Խաչիկ ՉԱԼԻԿՅԱՆ / ՄԱՐԳԱՐԵՈՒՀԻՆ

Նորաձևության ցուցադրում… Անֆոկուս դարձող կադրեր` անորոշ ֆորմաներ, գույներ, երաժշտություն… ծափեր…
ՏԻՏՐԵՐ
— Անի, քո մուտքն է:
Անցում միջանցքով:
— Անի, դու արդեն հաղթել ես, միայն թե գժություն չանես: Գնա, սատանան քեզ հետ:
Անին ժպտում է, վրայի խալաթը հանձնում ընկերուհուն, շտապում բեմ:
Բեմ-պոդիում: Անիի մուտքը: Ծափեր… Նրա միանձնուհու զգեստը, իրոք, տպավորիչ է: Ժյուրիի անդամներն արդեն իսկ ցուցադրում են բարձրագույն միավորները: Ծափերն ուժգնանում են:
Անին հանկարծ վրայից նետում է թիկնոցը… Հագուստի անպարկեշտ բացվածքները դահլիճում շոկ են առաջացնում…
Երաժշտությունը ընդհատվել է:
Լռության մեջ լսվում է տղամարդու անվստահ բղավոց.
— Բրա՛վո…
Աղմուկն ու սուլոցները ուժգնանում են: Բեմական լույսերը հանգում են:
Անին վերցնում է թիկնոցը, վազքով հեռանում… Մտնում է գրիմանոց, դուռը կողպում: Նստում է հայելու առաջ: Ձայներ դռան ետևից.
— Անի, դուռը բաց, խնդրում եմ…
— Բա՛ց արա, ասացի… Դու քեզ ինչի՞ տեղ ես դրել…
— Անի, խնդրում եմ…
— Դու հեռացվա՛ծ ես համալսարանից:
Հանկարծ պատուհանը թակում են: Անին նայում է, ժպտում, նետվում այն բացելու: Պատուհանից կախվածը Վահեն է:
ԱՆԻ — Դու աննորմալ ես:
ՎԱՀԵ — Մեզնից ո՞վ է ավելի աննորմալը:
ԱՆԻ — Քեզ դո՞ւր եկավ:
ՎԱՀԵ — Գժություն, դու հրաշալի էիր…
ԱՆԻ — Լսիր… Դու ուզում էիր ինձ փախցնել, ես պատրաստ եմ:
ՎԱՀԵ — Ո՞նց… Հիմա՞…
ԱՆԻ — Չէ, շրջվիր, շորերս փոխեմ, հետո: (Փորձում է հանվել:) Ասացի` շրջվիր:
ՎԱՀԵ — Շրջվե՞մ… Լավ…
Շրջվում է, ճչալով անհետանում: Անին տագնապով նետվում է դեպի պատուհանը: Վահեն անսպասելիորեն հայտնվելով, գրկում է նրան: Համբույր: Երկուսով կորչում են պատուհանից այն կողմ: Դրսում, պատուհանի տակ, խոտերի մեջ շարունակում են համբուրվել: Ներսից լսվում է հեռախոսի զանգ: Անին սթափվում է:
ԱՆԻ — Հեռախոսն է:
Վահեն թռնում է պատուհանի գոգին:
ՎԱՀԵ — Հիմա կբերեմ:
ԱՆԻ — Չէ, պետք չի…
ՎԱՀԵ — (պատուհանի գոգին նստած): Պայուսակդ, շորերդ… հեռախոսը…
ԱՆԻ — Ոչինչ պետք չի, արագացրու, քանի չեմ փոշմանել:
Վահեն ցած է թռչում… ձեռք-ձեռքի բռնած վազքով հեռանում են:
Մեքենայի մեջ Անին ու Վահեն են: Անիի ուսերին Վահեի բաճկոնն է:
ԱՆԻ — Ո՞ւր ենք գնում…
ՎԱՀԵ — Մեր տուն, հետո` օդանավակայան:
ԱՆԻ — Հեռախոսդ տուր: Ալո, մամ… Ես եմ, ինձ չսպասեք… Չեմ կարող, ինձ փախցնում են… Չէ, ի՞նչ ոստիկանություն: Փախցնողը քո սիրելի Վահեն է… Դեռ չգիտեմ՝ ուր… Հարցեր մի տա, ես քեզ հետո կզանգեմ… Վերջ, վերջ: (Հեռախոսը տալիս է Վահեին:) Անջատիր, խնդրում եմ, թե չէ մեր փախուստը մեղրամիս կդարձնեն: (Գլուխը դնում է Վահեի ուսին:) Ոչ տուն, ոչ էլ` օդանավակայան… Փախցրու ինձ ձեր գյուղ:
Անակնկալի եկած Վահեն կանգնեցնում է մեքենան:
ՎԱՀԵ — Ախր… ո՞նց ասեմ… Ինձ այնտեղ չեն սպասում:.. Եվ հետո, դա քո իմացած գյուղը չի: Ոչ լույս կա, ոչ հեռախոս… ոչ մեքենա… Մի խոսքով` միջնադար:
Անին հրճվանքից գոռում է: Մեքենան շրջադարձ է կատարում, արագ պոկվելով կորչում հորիզոնում: Վայրի լեռնային տեղանքում լռված Վահեի ավտոմեքենան: Վահեի ծնկին կծկված Անին արթնանում է:
ԱՆԻ — Հը՞… Ինչո՞ւ ես կանգնել: Արդեն հասե՞լ ենք:
ՎԱՀԵ — Մեքենան ավելին չի գնա, ոտքով ենք շարունակելու:
ԱՆԻ — Հրաշալի է:
Մեքենայից դուրս են գալիս, քարքարոտ լանջով քայլում լեռն ի վեր: Անին հանում է կոշիկները:
ԱՆԻ — Չե՞ս ուզում պատմել, թե գյուղում ինչ բարեկամ ունես:
ՎԱՀԵ — Գյուղում բոլորս էլ բարեկամ ենք… Բացի Վասիլից:
ԱՆԻ — Դա ո՞վ է:
ՎԱՀԵ — Դեռ կիմանաս:
ԱՆԻ — Իսկ քո գյուղն անուն ունի՞… Գետինն ինչ տարօրինակ տաք է:
ՎԱՀԵ — Կոշիկներդ հագի՛ր:
ԱՆԻ — Գժվեցի՞ր…
ՎԱՀԵ — Շուտ հագի՛ր, թե չէ` էլ ոչ մի քայլ:
ԱՆԻ — (կոշիկները հագնելով): Քեզ ի՞նչ եղավ:
ՎԱՀԵ — Սա Վասիլի տարածքն է:
ԱՆԻ — Չասացիր, դա ո՞վ է:
ՎԱՀԵ — Գյուղացիք նրան քաջք են ասում… Նա ոտքերից քաշում է մարդու զորությունն ու հավատը:
ԱՆԻ — Եվ դու հավատո՞ւմ ես:
ՎԱՀԵ — Ես զգուշացրի, որ միջնադար ենք գնում:
ԱՆԻ — Ես սարսափելի ոգևորված եմ:
ՎԱՀԵ — Երևի մեկը գյուղում նրան գործի է դրել, թե չէ հիմա հայտնված կլիներ:
ԱՆԻ — Իսկ գյուղում եկեղեցի կա՞:
ՎԱՀԵ — Գյուղից դուրս 7-րդ դարի եկեղեցի կա. Սև աքլորի եկեղեցին: Երկու անգամ քահանա ուղարկեցին, մի շաբաթ չդիմացան: Գյուղացիք չընդունեցին: Ահա, խնդրեմ… Շան անունը տուր, փայտն առ ձեռքդ:
Կաղալով դեպի նրանց է շտապում կնոջ հնամաշ հագուստով անորոշ տարիքի մի տղամարդ:
ՎԱՍԻԼ — Օ, այս ում եմ տեսնում… Որքան ուրախ եմ… Օրիորդ, թույլ տվեք ներկայանալ` Վասիլ: (Անիի ձեռքը համբուրելով:) Դուք արտակարգ գեղեցիկ եք, բայց շատ անհաճո զգեստ եք հագել: Դուք Վահեի…
ԱՆԻ — Քույր Անի… Ես ձեր եկեղեցու նոր հովիվն եմ:
Վասիլը ինչպես հայտնվել էր, այնպես էլ արագորեն չքվում է: Անին հռհռում է:
ԱՆԻ — Ինչ հմայիչ սատանա էր…
ՎԱՀԵ — Դու հասկանո՞ւմ ես, ինչ արեցիր:
ԱՆԻ — Բայց շատ անհաճո հագուստ էր հագել:
ՎԱՀԵ — Դու աննորմալ ես:
ԱՆԻ — Գիտեմ, արդեն ասել ես…
Տեսադաշտում բացվում է լեռների մեջ ծվարած գյուղի համայնապատկերը:
ԱՆԻ — Աստված իմ, ինչ գեղեցիկ է:
ՎԱՀԵ — Անի… ես քեզ ամեն բան չեմ ասել: Գյուղը այստեղ է բերվել ինը տարի առաջ: Կիլիկիայի լեռներից… Դեռևս 19-րդ դարավերջի եղեռնի ժամանակ լեռները բարձրացած ժողովուրդը 100 տարուց ավելի ապրել է ամեն ինչից կտրված: Նրանց վերջերս հայտնաբերեցին… Նրանք չեն իմացել, որ այսօրվա աշխարհ կա, որ աշխարհում հայեր կան:
