբ ոտքի է կանգնում:) Ցավում է:
ՄԱՐԻԱ — Շա՞տ:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Չէ-է… (Բռունցքով խփում է կրծքին:) Էստեղ է ցավում… էստեղ է վնասվել… հոգում: Սալջարդ: Պոլ, արի խմենք, հը՞:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ոչ, ես…
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Խնդրում եմ:
ՄԱՐԻԱ — (Պրոֆեսորին): Ինչ կա՞ որ, խմիր նրա հետ, կթեթևանաս:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Այստեղ խմելու չեմ եկել, ես ուզում եմ գնել այդ սատանի հարթուկն ու գնալ… գրողի ծոցը:
ՄԱՐԻԱ — Սկսել ես հայհոյել ռուսի պես… Պետք չէ, շուրջդ մարդիկ են, ոչ թե հարթուկներ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Իսկ ես դրանում համոզված չեմ:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Լավ կոնյակ ունեմ, չհրաժարվես, Պոլ… Ու հետո, դու Հռոմի Պապը չես:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Ես պիտի խոսեմ այդ տղայի հետ:
ՄԱՐԻԱ — Մնա այստեղ, ինքս կփնտրեմ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Որ գտնես` փորձիր համոզել նրան:
Մարիան գնում է ծովի կողմը: Քամին ոռնում է:
ԵՐԿՐՈՐԴ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
Ծովափ. սկսվում է փոթորիկը: Մթնշաղ: Քամի: Ջարդված նավակի բեկորներ: Հեռվում, բեմի խորքում` Հարթուկողի տան ուրվագիծը, երևում են դրոշակաձողերը:
Հարթուկողն ու Մարիան:
ՄԱՐԻԱ — Ցուրտ է:
Մարիան պայուսակից հանում է սիգարետի տուփն ու կրակայրիչը: Հարթուկողը պիջակը գցում է Մաշայի ուսերին:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ծխո՞ւմ եք:
ՄԱՐԻԱ — Արի դու-ով խոսենք, լա՞վ: Ծխում եմ: Ամուսնուցս գաղտնի: Պրոֆեսորին դուր չի գալիս, չէ՞ որ մենք առողջ կենսակերպով ենք ապրում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Պարզ է:
ՄԱՐԻԱ — Դժվար քեզ համար պարզ լինի:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ինձ համար պարզ է… դուք… դու եկել ես ինձ համոզելու, որ վաճառեմ հարթուկը:
ՄԱՐԻԱ — Ճիշտ է, եկել եմ, բայց չեմ համոզի: Ընդհակառակը, հետաքրքիր կլինի, եթե բացառություն լինես:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Բացառություն ինչի՞ց:
ՄԱՐԻԱ — Քանի անգամ եմ տեսել, թե Պոլն ինչպես է գնել մի բան, որը չի վաճառվել: Ոնց էլ լինի, նա միշտ ստացել է իր ուզածը:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — …քեզ է՞լ:
ՄԱՐԻԱ — (հազում է): Ես… ես… ես չեմ վաճառվել:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ներեցեք… դա նկատի չունեի:
ՄԱՐԻԱ — Իսկ ի՞նչ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չգիտեմ:
ՄԱՐԻԱ — Գիտես:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չգիտեմ:
ՄԱՐԻԱ — Կարծում ես, հմայվել եմ հարուստ արտասահմանցիո՞վ, հա՞:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (ուշադիր զննելով նրան): Իսկ դուք… դու ուրիշ ես: Այստեղ, ինձ հետ, ուրիշ ես: Այնտեղ` տան մոտ, ուրիշ էիր: Ինչպես է ամեն ինչ փոխվում: Ներիր…
ՄԱՐԻԱ — Չէ, ես ուրիշ չեմ, ես իսկապես հմայվել եմ, հենց այդպես: Փոքր էի, ինձ ծաղրում էին, կեռնեխ էին ասում: Նիհար էի ու այ, այսքան քթով: Խոսում էի, ասես կտցահարում էի: Հայրս խմում էր, ու բոլոր տղամարդիկ, ում փոքրուց տեսել եմ, բոլորը հարբած էին: Ես այնքան երկար եմ վախեցել այդ ամենից, որ մինչև տասնհինգ տարեկան չէի կարողանում սիրահարվել: Դե, ոչ մի կերպ… Նույնիսկ գիշերները լաց էի լինում: Այնպես էի ուզում… գոնե մեկին… թեկուզ շիկահեր մի շնիկի: Աղոթում էի Աստծուն: Ու աղոթքս տեղ հասավ: Մի տղա էր, լավը… ի դեպ, քեզ էր նման:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Եվ ի՞նչ:
ՄԱՐԻԱ — Ոչինչ: Նրան չորս անգամ եմ տեսել: Մի անգամ մեզ մոտ թատրոն եկավ, երկրորդ անգամ դիսկոտեկում` ինչ-որ ապուշ երաժշտության տակ դանդաղ պարում էինք ու սիրտս թփրտում էր ինչ-որ տեղ ծնկներումս, և ուզում էի` վերջս գար, այնքան որ լավ էի զգում ինձ: Հետո կինո հրավիրեց: Պատերազմի մասին ֆիլմ էր: Միայն մենք էինք վերջին շարքում: Ամբողջ ժամանակ աչքերս կկոցում էի, դատարկություն էի կուլ տալիս. համբույրի էի սպասում: Բայց նա շատ էր տարվել կրակոցներով:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Իսկ չորրորդ անգա՞մ:
ՄԱՐԻԱ — Կարդացե՞լ ես Բունինի «Թեթև շնչառությունը»:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Դպրոցում:
ՄԱՐԻԱ — Վերջին անգամ հանդի-պեցինք կայարանում: Ծնողների հետ Գերմանիա մեկնեց:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Իսկ ի՞նչ կապ ունի թեթև շնչառությունը:
ՄԱՐԻԱ — Իսկ ինձ անընդհատ թվում էր, թե ես Օլյա Մեշչերսկայան եմ, որ հիմա ինչ-որ մեկը դուրս կգա գնացքից ու կգնդակահարի ինձ: Մի ինչ-որ տգեղ ենթասպա:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ինչո՞ւ… ինչո՞ւ ենթա-սպա:
ՄԱՐԻԱ — Չգիտեմ, հոգնեցի ապրելուց: Ենթասպա՞… ալեբարդա, ռևոլվեր… չգիտեմ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ալեբարդա՞… (Ծիծա-ղում է:) Գիտե՞ս, ինչ է ալեբարդան: Շատ հին ծակող-կտրող զենք է, դեռևս 17-րդ դարում արդեն հնացած: Բունինի պորուչիկը ոչ մի ալեբարդա չուներ ու չէր կարող ունենալ:
ՄԱՐԻԱ — Ինձ համար միևնույն է, այդ բառն է ինձ դուր գալիս` ալեբարդա:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Որովհետև այն հան-գավորվում է բակենբարդի հե՞տ… Իսկ ի՞նչ եղավ հետո:
ՄԱՐԻԱ — Հետո՞… Ոչինչ: Խելքի եկա: Մի քանի տարի հետո: Երբ առաջին անգամ տեսա Պոլին, թվաց` կյանքումս առաջին անգամ եմ տղամարդ տեսնում: Նա եկավ ներկայացման հաջորդ օրը: Վարդակակաչների խրձով: Նա այնպիսին էր… չգիտեմ, ինչպես բացատրեմ… անգամ «իդեալական» բառը տեղին չէ, որովհետև ֆիլմի բառ է, իսկ նա իսկական է… հասարակ, ուժեղ: Ես մի տեսակ շատ արագ… լցվեցի նրանով: Նա այնպիսի հեշտությամբ փոխեց իմ կյանքը, ինչպես տիկնիկային թատրոնում փոխում են դեկորները: Մի ժամում: Միանգամից: Եվ այդ զգացումը, որ նախկինում երբևէ չէր եղել… հրաշքի զգացումը: Ինչպես բույր… լսում ես հրաշքի բույրը: Այնպես որ, ես հրապուրվեցի: Սիրահարվեցի: Ուժգին: Արտասվելու աստիճան: Ու մենք մեկնեցինք: Դրանից հետո առաջին անգամ եմ հայրենիքում… Ահա… Ժամանակ անց հասկացա, որ այն մարդը… վարդակակաչներով… նա մի քիչ տարբեր է (ձեռքով ցույց է տալիս տան կողմը) պրոֆեսոր Պոլ Շեկլիից, հարթուկների կոլեկցիոներից: Նա լինում է հաշվենկատ, խիստ, երբեմն անգամ… անսիրտ է թվում, բայց դա… միայն թվում է, դա նորմալ է: Տղամարդը պիտի խիստ լինի: Դա ինձ դուր է գալիս: Հա, դուր է գալիս:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Կարծես ինքդ քեզ համոզում ես:
ՄԱՐԻԱ — Չեմ համոզում, ես նրան սիրում եմ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես այդ մասին չէի հարցնում:
ՄԱՐԻԱ — Իսկ ես կարո՞ղ եմ հարցնել: Ի՞նչ խոստումների մասին էիր ասում: Ի՞նչ ես խոստացել ու չես կատարել:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Այդպիսի խոստումներ շատ են եղել: Տարբեր: Ինչպես բոլորի մոտ:
ՄԱՐԻԱ — Բայց և այնպե՞ս…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Տարեցտարի ինձ խոստացել եմ, որ ահա… հաջորդ դպրոցական երեկոյին կմոտենամ նրան ու կասեմ, որ սիրում եմ: Դա շարունակվեց հինգ տարի:
ՄԱՐԻԱ — Եվ ի՞նչ… այդպես էլ չա-սացի՞ր:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չէ, ինչո՞ւ… ասացի: Բայց ոչ երեկոյի ժամանակ: Մի անգամ աշնանը, դասերից հետո: Հիշում եմ, անձրև էր մաղում, թե ձյուն… Ասես ասեղները ծակծկում էին երեսդ… Պարզապես մոտեցա ու ասացի: Անսպասելի: Ինքս էլ չհասկացա` ինչպես: Իսկ նա (ծիծաղում է) նայեց ինձ… ու կամաց ասում է` քաշվի էստեղից: Առանց վիրավորելու, հանգիստ` քաշվի էստեղից: Առանց չարության: Ոնց որ շանը…
ՄԱՐԻԱ — Եվ ի՞նչ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Թեթևացա: Մի վայրկյանում ամեն ինչ ցնդեց, անէացավ: Կար ու` վերջ: Ոչ մի սեր: Ու պե՞տք էր այդքան համբերել: Ընդամենը` «քաշվի էստեղից», ու վերջ, ազատ ես:
ՄԱՐԻԱ — Իսկ ուրի՞շ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ի՞նչ` ուրիշ:
ՄԱՐԻԱ — Էլ ի՞նչ ես խոստացել:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չգիտեմ… ոչինչ: Հորս խոստացել եմ, որ հետը ծով եմ գնալու: Փոքրուց ծովը չեմ սիրում: Բոլոր տղաներն էլ երազում էին ձկնորս դառնալ, խնդրում էին հայրերին, որ իրենց էլ ծով վերցնեն, աղաչում էին, իսկ ես` ոչ մի անգամ: Ես ձուկ էլ չեմ սիրում: Ալերգիա ունեմ: Ես ընդհանրապես ցամաքային եմ… Իսկ այդ օրը հայրս ինձ ուզում էր հետը տանել: Գնանք, ասաց, կօգնես, որ Կոլյային նվեր ընտրենք:
ՄԱՐԻԱ — Մանկական երկաթուղի՞:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (մի քիչ չարացած): Էլ ի՞նչ է մայրս պատմել:
ՄԱՐԻԱ — Քեզ մեղադրում ես, որ նրա հետ չե՞ս մահացել:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես կարող էի նրան օգնել ու ոչինչ չարեցի: Ոչ ջրում, ոչ ցամաքի վրա: Ես ոչինչ չարեցի:
ՄԱՐԻԱ — Որքա՞ն կարելի է… դու ոչ մի մեղք չունես: Վերջ տուր այդ ինքնադատաստանին:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես մեղավոր եմ, որ չկարողացա այդ այլանդակին ստիպել, որ փրկարար բրիգադ ուղարկեր…
Քամին ուժգնանում է: Նրանք համարյա գոռում են, որ լսեն միմյանց:
ՄԱՐԻԱ — Փոթորիկի գի՞րկը… որ նրանք է՞լ զոհվեին:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ինձ համար մեկ է, միայն թե նա փրկվեր: Գոնե փորձեին:
ՄԱՐԻԱ — Կարծում ես, նա երջանի՞կ կլիներ, եթե բոլորն էլ մեռնեին…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (գոռում է): Ի՞նձ ինչ, թող գոնե փորձեին: Այդ ժամանակ ես երջանիկ կլինեի…
ՄԱՐԻԱ — Ու դու կկարողանայի՞ր:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չգիտեմ:
Մի պահ քամին հանդարտվում է: Նրանք ծանր շնչում են, ասես բռնցքամարտի ռաունդից հետո: Դեմքներին աղե կաթիլներ են:
ՄԱՐԻԱ — Եթե անգամ գլուխս անցներ,- մտածեց Ալիսան,- օգո՞ւտն ինչ: Ո՞ւմ է պետք գլուխն առանց ուսերի:
Նրանք լռում են:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ալիսայից բացի ուրիշ դեր ունեցե՞լ ես:
ՄԱՐԻԱ — Այո, ծովաստղի դերը «Կապիտան Նեմո»-ում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ծովաստղի՞:
ՄԱՐԻԱ — Այո:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Եվ ի՞նչ էր անում աստղը:
ՄԱՐԻԱ — Պառկած էր: Հատակին: Իսկ դու… հարթուկներից ու դրոշներից բացի էլի ինչ-որ բան սիրո՞ւմ ես:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չէ:
ՄԱՐԻԱ — Իսկ երաժշտությո՞ւն:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Երաժշտությո՞ւն… չէ: Նա իրար է խառնում իմ կյանքը, առանց այն էլ երկրի ու երկնքի մեջտեղում եմ: Ինձ պետք է հողին կպած լինել, աղյուսներ ոտքերիս կապել, իսկ երաժշտու- թյունը… կարծես նստած ես հրթիռի ներսում… թռիչքից առաջ… դուրս գալ չի կարելի, ու անհայտ է` կպայթի՞ հրթիռը, թե՞ վեր կսլանա: Ես վախենում եմ երաժշտությունից… Իսկ բանաստեղծություն… մի քիչ էլ ես եմ գրել:
ՄԱՐԻԱ — Իսկապե՞ս… գուցե մի բան կարդա՞ս:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չէ:
ՄԱՐԻԱ — Ինչո՞ւ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չեմ հիշում: Համ էլ` հիմարություն է:
ՄԱՐԻԱ — Հիմարություն չէ: Կարդա, ես շատ եմ սիրում բանաստեղծություն լսել: Խնդրում եմ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ասացի` չէ: Երբեք ոչ մեկին այդ զառանցանքը բարձրաձայն չեմ կարդացել:
ՄԱՐԻԱ — Դու ինձ տեսնում ես առաջին ու վերջին անգամ, այստեղ, մեզնից բացի, ոչ ոք չկա: Ափն ամայի է: Փոթորիկ: Իմ կարծիքով, սրանից հարմար տեղ ու ժամանակ չկա… Եթե ամաչում ես` կշրջվեմ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Կշրջվե՞ս:
ՄԱՐԻԱ — Խոստանում եմ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Լավ, ու չնայես:
Մարիան շրջվում է: Հարթուկողը երկար զննում է նրան, հետո մոտենում ու համարյա ականջին հպված կարդում է բանաստեղծությունը:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Եթե ուտելու ոչինչ չկա, դու փորձիր
ծխել, բայց մեզ մոտ չի մնացել
ծխելիք. արի ինձ մոտ,
իմ ուրախություն
արի քնենք
եթե ծխել չի կարելի, դու փորձիր
երգել բայց մեզ մոտ չի մնացել
երգելիք. արի ինձ մոտ
իմ ուրախություն
արի քնենք
եթե երգել չի կարելի դու փորձիր
մահանալ բայց մեզ մոտ
ոչինչ չի մնացել
մահից. արի ինձ մոտ
իմ ուրախություն
արի քնենք
եթե մահանալ չի կարելի
դու փորձիր
երազել բայց մեզ մոտ
ոչինչ չի մնացել
երազներից (արի ինձ մոտ
իմ ուրախություն
Արի քնենք:
Հարթուկողը բռնում է Մարիայի ձեռքը, դեմքը արագ շրջում իրեն ու համբուրում է շուրթերը:
ՄԱՐԻԱ — Չէ, պետք չէ… Ես վաղուց տանը չեմ եղել. գլուխս պտտվում է: Պետք չէ: Ես, ախր, այստեղ եմ ծնվել, հարյուր կիլոմետր չկա… Քանի տարի է` մեր տանը չեմ եղել… ինչ այստեղից գնացել եմ: Իսկ սա… խելահեղություն է, կանցնի: Պետք չէ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Դու, անշուշտ, զարմանում ես,- ասաց հերցոգուհին,- ինչու չեմ գրկում քո իրանը: Ճիշտն ասած, ես կասկածում եմ քո ֆլամինգոյին: Թե՞ գուցե փորձեմ: (Գրկում է նրան:)
ՄԱՐԻԱ — (փորձելով ազատվել նրա գրկից): Հերիք է մեջբերեք այդ հեքիաթը, թե չէ կխելագարվեմ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (ժպտալով): Ոնց որ այն տղան լինեմ, ով քեզ այդպես էլ չհամբուրեց կինոթատրոնում…
ՄԱՐԻԱ — (թույլ ժպտում է): Իսկ ես այն աղջիկը, ով մեկ անգամ էլ ասում է «քաշվիր էստեղից»:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Դե, նա հենց այնպես… հիմար էր:
ՄԱՐԻԱ — Ո՞վ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Աղջիկը:
Մարիան ետ է քաշվում: Նրանք քայլում են ափով, լռում են:
ՄԱՐԻԱ — Լավ բանաստեղծություն էր:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Հա, Կամմինգսն է, ամերիկացի բանաստեղծ:
ՄԱՐԻԱ — Ի՞նչ, ուրեմն, քոնը չէ՞ր… Դու ծաղրում ես ինձ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չէ, պարզապես ուզեցի տպավորություն գործել:
ՄԱՐԻԱ — Գործեցիր:
Լռում են:
ՄԱՐԻԱ — Ինչո՞ւ ես ապրում այս ծակուռում, ինչո՞ւ քաղաք չես տեղափոխվում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Բազմաբնակարան շե՞նք:
ՄԱՐԻԱ — Ինչո՞վ է վատ բազմաբնա-կարան շենքը:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Այնտեղ ձեղնահարկ չկա, իսկ այստեղ հին, կիսավեր խրճիթներում, փայտե ու քարե տներում, որոնցից ամեն մեկը ամենաքիչը հարյուր տարի առաջ է կառուցվել, ձեղնահարկ կա: Հին նամակներ, լուսանկարներ, տիկնիկներ, հարթուկներ, առնետներ…
ՄԱՐԻԱ — Առնետների պատճառո՞վ ես մնում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ինչ է՞ որ… պակա՞ս պատճառ է:
ՄԱՐԻԱ — Դե, պարզապես…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Իսկ այստեղից կարելի՞ է ընդհանրապես գնալ ինչ-որ տեղ:
ՄԱՐԻԱ — Բայց նավակները գնում են, չէ՞…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Նավակնե՞րը: Երբ ասացի «այստեղից», նկատի ունեի սա (ցույց է տալիս կուրծքը): Տեղերի տեղափոխումից գումարը չի փոխվում: Ինքս ինձնից ոչ մի տեղ չեմ գնա:
ՄԱՐԻԱ — Քեզ կոմս Մոնտե Քրիստո՞ ես համարում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես ինձ Իֆ դղյակ եմ համարում: Ու հետո, կղզին իմ ծեսերի համար իդեալական վայր է: Էլ որտե՞ղ կարող եմ դրոշներ բարձրացնել:
ՄԱՐԻԱ — Նայիր…
Բեմի խորքում` տան տանիքին, մառախուղի միջից երևում է Հորեղբոր ուրվագիծը: Նա թափահարում է դրոշակները, նշան է տալիս:
ՄԱՐԻԱ — Ի՞նչ է ասում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (խուլ ձայնով): Ոչինչ:
ՄԱՐԻԱ — Խնդրում եմ, ասա…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (կրկնում է նրա շարժումները): Ասում է… ներիր ինձ… ներիր ինձ… ներիր ինձ…
Դադար:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես սիրում էի նրան…
ՄԱՐԻԱ — Խղճո՞ւմ ես նրան:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ինձ եմ խղճում: Իսկ նա պարզապես հարբած է:
ՄԱՐԻԱ — Ինչո՞ւ եք ձեզ այդպես տանջում:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Նա պարզապես հարբած է:
Հորեղբոր ուրվագիծն անհետա­նում է մշուշում:
ՄԱՐԻԱ — Վերադառնանք:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Իմ մեջ ու ինձնից դուրս քանդվում է
թղթախաղե կամուրջը
ու հիմա չգիտեմ` ինչ
ուղղություն ունի օստը
և ուր գնա, եթե նշած կետը
իստն է
ներսումս ջահելական ու սուր
սուլոց է
և թևերի բախյուն, և շերշնեյ-ի
ու կրետի բզզոց
շուրթերիս քարանում է աղոթքը`
անկապ. Աստված, գոնե հասկանամ, ո՞վ
կպատասխանի այս
հեշտ հարցին`
ինչո՞ւ բոլոր աղոթքները
խտացված են
տարողունակ SOS-ի մեջ…
Դե, իսկ ես քանդում եմ հյուսված
մազերի լռությունը
դրա համար էլ լսվեց սուլոցն ու
քանդվեց կամուրջը
ու ոչ թե SOS, այլ
շնորհակալություն
իստի ու օստի համար:
Ես գնում եմ կամրջով: Դու ես
իմ միակ կամուրջը:
ՄԱՐԻԱ — Գեղեցիկ է: Դա է՞լ ամերի-կացի բանաստեղծ է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Չէ:
ՄԱՐԻԱ — Իսկ ո՞վ է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Վերադառնանք:
ԵՐՐՈՐԴ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
Հարթուկողի ընտանիքի տունը: Սենյակ: Անկյունում` մահճակալ, կենտրոնում` երկու աթոռ, սեղան, վրան` օղու շիշ ու երկու բաժակ: Սեղանի վերևում, առաստաղին՝ դռնակ է, որը տանում է տանիք: Դռնակը բաց է, նրան հենած է սանդուղք, որը դրված է սեղանին, օղու շշի կողքին: Սանդուղքով իջնում է Հորեղբայր Վանյան, ցատկում նախ` սեղանին, հետո` հատակին: Նա հարբած է, ձեռքին տափաշիշ է: Աթոռին նստած Պրոֆեսորը հարբած քնած է:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Նա ինձ երբեք չի ների: (Նստում, օղի է լցնում: Պրոֆեսորին.) Ի՞նչ անեմ: Ինձնից տարիուկես փոքր էր, բայց բակում բոլորը վախենում էին նրանից: Բոլորը: Անգամ բարձր դասարանցիները: Մի մատ էր, բայց բոլորի հախից գալիս էր: Մենք հերթապահում էինք: Ամանները լվանալու ցուցակ կար: Հայրը՝ ծովում, մայրը՝ աշխատանքի, իսկ մենք, ուրեմն, տանը… Դե, ուրեմն, գալիս է Միշկան ու ասում` հանրահաշվի խնդիրը լուծիր, իսկ ես քո փոխարեն այսօր ամանները կլվանամ: Ասում եմ` դե, լվա: Իսկ նա` սկզբում` դու: Դե, ես էլ ապուշի նման, անում եմ: Ըհը, ասում եմ, լուծել եմ: Իսկ նա վերցնում է տետրը, հեռու է փախչում, խրխնջում ու ձենը գլուխը գցում` լուծեցի՞ր, իսկ հիմա ամանները լվա: Մի անգամ չհամբերեցի, ախր, վիրավո­րա­կան է, ու հիմնականում ինքս ինձ համար, որ էդքան ապուշ եմ, ամեն անգամ խաբվում եմ, ու հարձակվեցի վրան, իսկ Միշկան ճարպիկ էր, դուրս պրծավ, ընկավ վրաս ու սկսեց խեղդել պիոներական վզկապով: Հենց էնպես չէ, որ ձև է անում, իսկապես է խեղդում` ցավում է, սարսափելի է, շունչս կտրվում է, աչքերս դուրս են պրծել, ուզում եմ ձեռքերը պոկել վզիցս, իսկ նա խեղդում է, սրիկան, մեռնելու աստիճան է խեղդում, ու վերջ: Ու հանկարծ դարակի վրա ձեռքս կպավ ցիրկուլին ու ես, մտածելու ժամանակ չկար, շատ էի ուզում ապրել, վերցրի ու խրեցի ուղիղ քամակը: Միշկան հո չգոռաց, ընկավ հատակին, վախեցա, մտածեցի, կարող է` վնասել եմ… տղամարդկային մասով… բայց ոչինչ, կենդանի մնաց: Իսկ նոր վզկապ ստիպված գնեցինք, հինը էնպես էր ձգել, դարձրել էր բինտ: Կամ էլ էս մեկը… Շատ փոքր էինք: Նրա սիրած զբաղմունքն էր` իջնում էր նկուղ, վերցնում սատկած առնետն ու ընկնում մեր ետևից: Առնետի պոչից բռնած` մեր քիթն էր խոթում, իսկ մենք հո չէինք վախենում… հանգուց­յալներից: Այսինքն` առնետնե­րից: Բնականաբար, արանքը ճղում էինք, փախչում, գոռգոռում, իսկ դա նրա ուզածն էր: Ու որտեղի՞ց էդքան ուժ, հո չէ՜ր մեզ հետապնդում, մինչև շունչներս կտրվում էր: Իսկ ես վատ վազող էի… լինում էր` զգում եմ, որ սիրտս դուրս է թռչում, կողս ծակում է, էլ վազել չեմ կարող: Ցած եմ գլորվում, իսկ ինքն իր առնետով արդեն կողքիս է, իսկ ես գոռում եմ` Միշա, ախր, ես քո եղբայրն եմ, քո եղբայրն եմ… Պետք չէ՛: Իսկ նա` հետո՞ ինչ, դու պիտի վազես բոլորի նման… Նա ինձ երբեք չի ների… Փոխարենը եթե մեկնումեկը ինձ կպներ բակում` վերջ: Միշան կսպաներ: Հենց էդպես` կսպաներ: Տանը ինձ հարթուկում էր, ոնց կարողանում էր: Իսկ բակում քանիսին է տփել իմ պատճառով: (Խմում է օղին:) Չի ների: Սաշա: Հետո սիրահարվեցի, սկսեցի ուղեկցել, ծաղիկներ, կոնֆետ­ներ… ու մի օր, հիմարի մեկը, տուն բերեցի` ծնողներիս հետ ծանոթացնելու: Իսկ Միշան տեսավ նրան ու… վերջ: Իրեն կորցրեց: Ասում է` Իվան, ներիր ինձ, բայց էդ աղջկան ձեռիցդ կխլեմ, որովհետև էդպես չի լինի… առանց նրան չեմ կարող… չեմ ապրի: Նա իմ երեխաներին պիտի ծնի: Ու ձեռքիցս խլեց: Խլեց սրիկան: Որովհետև իսկապես չէր ապրի: Էդ էր Միշան: Ինչ անեմ, որ նա ինձ ների: Գնամ խեղդվե՞մ:
Գալիս է Մայրը:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Պրոֆեսորին էի պատմում, թե ոնց Միշան քեզ խլեց:
ՄԱՅՐ — (նայում է պրոֆեսորին): Տեր Աստված, նա վաղուց քնած է, հարկավոր է պառկեցնել: Հիմա կգամ: (Գնում է:)
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Իսկ մի անգամ ճամփով գնում էինք, թե ինչո՞ւ եմ դա հիշում… Պարզապես քայլում էինք ու լռում: Իրիկնանում էր: Ջրափոսերում նարնջագույն լապտերներ… Չգիտեմ, ես չոր մարդ եմ, բայց հանկարծ… էնպիսի գեղեցկություն տեսա, էն­պիսի ներդաշնակություն զգացի, ոնց որ հարբած, կամ խելագար… Նայում էի ոտքերի տակ, իսկ մեր կոշիկների տակից ցեխաջուրն էր ցայտում… Գեղեցիկ էր: Ու էնպես սիրտս մրմռաց, կարծես թե… Պրոֆեսոր, մի տեղ կարդացել եմ, որ երջանկությունը քիմիական ռեակցիա է… երբ արյունը եռ է գալիս… ու կյանքում մի անգամ է լինում: Ամեն մարդու կյանքում մի անգամ արյունը եռում է: Դու պիտի բոլորի պես վազես: Մեկ անգամ… ու ես նայեցի նրան, Միշային, իսկ նրա դեմքին կարմրավուն ցոլքեր էին: Շունչս կտրվեց` փարավոն է, փարավոն ճակատամարտից առաջ, եղ-բայրս փարավոն է, ու էնպիսի մի հպարտություն զգացի, էն­պիսի ցնծություն, որ երկուսով քայլում ենք ճանապարհով, ու մեր կոշիկների տակից ցայտող ցեխաջուրը, ու լապտերները, ու ես հասկացա, ոնց արյունս եռաց, ամեն ինչ էնքան լավ էր… Ես եղբայր ունեմ, նա` ինձ: Մենք եղբայրներ ենք: Փարավոններ: Պրոֆեսոր, եղբայրը պարզա­պես արյան հարազատություն չէ, եղբայրը հզոր, միստիկ մի բան է… Եվ ուրիշ եղբայր ես չունեմ: Եղբայրն ասես երրորդ թև է: Չգիտեմ: Էն ժամանակ, էն գիշեր ես երջանիկ էի: Իսկ մենք մի խոսք անգամ իրար չասա-ցինք: Էսպես բաներ, պրոֆեսոր: (Խմում է:) …Ու երբ իմացա, որ ինձ չի լսել, ծով է դուրս եկել, էնպես չարացա… Շատ չարացա, բայց, երդվում եմ, մտածել անգամ չէի կարող, ոչ նա կմեռնի: Թեև դա էնքան հեշտ բան է: Մարդիկ մեռնում են: Ամեն օր: Այ, հիմա ասում եմ էս ամենը քեզ, պրոֆեսոր, իսկ ինչ-որ մի տեղ (փակում է աչքերը) մեռնում է շագանակագույն աչքերով մի պառավ… թոքերի բորբոքումից, կամ էլ մի մանչուկ` ավտո­վթարից, ջահել կինը` քաղց­կեղից, ու հենց հիմի մի դեռահաս պատուհանից դուրս նետվեց… Մարդիկ մեռնում են: Բայց որ Միշան մեռներ` ծիծաղելի էր: Դու պիտի վազես բոլորի նման… Էդ օրը ծով դուրս գալ չէր կարելի, չէր կարելի` ոչ ոք չէր կարող վերադառնալ, ոչ մեկը: Ոչ փրկարարների բրիգադը, ոչ ձկնորսները: Նրանից բացի: Նա պիտի լողար, քայլեր ջրի վրայով Հիսուսի պես: Ես չէի հավատում, որ… Ու փնտրում էինք, փնտրում էինք… նավակն արդեն գտել էինք` տաշեղ էր դարձել, ուզում էին վերադառնալ, բայց ես գիտեի, որ պետք է փնտրել, որ նա ողջ է… (Խմում է:) Ես մի սխալ գործեցի, պիտի վերցնեի նա-վակն ու ծով դուրս գայի: Փոթորիկին: Ու էնտեղ էլ մեռնեի: Նրա հետ: Երկուսով: Ինչպես մեռնում են եղբայրները: Բայց ես մեռնել չէի ուզում, ես ուզում էի նրան սպասել: Ես գիտեի, որ Միշան կվերադառնա: Ես ուզում էի սպասել նրան: Միշտ ինձ է պետք եղել փրկել, ես եմ միշտ եղել թույլը: Ես, ոչ թե նա: Նա ինձ երբեք չի ների…
Գալիս է Մայրը:
ՄԱՅՐ — Աստված իմ… Վանյա, օգ­նիր ինձ… նրան պառկեցնել է պետք…
Մայրն ու Հորեղբայրը բռնում են Պրոֆեսորի ձեռքերն ու ոտքերը, տեղափոխում մահճակալին: Փայլատակում է կայծակը: Ներս են մտնում Հարթուկողն ու Մարիան: Մարիան նետվում է դեպի Պրոֆեսորը:
ՄԱՐԻԱ — Ի՞նչ է պատահել:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Ոչինչ, մի քիչ խմել է ձեր կողակիցը… Վաղը թարմից թարմ կլինի:
ՄԱՐԻԱ — Բայց նա երբեք չի խմել:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Երբե՞ք:
ՄԱՐԻԱ — Շատ հազվադեպ: Եթե բան է պատահել… լուրջ բան… Տեր Աստված, այս ամենի պատճառը հարթուկներն են: Ներեցեք մեզ…
Կրկին փայլատակում է կայ­ծակը: Մթնում է: Լուսավորված է միայն Հարթուկողի ու Հորեղբոր դեմքերը:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Խմե՞նք, Սաշա:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ես չեմ կարող, հոր­եղ­բայր Վանյա:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Հորեղբա՞յր… դու ինձ ասում ես «հորեղբայր Վանյա՞»:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Բայց դու հորեղ­բայրս ես…
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — (լալիս է): Չէ, ճի՞շտ… (Գրկում է Հարթուկողին:)
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Հա: Ներիր ինձ:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — (լալիս է): Պետք չէ:
Կրկին կայծակի փայլատակում: Դողացող լույսի մեջ կանգնած են Մայրն ու Կոլյան` պիժամայով: Կոլյան ամուր գրկել է Մորը:
ԿՈԼՅԱ — Մամ, վախենում եմ:
ՄԱՅՐ — Պետք չէ, փոքրիկս, մի վախենա, գնանք քնենք:
ԿՈԼՅԱ — Նա ինձ մոտ է լողում, եր­կա­թգծով:
ՄԱՅՐ — Ո՞վ:
ԿՈԼՅԱ — Նա:
Կրկին կայծակ: Լույսի շրջանա-կում Հարթուկողն ու Մարիան են:
ՄԱՐԻԱ — Դու չես կարող:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ի՞նչ չեմ կարող:
ՄԱՐԻԱ — Փոխել ամեն ինչ: Ես կօգ­նեմ քեզ: Գնանք մեզ հետ, կամ մենակ գնա: Մի բան արա:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ինչի՞ համար:
ՄԱՐԻԱ — Կտեսնես աշխարհը:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Աշխարհը շատ մեծ է, ինձ կղզի է պետք:
ՄԱՐԻԱ — Անգլիան էլ կղզի է:
Մթնում է: Կայծակը լուսավորում է Պրոֆեսորի դեմքը: Նա խոսում է քնի մեջ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Դու գիտես, ես ընդհան­րապես չեմ կարողա­նում… Իսկ քեզ սիրում եմ: Չգի­տեմ` ինչպես: Ես քեզ չեմ հիշում: Ես տեսնում եմ, որ քո ուզածը ինչ-որ ուրիշ բան էր: Կարծես շղթա` մի օղակը մյուսի ետևից… մեկը մյուսի ետևից… Բայց խնդրում եմ քեզ, մի գնա: Տիկնիկային: Քսան գրամ: Ժանյակներ ու կրինոլին… Ու-ու-ու… Մնա, չգնաս:
Կրկին կայծակի փայլատակում: Լույսը Հարթուկողի ու Մարիայի դեմքերին է:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (կատակի տալով): Մնա:
ՄԱՐԻԱ — Ինչպե՞ս:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (ծիծաղում է): Ես չգիտեմ:
ՄԱՐԻԱ — (ծիծաղում է): Ես էլ չգի-տեմ:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ապրում ես, ասես տոնական բուկլետ ես թերթում, բայց ոչինչ ընտրել չես կարող… Ահա, վերցրու: (Նրան է մեկնում տիկնիկային հարթուկը:)
ՄԱՐԻԱ — Ոչ, չէ՞ որ խոստացել ես:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Խոստացել եմ չվա­ճա­ռել: Սա նվեր է: Քո աղջիկները սրանով կհարթուկեն իրենց տիկնիկների զգեստները: Թե՞ նրանց համար չճմրթվող կտորից զգեստենր կգնես:
ՄԱՐԻԱ — Միայն…
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — (քիպ մոտենում է նրան): Միայն` ի՞նչ:
ՄԱՐԻԱ — Միայն չհամբուրես… խնդրում եմ: Թե չէ չեմ կարո­ղանա…
Մթնում է: Կայծակ: Լույսը Մոր դեմքին է:
ՄԱՅՐ — Մարդկանց ոչ մի կերպ չեմ կարող բացատրել, որ պետք է մարդավարի ապրել:
Նորից մութ ու կայծակ: Լույսը Հորեղբոր դեմքին է:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Դու պիտի վազես բոլորի նման:
Որոտ, ուժեղ քամի, ալիքների ոռնեց: Տունը ճռնչում ու ճոճվում է, ամեն ինչ շարժվում է: կայծակի փայլատակում: Հորդ անձրև: Խավար:
ՉՈՐՐՈՐԴ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
Ծովափ: Ջրի մակերեսը հարթ է ու հանդարտ: Նավակ: Մարիան, Պրոֆեսորը, Հորեղբայրն ու Կոլյան նավակի մեջ են տեղա­վորում ճամպրուկները: Մայրն ու Հարթուկողը ափին կանգնած նայում են:
ԿՈԼՅԱ — (Պրոֆեսորին): Ու ոչ մի հարթուկ մեզնից չե՞ք գնի:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — (գլխացավով): Չեմ գնի:
ԿՈԼՅԱ — Բայց ինչո՞ւ:
ՊՐՈՖԵՍՈՐ — Դրանք ինձ պետք չեն:
ՄԱՅՐ — (համարյա արտասվում է): Դե, ոչինչ, ոչինչ… գուցե էլի կգաք… երբևէ…
ՄԱՐԻԱ — Գուցե:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Նստեք, նստեք… շտապել է պետք…
ՄԱՐԻԱ — Դե, մնաք բարով:
ՄԱՅՐ — Մնաս բարով, Մաշենկա:
ՄԱՐԻԱ — Մնաս բարով, Կոլյա:
ԿՈԼՅԱ — Ըհը:
Պրոֆեսորը սեղմում է Հար­թու­կողի ու Կոլյայի ձեռքերը, համ­բուրում է Մոր ձեռքն ու նստում է նա­վակը, Հորեղբոր կողքին: Հորեղ­բայրը առույգ տեսք ունի, բայց` թեթևակի թախծոտ: Պրո­ֆե­սորին տանջում է խումհարը: Մայրը, ինչ-որ բան հիշելով` վազում է: Ափին մնում են Հարթուկողն ու Մարիան: Երկար նայում են իրար:
ՄԱՐԻԱ — Դե… ցտեսությո՞ւն:
ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Ցտեսություն:
Մարիան նստում է նավակը: Հորեղբայրը միացնում է շարժիչը: Հեռանում են ափից: Այն տպավորությունն է, ասես նավակը երկինք է բարձրանում, իսկ Կոլյան ու Հարթուկողը մնում են երկրի վրա: Հայտնվում է Մայրը` ճամպրուկով:
ՄԱՅՐ — Մաշենկա, դուք մոռացաք ձեր շարֆերը:
ՄԱՐԻԱ — Ոչինչ, ձեզ մնան, որպես հիշատակ:

ՀԱՐԹՈՒԿՈՂ — Տուն գնամ, ինչ է,- ասաց նա:- Գիշերային օդը վնաս է կոկորդիս: (Մոր ձեռքից խլում է ճամպրուկն ու վազում տան կողմը: Նրան հետևում է Կոլյան: Նավակը դանդաղ պտտվում է դահլիճի վրայով: Մայրը լալիս է:)
ԿՈԼՅԱ — Դե, մամ, դե, պետք չէ…
Հնչող երաժշտությունը հիշեց­նում է հիմն ու միաժամանակ վալս… Հարթուկողի տան մոտ գտնվող բոլոր դրոշաձողերի վրա բարձրանում են դրոշներ` դրանք Մարիայի շիֆոնե շարֆերն են` վարդագույն, կանաչ, կարմիր, ­պույտ, դեղին, մանուշա­­- կագույն… Տանիքին հայտնվում է Հարթուկողը, ձեռքին` դրո­շակներ: Նա ազդանշաններ է ուղարկում:
ՄԱՐԻԱ — (Հորեղբորը): Ի՞նչ է ասում:
ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Հեչ, խառը բաներ…
ՄԱՐԻԱ — Ի՞նչ խառը բաներ…
Հորեղբայրը տառ առ տառ արտասանում է, իսկ արդեն բա­ռերը որոտում են արձագանք­վելով:

ՀՈՐԵՂԲԱՅՐ — Խառը բաներ են…
Շարֆերը ծածանվում են քամուց: Տանիքի տակ նարնջագույն կկուն սկսում է կանչել:

Ռուսերենից թարգմանեց Կ. Խոդիկյանը

Թողնել պատասխան

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։