Նինա ՄԱԶՈՒՐ / ԱՄՈԿ (P. S.)
Ըստ Ստեֆան Ցվեյգի համանուն նովելի
Պիես մեկ դերասանի համար
Սենյակ (սև կամ սպիտակ «կաբինետ»)՝ սեղան, աթոռ, հնարավոր է՝ մահճակալ: Ամենուրեք նավերի մանրակերտեր են: Մյուս սենյակ տանող ենթադրվող դուռը վարագույրով փակ է:
ՆԱ — (ինչ-որ բան է սարքում սեղանի մոտ նստած): Պարտք, պարտականություն… Օգ-նել… Այս բառով դուք ստիպում եք շատախոսել: Է՜, չէ, տիրուհիս, շնորհակալ եմ: Խնդրում եմ, չերևակայեք, որ ավելի հեշտ է ձեր առջև բացել իմ ներքին օրգանները՝ մինչև աղիքներս: Կյանքը ավերված է ու ոչ մեկը այն չի վերականգնի: Լսո՞ւմ եք, տիրուհի: (Մոտենում է վարագույրին, ականջ է դնում:)
Երաժշտություն է հնչում: Նա գոհ ժպտում է:
ՆԱ — Ուրախ եմ, որ ինձ լսում եք: (Դեմքը մռայլվում է:) Միայն այս երաժշտությունը, դուք մի բառ չեք ասի: (Դադար: Դահլիճին.) Իսկ ձեզ շնորհակալություն՝ ինձ այցելելու ձեր սիրալիր ցանկության համար: Արդեն ծանոթներ եմ գտել իմ նավախցիկում: (Ձեռքի շարժումով ընդգրկում է սենյակը: Դեպի վարագույրը:) Երկու-երեք շիշ հին ու բարի վիսկին էլ որ լիներ…
Դռան ետևից անսպասելի ուրախ մեղեդի է հնչում:
ՆԱ — Դե լավ, տիրուհի, մի նեղվեք: Վաղեմի ընկեր ունեմ, ում, ցավոք, ժամանակին չեմ դիմել… (Բացում, նայում է սեղանի դարակի մեջ:) Իմ փառապանծ բրաունինգը… Սա ցանկացած շատախոսությունից ավելի լավ կօգնի… (Դեպի դուռը:) Ձեր կանացի շատախոսությունից ավելի քան լավ… (Մտախոհ:) Թեև… քեզ շատախոս անվանել` դժվար է: (Դահլիճին.) Դուք չե՞ք տեսել նրա դեմքը: Վախենո՞ւմ եք նայել: Ճի՛շտ եք վարվում: Կան այդպիսի դեմքեր՝ անթափանց… Նրանց գեղեցկությունը տարիքից կախում չունի: Մոխրագույն, շատ հանգիստ աչքերը, բայց… որոնք կարող են թաքցնել կրակոտ հայացքը… Բարակ, ամուր սեղմված շուրթեր, որոնք կարողանում են պահել գաղտնիքը… (Դեպի դուռը:) Չէ՞ որ դու կարողանում ես պահել գաղտնիքը:
Լռություն:
ՆԱ — (բացելով հին լրագիրը): Իսկ հետո կգրեն. «Մեծ դժվարությամբ փրկեցին…»: (Ընդհատում է ընթերցումը:) Կամ էլ սա՝ «Նավահանգստում հոսանքը ափ է դուրս բերել անհայտ քառասունամյա տղամարդու դիակ»: Դիա՛կ: (Նայում է հայելու մեջ:) Դիա՛կ… Հա-հա-հա… (Շարունակելով գործը:) Հիմա հասկանում եք… հասկանո՛ւմ եք… ինչու չեմ կարող տեսնել մարդկանց, տանե՛լ չեմ կարող նրանց ծիծաղը… երբ նրանք տրվում են սիրախաղի ու մերձեցման են տենչում: Որովհետև այնտեղ՝ նավախցիկում, թեյի ու կոկոսյան ընկույզի պարկերի արանքում… Իսկ այստեղ նվագում են վալս կամ տանգո…
Հնչում է տանգո:
ՆԱ — Խնդրե՛մ: (Դեպի դուռը:) Գիտեմ, գիտեմ, ինչ ես ուզում ինձնից: Գիտեմ, ես դեռ պարտք եմ… Բայց ե՞րբ է ավարտվում այդ պարտքը: Երևի այնտեղ, որտեղ մեր ուժերի սահմանագիծն է…
Տանգոյին փոխարինում է վալսը:
ՆԱ — Պարահանդես… պարահանդե՛ս: Հիշո՞ւմ ես, քո դեղին պարազգեստը լայն բացվածքով… Նեղ, սքանչելի ուսերը ողորկ փայլում են: Փղոսկրի պես… Իսկ այդ ժպիտը՝ սիրալիր ու սառը-քաղաքավարի, որ կեղծ է, սարքովի ու վիրտուոզ խաղացկուն: (Դեպի դուռը՝ զայրույթով ու պոռթկուն:) Ինչպե՞ս կարողացար այդպես ժպտալ: Այդպես անփույթ խաղալ հովհարով՝ հուզմունքից այն ճմրթելու փոխարեն: Օտար մեկը տառապում է, դողում սպասումից՝ չէ՞ որ շաբաթ ժամանելու է նավը, իսկ նա հանգիստ պարում է սպայի գրկում…