ԱՆԻ — Իսկ հա՞յրդ, մա՞յրդ…
ՎԱՀԵ — Մորս չեմ տեսել… Հայրս մի քանի խելառի հետ վերադարձել է Կիլիկիա: Ութ տարի է, տեղեկություն չկա:
Անիի աչքերը լցվել են:
ԱՆԻ — Ինչ հեշտ ես պատմում… Մինչև հիմա ինչո՞ւ էիր լռում:
ՎԱՀԵ — Դա իրենց գաղտնիքն է: Այս տարիներին քչերն են հեռացել գյուղից: Մի քանի ընտանիք մեկնել է Եվրոպա: Ինչպես ասացի, մի քանի խելառ էլ վերադարձել են Կիլիկիա: Իմ քաղաք գալն էլ նրանք դավաճանություն են համարում… Բնականաբար, գյուղն անուն չունի:
Գյուղի գողտրիկ բակերն ու բաց դռներով տները դատարկ են: Ամենուր` աչք շոյող մաքրություն, արևի տակ փռված լավաշ, գույնզգույն լաթեր, անկողին, գորգեր, չորացող մրգեր… Հեռվից լսվող զուռնայի ձայնը ուժգնանում է: Բակերից մեկում հավաքված է ողջ գյուղը: Թվում է, հոգեհանգիստ է… չնայած զուռնայի նվագն այլ մթնոլորտ է ներշնչում: Հավաքվածների ուշադրությունն ուղղվում է նորեկների կողմը: Զուռնայի ձայնը լռում է: Հերթով մոտենում են, ողջունում են Անիին, տղամարդիկ համբուրում են նրա ձեռքը… Վահեին ասես չեն նկատում: Սկսված մշուշը աստիճանաբար թանձրանում է…
— Դուք մեր նոր հոգևոր…
ԱՆԻ — Այո, հոգևոր քույրը… Անունս Անի է:
Անիին հիացրել, շփոթեցրել է նրանց նրբաճաշակ հագուստը:
— Սուրբ Անի, նեղություն կրեք, մինչև հանգիստ առնելը թողություն տվեք հանգուցյալի հոգուն:
ԱՆԻ — Այո, իհարկե… Ո՞վ է, ի՞նչ մարդ է:
— Իսան չէ, ցուլ է… Մեր գյուղի առաջին նահատակն է…
ԱՆԻ — Ցո՞ւլ…
— Հա, Աբգարը… Աբգարի ցուլը… Ցուլի անունն էլ է Աբգար:
Քիչ հեռու նշմարվում է մշուշի մեջ կանգնած Fմի կին: Մերկ մարմինը ծածկում է մինչ գետնին հասնող երկար մազերը:
ԱՆԻ — Իսկ ինչի՞ց է սատկել… այսինքը` վախճանվել:
— Էս շաշ Աբգարն ասում է` ինքնասպան է եղել… Ինչո՞ւ պիտի ինքնասպան լիներ… Երևի թունավոր խոտ է կերել:
Անթափանց մշուշի միջից նշմարվում է շորի տակից դուրս ցցված ցլի կճղակը: Մեղմ անձրև է մաղում:
— Կարոտից է մեռել:
— Ճիշտ է ասում…
— Երկրից եմ հետս բերել… Մի մատ երեխա էր: Խեղճը մի շաբաթ է՝ բերանը մի կտոր հաց չի դրել: Ես Աբգարն եմ:
Անին երկչոտ ծնկի է իջնում, ձեռքը դնում շորով ծածկված ցլի վրա, աղոթքի բառեր մրմնջում: Անսպասելի շփոթի մեջ նախ լսվում է ցլի ոռնոցը, ապա հաջորդում է նրա ծառս լինելն ու փախուստը: Մի քանի տղամարդ հարայհրոցով ընկնում են նրա ետևից: Բացվող մշուշի մեջ ողջ գյուղն անձրևի տակ ծնկի է իջել… Անին ևս ծնկի է իջնում: Աչքերը խոնավ են: Երկար մազերով կինը դանդաղ հեռանում է: Անին ոտքի է ելնում, շշուկով դիմում մոտեցող Վահեին.
ԱՆԻ — Գնանք եկեղեցի:
ՎԱՀԵ — Մի կտոր հաց կեր, հանգստացիր:
ԱՆԻ — Եկեղեցի եմ ուզում…
Վահեն բաճկոնը գցում է Անիի ուսերին, հեռանում են: Շշուկներ.
— Ո՞ւր են գնում…
— Եկեղեցի… Սև աքլորի եկեղեցի…
Շեկ, խռիվ մազերով երիտասարդը` Սաքոն, ակնհայտորեն շփոթված է:
Թեթև մշուշի մեջ լանջն ի վեր բարձրանում են Անին ու Վահեն: Վազքով նրանց է միանում կապոցներով բեռնավորված Վասիլը: Հևում է, բայց տրամադրությունն ակնհայտորեն բարձր է:
ՎԱՍԻԼ — Վասիլին գյուղացիք են բեռնել… Կերակուր է, անկողին…
Անին կանգ է առնում:
ԱՆԻ — Երկար մազերով կինն ո՞վ էր:
Վասիլը մեջ է ընկնում:
ՎԱՍԻԼ — Ո՞նց թե… Գիսանեն… Աստվածուհին…
ՎԱՀԵ — Ճիշտ է ասում:
ՎԱՍԻԼ — Իհարկե, ճիշտ եմ ասում… Բայց ինքն էլ չգիտի՝ ինչի աստվածուհին է…
ՎԱՀԵ — Անվնաս աստվածուհի է, չի խոսում… միայն մշուշ է անում:
ԱՆԻ — Վահե, ինձ մենակ թող…
ՎԱՀԵ — Այսի՞նքն… Մինչև եկեղեցի ուղեկցեմ, ետ կդառնամ:
ԱՆԻ — Խնդրում եմ… Վասիլն ինձ կուղեկցի:
Վասիլը մեջ է ընկնում:
ՎԱՍԻԼ — Հա, բա ոնց…
ՎԱՀԵ — Անի, ես քաղաք եմ վերադառնում…
ԱՆԻ — Քո գործն է…
ՎԱՀԵ — Արի ինձ հետ…
Երկար լռություն: Վահեն շրջվում է, լուռ հեռանում:
ՎԱՍԻԼ — Վահեն գնում է… Սատանան գլուխ չի հանի, թե ինչ աստվածուհի է… Հաճելի է, չէ՞, գնալ անծանոթ ճանապարհով, երբ գիտես, թե այն ուր է տանում: Սա իմ միտքը չէ: Քեզ մի գաղտնիք ասեմ. ուրիշին չէի ասի: Ես հիմար եմ, կատարյալ ապուշ… սեփական մտքեր չունեմ: Իմ չարությունն էլ ձեզնից եմ թռցրել… Հիմար եմ, հիմար, կատարյալ ապուշ… Ահա և եկեղեցին: (Մեջքով շրջվում է դեպի եկեղեցին, ետ-ետ թռչկոտելով:) Գիսանեն` թողնես, տեղի-անտեղի մշուշ անի: Հա, սև աքլորից զգույշ կլինես: Սա արդեն ես եմ ասում… Հո ավելորդ բան չասացի՞… Հասանք… Էս տոպրակներդ ինքդ կտեղավորես… Ես քո սպասավորը չեմ: Դե, ես չքվեցի… (Ոգևորված, վազքով հեռանում է:)
Եկեղեցու ներսը ասես աղավնատուն լինի: Փոշոտ սրբապատկերների խոժոռ հայացքների ներքո ամենուր` թափված փետուրներ, լվացքի նման կախ տված գույնզգույն, խամրած եկեղեցական դրոշակներ… Խորանին վառվող միակ մոմը վերջին ճիգերն է անում: Անին ոգևորված է… Քթի տակ սկսած երգը աստիճանաբար ավելի վստահ է հնչում… Մի կողմ է նետում թիկնոցը, սկսում է պարել… Փոշու և փետուրների մեջ նրա պարը ավելի ու ավելի մոլեգին է դառնում: Հանկարծ կանգ է առնում: Թվում է, լուսամուտից ինչ որ մեկը նրան հետևում է: Դուրս է նետվում: Ոչ ոք չկա: Անին, անկողինը հատակին կարգի բերելով, պառկում է քնելու…
Այգաբաց… Եկեղեցու համայնապատկերը: Անսպասելի տեղատարափ: Քնած Անին ամպրոպի որոտից վեր է թռչում: Ամպրոպի ձայնին հանկարծ հաջորդում են պատարագի հնչյունները: Այն լսվում է պատերից, կիսավեր գմբեթից… Անձրևախառը քամին աղմուկով բաց է անում եկեղեցու դուռը… ամեն ինչ խառնում է իրար… Կայծակից լուսավորվող խորանը այդպես էլ լուսավորված մնում է: Սավառնող սրբապատկերներն ու դրոշակները հանկարծ վերափոխվում են աղավնիների, շուրջը լցնելով ճիչերով և թևահարումների աղմուկով: Եկեղեցու պատերից ծեփը թափվում է, ի հայտ բերելով գունեղ որմնանկարներ…
Անկողնում նստած Անիի շփոթահար հայացքը:
Եկեղեցու բացված դռնից` մշուշի մեջ ճերմակ ձիավորի անցում:
Անսպասելիորեն կատարյալ խաղաղություն է տիրում: Հանկարծ լռության մեջ ներս է խուժում մի սև աքլոր: Աղավնիները խուճապահար թռչում են: Պատրանքն անհետանում է:
Աքլորի ետևից ներս նետված տղամարդն ի վերջո բռնում է նրան:
Սաքոն է: Ոտքից գլուխ թրջված, անհանգիստ աքլորը՝ գրկին: Մեղավոր հայացքով նայում է անկողնում նստած Անիին: Հետո շրջվում է, եկեղեցուց դանդաղ դուրս ելնում:
Եկեղեցու մուտքի մոտ, աքլորը ձեռքին շփոթահար կանգնած է Սաքոն: Եկեղեցու դռան մեջ Անին է, ծածկոցով փաթաթված:

ԱՆԻ — Դա հենց այն սև աքլո՞րն է:
ՍԱՔՈ — Հա, այս եկեղեցու քահանան: Եկել էր, որ քեզ վնաս տա: (Աքլորը ձեռքից դուրս է պրծնում, թռչում դեպի երկինք:) Գնաց Աստծուն բողոքելու: (Շրջվում է, որ հեռանա:)
ԱՆԻ — Անունդ ի՞նչ է:
ՍԱՔՈ — (մի պահ ետ դառնալով): Ես ո՞վ եմ, որ անուն ունենամ: Ինձ Սաքո են ասում: (Հեռանում է:)
Անին մի պահ նայում է նրա ետևից, ապա մտնում է եկեղեցի:
Տղամարդու երգի ձայն: Դեպի եկեղեցի է գալիս տարեց Աբգարին շալակն առած մի երիտասարդ` Ավոն: Հևում է: Երգողը շալակի Աբգարն է:
ԱՎՈ — Կերգես, բա չես երգի… Համբերիր, հասանք: (Մտնում են եկեղեցի:) Բարի լույս, քույր Անի… Ես Ավոն եմ, սա էլ իմ հերն է:
ԱՆԻ — Բարև, Աբգար եղբայր:
ԱԲԳԱՐ — Ներող եղեք, մեր գյուղում լույսը շուտ է բացվում:
ԱՆԻ — Համեցեք… Կարող եք անկողնուն նստել…
ԱՎՈ — Եկեղեցում չեն նստում:
ԱՆԻ — Ասա՛, Ավո, լսում եմ:
ԱՎՈ — Ուրեմն, քույր Անի, լուսադեմին վեր կացա, որ գնամ միզեմ…
ԱԲԳԱՐ — (ծիծաղում է): Իմ տղեն ծուռ ա…
ԱՎՈ — Հեր, մի խանգարիր… Ի՞նչ տեսնեմ, էս իմ աննամուս հերը մտել է մորս ծոցը… Գրկեցի բերեցի:
ԱԲԳԱՐ — Որ ասում եմ, շաշ է…
ԱՎՈ — Ձե՛նդ, անամոթ: Քույր Անի, դու գլխին աղոթք ասա, ես գնամ… գամ: Հա, Աբգար, նվերը հո չե՞ս մոռացել:
ԱՆԻ — Չէ, մոտս ա:
ԱՎՈ — Հա, միզեմ, գամ: (Դուրս է ելնում:)
Աբգարը գրպանից հանում է մի փաթեթ, խնամքով սկսում է բացել:
ԱՆԻ — Աբգար եղբայր, դա ի՞նչ է:
ԱԲԳԱՐ — Կասեմ, կիմանաս… Դու գլխիս քո աղոթքն արա:
Անին ձեռքը դնում է նրա գլխին, աղոթք մրմնջում: Աբգարը պատմում է:
ԱԲԳԱՐ — Չեմ հիշում՝ որ թիվն էր: Տիրոջը նոր էին խաչել: Ես Ավոյիս չափ էի: Թադևոսը` առաքյալը, եկել էր մեր գյուղ: Գիշերը մեր տանն էր քնել: Ես էլ, ինչ խելքիս փչեց, կրակի գույնի մորուքը դուրս չէր եկել: Առա ու էս Թադևոսի մորուքը վառեցի: Ահա…
ԱՆԻ — Դա ի՞նչ է…
ԱԲԳԱՐ — Մասունք է… Թադևոսի ճկույթը: Երբ ինձ շան ծեծ էր տալիս, ճկույթը կծեցի, պոկեցի: Գյուղով մեկ ընկել էր ետևիցս… Մազալու մարդ էր, Աստված հոգին լուսավորի:
ԱՆԻ — (մասունքը վերցնելով): Ինչ ծանր է…
ԱԲԳԱՐ — Հա, բա…
ԱՆԻ — Ցուլդ ո՞նց է, քեռի Աբգար:
ԱԲԳԱՐ — Առողջ… Եզան պես:
Դրսից աղմուկ է լսվում. «Արի՛, ասում եմ, քեզ հե՛տ եմ… Դե նե՛րս մտիր, անասունի մեկը»… Եկեղեցի է մտնում անորոշ տարիքի փոքրամարմին մի տղամարդ, ներս հրելով ճերմակ մի այծ: Նրանց հետ է Ավոն:
ԱՎՈ — Ես եկա: Դուք վերջացրի՞ք… Քույր Անի, սա Դանիելն է, յոթ աղբյուրից ջուր խմած մեր խելառ Դանիելը:
ԱՆԻ — Առաջ արի, Դանիել եղբայր:
ԴԱՆԻԵԼ — Քույր Անի, չէ, սա մատաղացու չի, էս հրեշին բերել եմ, որ խելքի բերես: Ամեն գիշեր գալիս է, ականջիս տակ մկկում, չի թողնում՝ քնեմ: Ինչ անում եմ, չի ասում՝ ով է ուղարկում: Հասկացրու, որ եթե խելքի չգա, մատաղ եմ անելու:
Անին շոյում է իր ոտքերը լիզող այծին:
ԱՆԻ — Դանիել, նա հասկացավ, էլ նման բան չի անի:
ԴԱՆԻԵԼ — Անի քույրիկ, ես մի հարցով էլ եմ եկել…
Ավոն կանխում է նրան:
ԱՎՈ — Եկել է, որ թքես ճակատին:
ԱՆԻ — Ավո, անհարմար է, ինչե՞ր ես ասում:
Աբգարը մեջ է ընկնում:
ԱԲԳԱՐ — Հա, աղջիկ ջան, թքիր… Խելոք, ռանչպար մարդ է… Թքիր, թող էդ ճակատի անտեր վերքերը վերանան:
ԱՆԻ — Դանիել եղբայր, ի՞նչ վերքեր են:
ԴԱՆԻԵԼ — Շա՞տ գիտեմ… Վարդանանց կռվից հետո դուրս տվեց… Մեկ էլ չեմ գա, քանի եկել եմ` թքիր, քույր Անի:
ԱԲԳԱՐ — Դե, թքիր, որ գնանք… Օրը ճաշ դառավ:
Անին զգուշորեն թքում է Դանիելի ճակատին: Վերջինս դիմում է Ավոյին:
ԴԱՆԻԵԼ — Անցա՞վ…
ԱՎՈ — Ոնց որ անցնում է:
ԴԱՆԻԵԼ — Շնորհակալ եմ, քույր Անի:
Ավոն հորը նորից շալակն է առնում, Աբգարը երգում է.
ԱԲԳԱՐ — Դե, մենք գնացինք: Ապրես, աղջիկ ջան:
ԱՆԻ — Ավո, ինչո՞ւ ես շալակում… Թող ոտքով գա:
Ավոն դռան մեջ շրջվում է: Աբգարը մի պահ միայն երգը ընդհատում է:
ԱՎՈ — Ո՞նց թե… Ինքը իմ հերն ա…
Հորը շալակն առած Ավոն ու այծին քարշ տվող Դանիելը հեռանում են: Եկեղեցու դռանը կանգնած Անին երկար նայում է նրանց ետևից: Բնությունն այժմ բոլորովին այլ է: Արևոտ մշուշի մեջ Անին առաջ է գնում: Մշուշի մեջ բացվում է գեղեցիկ մի տեսարան: Նշմարվում է ջրից ելնող Գիսանեի ուրվագիծը: Երկնագույն գիշերազգեստով է: Անին կանգ է առնում… Գիսանեն դիմում է նրան.
