Օթար ՊԵՐՏԱԽԻԱ / ՎԵՐԵԼԱԿՈՒՄ
Գործող անձ
ՏՂԱՄԱՐԴ
Բեմի մեջտեղում արկղ է` վերելակի չափերին համապատասխան և վերելակի նմանողությամբ: Բաց է միայն դահլիճին ուղղված կողմը, որպեսզի հնարավոր լինի հետևել վերելակում գտնվող տղամարդու գործողություններին: Նա ուսին գցած միջին չափի սպորտային պայուսակը առաջ է բերել ու երկու ձեռքով բռնած` սեղմել է կրծքին: Խավարի մեջ վառվում է լամպը:
ՏՂԱՄԱՐԴ — (զզվանքով զննում է վերելակը: Նայում է ձեռքի ժամացույցին: Հետո նորից բռնվում է պայուսակից): Մի ժամ է` այս ապուշ վերելակում եմ: Ու մտածում եմ նոր զուգարանակոնքի ու կնոջս մասին… (Ժպտում է:) Վերջերս եմ ամուսնացել: Գուցե շուտ էր, մի քիչ շտապեցի… Իսկ գուցե շատ էլ ուշացած էր, այսինքն` ժամանակը բաց եմ թողել… Ինչ որ է, հիմա անհամբեր սպասում եմ երեխայիս ծնունդին: (Անորոշ շարժումով:) Կինս այդ մասին բան չի ասում… դե, խոսակցություն չի բացում: Լռում է: (Ժպտում է:) Ներքուստ զգում եմ, որ ուզում է երեխա ունենալ: Երկուսս էլ ուզում ենք: (Անհանգստացած:) Հիմա ես կատարում եմ կնոջս ցանկությունը` մեր բնակարանում ամերիկյան զուգարանակոնք եմ դնելու: (Դադար:) Բայց վերելակը լռվեց: Չէի սպասում, քանի որ շտապում էի… Իսկ երբ շտապում եմ, նպատակիս հասնելու ճանապարհին հնարավոր խոչընդոտների մասին չեմ մտածում: (Դադար: Զննում է վերելակը:) Հետաքրքիր է, ի՞նչ է պատահել… Ինչ է ի՛նձ հետ պատահել: Ի՞նչ է կատարվել ինձ հետ: (Դադար:) Սրա՞ հետ ինչ է պատահել: Ի՞նչ է կատարվել սրա հետ: Բայց և այնպես հետաքրքիր է, ի՞նչ պատահեց: Կամ տեխնիկական անսարքություն է, կամ էլ հնությունից մաշվել է ու վերանորոգման կարիք ունի: Ժամանակին ոչ մեկը չի նկատել, ոչ ոք չի վերանորոգել ու, խնդրեմ, թանկագին իմ պարոնայք, ահա արդյունքը: (Դադար: Նայում է ժամացույցին, նորից բռնվում է պայուսակից:) Ես շտապում եմ: (Նայում է առաստաղին:) Քո՛ւ մերը… Հենց հիմա պիտի փչանայիր, այն էլ` վերջնականապես: Չէ, դու երևի արդե՛ն բանի պետք չէիր, պարզապես հիմա լրիվ ձեռից գնացիր, շարքից ելար… Թեև լուսավորություն ունես, բայց փակվել ես… այսինքն` փչացած ես… Հնոտիք: Չես կարող կատարել քո գործը: Կորցրել ես շարժվելու ունակությունդ, լռվել ես, ես էլ` քեզ հետ: Արդար չէ: Անկեղծ եմ ասում: (Դադար:) Հիմա ի՛նչ, գոռա՞մ: Արդեն կարո՛ղ եմ գոռալ: (Գոռում է:) Ա-ա-ա-ա… Է-է-է-է… Ես վերելակի մեջ եմ… (Լռություն: Լսում է: Լուռ է:) Մի՞թե լսող չկա: Ինչո՞ւ ոչ ոք ինձ չի լսում: (Գոռում է:) Ու-ու-ու-ու… Օ-օ-օ-օ… Ես այստեղ եմ… Վերելակի մեջ: (Լռություն: Լսում է:) Իզուր է: Լսող չկա… Ու ոչ ոք ինձ չի լսի… Կամ ինձ հետ գործ չունեն, կամ էլ թքած ունեն վրաս: Ո՞ւմ հոգսն է այս հարյուրամյակի ինչ-որ հատվածում վերելակի մեջ լռված մարդը: Հիմա նորից կգոռամ: (Լռություն: Պատրաստվում է գոռալ: Պայուսակը գցում է ուսին: Ձեռքերը դնում է կոնքերին: Ձգվում է: Թուլանում է: Անհանգիստ:) Չեմ կարող: Չգիտեմ, ինչպես պետք է գոռալ: Չեմ հասկանում` ինչպես գոռամ… Երբեք չեմ գոռացել: Սովորություն չունեմ, վերելակում երբեք չեմ մնացել: Երբեք վերելակը չի լռվել, երբ ներսում եմ եղել… Մտքովս էլ չի անցել, թե ինչպես պետք է մարդկանց օգնության կանչել… Աշխարհում կան մարդիկ, որոնք գիտեն, թե ինչպես է դա արվում: Նրանք այդ գործի վարպետ են` միանգամից իրենց կանչով ուշադրություն են գրավում ու դրա համար էլ դուրս են պրծնում դժվար իրավիճակից: Դրանց նմաններին հասարակությունը անշահախնդիր օգնություն է ցուցաբերում: Նրանց անգամ միջազգային կազմակերպություններն են օգնում: Իսկ ինձ նմաններին ոչ ոք չի օգնում: Ես չեմ կարող գոռալ: Չգիտեմ գոռալ: Չեմ էլ գոռում ձայնս գլուխս գցած: Դե, չեմ կարող… Մեկ-մեկ էլ որ գոռում եմ, հենց այնպես, ինքս ինձ, այսինքն` կամաց: Ի՞նչ կարող է անել ինձ պես մեկը, եթե հայտնվել է փակ վերելակում: Նա պետք է գոռա, օգնության կանչի, այդպիսով կատարելով իր պարտքը, գոնե արդարանալով ինքն իր առջև: Չի կարելի կանգնել ու սպասել: «Խնդրեք, ու ձեզ կտրվի… թակեք, ու կբացեն…»: Իմ փոխարեն ով էլ հայտնվեր այս վիճակում` վայնասուն կգցեր ու ոչ մի դեպքում չէր սպասի այս նեղվածքի մեջ… (Գոռում է:) Է-է-է-է… Ես վե-րե-լա-կի-մեջ-եմ… Վերելակի-ի-ի… (Լռություն: Լսում է: Լուռ է:) Լսող չկա… Ասենք, չեմ էլ ուզում, ինչ-որ մեկը ինձ լսի: Իսկ եթե ոչ մեկը չի լսելու, ինչի՞ համար գոռամ: Բայց և այնպես, ինչո՞ւ չեմ ուզում, որ ինչ-որ մեկը ինձ լսի: Հը՞: Բայց ինչո՞ւ: (Ժպտում է:) Հա, գլխի եմ ընկնում… Նախ, մեկ ժամից ավելի այստեղ եմ ու հասցրի վարժվել անշարժ վերելակին, և, որ ամենակարևորն է, խոսում եմ ինքս ինձ հետ: Այսինքն` ես կարող եմ մենակ մնալ… Կարող եմ մնալ մենակության մեջ: Իսկ նախկինում չէի կարո՞ղ… (Ժպտում է:) Նախկինում երբեք այս մասին չեմ մտածել: Երևի դրա կարիքը չի եղել, նկատի ունեմ մենակության մեջ ինքս ինձ հետ խոսելը: Նախկինում բացարձակապես այլ բաների մասին եմ մտածել: Միշտ ձգտել եմ ապրել, ինչպես սովորաբար ապրում են մարդիկ: Նախկինում երբեք վերելակում բանտված չեմ եղել: Ամբողջ կյանքումս, ծնված օրից մինչև այսօր, սա իմ կողմից ցուցաբերած քաջության դրսևորում է` այ, այսպես կանգնել այս արկղում, երևի արդեն երկու ժամ… Եթե օդն էլ մի քիչ շատ լիներ` ավելի լավ կլիներ, բայց ոչինչ, դրան էլ կվարժվեմ, միայն թե ոչ մեկը չխանգարի մենակ մնալուս: Երկրորդ` դժվար է, բայց պետք է խոստովանեմ, որ ամաչում եմ: (Լռություն: Կախում է գլուխը: Անցնում է տաս վայրկյան: Բարձրացնում է գլուխը:) Այո, ամաչում եմ, որ ինչ-որ մեկը կարող է ինձ լսել… Ինչ-որ մեկը կլսի ձայնս այստեղ` վերելակում… վերելակից… Այսպիսի կարևոր մարդու ձայնը, շարժական արկղում փակված մարդու ձայնը… Քաղաքացու ձայնը… Անհատի ձայնը… Ինձ ճանաչում է հասարակությունը… Ով ինձ գիտե… Ովքեր գիտեն ինձ… Ախր, ինձ բոլորը գիտեն որպես փառապանծ ու ազնվական ցեղի զավակ, ումով կարելի է միայն հպարտանալ: Կանանց սիրելիին, քչախոս, տարօրինակ, երջանիկ ու ուժեղ տղամարդուն: Բոլորն ինձ այդպես գիտեն, ու ես ինձ կմատնեմ, եթե սկսեմ գոռալ: Տիկնայք վրա կտան, պարոնայք կմիանան նրանց, կամ էլ` հակառակը… Ու կգնա՜, կտարածվի, իբր` խայտառակեց իր նշանավոր նախնիներին, վախեցավ, չդիմացավ փորձությանը, պարզվեց` վախկոտ է, ոչնչություն: Մեկ էլ տեսար` արվագիտություն կվերագրեն: Չարակամներս կգժվեն ուրախությունից: Եվ այս ամոթալի դեպքը աշխարհով մեկ կանեն, անեկդոտներ կհորինեն… (Զննում է վերելակը:) Նրանց ջգրու ծպտուն չեմ հանի: Բա չէ, մնում է` նրանց հաճույք պատճառեմ… Ինչո՞ւ պիտի նրանց հաճույք պատճառեմ: Մի՞թե նրանց պետք է հաճույք պատճառել: (Դադար:) Իսկ նրանք գոհ կլինե՞ն: (Դադար:) Նրանք իսկապե՞ս կուրախանան: (Դադար: Ինչ-որ բան է մտածում:) Այստեղից օտարի օգնությամբ դուրս գամ` բոլորը կտեսնեն, թե ինչպիսին էի, այսինքն` ինչպիսին եմ կամ ինչպիսին կլինեմ: Բոլորը կտեսնեն, ինչպես միլիոնավոր մարդկանց ներկայությամբ լույսի շողը կշամփրի դեմքս ու դրանից ճակատս կկնճռոտվի, ակամա ձեռքերով կծածկեմ ճակատս ու կկռանամ… Այ, հենց այդ ժամանակ էլ ամեն ինչ կպարզվի, նրանք կհասկանան… Կիմանան… ու դրանից հետո… Չէ, չեմ ուզում: Կարող են նաև ասել. «Այ, եթե մենք չլինեինք, լույսի շողը չէր հպվի նրա հայացքին, ու ճակատն էլ չէր կնճռոտի: Ու դեմքը ձեռքերով չէր ծածկի, առավել ևս, չէր կռանա հարյուրամյա ծերուկի նման»: (Լռություն: Փակում է աչքերը:) Առանց