Երաժշտությունը լռում է:
ՆԱ — Սպա… Ոչ, ինքը չէր: Այն մեկը, իսկականը, շատ ջահել էր: Կես-երեխա… Մաքուր, նուրբ դեմք… Շատ շփոթահար, շատ գունատ… Նա այնպես էր ճգնում թաքցնել հուզմունքը, բայց ակնհայտ էր, թե ինչ ցավ է պատառոտում նրա սիրտը, երբ…
Լսվում են «Ռեքվիեմի» առաջին հնչյունները: Նա ձեռքի շարժումով լռեցնում է երաժշտությունը:
ՆԱ — Սպասի՛ր: Ավելի լավ է բացատրիր ինձ, թե ինչ էիր մտածում, երբ հայտնվեցիր այդ անիծյալ ծակուռում, որտեղ դժբախտ եվրոպացի բժիշկը, օրեր շարունակ նստած տանը իր դեղնադեմ կանանց ու իր շոտլանդական վիսկիի հետ, մաշվում է հայրենիքի անզոր կարոտից: Ինչպե՞ս կարողացար պաղ անտարբերությամբ նրան գործարք առաջարկել, երբ խոսքը կյանքի ու մահվան մասին էր… Լռո՞ւմ ես: Ես պարզորոշ տեսնում եմ այդ տեսարանը: Դու՝ գոռոզամիտ, վուալի տակից՝ «Ի՜նչ հարմարավետ է ձեզ մոտ, դոկտոր: Ինչպիսի՜ սքանչելիք՝ գրքեր: Ա՛հ, դուք Ֆլոբեր ունեք: Իսկ ես անցնում էի այս կողմերով և…»: Զարմանալի չէ, որ նա կարճ կապեց քո շատախոս, անտարբեր տոնն ու տեղը դրեց քեզ. «Հանեք վուալը, հանգիստ թողեք գրքերն ու այդ ձևերը: Անկեղծ խոսենք: Դուք ուզում եք, որ ձեզ ազատեմ ուշաթափություններից ու սրտխառնոցից՝ վերացնելով պատճա՞ռը»:
Դու ամեն ինչ էիր հաշվարկել՝ և՛ գումարը, և՛ վճարման ձևը, ինչը կստիպեր նրան մեկնել այստեղից: Դու նրան գնահատեցիր ու գնեցիր: Ինչպե՜ս եմ պատկերացնում այդ ամուր սեղմված բերանը, որ չի ցանկանում խնդրել: Խոնարհվել չցանկացող այդ գոռոզ ճակատը… Բայց գոլֆ խաղալով երեխաներ չեն ծնվում, այդպես չէ՞…
Դռան ետևից՝ մեղմ երաժշտություն:
ՆԱ — Այո, այո… (Գոռոցով խլացնում է երաժշտությունը և ավելի է «ոգևորվում»:) Այո՛: Դու պառկած էիր անկողնում, տղամարդու հետ, գուցե տնքում էիր հաճույքից, ու ձեր մարմիններն այնպես էին ձուլվել իրար, ինչպես շուրթերը՝ համբուրվելիս…
Երաժշտությունը ընդհատվում է, նրա վերջին բառերն անսպասելի բարձր են հնչում:
ՆԱ — Ի՞նչ էր մնում խեղճ բժշկին՝ ընդամենը ցանկանալ հաղթել քո հպարտությունը: Ի՞նչ: (Մոտենում է դռանը:) Ասում ես՝ նա խենթացել էր քեզ ստորացնելու ցանկությունի՞ց: Թող, ի սեր աստծո: Վերջին երկու բառը պատրանք է, քո և նրա պատրանքը: Պարզապես՝ խենթացել էր ցանկությունից: Դու՝ ատելությամբ ու արհամարհանքով լեցուն, որ ծաղրում էիր քո գաղտնիքով, դեռ չհնացած կրքի հիշեցումով ու նա՝ միայնակ, աշխարհից կտրված, յոթ տարի առանց սպիտակամորթ կնոջ… Նա էլ ասաց՝ «Միայն՝ ոչ փողով»:
Դռան ետևից հնչում է Ռավելի «Բոլերոն»:
ՆԱ — Վերջ տուր: Պետք չէ: (Փակում է ականջները: Հետո կտրուկ ձեռքերն իջեցնում ու դիմում է դահլիճին:) Դուք գիտե՞ք, ինչ է «ամոկը»: Դա ավելին է, քան արբեցումը, դա կատաղության տեսակ է: Նստած է մեկը, հասարակ ու բարեհոգի մի մարդ, ու հանկարծ տեղից վեր է թռչում, ճանկում է դանակն ու դուրս է թռնում փողոց… Ու վազում է՝ ուր աչքը կտրի, առաջ ու առաջ… չիմանալով՝ ուր: Նրան կանգնեցնող ուժ չկա: Մարդիկ հեռու են փախչում, գոռալով՝ «Ամո՛կ: Ամո՛կ»: Իսկ նա սլանում է՝ սպանելով ճանապարհին հանդիպողներին, փրփրակալած բերանով, մինչև անշունչ չի տապալվում գետնին…