ԳԻՍԱՆԵ — Մոտեցիր… Մի վախենա: Տուր ձեռքդ… (Քայլում են դեպի լիճը… շարունակում են քայլել ջրի վրայով:) Քեզ ասել են, որ ես չե՞մ խոսում… Ճիշտ են ասել: Հիմար, անիմաստ սովորություն… Բայց քեզ հետ կարելի է խոսել: Դու սրանց նման չես: Չունես սրանց տոհմիկ հիշողությունը: (Ասես վերացած:) Սերունդների թերություններն են տարբեր… Իսկ արժանիքներն անցյալ չեն դառնում: Սրանց հիշողությունը հասնում է մինչև Հիսուսի հայտնությունը: Իմ մասին ոչինչ չեն հիշում: (Սթափվելով:) Ծովի վրա խայտացող մանր ալիքները Աստծո կենդանի մատնահետքերն են… Ի՞նչ ես նայում: (Ջրի վրա թռչկոտելով:) Ես էլ չգիտեմ, թե ինչի՞ աստվածուհին եմ… Ասենք, եթե ոչ ոք չի հիշում, իմ իմանալն ի՞նչ արժե: Գուցե կարոտի աստվածուհին… պարի, անձրևի, անքնության, գլխացավի, հայհոյանքի աստվածուհին… (Նստում է ջրի վրա:) Նստիր, մի վախենա…
Անին նստում է ջրի վրա, Գիսանեի կողքին, Գիսանեն պառկում է ջրին… Պարզ երկնքում ճախրում են ճայերը:
ԳԻՍԱՆԵ — Եթե թռչունները կարողանային խոսել, չէին թռչի: Սկսեցին բարձր ծլվլալ, ուրեմն դևերի փախցրած աղջիկը այս պահին քնի մեջ ծիծաղում է:
ԱՆԻ — Ի՞նչ…
ԳԻՍԱՆԵ — Բա՞ն հարցրիր: Իզուր: Ես այլևս ասելու բան չունեմ… միևնույն է, հենց ջրի մեջ սուզվես, ասածներս մոռանալու ես: Ի՞նչ ես նայում… Մի մոռացիր. եթե ջրի վրա նստած ես, դեռ չի նշանակում, որ աստված ես…
Գիսանեն շրջվում է, քայլում լճի վրայով դեպի հեռուն… Հանկարծ Անին սուզվում է ջրի մեջ: Լողալու հուսահատ ճիգեր է անում: Շուրջը մառախուղը թանձրանում է: Երբ ուժասպառ դադարում է դիմադրել, ոտքերը անսպասելիորեն դիպչում են գետնին: Դժվարությամբ ափ է ելնում, ուշաթափ ընկնում ավազին:
Անին ուշքի է գալիս անծանոթ սենյակում: Կողքին Սաքոն է: Նկատելով Անիի արթնանալը, շրջվում ու դուրս է ելնում:
Տանը կից աղավնատան տանիքին տարեց մի կին, մատները բերանը դրած, սուլելով աղավնիներ է ճախրեցնում: Սաթենն է` Սաքոյի մայրը:
ՍԱՔՈ — Սաթեն, Անին արթնացավ:
Սաթենը ճարպկորեն իջնում է տանիքից, մտնում տուն:
ՍԱԹԵՆ — Ինչպես ես, աղջիկս… (Ձեռքը դնում է Անիի ճակատին:) Լավ ես:
ԱՆԻ — Ես որտե՞ղ եմ…
Սաթենը բաժակը մոտեցնում է Անիի շուրթերին:
ՍԱԹԵՆ — Խմիր, աղջիկս, ամեն ինչ կանցնի: Իմ քաշած օղին է:
Անին խմում է: Սոսկալի թունդ խմիչքը նրան շանթահարել է:
ՍԱԹԵՆ — Առավոտ քեզ ծովի ափին գտա… թրջված, ուշաթափ: Ամեն առավոտ, ամառ-ձմեռ, լույսը չբացված գնում եմ ծովում լողանալու… (Բարձրացնում է Անիի փեշը, Անին փորձում է կանխել:) Տեսնեմ, ի՞նչ ես հագել: Շորերդ չորացել են, կարող ես փոխել: Ես մի օր վարտիք հագնեմ՝ կմեռնեմ:
Դրսում` աղմուկ: Սաթենը մոտենում է դռանը:
Մի փոքրիկ տղա ելել է Վասիլի շալակը, բռնել ականջներից, հրճվանքով գոռգոռում է: Շուրջը վազվզում են մյուս երեխաները:
— Թռչկոտի՛ր… կչկչա… ավելի բա՛րձր…
ՍԱԹԵՆ — Վրույրիկ, այ տղա, իջի՛ր խեղճ անասունի ուսերից… Ո՞ւմ հետ եմ:
Երեխան Վասիլի ուսերից ցած է թռչում, ընկերների հետ փախչում: Վասիլը անօգնական նստում է գետնին… հեկեկում է:
ՍԱԹԵՆ — Վասիլ, մոտ արի… (Վասիլը մոտենում է Սաթենին:) Չե՞ս ամաչում… Եքա էշ ես, երեխայի պես լաց ես լինում: Հեռու չգնաս, ինձ պետք ես:
Սաթենը թաշկինակով սրբում է նրա քիթը, մտնում ներս: Անին վեր է կացել, հիանում է հագի զգեստով:
ՍԱԹԵՆ — Դեռ չե՞ս փոխվել… Այդ հագուստը կարող ես քեզ պահել:
Անին գրկում է Սաթենին: Ներս է մտնում Վահեն:
ՎԱՀԵ — Անի… Ինձ ասել էին, որ հիվանդ ես…
ԱՆԻ — Չէ, լավ եմ:
ՎԱՀԵ — Էդ ի՞նչ ես հագել:
ԱՆԻ — Նոր հոգևոր զգեստս է… հավանո՞ւմ ես:
Սաթենը մոտենում է Անիին, համբուրում ճակատը:
ՍԱԹԵՆ — Գնանք բակ, գյուղը մեզ է սպասում:
Ելնում են դուրս, մոտենում գետնին նստած սեղանավորներին: Բոլորը ոտքի են կանգնում: Շփոթված դադարից հետո Սաթենը նստում է գետնին:
ՍԱԹԵՆ — Վասիլ, մոտ արի… Գլուխդ կարող ես ծնկիս դնել: (Վասիլը ծնկում է Սաթենի ոտքերի մոտ:) Առանց քեզ ես չէի կարող այս խոսակցությունը սկսել: Նստեք, ի՞նչ եք կանգնել: Աղջիկս, դու էլ նստիր: Բացի Սաքոյից, քեզնից ու էս հայվանից, բոլորն արդեն տեղյակ են: Ես գնում եմ երկիր, մեռնելու: (Մի պահ լռություն, գոգին է իջեցնում Վասիլի՝ իրեն նայող գլուխը:) Հիմա ուզում եմ ավելին խոստովանել. առանց սիրո ես չեմ կարող… Իսկ այս հողի վրա չկա այն վայրը, որտեղ կարող եմ ինքնասպան լինել: (Նորից ծնկին է սեղմում Վասիլի վեր հանած գլուխը:) Ամուսնության օրհնությունը կատարվեց գիշերը, Անիի մայր տաճարում… Ես սիրահարվեցի մեզ ամուսնացնող բարձրաստիճան հոգևորականին… Երեկ, աղավնիներին թռցնելիս հանկարծ հասկացա, որ առանց այդ սրիկայի այլևս ապրել չեմ կարող: Այդ գաղտնիքն իմ խաչն է եղել: Ինձ համար էլ առաջին անգամն եմ բարձրաձայնում: Դա սեր չէ, աղետ է, խաչելություն… Մարդուն երբեք չեն ներվում չգործած մեղքերը: Չէ, ես նրա մոտ չեմ գնում: Մտքներովդ ոնց կարող է նման բան անցնել… Ես սահմանը անցնեմ, հենց էնտեղ` Անիում էլ կմեռնեմ…
Բոլորը, թե մեծ թե փոքր, ոտքի կանգնած երգում են… Երգում են մեղմ, հրաշալի: Սաթենը հուզմունքը խեղդում է Վասիլի վրա կատաղելով:
ՍԱԹԵՆ — Փսլնքոտ… գոգնոցս լրիվ թրջեցիր… Լացկան անասուն, կորիր աչքիցս: (Վասիլը հեռանում է, կծկվում Սաթենի տան շեմին, գլուխը խցկում ծնկների մեջ, բարձրաձայն հեծկլտում:) Գլխիս աղոթք կարդա, աղջիկս:
ԱՆԻ — Սաթեն մայրիկ… Ես չեմ կարող:
ՍԱԹԵՆ — Կարող ես: Հազար տարվա կարոտը քեզ համար ոչինչ չարժե՞:
Անին սկսում է աղոթել: Գյուղացիներն իրենց երգով ուղեկցում են աղոթքը: Շուրջը թեթևակի մշուշ է պատում: Քիչ հեռու հայտնվել է Գիսանեն ճերմակ զգեստով: Սաթենը ոտքի է կանգնում:
ՍԱԹԵՆ — Գնամ, քանի Սաքոն չի եկել:
ԱՆԻ — Սաքոն ո՞ւր է:
ՍԱԹԵՆ — Օձասարում… Նրա նայելու ժամն է: Աղջիկս, աչքդ նրա վրա պահիր: Շնորհակալ եմ: Առանց խոստովանության մեռնելը դժվար կլիներ: (Վասիլի գլխին բամփելով:) Հայդե, գնացինք… (Վերցնում է ուտելիքի կապոցը:) Դե, մնաք բարով: Աստված ձեզ հետ…