սարսափի չեմ կարող պատկերացնել, թե ինչպես է դուռը բացում վերելակի մոտ հավաքված ամբոխը, իբր` բարյացկամ է իմ նկատմամբ ու կարեկից: Իրականում քթի տակ ծիծաղում է ինձ վրա, հետս չար կատակ է խաղում, նայում է հեգնանքով որպես պարտվածի… Մարմինս դող ընկավ: (Բացում է աչքերը: Ավելի բարձր է խոսում: Նյարդային:) Ու շատ էլ հնարավոր է, որ մի քծնող վերցնի ու կատարվածի մասին հայտնի մամուլին ու հեռուստատեսությանը, ոստիկանություն կանչի, քաղաքապետարանից չինովնիկներ հրավիրի կամ, մեկ էլ տեսար, հենց քաղաքապետին… (Գոռում է:) Այ քեզ սենսացիա` նշանավոր հոր արժանի ժառանգը, կրթված մարդը, ավելի ճիշտ, անձնավորությունը` վերելակում լռված: Բամբասանքների համար ի՞նչ պակաս թեմա է: Կխայտառակեն աշխարհով մեկ: Ահա այսպիսի սրտացավ հասարակություն, որն ամեն ինչ արեց փակված վերելակից հայտնի անձնավորությանը ազատագրելու համար: Ոչ, դա անտանելի է: Ես չեմ դիմանա: Ավելի լավ է լռեմ ու մտքումս անիծեմ աշխարհի բոլոր էլեկտրիկներին: (Երկար դադար: Պայուսակը թիկունքից առաջ է բերում, գրկում է երկու ձեռքով, սեղմում կրծքին: Հանկարծ քարանում է տեղում: Դադար: Զննում է վերելակը: Ծիծաղում է:) Այստեղ միայն զուգարանակոնքն է պակաս… Քաղաքակրթությունը պարտք ունի վերելակում լռված քաղաքացիների նկատմամբ: Եթե խոսքը հասավ կոմֆորտին, ուրեմն այն պիտի լիակատար լինի, իսկ անհատի անվտանգությունը` երաշխավորված, առանց օյինների: Այո, մեր գերզարգացած դարաշրջանում միանգամայն թույլատրելի է վերելակի հետ վեր ու վար անող զուգարանակոնքների գոյությունը: Ինչքա՛ն մարդ կօգտվեր այդ վճարովի հորինվածքից: Իսկ այդ թեկուզ փոքր, բայց գումարը կգումարվե՞ր պետական բյուջեին: Կարգին փող է, ասեմ ձեզ: Այնպես որ, եթե բիզնեսի այդ ոլորտը կոռումպացված չլիներ` հարուստ պետությունը ավելի կհարստանար: Դե լավ, ի՞նչ կարող է անել կիսախավար, լուցկու տուփի չափ նեղ արկղում բանտարկված ինձ պես քաղաքացին, ավելի ճիշտ, անհատը, համբերելուց բացի: «Ժուժկալության մեջ է համբերությունը, համբերության մեջ է բարեպաշտությունը…»: Բայց այդպես համբերելով մեկ էլ տեսար` թունավորվեցիր սեփական գարշահոտից ու նեխեցիր փտած դդմի պես: (Գոռում է:) Չեմ ուզում հոտել դդմի պես: Ու հետո, չեմ ուզում` մեկն ինձ տեսնի վերելակում` տխրամած, տակս թրջած ու մուրացիկի պես ձեռքս մեկնած: Չէ, ասում եմ, չեմ ուզում: Ավելի լավ է այստեղ շունչս փչեմ, քան մուրացկան լինեմ: Ես չեմ ուզում նրանց բամբասանքի թեմա տալ: Ու դեմ եմ, որ նրա՛նց գովաբանեն ինձ ազատելու համար: Եվ այդ գովասանքին նրանք արժանի՞ կլինեն: Հասարակությունը վաստակե՞լ է այդ գովասանքը: (Լռություն:) Իսկ ես վաստակե՞լ եմ… (Նայում է առաստաղին:) Տեր Աստված, ինչո՞ւ հենց այսօր, այս վերելակում, հենց ես, տղամարդուն ոչ վայել իրավիճակում ու երբ շտապում էի: (Հայացքն իջեցնում է ցած: Նայում է ժամացույցին, նորից է գրկում պայուսակը:) Ես եմ մեղավոր… հայրս է մեղավոր… մայրս է մեղավոր… Մարդն ընդհանրապես պիտի ապրի ժամանակակից կանոններին համապատասխան: Ինչը նշանակում է` ընդունել այն, ինչ առաջարկում է ներկան, այսինքն` կամ շրխկան ապտակ է հասցնում, կամ էլ ամեն աստծո օր ուղեղդ է արդուկում, հակառակ դեպքում դու, ներողություն արտահայտությանս համար, փալասի մեկն ես:
Էխ, ծնողներս, ինչո՞ւ այսպես ինձ մեծացրիք: Եթե ձեզնից սովորեի չենթարկվել ավանդույթներին, այլ ժառանգեի ժամանակակից նորույթների նկատմամբ մի քիչ հետաքրքրություն` հիմա ինքս ինձ կօգնեի: (Նայում է առաստաղին:) Աստված իմ, գիտե՞ս, թե հիմա ինչ է ինձ պետք: Ըհը… բջջային հեռախոս: Նախկինում պետք չէր: Ես ծնողներիս էի վստահում: Ամեն ինչ լավ էր… (Նայում է առաստաղին:) Ես բավարարվում էի եղածով: Մտքովս չէր անցնում, որ հեռախոսն ինձ պետք կգա: Հիմա եմ գիտակցում, բայց ի՞նչ իմանայի, որ մի օր լռվելու եմ վերելակում… Տեր Աստված, քո տված ձայնը շատ թույլ է… ոչ ոք չի լսում: (Հայացքն իջեցնում է ցած:) Իսկ բջջայինով` որտեղից ուզում ես, թեկուզ վերելակից, կատաղած ձայնս կհասցնեի տիեզերք: Կարծում ես, օգնությո՞ւն կխնդրեի: Ոչ, ես նրա ականջին կգոռայի. «Հեյ, դու, ամաչիր քո վարքից: Թքած ունեմ քո վրա, ինչպես հիմա դու` իմ վրա, այսինքն` ինձ պահում եմ, ինչպես երկուսս ենք ցանկանում»: Իսկ այդ տիեզերքն այդպես էլ չի իմանա, թե ինչ զղջում ու թախիծ կհամակեն ինձ, քանի որ կողքիս մեկը չի լինի, որ ցավակցի ինձ… Կնոջս հոգսը ամերիկյան զուգարանակոնք ձեռք բերելն է: Դա նրան ավելի է հետաքրքրում, դրա համար էլ ստիպում է, որ վազ տամ պահեստներով ու խանութներով… Ընդհանրապես, ամեն ինչի մեղավորը կնոջս առեղծվածային բնավորությունն է: Այդպիսին է հարգարժան ընտանիքի ճակատագիրը, ես կասեի` ընտանեկան ավանդույթները ժառանգողի ճակատագիրը: Հիմա ես աղբով լցված հսկայական գործարանում եմ: Գլխիս վերևում ամերիկյան զուգարանակոնքերի պահեստն է: Ես լռվել եմ վերելակում, ինչ-որ հարկում… Վերելակն է լռվե՞լ, թե՞ ես եմ լռվել: (Դադար:) Լավ էլ լսում եմ, թե ինչպես են դռան ետևում իրար անցել սովից կատաղած առնետները: (Անհանգիստ:) Ատում եմ առնետներին: Զզվում եմ… պարզապես վախենում եմ: (Նայում է առաստաղին: Գոռում է:) Տեր Աստված, չբացես դուռը, թաքցրու ինձ այստեղ ու ոչ մեկին, լսո՞ւմ ես, ոչ մեկին մոտս չթողնես: (Հայացքն իջեցնում է ցած:) Որ ինձ գտնող չլինի: (Դադար:) Այնպես արա, որ ինձ գտնող չլինի: (Լռություն: Պայուսակը գցում է ուսին, ձեռքերը դնում է կոնքերին, ուղղվում է:) Տասնվեց տարեկան էի, երբ առաջին անգամ սիրահարվեցի դասընկերուհուս: Երկուսս էլ տարված էինք հին աշխարհի պատմությամբ: Նա տղաների հետ մտնում էր նկուղները, դա էլ նրան պակաս դուր չէր գալիս: Իսկ հոնքերս նրա դուրը չէին գալիս: Դու, ասում էր, ինձ դուր ես գալիս, բայց հոնքերդ, ինչ կարող եմ անել, դուրըս չեն գալիս, ու վե՛րջ: Ես էլ վերցրի ածելին ու սափրեցի հոնքերս: Ծնողներիցս թաքուն: Ինձ տեսնելով` ընտրյալս սկզբում մի լավ հռհռաց, հետո ասաց, որ նմանվել եմ եգիպտական փարավոնի: «Կարո՞ղ է` Թութանհամոնին»,- հարցրի ու նայեցի աչքերի մեջ: Նա գլուխը տմբտմբացրեց ու ասաց. «Թեև մեր թվագրությունը բացառում է նման փաստը, ես դեմ չեմ»: Ուրախացած վրա տվեցի` «Իրոք որ, ի՞նչ գործ ունի թվագրությունը, երբ խնդիրը սեքսն է»: Նա ուզեց ինձ հետ լինել… ու շուտով դարձավ իմը: (Լռություն: Ձեռքերը ծալում է փորի վրա:) «Հոնքեր սափրելը անարժան վարքի ցուցիչ է»,- ճչաց մայրս` ինձ տեսնելով: Ազնվորեն ասեմ` ամաչեցի: Փակվեցի տանն ու դուրս չեկա, մինչև հոնքերս աճեցին: Մայրս որտեղի՞ց իմանար, որ սափրած հոնքերի գնով ես դարձա տղամարդ մեկ անգամ ու ընդմիշտ: Հիմա ի՞նչ գնով պիտի հավատ գտնեմ: Ու կարևորը` այն պահպանեմ: Իրականում ոչինչ էլ չեմ կորցրել: Ես տղամարդ եմ: Ու դեռ չեմ կորցրել… չեմ կորցրել տղամարդկային արժանիքներս: (Մոլեգնած ոտքերը խփում է պատին, գոռում է:) Թեև քեզ վերելակի տեղ ես դնում, դու ընդամենը տեխնիկական առաջընթացի դուրսպրծուկ ես… Հասարակ, քառանկյունի, մութ, գարշահոտ, թքի ու կեղտի մեջ կորած արկղ, արկղ ու ոչ ավելին: «Դու ոչ սառն ես, ոչ էլ տաք, օհ, եթե լինեիր սառը կամ տաք…»: Դու հատուկ ես ինձ պես քաղաքացիների, ավելի ճիշտ, անհատների ընտրում, ախորժակով կուլ ես տալիս, փակում ես անկուշտ փորիդ մեջ, խեղդում ես, ստիպելով գոռալ, ոռնալ, իսկ հետո, լավ հագեցած ու գոհ մարսում ես քո ներսում ու արտաթորում ես: Ի՞նչ մեղք եմ գործել: Ես ոչինչ չեմ արել: Ինչո՞ւ հենց ես պիտի լռվեի: (Նախկին դիրքն է ընդունում, նայում է ուղիղ իր դիմաց:) Իսկ գուցե ինչ-որ մե՞կն է զվարճանում: Ինձնով… (Գոռում է:) Ձեր մե՛րը… Ո՞ւմ եք ծաղրածուի տեղը դրել: Հենց հիմա բացեք դուռն ու դուրս հանեք այստեղից: Հենց հիմա բացեք դուռն ու աշխատեցրեք վերելակը: Կամ էլ դուրս թողեք ինձ: Դուք ո՞վ եք ու ինչպե՞ս եք համարձակվում… ձեզ շատ չեղա՞վ: Ապաշնորհ վերելակավարներ, ատում եմ ձեզ: Ու ոչ մեկի պետքը չէ, որ այս անառակ երկրի գարշահոտ վերելակներից մեկում, ներկա ժամանակի ինչ-որ հատվածում ոտնահարվում են մարդու, ավելի ճիշտ, անհատի իրավունքները: Եվ ո՞վ պետք է պաշտպանի ինձ նման դեպքում: Իհարկե, պետությունը: Նրա ուժային կառույցները: Պետական ապահովագ- րության գործակալությունները: (Դադար: Ձայնը բարձրացնում է:) Ժողովրդավարության իրավունքներով պահանջում եմ ազատել ինձ այստեղից: (Լռություն: Լսում է:) Ավելին կասեմ` դա Հայրենիքի պարտականությունն է: Նման դեպքերում միջազգային կառույցներից սպասելիքը քիչ է: Եթե նրանց գործի դնեն` հավերժ կմնամ այստեղ: Ոչ վերելակը, ոչ ես ու անգամ բոլորս ռազմավարական նշանակություն չունենք: Բայց հարցն այն է, որ սա ազգային արժանապատվության խնդիր է: Ես, ի ծնե ընտանեկան ավանդույթների պահապանս, լռվել եմ վերելակում, իսկ երկիրը չի հիշում իմ մասին այսպիսի էքստրեմալ իրավիճակում: Նա չի արձագանքում իմ կանչին, նա երես է թեքել ինձնից: (Գոռում է:) Դուք եք մեղավոր: Ես մեղք չունեմ: (Նյարդային ծիծաղում է:) Ասում եմ, չէ՞, ես մեղք չունեմ, իմ կամքով չեմ այստեղ, այլ ձեր փնթիության ու անտարբերության պատճառով, ես այստեղ եմ հայտնվել ձեր անհեռատեսության պատճառով: Ուրեմն, բացե՛ք դռները: Հենց հիմա… Ա-ա-ա… (Լսում է` լռություն է:) Համբերիր, հոգիս… (Նայում է ժամացույցին, հետո` առաստաղին:) Իսկ գուցե ինքն իրեն աշխատի: (Հայացքն իջեցնում է:) Իզուր էլ գոռում եմ, ասում էի, չէ՞, գոռոցներս չեն անհանգստացնի ոչ իշխանություններին, ոչ էլ ժողովրդին: Նրանք մատը մատին չեն խփի: Ու թող ոչ մեկն ինձ չասի, որ շատ են զբաղված: Ես չեմ համաձայնվի ու կպատասխանեմ, որ այնպես չեմ գոռում, ինչպես պետք է… ինչպես գոռում են ընդհանրապես: Մի խոսքով, ինքս ինձ պիտի օգնեմ: (Լռություն, մտորում է, զննում ձեռքերը:) Օգնության կկանչեմ ձեռքերիս: Բռունցքներով պատերին կխփեմ ու ծպտուն չեմ հանի, միայն բռունցքներով… մեկը գոնե կհետաքրքրվի, թե ինչ աղմուկ է: Մարդկային հնչյուններից զուրկ աղմուկ լսելն իրոք անսովոր է: Դա շատ խորհրդավոր կհնչի… Այստեղից… Ու… կհայտնվի այն մեկը, ով կուզենա բացահայտել գաղտնիքը: Իսկ ես կլռեմ: Այդ մեկը ոգևորված կգա ու դողացող ձեռքերով կբացի դուռը: Կբացի, կգտնի ինձ ու աչքերը կչռի վրաս: Հենց այդ պահին էլ ձայն կհանեմ ու կհանդիմանեմ. «Ինչ-որ բա՞ն էիք ուզում երևի… Ինչո՞ւ բացեցիք դուռը, ո՞վ ձեզ խնդրեց: Գիտե՞ք, որ ձեր հետաքրքրասիրությունից կուշտ եմ: Ես պարզապես թակում էի, նստել էի վերելակում ու թակում էի դուռը, իսկ դուք ինձ խանգարեցիք»: Այդպես էլ կասեմ: Կարևոր չէ, թե քանի մարդ կուզենա բացահայտել գաղտնիքը: Բոլորին էլ նույնը կասեմ: Նրանք… Թեև ավելի լավ է խոսեմ նրանցից մեկի մասին: Ուրեմն այսպես, նա զարմացած աչքերը կչռի վրաս, կզննի ինձ… Հետաքրքիր է, ինչքա՞ն կզննի ինձ, եթե հինգ րոպեից ավելի` թիկունքս ցույց կտամ նրան: Չեմ սիրում, երբ նայում են ինձ հինգ րոպեից ավելի: Դա անտանելի է: Իսկ ինչո՞ւ պիտի զննի ինձ: Այսինքն, նա ինչ ասես կմտածի իմ մասին: Ո՞վ գիտե, ինչ կմտածի: Ու այդ ժամանակ իսկապես ամոթանք կտա ինձ… Ես կկարմրեմ, արյունը կտա գլխիս, գուցե կաթված խփի կամ էլ դեմքս ցանով