Հասնել, բռնել նրան, այդ կնոջը… խոսել հետը… ներողություն խնդրել… Օգնել…
«Բոլերոն» լռում է: Նա մոտենում է սեղանին, վերցնում է հերթական նավակն ու ցուցադրում է հանդիսատեսին:
ՆԱ — Իսկ նավակը… ահա: Երեք օրից կժամանի: Իսկ ո՞վ է նավակի վրա գտնվում: Իսկ նավակում լուրջ մարդ է, խոշոր գործարար, հինգ ամիս Ամերիկայում էր ու վերջապես եկել է կնոջ ետևից: Մի խոսքով՝ ամուսինը: (Լրջանալով:) Ամուսինը… (Նայում է հայելու մեջ:)
Դեպի դուռը:
ՆԱ — Գաղտնիք… Հետո՞ ինչ, որ գաղտնիք… Մի՞թե չես հասկանում, որ ոչինչ գաղտնի չի մնում: Ծեծված ճշմարտություն է: Հղի է, երկու կամ երեք ամիս, ոչ ավելի: Աչքերը՝ մոխրագույն պողպատ, ռունգերը դողում են զայրույթից… Բայց ի՜նչ հրաշք հանգստություն, ինչպիսի՜ անհոգ պատասխան, այն էլ՝ բարձրաձայն, որ բոլորը լսեն. «Ա՜հ, բժիշկ, դուք հիշել եք դեղատոմսի մասին: Ա՛խ, այս գիտունները…»: Ու բոլորը լսեցին ու հավատացին, որ այդ խենթ վազքը դահլիճի մի ծայրից մյուսը՝ նրա ետևից, բացատրվելու համար, ընդամենը մոռացկոտ էսկուլապի տարօրինակությունն է: (Դահլիճին, վստահող շեշտով:) Կարելի է հարյուրերորդ անգամ մոտենալ նրա դռանը, ու նա կվանի, կքշի ինչպես շանը: Ինչ եք ասո՞ւմ: Բրաունինգը սեղանի դարակո՞ւմ է: Բայց ես բացատրեցի ձեզ՝ վաղը չէ մյուս օրը կժամանի նավը: Հենց ա՛յդ նավը: Իսկ օգնության պարտավորությո՞ւնը… Այդ անիծված պա՞րտքը: Մի՞թե այդ կինը կդիմանա իր նվաստացմանը:
Դռան ետևից՝ ժամացույցի զանգեր:
Ինչ-ի՞նչ… Գրությո՞ւն: Իհարկե, իհարկե, դա ելք է… Խենթ, անիմաստ նամակ, ինչպես զառանցանք… Իսկ վերջում՝ «Սպասում եմ այստեղ ձեր ներումին: Եթե մինչև ժամը յոթը պատասխան չստանամ՝ կկրակեմ… ինձ»: Ու դու պատասխանեցիր: Այո, այո, պատասխանեցի՛ր: Տառերն աչքիս դեմ պարում են՝ չեմ կարողանում կարդալ… Գլուխս խոթում եմ ջրի տակ՝ հիմա լավ է: Ահա. «Ուշ է: Այստեղ չսպասեք: Գուցե դեռ ձեզ կկանչեմ…»: (Դադար:) Կանչեց… «Come quickly»,- դողալով ասած քո ծառան: Ես գիտեմ, այդ տեղացի մանչուկն էլ էր քեզ սիրում: Բոլորս էինք քեզ սիրում… (Կրքոտ:) Ինչպես թույլ տվեցիր, որ հաշմեն քեզ… առաջին պատահած կեղտոտ պառավը… ինչ է, թե վախեցար բացահայտումի՞ց: Թե՞ մահից ավելի քիչ էիր վախենում, քան մարդուց, ով չխնայեց հպարտությունդ: Կամ… (Կամաց:) Այնուամենայնիվ, դու սիրում էիր ամուսնո՞ւդ…
Կտրուկ:
ՆԱ — Լույսը վառե՛ք: Լո՛ւյս: Այստեղ ամեն ինչ ծածկված է կեղտով: Մորֆի՛…
Նորից հնչում է «Ռեքվիեմը»:
ՆԱ — Թերթերը գրեցին. «Սրտի կաթված»: Ի՞նչ կաթված: Միայն ապուշը կհավատար պաշտոնական վարկածին: Պետք չէ երևակայել, որ ամուսինները ապուշներ են… Մնում է միայն այս սև, երկարավուն առարկան… բարձել նավի վրա ու քայլել տախտակամածի վրա սև թևկապով: Հեռու մնալով բոլորից, քայլել ետ ու առաջ, ետ ու առաջ… Ինչպես են գրում թերթերո՞ւմ՝ «Ներամփոփ, ողբացյալ դեմք…»: Ի՜նչ տափակություն: (Նայում է հայելու մեջ:) Հալածվող ամոկը այդպիսի դեմք չի ունենում: (Դեպի դուռը:)