Սաթենը լուռ հեռանում է դեպի Գիսանեն: Անին ներողություն հայցելով շտապում է նրա ետևից: Անիին է հետևում Վահեն:
ՎԱՀԵ — Անի, խնդրում եմ, վերադառնանք քաղաք: Երգչախմբի փորձերը պիտի շարունակել:
ԱՆԻ — Տեսա՞ր, ինչ հրաշալի էին երգում: Նրանց հետ փորձեր արա, կիրակի եկեղեցում Սաթենի համար պատարագ ենք անելու: Չհիասթափեցնես ինձ, խնդրում եմ: (Թեթև համբույր:)
Երիտասարդ մի կին ափսեից ձու է վերցնում, փորձում է կոտրել… ձուն հում է: Ծիծաղ:
Հեռվում Գիսանեի հետ հեռացող Սաթենը կանգ է առնում, շրջվում, նրան է հասնում Անին: Շարունակում են լուռ քայլել:
ՍԱԹԵՆ — Աղջիկս, ես սպասում էի, որ ինձ ուղեկցես: Խոստովանությունս կիսատ մնաց: Նա սովորական տերտեր չէր… հետագայում կաթողիկոս դարձավ: Առաջին անգամն եմ նրա անունը բարձրաձայն տալիս. Պետրոս Գետադարձ:
ԱՆԻ — Ո՞նց… այն…
ՍԱԹԵՆ — Այո, Անին վաճառած այն դավաճանը, հրեշը, սատանան… Ներիր, Վասիլ:
(Լուռ քայլում են:) Աղջիկս, իսկ հիմա ետ դարձիր… Վասիլ, այս կապոցը տար Սաքոյին:
Անին վերցնում է կապոցը:
ԱՆԻ — Սաթեն մայրիկ, ես կտանեմ:
ՍԱԹԵՆ — Վասիլ, Անիին ուղեկցիր: (Գնալուց առաջ մի պահ ետ է շրջվում:) Վասիլ, հանկարծ ետևիցս չգաս: Լսեցի՞ր, ինչ ասացի… Թոնրի մեջ քեզ համար ուտելիք եմ թողել:
Մի պահ` դադար: Անին թաքցնում է արցունքները: Վասիլն անզոր է լացը զսպել: Սաթենը գնալիս նորից է շրջվում: Վասիլը խոնավ, վախեցած աչքերը հառում է նրա վրա:
ՍԱԹԵՆ — Քիթդ սրբիր… Մի բան էլ. զգույշ կլինես, վրադ գեշ երազ եմ տեսել:
Գիսանեի հետ դանդաղ հեռանում են:
Լանջն ի վեր բարձրացող Անին ու Վասիլը. Վասիլը հուզված է:
ՎԱՍԻԼ — Ո՜նց էր ինձ գործի դնում… Ոչ մեկդ նրա փորձառությունը չունեք: Ինքն է ինձ բռնել: Հա, հա… ընկել էի թոնիրը, ոտքս կոտրել, ճակատիս ասեղ խրեց, ու ես տեսանելի դարձա: Առանց Սաթեն ես ի՞նչ եմ անելու…
ԱՆԻ — Սաքոն այս ժամերին Օձասարում ի՞նչ է անում:
ՎԱՍԻԼ — Ո՞նց թե, նայում է… Սարի տակ, ձորում օձերի պատերազմ է եղել: Էսօրվա պես հիշում եմ. տարբեր տեղերից եկած հազարավոր օձեր էին հավաքվել: Ձորի մեջ, արջի ջրաղացի մոտ: Ավերածության հետքերը էսօր էլ դեռ կան… ջրաղացպանը արջ է, դրա համար էլ արջի ջրաղաց է կոչվում: Բայց դու որ գնաս, քո աչքին մարդ կերևա. բայց արջ է: Օձերի պատերազմից հետո ձորի քարերը աճում են… հա, հա, երկարում են: Հրեն, էն էլ` Սաքոն… Նայում է:
ԱՆԻ — Վասիլ, դու ազատ ես:
ՎԱՍԻԼ — Ես միշտ էլ ազատ եմ:
ԱՆԻ — Ինձ մենակ թող:
ՎԱՍԻԼ — Ախր, ինձ թարս պիտի հրամայել… (Կատաղած հեռանում է:) Էս ի՞նչ մարդիկ են… թարս խոսել չսովորեցին:
Անին մոտենում է ժայռի պռնկին նստած Սաքոյին:
ԱՆԻ — Բարև… Ես ուտելիք եմ բերել: Հետս չե՞ս խոսում:
ՍԱՔՈ — Դու ինձ խանգարում ես:
ԱՆԻ — Ես գնա՞մ…
ՍԱՔՈ — Չէ: (Լռություն. բացում է կապոցը… լուռ ծամում:)
ԱՆԻ — Սաքո… Կիրակի պատարագ ենք անելու, ողջ գյուղը մասնակցելու է:
ՍԱՔՈ — Ինձ հետ գործ չունեք: Իմ մեջ հավատ չկա:
ԱՆԻ — Աստծուն չհավատալը մեղք չէ, բայց չի կարելի թույլ տալ, որ Աստված քեզ չհավատա… (Որոշ ժամանակ լուռ են:) Իսկ ճի՞շտ է, որ ձորի քարերը աճում են:
ՍԱՔՈ — Չէ… Էլ չեն երկարում… Արդեն մի շաբաթ է:
ԱՆԻ — Սաքո… Սաթենը…
ՍԱՔՈ — Սաթենը՝ ի՞նչ… Գնաց երկի՞ր… Ես զգում էի: Նա էլ չի վերադառնա: (Գլուխը կախում է ծնկների մեջ:) Թո՛ղ ինձ:
Սաքոն վեր է կենում, հրելով ձորն է գլորում հսկայական քարեր: Հանկարծ շփոթահար կանգ է առնում. երկնքով ճախրում է այրվող աղավնի: Սաքոն բռնում է Անիի ձեռքը, տանում նրան իր ետևից:
ՍԱՔՈ — Գնացի՛նք:
ԱՆԻ — Ի՞նչ է եղել…
ՍԱՔՈ — Չգիտեմ: (Ձեռքից քաշելով:) Արա՛գ:
ԱՆԻ — (ձեռքն ազատելով): Կամաց, ցավեցնում ես:
Սաքոն գրկում է նրան, վազում: Անին ծիծաղում է: Սաքոն կանգ է առնում, նոր ասես գիտակցելով գրկի թանկարժեք բեռը՝ Անիին զգուշորեն իջեցնում է: Շփոթահար իրար են նայում:
ՍԱՔՈ — Սկզբում ես քեզ չէի հավատում: Հետո՞ ինչ, որ ցուլին կենդանացրիր… Բայց հետո… (Լռություն:)
ԱՆԻ — Հետո` ի՞նչ…
ՍԱՔՈ — Հետո… Երբ տեսա եկեղեցում պարելիս, հավատացի:
ԱՆԻ — Ուրեմն այդ դո՞ւ էիր…
Հանկարծ Անին ճչում է: Լանջն ի վար դեպի նրանց է գլորվում հսկայական մի քար: Վերջին պահին Սաքոն Անիին գրկելով մի կողմ է նետվում: Գլորված քարի հետագծով վազքով հայտնվում է հևասպառ Գիսանեն ճերմակ, ծավալվող շրջազգեստով:
ԳԻՍԱՆԵ — Ես չէի ուզում… Այդպես ստացվեց… Սաքո, ներիր, խնդրում եմ…
ՍԱՔՈ — Գյուղում ի՞նչ է եղել:
ԳԻՍԱՆԵ — Ոչինչ, Վասիլը Սաթենի աղավնատունն է վառել:
ՍԱՔՈ — (ցնցված): Ի՞նչ… (Վազում է դեպի գյուղ:)
Գիսանեն ու Անին շարունակում են լուռ քայլել:
ԱՆԻ — Սաթենն ի՞նչ եղավ:
ԳԻՍԱՆԵ — Համբուրեց մայր տաճարի պատի քարերը, հետո… մառախուղ դարձավ:
Որոշ ժամանակ լուռ քայլում են:
ԱՆԻ — Գիսանե, դու…
Գիսանեն ծնկի է գալիս, գրկում Անիի ոտքերը:
ԳԻՍԱՆԵ — (լացակումած): Ես բոլորին եմ սիրում… ու խանդում բոլորին:
Անին շոյում է նրա մազերը, ապա շրջվում և շտապում է գյուղ:
Իրար գլխի հավաքված գյուղացիները լուռ նայում են բոցերի մեջ կորած աղավնատանը: Սաքոն մոտենում, ոտքով ջարդում է աղավնատան դուռը: Ապա շրջվում է դեպի հեռվում կանգնած Վասիլը:
ՍԱՔՈ — Մոտ արի:
ՎԱՍԻԼ — Չեմ գա:
ՍԱՔՈ — Մոտ արի, ասացի:
Վասիլը գլխիկոր մոտենում է Սաքոյին: Սաքոն ձգում է նրա ականջը:
ՎԱՍԻԼ — Մի ծեծիր, բացատրիր՝ կհասկանամ:
ՍԱՔՈ — Ինչո՞ւ այդ բանը արեցիր:
ՎԱՍԻԼ — Ես չգիտեմ: (Լացակումած:) Սաթենը չթողեց, որ իր ետևից գնամ:
Հայտնված Անին մոտենում է վառվող հավաբնին… մտնում կրակի մեջ: Պատկերը կորում է թանձր մշուշում: Սաքոն նետվում է նրա ետևից:
Երբ մշուշը դանդաղորեն ցրվում է, կրակը մարել է: Մոխրացած հավաբնում կանգնած է Սաքոն, գրկին` Անին: Մրի մեջ կորած են:
Պատկերը ամբողջացնում են կենդանացած ճախրող աղավնիները: Ոգևորություն, ծափեր: Սաքոն Անիին զգուշորեն իջեցնում է:
Քիչ հեռվում հայտնվել է Գիսանեն: Մերկ մարմինը ծածկում է երկար մազերը: Գյուղացիները երեխաների հետ հեռանում են իրենց տները:
Անին մոտենում է քիչ հեռվում կանգնած Վահեին: Վահեն գրկում է նրան: Սաքոն մոտենում է նրանց, դիմում Վահեին:
ՍԱՔՈ — Գնանք, Սաթենի օղուց մի-մի բաժակ խմենք: (Քայլում են դեպի տուն:) Վասիլ, դու էլ արի… Մի վախենա, չեմ խմեցնի:
Մի գեղջկուհի թևանցուկ է անում Անիին, ուղեկցում տուն: Սաթենի տանը: Սաքոն օղու բաժակը պարզում է Վահեին:
ՍԱՔՈ — Վահե, ես գնում եմ երկիր, հորս մոտ: Ոչինչ մի ասա: Սաթենի կենացը… (Մոտենում, մի կողմ է քաշում պատուհանի վարագույրը: Պատուհանից այն կողմ Գիսանեն է:) Ի՞նչ ես ուզում:
ԳԻՍԱՆԵ — Սաթենը…
ՍԱՔՈ — Գիտեմ: (Մոտենում է, լցնում օղու բաժակները:)
ԳԻՍԱՆԵ — Երբ մշուշը ցրվեց, նա արդեն չկար:
Վահեն, բաժակը դատարկելով, դիմում է Սաքոյին:
ՎԱՀԵ — Սաքո, պատարագին այստեղ եղիր, հետո կգնաս:
Սաքոն շրջվում է դեպի Գիսանեն, վերջինս ժպտում է:
ՍԱՔՈ — Ինչո՞ւ ես ժպտում:
ԳԻՍԱՆԵ — Դեմքդ մրոտ է:
ՍԱՔՈ — (բղավում է): Քանի անգամ եմ ասել, որ այդ տեսքով երեխաների աչքին չերևաս… Ու մառախուղ չանես, հավեսդ չունեմ:
Գիսանեն հեռանում է: Լռության մեջ Վասիլի զուսպ հեկեկոցն է:
ՍԱՔՈ — Սսկվի՛ր:
ՎԱՍԻԼ — Հանիր ճակատիս խրած ասեղը, ես էլ գնամ կորչեմ:
ՍԱՔՈ — Կանհետանաս, բայց չես կորչի:
ՎԱՍԻԼ — Հիմա ես ի՞նչ անեմ:
ՍԱՔՈ — Ինչ պիտի անես, լաց եղիր:
ՎԱՍԻԼ — Յախք…
Ներս է մտնում Անին:
ԱՆԻ — Վահե, մարդիկ քեզ են սպասում, երգչախմբի փորձն է:
Անին դուրս է ելնում, Վահեն հետևում է նրան: Վասիլը քայլում է դեպի դուռը:
ՍԱՔՈ — Ինչ է, Վասիլ, դու է՞լ ես պատարագի փորձին գնում: (Ծիծաղում է:)
ՎԱՍԻԼ — Զզվում եմ քեզնից: (Հեռանում է:)
Եկեղեցում պատարագի փորձ է: Մեծ ու փոքր` երգում են: Երգում են հրաշալի: Անին եկեղեցուց դուրս է գալիս, հուզված է: Նստում է քիչ հեռու, մամռապատ քարաբեկորի վրա: Թփերի մեջ խշշոց է լսվում: Հայտնվում է Վասիլի վախեցած, արցունքախառն դեմքը:
ԱՆԻ — Վասի՞լ… Ինչ է, պատարա՞գ ես լսում:
ՎԱՍԻԼ — Անի, քույրիկ, խնդրում եմ, ոչ մեկին չասես:
Անին ծիծաղում է: Նրանց է մոտենում Գիսանեն՝ շղարշե կարմիր զգեստով:
ԳԻՍԱՆԵ — Երբ սատանան պատարագ է լսում, եկեղեցում վառվող մոմերը ապուշանում են:
ՎԱՍԻԼ — (խեղճացած): Գիսանե, խնդրում եմ… Ախր, ուզածս ի՞նչ մի մեծ բան է:
ԱՆԻ — Գիսանե, ուզածն ի՞նչ է…
ԳԻՍԱՆԵ — Որ մառախուղ անեմ, պատարագը մոտիկից լսի:
ՎԱՍԻԼ — (անկարող է լացը զսպել): Երբ ուզում եմ՝ մառախուղ չլինի, մառախուղ է անում, իսկ երբ ուզում եմ…
ԳԻՍԱՆԵ — Լպիրշ…
ՎԱՍԻԼ — Հը՜… ինչ կլինի, որ մի օր էլ առավոտները լողանալիս մառախուղ չանես: Ախր, քեզնից ի՞նչ աստվածուհի…
ԳԻՍԱՆԵ — Ախր, քեզնից ի՞նչ սատանա… (Ծիծաղում է:)
ԱՆԻ — Ախր, ինձնից ի՞նչ մարգարե… (Ծիծաղում է:)
Ծիծաղում է նաև Վասիլը: Անզուսպ ծիծաղը շարունակվում է, վերածվելով թռչկոտման, ապա և` աննորմալ պարի: Եկեղեցուց դուրս եկած գյուղացիները ապշած նրանց են նայում: Զվարճացող եռյակը սթափվելով դանդաղորեն հեռանում է թանձրացող մշուշում: Երբ մշուշը մեղմանում է, քիչ առաջվա իրավիճակն է. եկեղեցում պատարագ է, նրանց է մոտենում Գիսանեն շղարշե կարմիր զգեստով:
ԳԻՍԱՆԵ — Երբ սատանան պատարագ է լսում…
ՎԱՍԻԼ — (մեջ է ընկնում): Եկեղեցում վառվող մոմերը ապուշանում են… Հը՛, ի՞նչ ես նայում: Ախր, քեզնից ի՞նչ աստվածուհի…
ԳԻՍԱՆԵ — Ախր, քեզնից ի՞նչ սատանա…
ԱՆԻ — Ախր, ինձնից ի՞նչ մարգարե…
Այս անգամ ծիծաղ չկա: Շփոթված իրար են նայում:
— Գիսանե, այս ի՞նչ արեցիր…
— Ժամանակը ոնց որ ետ գնաց: Ես էլ չհասկացա, գուցե դո՞ւ արեցիր…
— Ես հազիվ մառախուղ անեմ… (Վասիլին.) Հասկացա, դու մնա քո մառախուղի ու պատարագի հետ…
Անին ու Գիսանեն խորանում են մառախուղի մեջ: Սկսված քամին մշուշի մեջ ծավալում է Գիսանեի հագուստի կարմիր շղարշը: Իրար ձեռք բռնած, հրճվանքով պոկվում են գետնից, ճախրում մառախուղի մեջ:
ԳԻՍԱՆԵ — Հիմա մենք ութերորդ երկնքում ենք: Դա հենց մեր երկինքն է… աշխարհը, որտեղ ապրում ենք: Բայց այն պիտի կարողանալ տեսնել… (Ոգևորված պտտվում է:) Այստեղ երգ է պետք… Իսկ ես բոլոր երգերս մոռացել եմ: Դու էլի հարցնում ես, թե ի՞նչ աստվածուհի եմ. չգիտեմ ու չեմ ուզում իմանալ: Իսկ մարդիկ մոռացել են ավելին՝ չեն հիշում, որ իրենք աստվածներ են… Ես գոռալու աստվածուհին եմ, ութերորդ երկնքի աստվածուհին: Երգի աստվածուհին, ով մոռացել է իր երգը… (Ոգևորված պարում է, մշուշի մեջ քամին ծավալում է նրա կարմիր զգեստը:) Կուզեի լինել թատրոնի աստվածուհին… «Լինել, թե չլինել… սա է խնդիրը, ո՞րն է հոգեպես ավելի ազնիվ»… Սուտ է: Դա խնդիր չէ: Խնդիրը` լինելը հայտնաբերելն է, ամեն պահի մեջ ծնվելը… Տեսնելու երկինքը, որը երեկվա չի լինում… Թատրոնը՝ դա տրագեդիան է և կոմեդիան: Բայց ողբերգության հակառակը կատակերգությունը չէ, ուրախությունն է, ոգևորությունը: Դա է ճշմարիտ թատրոնը, իմ թատրոնը: Հույս-հավատ-սերը որպես ուրախություն, որպես մի բառ… (Լրջանում է. քամին դադարում է, մշուշը` նոսրանում: Նստած են ժայռաբեկորին, մշուշից ամբողջովին թրջված:) Հիշեցի… Ես հենց այդ բանի աստվածուհին եմ… Հույս-հավատ-սերը` որպես մի բառ: Մարդուն աստվածացնող բառը, որը մոռացվել է: Բառ, որը հիմա չկա… Մրսեցի: (Բռնում է Անիի ձեռքը, տանում նրան իր ետևից:) Գնանք Գասպարի մոտ թեյ խմելու:
ԱՆԻ — Գասպարն ո՞վ է…
ԳԻՍԱՆԵ — Գասպարը, ջրաղացպանը:
ԱՆԻ — Էն, որ ա՞րջ է:
ԳԻՍԱՆԵ — Վասի՞լն է ասել, էդ ապո՞ւշը: Նա Գասպարից, ինչպես արջից, սարսափում է:
Ձորի մեջ հին ջրաղաց է: Գիսանեն հրում է դուռը:
ԳԻՍԱՆԵ — Գասպա՛ր… Ուր որ է, կգա: Նա հեռու չի գնում: Ասեմ, որ նա չի խոսում, երգում է: Միշտ նույն երգը:
Դռան մեջ հայտնվել է Գասպարի հսկայական ուրվագիծը: Երբեմնի ճերմակ գոգնոցով է, խռիվ մազերով: Քթի տակ թնկթնկում է:
ԳԻՍԱՆԵ — Գասպար, մեզ տաք թեյ տուր:
ԱՆԻ — Բարի օր, եղբայր Գասպար, ես Անին եմ:
ԳԻՍԱՆԵ — (ցածրաձայն): Ես չեմ խոսում, միայն երգում եմ:
Գասպարը քթի տակ երգը շարունակելով վերցնում է թեյնիկը, դուրս ելնում: Գիսանեն խոսում է կիսաձայն:
ԳԻՍԱՆԵ — Նա գյուղի ամենաավագն է… Մոկացի Գասպարը… Երեք մոգերից մեկը, ով գնացել էր աստղի ետևից՝ նորածին մանկանը տեսնելու:
Ներս է գալիս Գասպարը` եռացող թեյնիկը ձեռքին, լցնում է բաժակները: Ծալապատիկ նստում է գետնին: Լռությունը խախտում է Գիսանեի ձայնը:
ԳԻՍԱՆԵ — Գասպար, ինչո՞ւ չես երգում:
ԳԱՍՊԱՐ — (ցածր, դողացող ձայնով): Քույր Անի… Ես կործանված եմ… Իմ այս քնձռոտ տարիքում սիրահարվել եմ… Ողորմեա ինձ, կամ նզովիր…
ԳԻՍԱՆԵ — Գասպար, իզուր խոսեցիր: Եվ հետո, դա ի՞նչ ասելու բան է…
ԱՆԻ — Ճիշտ է, Գասպար… Սիրելը մեղք լինել չի կարող:
ԳԱՍՊԱՐ — Ես խոսեցի, դա վատ նշան է:
ԳԻՍԱՆԵ — Չլինի՞ վատ երազ ես տեսել:
ԳԱՍՊԱՐ — Ինչ է, դու չե՞ս տեսել:
Անիի ձայնի մեջ ընդգծված հարգանք կա:
ԱՆԻ — Գասպար եղբայր, միասին բարձրանանք գյուղ, մարդկանց մեջ:
Մի պահ լռելուց հետո Գասպարը փնթփնթում է:
ԳԱՍՊԱՐ — Եթե Աստված մարդու պոչը չկտրեր, նա իր քիթն ամեն տեղ չէր խոթի: (Լռություն:) Քույր Անի… Իսկ ում սիրահարվել եմ, եթե աստվածուհի՞ է…
Գիսանեն իրեն կորցնում է:
ԳԻՍԱՆԵ — Հիմար, հիմար դուրս ես տալիս:
Գասպարը կատաղում է:
ԳԱՍՊԱՐ — Ձա՛յնդ… կնիկարմատ, դա քո խելքի բանը չէ:
ԳԻՍԱՆԵ — Լեզուդ բացվե՞ց… Մոգիս տեսեք…
ԳԱՍՊԱՐ — Լռի՛ր, թե չէ կխեղդեմ:
ԳԻՍԱՆԵ — Չեմ լռի, վայրենի անասո՛ւն, ա՛րջ…
Նրանց վեճը շարունակվում է դրսում, երկնքի տակ: Կատաղի վեճը լրացնում է փլուզումը, ամպրոպը, տեղատարափը… հետո նաև` անթափանց մառախուղը:
ԳԱՍՊԱՐ — Ի՞նչ ես լաչառ կնկա ձենդ գլուխդ գցել…
ԳԻՍԱՆԵ — Քարանձավում փակված մի նոր Փոքր Մհեր, չէ՛ մի…
ԳԱՍՊԱՐ — Աստվածուհի՜, արածդ ի՞նչ է՝ մառախուղ միայն… ջադո՛ւ…
ԳԻՍԱՆԵ — Ա՛րջ, ա՛րջ, ա՛րջ…
Ամպրոպի որոտի մեջ խլացող արջի ոռնոց… հաջորդում է անսպասելի լռություն: Մշուշի մեջ հնչում է Անիի տագնապած ձայնը:
ԱՆԻ — Գիսանե՛… Գասպա՛ր եղբայր, ի՞նչ պատահեց, ձա՛յն հանեք…
Մշուշը մի պահ ճեղքող կայծակի լույսի տակ նշմարվում են համբուրվող Գասպարն ու Գիսանեն:
Գյուղամիջում իրարանցում է: Մեծահասակները փորձում են սաստել ու տուն տանել երեխաներին, ովքեր շրջապատել, թռչկոտում են երկար վեղարով ծերունու շուրջ, զվարճանում, ծաղրում են նրան: Ծերունու մեջքին` եկեղեցու հնամաշ դուռ է: Մի ճարպիկ տղա բարձրացել, նստել է դռան վրա: Ծերունին նրանցից ազատվելու առանձնակի փորձեր չի անում:
— Վրույրիկ, իջի՛ր վեհափառի մեջքից… Ո՞ւմ հետ եմ…
— Նանե, չի՛ կարելի, անհարմար է… Արի, գնում ենք եկեղեցի…
— Երվանդիկ, չե՞ս ամաչում… շուտ արի՛… փորձից ուշացանք:
Ի վերջո, բոլորը հեռանում են: Բակը դատարկվում է: Հոգնած ծերունին նստել է գետնին: Կողքին Վասիլն է:
ՎԱՍԻԼ — Պետրոսի հետ նստել ենք կողք-կողքի:
ՊԵՏՐՈՍ — Երբ մանուկ ես, օրերը արագ են թռչում, իսկ տարին ձգվում է անվերջ: Ծերության ժամանակ օրը ձգվում է անվերջ, իսկ տարիները թռչում են: Իմ ժամանակը հազար տարի է՝ կանգ է առել…
ՎԱՍԻԼ — Պետրոս, տար ինձ քեզ հետ Ամերիկա:
ՊԵՏՐՈՍ — Ամերիկա չկա: Դա նույն Հնդկաստանն է, հայտնաբերած հակառակ կեղմից: Իսկ իմ թշվառ երկիրը ոչ ոք չհայտնաբերեց. ոչ մի կողմից:
ՎԱՍԻԼ — Կուզե՞ս, Սաթենի քաշած օղուց մի բաժակ թռցնեմ-բերեմ:
ՊԵՏՐՈՍ — Վասիլ, հարցրու՝ ինչո՞ւ եմ եկել:
ՎԱՍԻԼ — Ես գիտեմ:
ՊԵՏՐՈՍ — Անհնար է դժոխք գնալ առանց գոնե հեռվից նրան տեսնելու:
ՎԱՍԻԼ — Մի փոքր ուշացել ես, Սաթենը չկա: Առավոտյան գնաց Անի, մայր տաճարի մոտ մեռնելու:
Պետրոսը ապշած նայում է նրան: Վասիլի աչքերը արցունքոտվում են: Անին մոտենում է ժայռի պռնկին նստած Սաքոյին:
ՍԱՔՈ — Ինչո՞ւ ես եկել: (Անին լուռ նստում է նրա կողքին:) Ներիր, դա չէի ուզում ասել:
ԱՆԻ — Ուրեմն դու է՞լ ես որոշել Երկիր գնալ:
ՍԱՔՈ — Վասի՞լն է ասել… այդ բերանբացը:
ԱՆԻ — Երևի ճիշտը ի՛մ հեռանալն է:
ՍԱՔՈ — Դու կապ չունես: Ես հորս մոտ եմ գնում:
ԱՆԻ — Իսկ եթե ես է՞լ գամ քեզ հետ… (Սաքոն մի պահ նայում է նրան, նորից շրջվում: Լուռ են:) Ներիր, դա չէի ուզում ասել:
ՍԱՔՈ — Եվ հետո, դու այս մարդկանց պետք ես:
ԱՆԻ — Իսկ դու, ինչ է, պետք չե՞ս:
ՍԱՔՈ — Չգիտեմ… Չէի մտածել:
Հնչում է Պետրոսի դողդոջ ձայնը:
ՊԵՏՐՈՍ — Վասիլ, տար ինձ եկեղեցի:
Պետրոսը ծանրորեն վեր է ելնում, Վասիլի հետ քայլում դեպի եկեղեցի: Պետրոսի ետևից աղմուկով քարշ են գալիս երկար փեշից երեխաների կապած զանազան տուփեր, թեյնիկ, ցախավել… ոտքից կապած հավ:
ԱՆԻ — Սաքո, ասա անկեղծ… կուզեի՞ր՝ ես միշտ կողքիդ լինեի:
Երկար լռությունից հետո հնչում է Սաքոյի անշտապ ձայնը:
ՍԱՔՈ — Իզուր հարցրիր… Կուզեի: Բայց չէի ուզի՝ առավոտյան արթնանալիս կողքիս լինեիր… Սիրտս կպայթեր:
ԱՆԻ — Խելառ… (Գլուխը դնում է Սաքոյի ուսին: Սաքոն ցնցվում է:)
ՍԱՔՈ — Գե՛տը…
ԱՆԻ — Գետը՝ ի՞նչ…
ՍԱՔՈ — Թարս է հոսում:
ԱՆԻ — Այսի՞նքն…
ՍԱՔՈ — Գետը թարս է հոսում… Վատ նշան է, այդ անասունը եկել է:
ԱՆԻ — Ո՞վ:
ՍԱՔՈ — Պետրոս Գետադարձը:
ԱՆԻ — Անին վաճառած կաթողիկո՞սը:
ՍԱՔՈ — Գնացինք, արա՛գ… Ամեն հայտնվելիս իր հետ աղետ է բերում. Ադանայի կոտորածից առաջ, Ղարսի անկման նախօրյակին… (Կանգ է առնում, սպասում է, որ Անին մոտենա:) Անիից հեռանալիս նա շալակն է առել ու տարել Հովվի եկեղեցու դուռը: Բայց դուռը մեջքից այդպես էլ պոկ չի եկել:
ԱՆԻ — Այսի՞նքն…
ՍԱՔՈ — Արա՛գ… Չի կարելի թույլ տալ, որ գետը երկար ժամանակ ետ հոսի:
Եկեղեցուց հնչող պատարագը լռում է: Եկեղեցու դռան մեջ հայտնվում են եկեղեցուն մոտեցող Պետրոսին ու Վասիլին նայող տագնապած դեմքեր: Հերթով դուրս են գալիս, Պետրոսին լուռ շրջանցելով հեռանում: Եկեղեցուց վերջինը դուրս է ելնում Վահեն: Պետրոսը մտնում է եկեղեցի, Վասիլը նստում է մուտքի մոտ: Եկեղեցուն մոտեցող Անիին ու Սաքոյին ընդառաջ է գալիս Վահեն.