պատվի, դեղին թարախային ցանով… Կուզենայի, որ այդ մեկն առաջի՛նը հայացքը փախցներ, այդպես ավելի հանգիստ կզգայի: Ու նա հուսախաբ կլինի, որ վերելակում սովորական մարդ է հայտնաբերել ու ոչ թե դոդոշ, նույնիսկ հրեշ, ինչը նրան ավելի կուրախացներ… Ու կզարմացներ… Ահա, ես էլ հույս ունեմ, որ նա առաջի՛նը թիկունքը ցույց կտա ու լուռ կլքի ինձ… Կգնա առանց շրջվելու: (Բարձր, գրգռված:) Իսկ ես ինձ հերոս կզգամ: Օրը ցերեկով, առանց տղամարդկային արժանապատվությունս ոտնահարելու դուրս կգամ ու ագահորեն կշնչեմ մաքուր… չէ, ոչ թե մաքուր, այլ բենզինով, նավթով ու գազով ներծծված օդը, թոքերս կկերակրեմ ու կլիցքավորվեմ կյանքի վառելիքով: Ոչ թե կխեղդվեմ, այլ կայրվեմ, այսինքն` կապրեմ, նորից կապրեմ բենզինով, նավթով ու գազով լեցուն, կլինեմ հզոր եգիպտական փարավոնի պես, որ զինված էր արխայիկ ֆալոսով: Ավետյաց ամերիկյան զուգարանակոնքը ձեռքիս կհայտնվեմ կնոջս առջև… Զուգարանակոնքը կդնեմ զուգարանում… Տեխնիկապես կհագեցնեմ, որ մեզ լավ ծառայի… (Պայուսակը դնում է անկյունում, տաս վայրկյան ուժգին խփում է պատերին, լսում է… լուռ է: Խփում է քսան վայրկյան: Նորից է լսում` լռություն:) Չէ, այսօր ոչ մեկին չի գրավի խորհրդավոր աղմուկը: (Քարանում է, նայում իր դիմաց:) «Հապա, ասեք, ո՞րն է ամենահուսալի ավտոմեքենան»: «Վոլվոն»: «Իսկ ինչպե՞ս կապացուցեք, որ գեղեցիկն իշխում է ժամանակի վրա»: «Փիլիսոփայությունն այստեղ գործ չունի, ձեռք բերեք խոհանոցային սարքավորումներ «Բեռլոնիից» և ինքներդ կհամոզվեք»: «Ինչպիսի՞ն պիտի լինի առևտուրը»: «Շուրջօրյա, հակառակ դեպքում շահույթ չի լինի ու եղածն էլ առևտրի նման չի լինի»: «Իսկ ինչպիսի՞ն է ձեր երազանքի աշխարհը»: «Նման է սուպերմարկետի»: «Ո՞վ է զբաղեցնում դատարկ բնակարաններն ու շենքերը»: «Փախստականները»: (Գոռում է:) Ա-ա-ա-ա… Ես այստեղ եմ, վերելակի մեջ, ու դուք ձեր հոգու վրա մեղք եք վերցնում, որովհետև ես ծարավ եմ, իսկ դուք ջուր չեք տալիս… (Նստում է հատակին:) Ու ի՛նձ մեղավոր կդարձնեն, որ ծարավ եմ ու ջուր խմել չեմ կարող: «Ու երբ կրկնապատկվեց մեղքը, սկսեց ավելանալ երանությունը»: (Ժպտում է: Ճանկում է պայուսակը:) Պատահաբար զովացուցիչ ըմպելիք չե՞ք փնտրում: (Բացում է պայուսակը, կարճատև փնտրտուքից հետո հանում է կոկա-կոլայի շիշն ու բացում:) Կոկա-կոլա… Ծարավը հագեցնելու աննման հնարավորություն: (Կում է անում:) Աղբյուրի մաքուր ջրի մասին կարող եմ միայն երազել, քանի դեռ այստեղ եմ: Ոչինչ… Ինձ բան չի պատահի: Չէ՞ որ ժամանակակից մարդ եմ, ավելի ճիշտ` անհատ: Այ, կոկա-կոլա ինձ համար, այդ նույն ժամանակակից մարդու համար կգտնվի միշտ ու ամենուր: Հասանելի է… (Եվս մի քանի կում է անում:) Որտեղ ուզում ես` կգտնես, միայն թե գնես: Այո, կոկա-կոլան ամենուր է, ինչպես, օրինակ, ամենատարբեր ֆիրմաների սիգարետները կամ ցանկացած սպառողական ապրանք: (Եվս մի քանի կում է անում, շիշը դնում է հատակին: Հանում է կոշիկները, զզվանքով` գուլպաները, որոնք խոթում է կոշիկների մեջ: Քանդում է վերնաշապիկի կոճակը:) Այս պատերից այն կողմ աղմուկ է: Հիմա էլ են աղմկում: Ճանաչում եմ այդ աղմուկը, երբ գտնվում եմ այնտեղ ու լսում եմ: (Դադար:) Հետաքրքիր է, կինս ճանաչո՞ւմ է այդ աղմուկը: Հետաքրքիր է, լսո՞ւմ է, թե՞ ականջ դնում… Ոչ լսում է, ոչ էլ` ականջ դնում: Դա նրան պետք չէ, ի՞նչ կարող ես նրանից պահանջել… (Ավելի անհանգիստ:) Իսկ որ նա ինձ բանի տեղ չի դնո՞ւմ… Որ ինձ չի լսո՞ւմ: (Դադար:) Իսկ որ նա ինձ չի հասկանո՞ւմ: Ես նրան պե՞տք եմ: (Նայում է ժամացույցին, ժպտում է:) Գիտեմ, հիմա լոգարանում է ու մտածում է իմ մասին: (Անհանգիստ:) Նա մտածում է ամերիկյան զուգարանակոնքի մասին… Հուզվում