Իհարկե, գիտեմ: «Գունատ, սփրթնած, ակնոցի փայլատակող ապակիներով»… Հետաքրքիր է, ընկնելուց ակնոցը ջարդվե՞ց… (Անսպասելի նյարդային շեշտով դիմում է դահլիճին:) Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ուշ երեկո, նավ, պարանե սանդուղք: Նավաստիները նավակն են իջեցնում… դագաղ: (Վերջին բառն ասում է մեծ դժվարությամբ:) Ամուսինը օգնում է նրանց: Հանկարծ ինչ-որ ծանր բան (հանդիսավոր շեշտով) վերևի տախտակամածից ընկավ ու իր հետ ջուրը տարավ նավաստիներին, ամուսնուն ու… ցինկե դագաղը: Պարզ է, որ դագաղը միանգամից իջավ հատակը: Փնտրե՛ք, փնտրե՜ք… «Դժվարությամբ փրկեցին նավաստիներին ու հանգուցյալի ամուսնուն»: (Կարդում է հին լրագիրը: Քմծիծաղում է:) Փրկեցին… ամուսնուն
Պտույտներ է անում սենյակով մեկ:
ՆԱ — Լրագրողնե՜րը: Ի՞նչ գիտեն նրանք… Կամ թե սա… (Նորից ճանկում է լրագիրը:) «…Քառասունամյա տղամարդու դիակը»: Առանց ակնոցի, նկատի ունեցեք: Քի՞չ քառասունամյա տղամարդիկ կան, միայն ինքը չէր… (Կարկամում է:)
Դեպի դուռը:
ՆԱ — Հա, մոռացել էի: Որ այստեղ մեկն էլ էր խառնված: Ում դու սիրում էիր: Նախկինում ատում էի նրան: Այո, այո, կարող էի նրան կտոր-կտոր անել: Իսկ հիմա… Չեմ կարող ասել, թե ինչպես եմ ուզում սիրել նրան… քանի որ դու ես նրան սիրել…
Ճանկում է հայելին, նայում է իր արտացոլանքին, հայելին շպրտում է սեղանին, վերցնում է նավի մանրակերտը: Դեպի դահլիճը:
ՆԱ — Դուք սիրո՞ւմ եք նավեր: (Շուրջը նայելով:) Այո, իհարկե, նավախցիկը վատն է՝ ասես փոքր դագաղ լինի: Գիշերը մութ է ու լուռ… Ու տոթ: Սարսափելի տոթ է: Իսկ օդափոխիչը ստիպված անջատում եմ, այնպես է պտտվում ու ճռռում, ասես խենթացած չղջիկ լինի: (Պտտվում է սենյակում: Կանգ է առնում:) Փոխարենը գիշերը, տախտակամածի վրա…
Դեպի դուռը, որտեղից հնչում է Բոլերոն:
ՆԱ — Դու չտեսար… ի՜նչ գեղեցկություն է: Երկինքը փայլում է: Գլխավերևում Հարավային Խաչն է, ու տաք լույսը ջրի նման թափվում է ձեռքերիդ, ուսերիդ, քնքշորեն ցողվում է գլխիդ… Ուզում ես պառկել ու նայել վերև… Բայց մահճակները հավաքված են ու ամայի տախտակամածի վրա մի հարմար տեղ չկա, որտեղ կարելի լիներ հանգստանալ ու երազել: Անգամ ծխել չի կարելի, լուցկին վառես՝ կրակը կլուսավորի մռայլ, ինչ-որ անմարդկային դեմք: (Դահլիճին.) Իսկ ներքևում… ներքևում՝ նավախցիկում, որտեղ թեյի ու կոկոսյան ընկույզների պարկերն են, դրված է նրա… Ես չեմ կարող մոտենալ, կողպած է: (Գլխի շարժումով ցույց է տալիս դուռը:) Բայց զգում եմ, որ նա այստեղ է ու գիտեմ, թե ինչ է ուզում ինձնից… Ես գիտեմ, ես պարտք ունեմ տալու… (Դեպի դուռը:) Այո, այո, երդվում եմ: Ոչ ոք չի իմանա…
Սկսում է քանդել, ավերել նավերի մանրակերտերը, ջարդում է վերջինն ու ընկնում հատակին: «Բոլերոն» լռում է: Լսվում են տագնապի ազդանշաններ ու վազող մարդկանց ոտնաձայներ: Լույսը մարում է: Խավարի մեջ լսելի են դառնում ծովային ջրերի ծփանքը, ճայերի ճիչերը:
ԼԵԴԻ ԿԱՊՈՒԼԵՏ
Մոնոդրամա
Մենաստանի խուց՝ բարձր կամարներով: Խաչելությունն այնքան բարձր է կախված, որ երևում են միայն Հիսուսի ոտքերը: Ներկայացման ընթացքում խաչելությունն ավելի վեր է բարձրանում, իսկ ավարտին այլևս տեսանելի չէ: Խցի ասկետիզմին հակադրված է մեծ, շքեղ շրջանակով հայելին:
Միանձնուհու զգեստով կինը աղոթում է: Նա գեղեցիկ է ու երիտասարդ, մոտ 25-26 տարեկան:
ԿԻՆ — Տարօրինակ է, աղոթելուց հետո դժվար է բարձրաձայն խոսելը՝ լեզուդ չի հնազանդվում… «Աղոթք կարելի է մտքում ստեղծել»,- ասաց մայրապետը, երբ լռության ուխտ էի ընդունում: Կամավոր էի ընդունում… (Մի պահ մտորում է:) Ես ամեն ինչ թողեցի այնտեղ՝ տանը. զգեստներս, սիրելի զարդերս, ամեն, ամեն ինչ… Ծառաներն ասես քարացել էին, երևի նման բան չէին սպասում սինյորա Կապուլետից: Բայց չէին էլ լալիս: Ո՞վ գիտե, գուցե թեթևացած շունչ քաշեցին… Միայն դայակն էր ողբում… «Բայց այդպես չի լինի, սինյորա: Ո՞ւմ եք մեզ թողնում: Ախր, մենաստան գնալը նույնն է, թե ողջ-ողջ գերեզմանում պառկել, մեր թանկագին աղջկա ետևից»… (Ափով փակում է բերանը:) Աստվա՛ծ իմ, Ջուլիետ… (Մոտենում է հայելուն:) Ո՛չ, չմտածել, չհիշել…
Մայրապետն ասաց… բայց ի՞նչ ասաց… Ա՜խ, հա. «Դուստր իմ, հայելին հետդ վերցրու»: «Բայց կարելի՞ է»: «Լռության ուխտը ծանր բեռ է: Թույլ եմ տալիս, վերցրու հայելին»: (Նայում է հայելու մեջ:) Ինչո՞ւ, ինչո՛ւ այդպես ասաց: Այս հայելին այնքան օտար է այստեղ՝ խաչելության ու աղոթքների մեջ… (Շոյում է բրոնզե շրջանակը:) Ահա իմ արտացոլանքը: Միանձնուհու սև զգեստով այս գունատ կինը ես եմ: Ես՝ սինյորա Կապուլետը, հպարտ պատրիկուհին, Վերոնայի ամենահարուստ ու հայտնի քաղաքացիներից մեկի հարգարժան կինը… Ամուսինս… (Ցնցվում է:) Այդ ի՞նչ ստվեր է: Այնտեղ՝ հայելու խորքում… Թվաց… Ինչի՞ մասին էի խոսում քեզ հետ, հայելու այն կողմում ապրող գունատ մենուհի: Ամուսնուս մասի՞ն: Այո, նա հրաշալի մարդ էր: Ինչո՞ւ եմ ասում՝ «էր»: Նա կա, ապրում է առոք-փառոք: Իհարկե, մի քիչ լացեց, երբ… (Ինքն իրեն ընդհատում է:) Ոչ-ոչ, երբ ասացի, որ գնում եմ մենաստան, մի կաթիլ արցունք էլ չթափեց: Մտքով էլ չանցավ: Միայն հարցրեց. «Վերջնակա՞ն է որոշումդ: Ամե՞ն ինչ ես կշռադատել»: Ու նայեց ինձ… ասես հանցագործ էի:
(Պոռթկուն, հայելուն:) Ես հանցագո՛րծ եմ: Իսկ ինքը հանցանք չգործե՞ց, երբ ամուսնացավ ինձ հետ: Ինքը՝ քառասուն, իսկ ես՝ տասներեք տարեկան: Այսօրվա պես եմ հիշում. ներս մտավ ու ասաց. «Զավա՛կս, ձեր ծնողները համաձայնություն տվեցին մեր ամուսնությանը: Ես համոզված եմ, որ հրաշալի կին ու մայր կլինեք»: Նայեցի ծնողներիս՝ փայլո՜ւմ էին հպարտությունից, կատակ բան չէր, ինքը՝ սինյոր Կապուլետն է ուզում բարեկամանալ իրենց հետ: Հետո նայեցին ապագա ամուսնուս՝ խստաբարո պարոնը ընդհանրապես փեսացուի տեսք չուներ: Իսկ ես նայեցի տասնհինգամյա Ջուլիաննոյին, նրա հետ երեկ էի առաջին անգամ համբուրվել: Ու ես ասացի. «Պետք չէ՛, խնդրում եմ: Ես չե՛մ ուզում»: Այնպես կամաց ասացի, որ ոչ հայրս լսեց, ոչ՝ մայրս: Իսկ ամբարտավան պարոնը լսեց, այո՛, լսեց, բայց լռեց… (Կամաց, անուժ:) Հետո` արցունքներ, հորս զայրույթը, շքեղ հարսանիք ու նորից արցունքներ: Անօգուտ արցունքներ, մորս անօգուտ խղճահարության նման: Հա, նա խղճում էր ինձ, խեղճը… Ինքը՝ այո… (Տագնապալի շուտասելուկով:) Նա կարո՛ղ էր խղճալ, ես՝ ոչ: Աստված էր վկա, ես չէի կարող խղճալ: Իմ դեպքն ուրիշ էր: Ուրիշ ընտանիք: Ուրիշ ամուսին՝ ոչ մի նմանություն հորս հետ: Ուրիշ դուստր, ով ամենահեռավոր նմանություն չուներ ինձ հետ: Ջուլիետը… նա շատ տարբեր էր, նման չէր ինձ, չէ, նման չէր: Գուցե՝ դեմքը, աչքերը, ձայնը նման էին: Բայց ոչ բնավորությամբ, ոչ էությամբ…
(Հուսահատ գոռում է հայելու մեջ:) Նա ինձ նման չէր: Դժվար էր նրա հետ… «Այո, սինյորա», «Ոչ, սինյորա», սև ու սպիտակ, լավ ու վատ, երանգները չեն ընդունվում: Իսկ կյանքում բոլոր գույները միախառնված են… (Շշուկով:) Չէ, դա սուտ է: Ստելը մեղք է: Նա մաքուր էր ու տանե՛լ չէր կարող սուտը: Ու չափից ավելի էր ամեն ինչ հասկանում: Այդ լուռ մեղադրանքը նրա աչքերում…
(Հայելուն.) Դո՛ւ, գունատ միանձնուհի, մի՞թե չգիտես, թե ի՛նչ է ծեր ամուսինը: Գիտեիր ու մոռացե՞լ էիր: Ծեր ամուսինը պաղ անկողինն է ու տաք սերը ինքն իր նկատմամբ: Իրեն ու իր փողերին: Իր անարատ անվանն ու իր կլանին: Կա-պու-լե՛տ: Այն էլ ինչպե՜ս արատավորված… Արյունով, արյունո՛վ… Ի՞նչ էին արել ձեզ այդ Մոնդեգյուները: Նույնքան գոռոզ, բթագլուխ ավանակները, ինչպես դուք: Եվ ինչքա՜ն արյուն… (Զննում է ձեռքերը:) Դա ինձ չի վերաբերում: Ո՛չ: Ես ոչինչ չեմ արել… Նրանք իրենց կամքով էին իրար սպանում: Իմ ձեռքերը մաքուր են: Ձեռքերիս ճերմակությունը, որով նա այդպես հիանում էր… Ես չեմ ասի նրա անունը… որը հիմա էլ է ինձ վախեցնում: Նման է շուշանի ճերմակությանը, հարյուրավոր շուշանների, որոնցով քաղաքացիները ծածկեցին երկու դագաղները: Երկու ջահել, սպիտակ դեմքեր շուշանների մեջ…
(Սարսափով:) Ո՞վ է հայելու մեջ, քո թիկունքում, միանձնուհի՛: Չէ՞ որ տեսնում եմ, տեսնում եմ ինչ-որ բան, սպիտակը կարմրին խառնված… ահա… (Թեթևացած շունչ է քաշում:) Հասկանում եմ… Չասացի քո անունը, բայց դու լսեցիր ինձ: Դա քո պատանքն է, Տիբալտ, քո արնոտ պատանքը… Ես հիանում էի քեզնով, երբ ողջ էիր, ու չեմ վախենում քեզնից, երբ մեռած ես: Ինչպե՞ս կարելի է վախենալ, ում սիրում ես: Իսկ ես սիրում էի քեզ: Քո ուժեղ ձեռքերը, քո կիրքը, որ համարձակ էր կոպտության աստիճան… Քո խիզախությունը… Համարձակության քո անզուսպ ծարավը…
(Հայելուն:) Ինչո՞ւ ես եկել այստեղ, Տիբալտ: Հիշեցնելու մեր սիրո մասի՞ն: Դժվար թե… Այնտեղ, ու դու ես՝ չկան մարմնական ուրախություններ, և դրանց հիշողությունները փտում են մարմնի հետ միասին: Այնտեղ թագավորում է Մահը՝ քո անկողնում նա՛ է իմ տեղը գրավել: Ուրեմն, ի՞նչ է նշանակում քո հայտնվելը: Մի՞թե դու էլ ես ինձ մեղադրում: Բայց ինչի՞ համար: Չէ՞ որ ամբողջ կյանքում դու մահ ես փնտրել, խաղացել ես նրա հետ ու, վերջապես, գտել ես ատելի Ռոմեոյի դաշույնի ծայրին…
Այո, նա ատելի՛ էր ինձ համար, այդ սիրունիկ, ջահել Մոնդեգյուն, երազողն ու թուլամորթը: Չեմ հասկանում, ի՞նչ էր նրա մեջ գտել Ջուլիետը: Տիբալտ, քո կողքին՝ ազնվականի ու ոտից գլուխ տղամարդու կողքին նա պարզապես խղճուկ մեկն էր: Ինչպե՞ս եղավ, որ նրան հաջողվեց սպանել քեզ, քեզ՝ Վերոնայի լավագույն մենամարտողին…
(Ընկրկում է:) Ո՛չ, լռի՛ր, Տիբալտ: Չեմ ուզում իմանալ: (Ձեռքը պարզում է խաչելությանը:) Աստված իմ, մի՞թե դա ճիշտ է: Ինձ միշտ թվացել է, թե Տիբալտը երջանիկ է: Այդքան ջահել ու ազատ, ինչո՞ւ պիտի իրեն կապաներ: Մի՞թե ավելի լավ չէր լինի, եթե գաղտնի հանդիպեր ամուսնացած սինյորայի հետ: Ամեն ինչ այնքա՜ն լավ էր… Դայակը Տիբալտին էր ասում հանդիպման տեղն ու ժամն ու վերադառնում էր՝ շնչակտուր ու փքված… Իրեն այնքա՛ն կարևոր էր զգում, նրա փոքրիկ աչքերը խորամանկ ու ուրախ էին փայլում: Ամուսնուս տանե՛լ չէր կարողանում, որովհետև նա չէր ընդունում դայակիս արտոնությունները, չէ՞ որ ինձ հետ էր նրա տանը հայտնվել: Ծնողներս հույս ունեին, որ նրա սովորական դարձած խնամքը կթեթևացներ ամուսնական կյանքիս սկիզբը: Դայակս նույնիսկ ուրախ էր, որ խստաբարո սինյոր Կապուլետի գլխին եղջյուրներ են աճում ու հաճախ էր նրա ներկայությամբ մոդայիկ երգը երգում եղջրակիրների մասին: (Ծիծաղում է:) Իսկ ամուսինս ոչինչ չէր կռահում… (Անսպասելի մտքից ապշահար:) Թեև… Այն չարաբաստիկ պարահանդեսում, որտեղ ամեն ինչ սկսվեց… Տիբալտը տեսավ երիտասարդ Մոնդեգյուին՝ դիմակը համարյա չէր փակում նրա դեմքը, ու ձեռքը տարավ սրին: Բայց ամուսինս նրան կանգնեցրեց՝ «Ո՞ւմ է պետք սկանդալ, այն էլ՝ պարահանդեսում»: Համենայնդեպս, մոտեցա, պատրաստ միջամտելու, բայց այդ պահին լսեցի ամուսնուս տարօրինակ բառերը…
Գնա`, գնա` բանիդ։
Հանդուգն տղա ես։
Մի՞թե այդպես չէ։
Այդ հոխորտանքը,
Կարող է գլխիդ մի փորձանք
բերել, գիտեմ` ինչ կլինի։
Դու ինձ դեմ գնա՞ս։
Վա՜հ, ես իմ հոգին,
հենց այդ էր պակաս։
Սքանչելի է։
Շատ աներեսն ես.
հանգիստ կաց, կամ թե…
(Հայելուն:) Այդ պահին դու գունատվեցիր, Տիբալտ, ես նկատեցի: Քո աչքերը փայլեցին, իսկ շուրթերը ծամածռվեցին: Դու շփոթված էիր, առաջին անգամ շփոթվել էիր… Կողքովս անցնելիս շշնջացիր. «Նա ամեն ինչ գիտե»: «Ավելի՛ լավ»,- ուրախ ասացի ու դու ուրախացած ժպտացիր: Օ՜հ, ես հիմա էլ տեսնում եմ այդ ժպիտը: Նրա մեջ հույս կար… Իմ ամուսնության վախճանի հույսը: Հույսը ապագայի նկատմամբ: Մեր ընդհանուր ապագայի…
Այո, հիմա տեսնում եմ այդ ժպիտը: Բայց այն ժամանակ նախընտրեցի չնկատել: Ի՞նչ իմանամ, ի՞նչ կար ամուսնուս մտքում: Ու հույսի շողը արմատից հանելու համար, ինչը կխաթարեր իմ անդորրը, որոշեցի չեղյալ համարել մեր հանդիպումը, որ նշանակված էր գիշերը, պարահանդեսից հետո: Երբ ամուսնուս ոտնաձայները լռեցին վերին հարկի ննջարանում, կանչեցի դայակին: Նա տագնապած ինձ թվաց: Վերցնելով գրությունը՝ տեղում մտմտաց ու սկսեց, թե՝ բան ունի ասելու, որ Ջուլիետը պարահանդեսում… Բայց ես ընդհատեցի նրան. «Տա՛ր գրությունը: Իսկ այդ զառանցանքը լսել չեմ ուզում»: Նայեց կշտամբանքով, գլուխն օրորեց ու գնաց:
(Խաչելությանը.) Տե՛ր իմ, ասա՛, կփոխվե՞ր դեպքերի ընթացքը, եթե այն ժամանակ լսեի դայակին ու տեղեկանայի, որ աղջիկս ծանոթացել է երիտասարդ Մոնդեգյուի հետ: Կարո՞ղ էի փոխել ճակատագրով կանխորոշվածը: Աստղերի թելադրանքը: Քո կամքը:
(Ծնկի է գալիս Խաչելության առջև, քիչ անց բարձրանում է, հոգնած շեշտով:) Տեր իմ, գիտե՞ս, թե ի՛նչ գտա մեռած Տիբալտի մոտ: Իմ գրությունը: Այն մեկը, որտեղ առանց բացատրության հայտնում էի, որ պարահանդեսից հետո մեր հանդիպումը չի կայանալու: Գրության մյուս երեսին Տիբալտի ձեռքով գրված էր մենամարտի կանչը՝ հասցեագրված Ռոմեոյին: Նա Ռոմեոյին տանը չէր գտել, այդ օրը ճակատագրական հանդիպումը պատահական ստացվեց: Բայց մեկ ժամ շուտ կամ ուշ՝ միևնույն է, նրանք հանդիպելու էին: Ու քսան Մոնդեգյու չէին կարողանա հաղթել Տիբալտին, եթե… եթե ինքը մահ չփնտրեր…
(Հայելուն:) Լավ, քո արյունը իմ վրա է, Տիբալտ: Քոնը, բայց ոչ՝ Ջուլիետինը: Դաշույնը սխալվեց՝ նրա ապաստանը դատարկ կախված էր Ռոմեոյի գոտուց, իսկ նա հայտնվեց աղջկաս կրծքում: Նրա մահը թաղման կոչնակի նման ինձ կանչեց այս մենաստանը, մենախցի պաղ գերեզմանը…
Գերեզմա՜ն… Հիշում եմ, երբ արտաբերեցի այդ ճակատագրական բառը: Ամուսինս խնդրեց աղջկաս հայտնել Պարիսի հետ մոտալուտ ամուսնության լուրը: Տիբալտի մահից ուշքի չեկած, տառապանքիս մեջ տապլտկվելով բարձրացա Ջուլիետի մոտ ու լսեցի նրա հարգալից հրաժարումը: Բախումն ամուսնուս հետ անխուսափելի էր: Դրա համար որտեղի՞ց ուժ գտնեի: Եվ ասացի ամուսնուս.
«Հայտնեցի, տե՛ր իմ,
բայց նա չի ուզում։
Գլուխը քարը, թող պսակվի
իր գերեզմանի հետ»:
Այնտեղ՝ վերևում, ինձ լսեցին…
(Նայելով հայելուն:) Ջուլիետ, աղջիկս, դու այստե՞ղ ես: Քո հարսանեկան զգեստը լույսով լցրեց հին ապակին, քո թեթև ձեռքերն են համբուրում իմ մութ երկվորյակին՝ տխրալի միանձնուհուն… Դու ներո՞ւմ ես նրան: Իսկ ի՞նձ, ի՞նձ… Հիշում եմ աղաչանքդ՝
Օ՜, քաղցր մայրիկ, ինձ դուրս
մի նետեք,
Գոնե մեկ ամսով կամ մեկ
շաբաթով պսակս ուշացրեք։
Թե դեմ եք դրան, իմ
հարսանեկան մահիճն ուրեմն,
Այն մռայլ շիրմում, ուր որ
Տիբալտն է, այնտե՛ղ շինեցեք։
Եվ իմ պատասխանը.
Ինձ հետ մի խոսիր,
բերան չեմ բանա,
Ինչ կուզես արա,
քեզ հետ գործ չունեմ։
Սարսափելի բառեր… Բայց մի՞թե բնական չէ, երբ կինը ամուսնու կողմն է բռնում այնպիսի կարևոր գործում, ինչպիսին դստեր ամուսնությունն է: Խիղճս այդ մտքով էի հանգստացնում: Ու եղավ այն, ինչ եղավ… Ու նորից արյուն… Քո արյունը, Ռոմեոյի, Պարիսի…
Ու Վերոնայի բնակիչները պնդում են հանգով՝
Քանզի չի եղել լուսնի տակ երբեք մի ողբ այնքան խոր,
Որքան Ջուլիետի և Ռոմեոյի
վեպը սգավոր:
Ու ես ամեն օր ու գիշեր, կորցնելով օրերի հաշիվը, կանգնում եմ այս հայելու՝ իմ ուրախությունների ու մեղքերի միակ վկայի առջև ու կրկնում եմ.
Քանզի չի եղել լուսնի տակ երբեք մի ողբ այնքան խոր,
Որքան սինյորա Կապուլետի
վեպը սգավոր:
Բայց դա հոգիս չի թեթևացնում:
Դե ինչ, հրաժեշտի ժամն է, իմ լռակյաց զրուցակից, սև միանձնուհի:
Իսկ հետո՝ լռություն…
Լեդի Կապուլետը ջարդում է հայելին: Փշրվող ապակու ձայնը վերածվում է մեղմ խորալի: Կինը ձեռքերը պարզում է Խաչելությանը, բայց այն արդեն չի երևում: Խուցն ընկղմվում է խավարի մեջ:
Ռուսերենից թարգմանեց Կ. Խոդիկյանը