ՎԱՀԵ — Պետրոս Գետադարձը եկեղեցում է:
Միանում է նրանց, երեքով լուռ քայլում են դեպի եկեղեցի: Եկեղեցու խորանի առջև տապալվել է Պետրոսը: Գմբեթի տակ տագնապած աղավնիները թարս են ճախրում: Ներս է մտնում Անին Սաքոյի և Վահեի ուղեկցությամբ: Պետրոսը, նկատելով Անիին, շփոթվում է.
ՊԵՏՐՈՍ — Սաթե՞ն…
ԱՆԻ — Ես Անին եմ:
Պետրոսը մոտենում, ծնկի է իջնում Անիի առջև: Սաքոն մոտենալով բռնում է նրա օձիքից, փորձում ոտքի կանգնեցնել:
ՍԱՔՈ — Անասուն, ինչո՞ւ ես եկել, էլի ի՞նչ աղետ ես բերել հետդ:
Անին ձայնը բարձրացնում է:
ԱՆԻ — Սաքո, դո՛ւրս եկեղեցուց…
Պետրոսի դողդոջ ձայնը:
ՊԵՏՐՈՍ — Էլ ի՞նչ աղետ… Ինքս արդեն իսկ աղետ եմ: Անի, աղջիկս, ինձ թողություն չկա, հաշտեցրու ինձ մեղքերիս:
ԱՆԻ — Տղաներ, դրսում սպասեք, խնդրում եմ:
Սաքոն ու Վահեն եկեղեցուց դուրս են գալիս: Սաքոն նստում է մուտքի մոտ, Վասիլի կողքին: Վահեն անհանգիստ ետ ու առաջ է քայլում:
Վասիլը շրջվում է դեպի Սաքոն:
ՍԱՔՈ — Մի՛ սուլիր:
Սաքոն նայում է նրան, լռում: Վասիլն ինքն է փորձում սուլել, ապա շրջվում է դեպի Սաքոն:
ՎԱՍԻԼ — Պիտի տեսնեիր՝ ոնց էր սուլում Տրդատը Մայր Տաճարը սարքելիս… Բա Չարենցը… (Անհանգիստ քայլող Վահեն ակամա հետևում է նրա խոսքերին:) Բայց ոչ ոք Սաթենի նման սուլել չէր կարող: Խելքս գնում էր նայել, թե ինչպես էր նա սուլելով գորգ գործում: Նրա մատների մեջ միստիկական մի բան կար…
Եկեղեցու ներսում Անիի առջև ծնկի իջած Պետրոսն է:
ՊԵՏՐՈՍ — Հազար տարվա սպասումից հետո` մի քանի ժամով ուշացա… Մեջքիս նաև հազարամյա կարոտի բեռն է:
ԱՆԻ — Այդ ամենը ես գիտեի:
ՊԵՏՐՈՍ — Ի՞նչը…
ԱՆԻ — Սաթենը Անի գնալուց առաջ նույն խոստովանությունն արեց… Նույն բառերով:
Գետադարձի մեջքի դուռը պոկվում է, դղրդոցով տապալվում գետնին: Մուտքի մոտ Վասիլը ցնցվում է: Սաքոն ու Վահեն շտապով մտնում են եկեղեցի: Մի պահ անց եկեղեցուց դուրս է ելնում Պետրոսը՝ դեմքը արցունքներով ողողված: Մի քանի քայլ անելուց հետո ծնկում է գետնին: Գլխավերևում հայտնվում է Սաքոն: Պետրոսը քթի տակ քրթմնջում է:
ՊԵՏՐՈՍ — Ինչ անխելք ու անտանելի բան է երջանկությունը:
Սաքոն մտնում է նրա թևը, փորձում ոտքի հանել:
ՍԱՔՈ — Վեր կաց, Պետրոս…Գնանք, Սաթենի քաշած օղուց մի-մի բաժակ խմենք:
Ոտքի ելած Պետրոսը մի պահ նայելով իրեն մոտեցող Անիին, անշտապ բարձրաձայնում է:
ՊԵՏՐՈՍ — Իսկ քաղաք Անին, միևնույն է, կործանվելու էր… Թագավորը կարող է շահամոլ ու կաշառակեր լինել: Կաթողիկոսն` անհավատ ու անբարո: Բայց երբ ռամիկն է շահամոլ ու անբարո, այդ քաղաքը չի կարող չկործանվել:
Սաքոյի թևը մտած Պետրոսը հեռանալիս մի պահ կանգ է առնում, գրպանից հանում է ժանգոտ մի բանալի, մոտենում, պարզում է Անիին:
ՊԵՏՐՈՍ — Վերցրու: Սա դռան բանալին է: Հովվի եկեղեցու…
Անին կարկամած վերցնում է բանալին: Պետրոս Գետադարձը մտնում է Սաքոյի թևը:
ՊԵՏՐՈՍ — Անին էլ ինձ նման ավերակված, միայնակ, թափառական…
Հեռանում են: Վասիլը նրանցից առաջ է ընկնում, թռչկոտելով ուղեկցում: Անին մոտենում է Վահեին, լուռ գրկում նրան: Եկեղեցում պատարագի արարողությունն է: Ողջ գյուղը` մեծից փոքր, այստեղ են: Բոլորը երգում են: Երգում են հրաշալի: Պատարագ վարողը Անին է: Խմբերգի ավարտից հետո շրջվում է դեպի հավաքվածները:
ԱՆԻ — Հիմա սովորաբար քարոզի պահն է: Բայց ինչ հրաշալի է, որ ասելու ոչինչ չկա… Հրաշալի է ապրել այնպես, երբ ապրածդ օրը անցյալ չի դառնում:
Հանկարծ բոլորը ցնցվում են եկեղեցու տագնապ հարուցող զանգերից: Եկեղեցուց դուրս են նետվում: Ժամհարը Վասիլն է: Հեռվում երևում է եկեղեցուն մոտեցող հոգևորականների խումբ՝ ոստիկանի ուղեկցությամբ: Վազքով ժայռեզրին նստած Սաքոյին է մոտենում սևազգեստ Գիսանեն:
ԳԻՍԱՆԵ — Սաքո, քաղաքից մարդիկ են եկել Անիին տանելու… Շտապի՛ր:
Սաքոն վեր է թռչում, կատաղի վազում լանջն ի վեր… Եկեղեցու շուրջ իրարանցում է: Ժողովուրդը, մեծ ու փոքր, ձեռք-ձեռքի բռնած խմբվել, շրջափակել են եկեղեցու մուտքը: Ոստիկանը մեքենայի բարձրախոսով աղմկոտ հայտարարություններ է անում: Սաքոն վազքով մոտենում է դուռը շրջափակած մարդկանց: Նրանք մի կողմ են քաշվում, Սաքոյին թույլ տալով մտնել եկեղեցի: Հոգևորականները ոստիկանի ուղեկցությամբ մոտենում են դուռը շրջափակած գյուղացիներին: Ոստիկանը, չնայած մեքենայից իջել է, բայց նրա ձայնը հնչում է բարձրախոսային անհասկանալի աղմուկով: Հանկարծ, ասես երկնքից, թափվում է ամեն ինչ քողարկող մառախուղի թանձր վարագույրը: Սաստկացած աղմուկ-աղաղակը աստիճանաբար մարում է: Մշուշի մեջ մի պահ երևում է ճերմակ ձիավորը: Բացարձակ լռության մեջ ցրվող մշուշը պարզում է անսպասելի պատկեր: Եկեղեցու շուրջ և ներսում ամայություն է: Մարդիկ անհետացել են: Հոգևորականները շփոթահար են: Տագնապած Վահեն եկեղեցում ներս ու դուրս է անում, այս ու այն կողմ նետվում, ապա վազում դեպի գյուղ… Այստեղ ևս ամայություն է… Բնակության ոչ մի հետք…
Ասես ոչ մի գյուղ էլ չի եղել…

You may also like...

Թողնել պատասխան

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։