է` կճարե՞մ, թե՞ ոչ: Կգնե՞մ, թե՞ չէ… Կբերե՞մ, թե՞ չեմ բերի: (Դադար:) Կարո՞ղ եմ ինչ-որ բան անել… Նրա համար: (Գոռում է:) Ուզում եմ գնալ վայրենիների մոտ… Ու-ու-ու-ու… Օ-օ-օ-օ… Ես այստե-ե-ե-ղ եմ… Վերելակու-ու-ում… (Ոտքի է կանգնում, լսում: Լուռ է:) Գոնե հիմա մեկնումեկը հայտնվեր, բացեր դուռն ու ասեր. «Դուրս արի, բարեկամ, ամեն ինչ կարգին է: Վերելակն ընդամենը փչացել էր: Իսկ վերելակի փչանալը, ինքդ գիտես, իսկ եթե չգիտես, ասեմ քեզ, որ դա սովորական բան է մեր երկրում: Դա քո մեղքը չէ: Դուրս արի ու գնա: Գնա` ուր գնալու էիր, ուր որ շտապում էիր ու նույնիսկ չմտածես, թե ինչ-որ բան կարող է քեզ խանգարել: Մի անհանգստանա, ես քեզ հավատում եմ: Դու մեկն ես, որ եղել ու կմնա այնպիսին, ինչպիսին որ է՛: Դու չես փոխվել, ու ես հավատում եմ, որ չես փոխվի: Դուրս արի ու գնա»: (Նյարդային:) Չէ, դա լինելու բան չէ… (Դադար:) Հիմա կարևորը չքրտնելն է… (Պայուսակից օծանելիքի սրվակ է հանում ու փչում վերելակի մեջ, հոտ է քաշում, հետո առատորեն փչում է իր վրա:) Անիծվեր այն օրը, երբ ծնվեցի… Ինչի՛ց, ինչի՞ց եմ ամաչում: Ի՞նչն է ինձ ջղայնացնում: Ինչո՞ւ եմ լռում, ինչո՞ւ չեմ գոռում, օգնության չեմ կանչում… (Աղմուկով շնչում-արտաշնչում է, գոհ ժպտում է:) Այն կողմում գովազդի ձայն եմ լսում… Օտար լեզվով… Համակարգչային մտածողություն: Համացանց: Վիրուս: Նոտարիուս: (Ժպտում է, հետո սկսում է հազալ:) Օդն արդեն չի հերիքում: (Հանում է վերնաշապիկը, խնամքով ծալում, դնում պայուսակի մեջ: Գոռում է:) Է-է-է-է… Մի՞թե ոչ ոք ինձ չի լսում: Մի՞թե ինձ չեք լսում: Ոչ մեկը չի՞ լսում: (Դադար:) Ու ձեզնից ոչ մեկը չի՞ լսի: Ձեզնից ոչ մեկը չի ուզում ինձ լսել, այդպես չէ՞: Դե, եթե այդպես է, ուրեմն բոլոր դեպքերում ձեզ արգելում եմ լսել ինձ: Մի խոսքով, ուզում եք թե չեք ուզում` թքած ունեմ, չեք ուզում` հեչ էլ պետք չէ… Պետք չէ ինձ լսել: (Շալվարի ետևի գրպանից հանում է փոքր սանրն ու նորից դնում տեղը: Հանում է շալվարը, խնամքով ծալում, դնում պայուսակը: Մնում է կիսավարտիքով: Նայում է առաստաղին:) Կամ վերելակը ինքը կաշխատի, կամ ես այստեղից դուրս գալու միտք չունեմ: (Նայում է դիմացը:) Կամ կաշխատի… Կամ ես սրան կստիպեմ: Կամ… կամ… ինքնասպան կլինեմ: «Քանզի հանգուցյալը ազատագրվեց մեղքից…»: Իսկ ինքնասպանը նույնպես ազատագրվո՞ւմ է: Մի՞թե բոլորն են ազատագրվում: Եվ նա, ով ապում է, և ով ապրել է ու նա, ով մեռնում է, նա, ով մեռել է… Ու նա, ով ինքնասպան է լինում… Եվ արդեն ինքնասպան եղածը… Բոլորն էլ ազատագրվո՞ւմ են մեղքերից: Չէ, ես չեմ ուզում ազատագրվել: Որովհետև ձանձրալի է: (Վերցնում է կոկա-կոլայի շիշը:) Կոկա-կոլա դեռ կա: Մի քանի ժամ դեռ կդիմանամ… կկարողանամ դիմանալ… Պետք է դիմանամ… Դրանից գոնե ինչ-որ սառնություն եմ զգում: (Ծիծաղում է:) Տաքություն եմ զգում: (Նայում է իր դիմացը:) Ես արժանապատվորեն կդառնամ սեփական սկզբունքներիս զոհը: Ոչ մի դեպքում ինձ չեմ մատնի: Ոչ, ես դա չեմ ուզում… ես չեմ դիմանա… (Շիշը դնում է տեղը, շնչում-արտաշնչում է:) Մեզի ու խոնավության հոտ է: (Նայում է ժամացույցին:) Ինչքա՞ն ժամանակ է անցել: Եվ անցե՞լ է արդյոք… Ինչո՞ւ է անցել… Այն ժամանա՞կ է անցել, թե՞ հիմա… Ե՞րբ է անցել… Ժամանակն էլ եմ կորցրել: Հետաքրքիր է, ի՞նչ է կատարվել: (Զննում է վերելակը:) Ի՞նչ է սրա հետ կատարվել… Սրա հետ ի՞նչ է կատարվել… (Դադար:) Ինձ հե՞տ ինչ է կատարվել… Ի՞նչ է կատարվել ինձ հետ: Հետաքրքիր է, ինչ է կատարվել: (Դադար:) Նոտարիուս: Համացանց: Վիրուս: (Ժպտում է: Լուռ է:) Կմնամ այստեղ, այս գարշահոտի մեջ, մինչև սա տեղից շարժվի, վերելակի մասին եմ ասում… Ու քանի սրա հետ տեղից չեմ շարժվել, կմնամ այստեղ, մինչև օրն ավարտվի ու գա գիշերը, ավարտվի գիշերն ու… Հա, կմնամ, այսպես մերկ: Այստեղից դուրս կգամ իմ ուժերով, ես` տղամարդ ծնվածս… Բոլորի առջև կհայտնվեմ առանց ամաչելու… թող տեսնեն: (Ցուցադրում է ատլետիկ կազմվածքը:) Եթե հետապնդեն թղթակիցները, կկանգնեմ ու առանց բարդույթի հարցազրույց կտամ: Դուրս կգամ քրտնած ու կեղտոտ վերելակից ու միանգամից հեռուստաաստղ կդառնամ… Գարշելի գազերով, կեղտով լցված սուպերմենը: Սեքս-սիմվոլը: Կախարդը: Նոր հարյուրամյակի մեսսիան: Սրտեր գերողը: Կազանովան: Մարիքիզ դը Սադը: Պրեզիդենտը: Կայսրը… Աշխարհին այնպես կնայեմ, ինչպես նայեցի կնոջս աչքերին մեր առաջին ամուսնական գիշերը: Կինս ինձ չէր նայում, քանի որ աչքերը փակ էին… Ինչքան խնդրեցի, շշուկով խնդրեցի, որ նայեր, թե ինչպես եմ տիրում նրան, բայց նա աչքերը չբացեց, հոգոց չհանեց, լուռ ու անշարժ պառկած էր իմ տակը: Նրան ոչինչ չէր հետաքրքրում` ոչ իմ հնարավորությունները, ոչ էլ ցուցաբերած ջանքերս: Նույնիսկ մտածեցի` գուցե անպտուղ է… Իսկ գուցե ես եմ անպտուղ ու նա հասկացել է, առաջին իսկ գիշերն է հասկացել… Ինչ հուսահատ էի, այդ գիշեր առաջին անգամ ամաչեցի, շրջվեցի պատին ու չնայեցի կնոջս աչքերին: (Դեմքին վավաշոտ ժպիտ է հայտնվում:) Ինձ բոլորը կնկատեն… աչքերը կչռեն վրաս… Բոլորն ինձ կտենչան… Բոլորի համար կդառնամ գաղտնի տենչանք… (Շշից մի քանի կում է խմում:) Մեր ամուսնության ընթացքում նա` իմ կինը, առաջին անգամ խնդրեց զուգարանում ամերիկյան զուգարանակոնք դնել: Չգիտեմ` ինչու: Չեմ հասկանում` ինչ է ուզում դրանով ասել: Ու ես որոշեցի կատարել նրա խնդրանքը: Գուցե դրանից հետո նա կբացի աչքերը, կնայի ինձ, կլսի, կճանաչի, կընդունի… Այս ամենի մեղավորը կնոջս բնավորությունն է… Հայրս է մեղավոր… Մայրս է մեղավոր… (Դադար: Աջ ձեռքով քորում է փորը: Գոռում է:) Է-է-է-է… Ես-վե-րե-լա-կու-մե-ե-ե-մ: Ուու-ու-ու… Այստեղ եմ, վերելակում… (Դադար:) Ուզում եմ գնալ վայրենիների մոտ: Ես գտնվում եմ աղբով լցված հսկայական գործարանում: Իմ գլխավերևում ամերիկյան զուգարանակոնքեր են: Ես լռվել եմ անհասկանալի հարկում, վերելակի մեջ: (Հոգնած ծնկի է իջնում, հուսահատ կախում է գլուխը:) Մենք լռվել ենք: (Ականջ է դնում:) Դռան այն կողմում ինչպե՜ս են ծվծվում սոված առնետները… Ատում եմ առնետներին, արդեն ասե՞լ եմ այդ մասին, թե՞ չէ… Այնպես եմ ատում, որ բոլորին ոտքերիս տակ կսատկացնեի: (Գոռում է:) Տեր Աստված… միայն թե աշխատեր այս վերելակը: Ես կբացեմ դուռն ու բոլորին, լսո՞ւմ ես, ամբողջ Տիեզերքը կթողնեմ իմ աշխարհը, որովհետև ինձ պակասում է տարածությունը… Ես խեղդվու-ու-ում եմ… Ինձ բոլորը կլսեն… Ինձնից հետո այլ կերպ կլսեն… Որպեսզի նրանք լսեն… Ու որ ինձ լսեն, որ դու ինձ լսես… որ ես քեզ լսեմ… Որպեսզի նրանք լսեն… Ու որ մենք լսենք… ձայնը… Որպեսզի մենք լսենք ձայնը… Միասին լսենք… ամենուր… միշտ…
Ծնկի եկած տղամարդը նայում է իր դիմաց: Հանգում է լույսը: Խավարի մեջ լսվում է շարժվող վերելակի ձայնը:
Ռուսերենից թարգմանեց Կարինե ԽՈԴԻԿՅԱՆԸ
Օթար Պերտախիա
Դրամատուրգ, սցենարիստ
Նրա պիեսները հաջողությամբ բեմադրվել են Թբիլիսիի թատրոններում: Լիամետրաժ և կարճամետրաժ ֆիլմերի սցենարների հեղինակ է: «Կառլովի Վարի» միջազգային կինոփառատոնում ներկայացված «Հոսանքն ի վար» ֆիլմի սցենարիստն է:
«Վերելակում» ներկայացումը մասնակցել է «Կովկաս — 2005» միջազգային մշակութային շուկային (Թբիլիսի) և որպես հաջողված ժամանակակից վրացական ներկայացում՝ հրավեր ստացել ու մասնակցել «Հայֆեստ» թատերական փառատոնին (Երևան):
«Դրամատուրգիա 3-րդ» միջազգային փառատոնում (Հայաստան) արժանացել է թատերական քննադատների բարձր գնահատանքին: