Արմենուհի ՍԻՍՅԱՆ / ՍՊԱՆԵԼ ԵՎ ՄՈՌԱՆԱԼ

«Սպանել  և մոռանալ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսում (42-43.2015):

Ներկայացնում ենք պիեսը՝ հեղինակի վերջնական տարբերակով:

Մենախաղ

ԿԻՆ

ՃԱՆՃ

Ոչ լրիվ լուսավորված բեմ: Մահճակալ, աթոռ, լուսամփոփ: Մահճակալի մոտ, գիշերանոցով կանգնած է համարյա երիտասարդ Կինը՝ ճանճասպանը ձեռքին: Ճանճի տզզոց: Աստիճանաբար տզզոցն ահագնանում է:
ԿԻՆ — Հիմա ես ի՞նչ անեմ: Ինչպե՞ս համբերեմ: Ուրեմն՝ վե՛րջ: Համբերությանս բաժակը չէ, համբերությանս տակառն է լցվել: Կա՛մ դու, կա՛մ ես: Ես ընտրում եմ ինձ: Հրաժեշտ տվողը դու պիտի լինես: Տե՛ս, ես քեզ զգուշացնում եմ, անազնիվ բան չեմ անում:
Բզզա՛ վերջին անգամ գոյությունդ, որովհետև մոտ է վախճանդ: Ու մի՛ փնտրիր շուրջդ վտանգ, որովհետև ե՛ս եմ քո վտանգը: Նայի՛ր՝ բարձր է ձեռքս, կամքս՝ վճռական ու սուրս՝ հատու: Ասում եմ երեսիդ՝ ազնվորեն ու քաջաբար, առանց ետին մտքի կամ թիկունքիցդ գաղտնի հարվածելու: Գուցե սա մեղմացնի հանցանքս: Ուրեմն ընդունի՛ր վախճանդ քաջաբար: Իսկ իմ վախճանից հետո էլ չեն ասի. §Կյանքում մի ճանճ սպանած չկար¦: Կա՛ր: Եվ դա կանխամտածված սպանություն էր:
Չսիրեց քեզ ողջ իմ ցեղը մարդկային, ու ես չեմ զատվում նրանցից: Ների՛ր, քեզ համար բաժին չկա իմ պարունակած մեծ սիրո պաշարից: Գուցե բնազդաբար է հիմա ձեռքս բարձրացել՝ ի նշան քո հանդեպ մարդկության տածած խորը հակակրանքի: Ասում ես, թե՝ դո՞ւ ես սիրում ինձ… Հը՜մմ… Գիտեմ, այդ մասին էիր բզզում առավոտյան, երբ անգամ արևի շողերն իրենց թույլ չէին տալիս արթնացնել ինձ. միայն լուռ սահել էին պատուհանից ներս ու սպասում էին արթնացումիս: Չսովորեցիր բնությունից քաղաքավարի վարվելակերպ, չսովորեցի՛ր: Աներեսաբար բզզում ու բզզում էիր ականջիս: Սերը՝ սեր, բայց ինձ այդպես համառորեն մի՛ սիրիր: Չէի՞ր կարող փոքր-ինչ լուռ տածել սերդ: Չէ,՛ դու մարդ չես դառնա: Եվ, վերջապես, պետք չէ քիթդ խոթել ամեն տեղ, հատկապես շատ ինտիմ տարածք՝ անկողին: Ես մենակ չեմ. քնած եմ՝ իմ մտքերով, երազներով, իմ մերկությամբ… Մինչ դու ականջիս ինձ սիրում-միրում էիր, իմ մեջ հետզհետե արթնանում էր homo-սպանողը, ներսումս ակտիվորեն սկսում էին արտադրվել հակակրանք ծնող հորմոններ, որոնք աստիճանաբար վերածվում են նողկանքի զգացումի, ապա՝ անզուսպ զայրույթի… Սկզբում ես զգուշացնում եմ ձեռքիս որոշակի շարժումով, որ փոխադարձ չէ մեր սերը, հեռացի՛ր, բայց դու նորից գալիս ես ու շարունակում մզզալ ականջիս քո սերը: Համբերատար նորից նշան եմ անում՝ մոռացի՛ր ինձ, գնա՛, բայց դու անամոթաբար նորից վերադառնում ես ու այս անգամ արդեն սկսում տզզալ սիրուդ համար… Կարծում ես, սերը ծամոն է. բերեցիր կպցրեցիր, թե կպավ, ուրեմն քոնն է…
Ես դեռ տոկում եմ իմ անկողնում: Իմ սիրելի շողերը լուռ հանդարտեցնում են համբերությունս՝ մերթընդմերթ համբուրելով ճակատս: Ես դեռ շարունակում եմ համբերել՝ հանուն արևի: Հանուն արևի շատ բան կարող եմ տանել, անգամ քո տզզոց-սերը: Քո հիմար ու համառ սկզբունքայնությունն ինձ ծայրահեղ լարում է, որովհետև այն արդեն ինքնասածության բութ կրկնություն է հիշեցնում: Սա արդեն լկտիության լուրջ հայտ է: Ոչինչ ինձ այնպես չի բորբոքում, ինչպես տգիտության լկտիությունը. сверхнахальство գերլկտիության հետ թևանցուկ են քայլում:
Հիմա հասկանում եմ՝ ինչը պատճառ դարձավ, որ մարդկությունը ատի քեզ. հենց այդ նույն լկտիությունը, որ մթության փարոսի պես միշտ դեպի իրեն է ձգում տգիտությանը:
Դե բավակա՛ն է կրկնել նույն բանը: Չե՞ս լսել. «Կրկնությունը բթության մայրն է»: Ես կասեի՝ նաև քո մայրն է կամ հայրը: Կրկնությունը հաստատ կարող է բազմազավակ լինել:
Ես զգում եմ, թե ուր է տանում քո սիրո բզզոցը. դու ուզում ես մարմնիս հպվել… Դե, գիտե՞ս ինչ, դո՜ւ էիր պակաս… Ուրեմն՝ փախա՛ր: Գուցե նաև փոխադարձությո՞ւն ակնկալես ինձնից… Չեմ զարմանա. ինքնասիրահարվածներին միշտ թվում է, թե իրենց սիրում են: Փախա՛ր դեպի քո կեղտօրրանը, քանի մարմինս դեռ ընդարմացած է անուշ նիրհից…
Օրվա ոչ մի ժամի մարմինս հանգստի վայելքն այնպես չի զգում /ընկալում/, ինչպես վաղ առավոտյան, երբ արթնությունը զգուշորեն հպվում է մտքիս առավոտին, իսկ մարմինս նրան լսել-չլսելու է տալիս. չէ՜, չի՛ արհամարհում, ոչ էլ ծուլանում է. սեթևեթում է իր վաղորդյան արթնությունը, փայփայում իր խաղաղությունը, արևալույսին հանդիպելուց առաջ վերջին անգամ ճշգրտում է իր գեղեցկությունը՝ անշարժությամբ շրջանակված, և միտքը, խոնարհվելով մարմնական անդորրի առջև, օրորվելով նահանջում է ու նույնպես խաղաղվում նիրհի մեջ… Սրանք ամենաերանելի փոխըմբռնման պահերն են՝ մարմնի ու մտքի, երբ նինջը՝ սիրով փարատված, կապում է նրանց անուշ թմբիրով ու շոյում այդ միասնությունը… Երանելի՜, փաղաքո՜ւշ պահեր… Որքա՜ն եմ սիրում երկարաձգել այդ պահերը… Եվ հանկարծ այդ ժամանակ հայտնվում ես դու՝ տիրոջ իրավունքով, ասես մարմինս՝ որպես Միլոսյան Վեներա, մահճում մեկնվել էր հենց քեզ համար ու միտքս էլ անհանգիստ սպասում էր քո «տը՜զզ» ազդանշան-երկրպագությանը… Ահա՛, քեզ էի սպասում, որ շարժվեմ, առանց քեզ ի՜նչ արթնություն… Այսպիսի լկտի բարքեր: Դու անում ես քո սև գործը՝ արթնացնում ես ու ձեռքերդ հրճվալից քսում իրար: Դա նույնն է, թե վնասեմ քեզ ու հետո ձեռքերս ծափահարեն…
Հապա քո ձգտումը մաքուր ու բաց տեղերի հանդեպ, օրինակ՝ ճակատի, թևերի, դեմքի, լանջքի… Ի՞նչ, մաքրասիրությո՞ւն. ես չե՛մ հավատում քո մաքրամոլությանը, որովհետև դու ամենևին մաքրակենցաղ չես ու չփորձես ինձ համոզել դրանում: Այստեղ նենգություն կա թաքնված. պարզապես ուզում ես ապականել, կեղտոտել: Իսկ դրա համար քեզ մաքուր տարածքներ են պետք: Ամենահեշտը մաքուր տարածքը կեղտոտելն է: Կեղտի նշույլն էլ բավական է, որ մաքրության վրա աչքի զարնի: Դա ամենահարմար տեղն է քեզ համար, ճիշտ չէ՞: Տիրել՝ ոչնչացնելու համար: Եւ դեռ առավոտից ականջիս տզզում ես սիրո մասին… Սե՞ր, որն ուզում է կալանել, տիրել, որ ուզում է ջնջել քո եղածն ու հաստատել իրենը… Մի՛ ծիծաղեցրու ինձ…
Դա սեր չէ, ասեմ քեզ, ինքնասիրություն է: Երբ սիրում ես, ամենաքիչը քո՛ մասին ես մտածում: Երբ սիրում ես, ամենաքիչը դո՛ւ ես քեզ հետաքրքրում: Թե գերակշիռ է սերը ինքդ քո հանդեպ, էլ ի՞նչ սեր հանդեպ մեկ ուրիշը, թե այդ սիրո զգացումը չի տիրելու քեզ, այլ դու՝ իրեն, թե նա՛ չի առաջնորդելու քեզ արարքների, թե նա՛ չի մղելու քեզ մեկ ուրիշին հաճույք պատճառելու, տալու և ո՛չ առնելու, նվիրվելու և ո՛չ ակնկալելու, էլ ի՞նչ սեր… Դա, ավելի շուտ, ռազմավարություն է, սիրո ստրատեգիա՝ սեփականացնելու, իրեն ենթարկելու, տիրելու համար, որի արդյունքում սիրո առարկան դառնում է իսկապես առարկա. սիրում եմ, երբ իրերն իրենց անուններով են կոչում՝ սիրո առարկա… Իսկ իրականում՝ զոհ… Սերը ունի մեկ կանոն՝ երջանկացնել սիրելիին: Ինչը հակասում է այդ կանոնին, ուրեմն սիրուց չէ, հակասեր է… Եթե դու իմանայիր սիրո մասին այն, ինչ ես գիտեմ, ես կերկրպագեի քեզ, կխոսեի քո լեզվով, ինքս կթռչեի քո ետևից, չէ, կճախրեի՜… Եթե դու իմանայիր սիրո մասին այն, ինչ ես գիտեմ, դու պարզապես ճանճ չէի՜ր լինի…
Իրականում ես ոչինչ էլ չգիտեմ սիրո մասին: (Ի դեպ, սերն էլ իմ մասին չգիտի): Ու ես միակը չեմ: Ճանաչո՞ւմ ես Էմիլի Դիկկինսոնին. նա էլ չգիտեր, ավելի ճիշտ՝ միայն մի բան գիտեր ու ասում էր. §Սերը ամեն ինչ է և դա միակ բանն է, որ մենք գիտենք սիրո մասին¦: Մե՜նք. իմ անունից էլ է ասել, ինչի համար խորապես զգացված եմ: Շնորհակալություն: (Ձեռքը սրտին խոնարհվում է:)
Տզզոցը սաստկանում է:
Ինչպիսի՜ ոգևորություն: Մզզոցիդ տոնայնությունը կարծես բարձրացա՞վ: Այս ի՞նչ նոտա է… (Փորձում է արտաբերել նույն նոտան:)
Ուզում ես բարձրաձայնե՜լ սիրո մասին… Խելացի ես. գիտես, որ թե գրավեցիր ականջը, մնացածն արդեն հեշտ է… Ականջը՝ սիրո կենտրոն: Է-է՛հ, չասացի, որ ականջիս նստես, հեռո՛ւ ականջիցս, որի վրա իմ բոլոր նյարդերն են հիմա կենտրոնացել…
Ընդհատվում է, ապա տզզում է նորովի:
Ուզում ես ասել, որ դու ավելի՞ն գիտես սիրո մասին: Դու կիմանա՜ս, դե իհա՛րկե, դու այնքան բան ես տեսել: Եվ տեսել ես մոտիկի՛ց, ներկա՛ ես եղել, երբեմն էլ՝ մասնակից… Հավատում եմ, հավատում, միայն թե ցած իջիր ոգևորությանդ վերևներից, կամաց բզզա, հանգի՛ստ թող լսողությունս: Չե՞ս տեսնում, նա դեռ շոյվել է ուզում առավոտյան լռության կողմից… Քնքշալի՜ մերձեցում… Մի՛ խանգարիր…
Ճանճը նորից հայտնվում է իր տզզոցով:
Թո՛ւհ, ինչ անհամբեր են ճանճերը, մեղմ ասած: Ինչո՞ւ: Մտքով անցածն ու ուզածը տզզոցի հետ մեկտեղ պիտի իրականանա: Ուզածի ու դրա իրականցման միջև հանկարծ ոչ մի տարածություն չմնա: Գուցե վախենում են՝ քամի լինի ու թռցնի իրենց… Իսկ գուցե գնահատում են պահը ու վախենում կորցնե՞լ այն, իմաստուն են այնքան, որ արժևորում են յուրաքանչյուր ակնթարթը ու շտապում են ապրել այն՝ լցնելով հենց իրենցո՞վ, ուրիշ էլ ինչո՞վ: Համբերությունը կյա՞նք է…
— Ո՛չ,- տզզում է ճանճը,- անհամբերությո՛ւնն է կյանք: Համբերությունը միայն ժամանակի կորուստ է ու հայտնի չէ՝ էլ ինչերի կորուստ… Անհաջողակ մարդկանց ընթացիկ արդարացում. մարդկային ժողովրդական լեզվով ասած՝ էշ մի սատկիր՝ գարուն կգա: Իսկ էշը, միևնույն է, սատկում է՝ անկախ գարունից կամ նույնիսկ ամառից:
Իսկ դու այնքան էլ հիմար չես, ինչքան միալար բզզոցդ է հուշում: Բայց, միևնույն է, երբեք չփորձեցիր սպասել, հանդուրժել, չտարբերեցիր կեղտը մաքուրից, ո՛ւր ասես նստեցիր, խառնեցիր իրար սպիտակն ու սևը: Միայն տը՜զզ՝ առաջ, ուզում եմ և վե՛րջ, քնած է-քնած չէ, հարմար է-հարմար չէ. սիրում եմ՝ նշանակում է՝ պիտի իմը լինես. հապա անշարժացիր՝ իջնեմ վրադ…
Տարբեր են մեր ծագումները, հասկանո՞ւմ ես: Քեզ խորթ են իմ երգերը, ինձ՝ քո տզզոցը: Քո թռիչքը բարձր չի կարող լինել, ինչպես որ մտքերս՝ ցածրանալ: Հըմմ. փոխեցիր տեղդ. նստեցիր սպիտակ անձեռոցիկի վրա. ինչպիսի՜ նրբավարություն: Ուզում ես դուր գալ ինձ: Բայց դու լավ գիտես, որ ժամանակավոր է դա: Արի՛ բաժանվենք իրարից խաղաղությամբ, անքեն ու անչար: Ինձ մի՛ դարձրու հանցագործ, որովհետև քեզ զարկելուց հետո խիղճս շատ է տանջելու, գիտեմ… Մի՞թե դու ուզում ես, որ խղճամ քեզ: Ի դեպ, այդ դու կարող ես խղճալ ինձ, որովհետև լինել գեղեցիկ ու միայնակ, նույնն է, թե լինել ծաղիկ, բայց անհող կամ անջուր…
Դու քո անփոփոխ նույնությամբ ու կրկնվող տզզոցով խաթարված կպահես ներդաշնակությունս տիեզերքի հետ ու իմ մեջ՝ խաղաղիս, նորից կաճի քեզ խփելու անբարո ցանկությունը: Դու չես հեռանա, գիտեմ: Ո՞րն է հոգեպես ավելի ազնիվ. մի՞թե ոչ այն, որ ինքս հեռանամ քեզնից, որ խաղաղություն լինի մեր միջև, այնժամ, գուցե հաշտություն գտնեմ և ե՞ս ինքս ինձ հետ…
Եթե աշխարհում չլինեին պատերազմներ, սով, բռնություն, հիվանդություններ, ամենամեծ վիշտը կլիներ մարդու միայնության զգացումը:
Եվ ընդհանրապես, թե ուզում ես ավելի հանդուրժող լինեմ քո հանդեպ, բարի՛ եղիր (թե քեզ համար շատ դժվար չէ բարի լինելը), մի՛ արթնացրու ինձ առաջինը, թո՛ղ այդ գործը այն թևավոր ծլվլաններին կամ վերևի հարկում ապրող երկոտանի վայրենիներին, արդեն քանի ամիս է՝ բնակություն են հաստատել այնտեղ. նրանց քայլերն ինձ ռնգեղջյուրների արշավանք են հիշեցնում: Կամ փողոցի սուրացող քառանիվների ազդանշաններին. դրանք էլ ինձ հիշեցնում են աշխարհի վերջի իրական գոյության մասին… Միայն մի՛ հիշեցրու, խնդրեմ, որ դու բոլորից ավելի մերձ ես գտնվում ինձ (ես հիասթափվում եմ ինձնից) ու չփորձե՛ս մերձավոր-մերձավոր խաղալ ինձ հետ, լսո՞ւմ ես: Ինչքան էլ մերձ գտնվես կողքիս, ինձ մերձավոր չես դառնա, իսկ ես էլ պարտավոր չեմ սիրել բոլոր մերձ գտնվողներին…
Պարտավոր եմ՝ պարտավոր չեմ, պարտավոր եմ՝ պարտավոր չեմ… (Մատների վրա հաշվում է:) Պարտավոր չե՛մ:
Աստված ասում է՝ սիրի՛ր մերձավորիդ: Ավելին, ասում է՝ կարողացի՛ր սիրել ուրիշին այնպես, ինչպես քեզ կսիրեիր… Բայց Աստված ասում է նաև՝ սիրի՛ր թշնամուդ: Այս ի՜նչ բարդ է իրականում սիրո մեխանիզմը, ես արդեն ամեն բան սկսեցի խառնել, մինչդեռ թվում է՝ սիրում ես կամ չես սիրում՝ վե՛րջ: Կնիքն էլ դրված է վրան, ահա՛: Չկա միջինը, չկա պատճառ ու հետևանք, դրդող կամ արգելող գործոններ, չկա, ոչինչ չկա: Ուրեմն սեր էլ չկա: Չը՛-կա՛, վե՛րջ:
Բայց դու միշտ կաս, ճա՛նճ: Դե իհա՛րկե: Սիրում ենք կամ չենք սիրում: Ինչպես որ դու տզզում ես կամ չես տզզում: Մի՜ տզզա… Այդպես… Ինչ լա՜վ է… Լռի՜ր… Երբևէ ճախրե՞լ ես լռության մեջ… Ինչքա՜ն եմ սիրում քո լռությունը… Ինչ գեղեցիկ լռել գիտես… Ես կասեի՝ ոչ ոք չի կարող այնպես գեղեցիկ լռել, ինչպես դու… Այդպես գուցե մոտենաս իմ սիրո մատույցներին… Լռությու՜ն… Հրաշալի է. այսպես մեկ էլ տեսար՝ սիրեմ քեզ… Այդպիսին ենք մենք. սիրում ենք նրանց, ովքեր չեն տզզում մեր շուրջ, չեն սիրում կամ պակաս են սիրում մեզ, և չենք սիրում շարունակ տզզացողներին, իրենց սերը անդադար մեզ շնորհողներին. դա ձանձրացնում է: Կարո՞ղ ես բացատրել՝ ինչու: Ո՞չ… Իսկ ես կարո՞ղ եմ… Իսկ կարո՞ղ ես բացատրել, թե ինչո՛ւ չեմ կարող: Ինչո՞ւ ենք մենք այդպիսին… Ո՛չ, ո՛չ, ոչինչ մի՛ ասա, ավելի լավ է՝ լռի՜ր…
Քո լռությունը ինձ անկեղծության է մղում, տեսնո՞ւմ ես: Լռությո՜ւն… Ամենահրաշալի երաժշտությունը լռությունն է: Հրաշալի՜ է. այստեղ են լուծվում ամենայն ասված ու չասված, ապրված զգացումներ, հիացմունք ու հիասթափություն, անգամ հողմ ու փոթորիկ, ամենայն խորքային ապրում, ի վերջո, լռության մեջ է լուծվում, բոլոր զգացումներն ապրվում են լռության մեջ… Լռության մեջ ամեն ինչ կա ու ամեն ինչ լռության մեջ է… Մարդ կարող է իրեն լսել միայն լռության մեջ… Ամեն բան ի վերջո փոխարկվում է լռության… Կատարելությո՜ւն… Այստեղ եմ ես տեսնում իմ լիացումը, և սահմանները ընկրկում են: Անգամ արժի լռության մեջ մեռնել: Փառահե՜ղ է:
Լռության փոթորի՜կ… Ասում են՝ կանայք շատախոս են: Պարզապես նրանք սիրում են լսել զգացմունքների լեզուն, իսկ որպեսզի լսեն՝ պետք է խոսեցնեն, որպեսզի խոսեցնեն՝ պիտի խոսեն… Աստվածային է լռությունը, որովհետև Աստված ձայնով երբեք չի խոսում… Մի՛ ընդհատիր Աստծո լռությունը…
Մարդիկ անզորությունից են համարում, թե ճանճը «փոքր բան է». ասում են՝ «մի ճանճ սպանա՜ծ չկա», «մի ճանճի չա՜փ» ու նման ճանճոտ արտահայտություններ: Դու ինձ համար մի ամբողջ աշխարհ ես, որը խանգարում է լռությանը, մի ամբողջ աշխարհի չափ վայելելու իմ բաժին լռությունը…
Մեկ ճանճ սպանելուն մարդու օրգանիզմում նախորդում է հազարավոր բջիջների ոչնչացում, որոնք նյարդային համակարգն են ամրապնդում, ավելի ճիշտ՝ էի՛ն ամրապնդում: Մենք զոհաբերություն ենք մատուցում ճանճին: Եվ ո՛չ բնավ «մեկ ճանճին՝ մեկ բջիջ» արդարացի սկզբունքով. դրանք կարող են լինել տասնյակ, եթե ոչ հարյուրավոր կամ գուցե հազարավոր բջիջներ: Հաստա՛տ: Ահա թե ինչ անհամամասնություն, անհավասար իրավիճակներ: Խե՛ղճ մարդ՝ անպաշտպան ու համբերատար: Մեկ ճանճին՝ հազարավոր զոհաբերված անմեղ նյարդեր: Ի՞նչ է սա, եթե ոչ՝ նյարդերի սպանդ, նյարդերի նախճիր: Մարդկությունը, փաստորեն, պարտվողի կարգավիճակում է ճանճերի հետ հակամարտության մեջ: Սակայն մարդը միշտ հետամուտ է արդարության հաստատմանը: Ահա թե երբ է նա ձեռք բարձրացնում: Ահա թե երբ է դառնում սպանող: Ճարահատյա՛լ: Ինքնապաշտպանության բնազդ ու անհրաժեշտություն: Բայց դա եթե հե՜շտ լիներ… Հապա փորձի՛ր սպանել ճանճին. նա կամ ճարպկորեն կփորձի փախչել, կամ հմտորեն կհիմարացնի քեզ՝ դարձյալ փախչելով… Ու խեղճ մարդը կմնա վիզը այսկողմ-այնկողմ պտտելով, գլուխը օդում տարուբերելով՝ հիպնոսացածի պես ճանճի ետևից մղվել՝ խաղաղություն վերահաստատելու ազնիվ մղումով…
Եթե դեռ չես հմտացել ճանճանշանառության մարտարվեստում, ուրեմն պիտի պատրաստ լինես թանկ նյարդերի զոհաբերության՝ ճանճերի աստծուն… Բայց եթե պահի բախտը ժպտա քեզ ու հաջողվի մեկ հարվածով ազատվել նրանից, որպես օրինաչափություն, շուտով կհայտնվի մյուսը՝ քեզ մենակ չթողնելու կենդանի մտավախությամբ, այնպես, որ հանկարծ չզգաս նրա բացակայությունը… Շա՜տ անդավաճան էակներ են ճանճերը, շա՛տ…
Պառկում է անկողնում ու փաթաթվում վերմակով:
Տը՜զզ… Նորի՞ց… Իսկ ես քիչ մնաց արդեն լռության դաշինք կապեի հետդ, ես՝ միամիտս, մոլորյալ մա՛րդս, որ քիչ մնաց հավատի վերմակ բացեմ քո առջև, բաց թևերովս վստահության ձեռք մեկնեմ քեզ, այն էլ՝ մեկի փոխարեն երկու ձեռք՝ մերկաբաց, սպիտակ՝ որպես հաշտության դրոշ…
Փոխարենը ստիպված եմ այս շոգին անգամ պաշտպանել մարմինս քո ոտնձգությունից ու ծածկել ծածկոցով, իսկ դեմքս… Չէ՛, չեմ կարող: Չեմ կարող լուսաբացը բաց դեմքով չընդունել, կարևոր չէ, որ աչքերս փակ են, լույսը պիտի հպվի դեմքիս, այդպես է մեր պայմանավորվածությունը, այդպիսին է խորհուրդը… Իսկ դու օգտվում ես իմ բաց տեղերից… Ազնի՞վ է միթե: Եվ ընդհանրապես, ինչո՞ւ պետք է բացատրեմ քեզ այս ամենը, ինչո՞ւ, գուցե մի քիչ էլ արդարանա՞մ… Օ՛հ, ներեցե՛ք, որ թույլ չեմ տալիս հանգրվանել ձեզ իմ կրծքին… (Երբեմն Կինը տրամադրություն չի ունենում, երբեմն խուսափում է լույսից, երբեմն ամոթխած ծածկվում է շապիկի տակ, ի՛նչ կարող ես ասել, անկանխատեսելի է բնույթը կանացի կրծքի, ներող եղեք…) Դե, իսկ դեմքը… Ձեր այցելության նախընտրելի ժամերին աչքերս ներսից փակված են լինում, ներքին հրահանգ կա այդպիսի, իրենք մեղավոր չեն, այտերս ու ճակատս ունկնդրում են ներսից գալարվող արյան հոսքին, իսկ շուրթերս լռությամբ լիցքավորում են ողջ օրվա խոսելիքի պաշարը… Մեծահոգի՛ եղեք, խնդրեմ, ներո՛ղ, շնորհակալ եմ հավիտյանս հավիտենից… Համեցե՛ք ավելի նպաստավոր ժամանակների, համեցեք երբեք կամ ոչ մի անգա՛մ…
Ինձ բոլորովին չի՛ հետաքրքրում, որ դու ներշնչվում ես շուրթերիս պարարտությունից: Իմ քիթն էլ ուժգին արտաշնչվում է, որպեսզի դու մղվես իրենից հեռու: Լսի՛ր ուրեմն, եթե դու համարձակվես համբուրել շուրթերս (դրանք միայն սիրո համար են, այն էլ՝ միմիայն իմ սիրո), ես քեզ, ես քեզ… ես կսպանեմ քեզ…
Տեսնո՞ւմ ես, բա ինչպե՞ս հասկացար՝ փախար հեռու… Դե իհա՛րկե, դու աներեսի մեկն ես, երևի դրա համար էլ քեզ մշտապես հրապուրում է քնած մարդու երեսը. նորից եկար մերձսահմանային երես… Տը՜զզ… և դու հանդգնում ես լռել այտիս վրա… Ուզում ես հաճոյանալ ինձ՝ գիտենալով սերս լռության հանդեպ և օգտվում ես այտիս մեծահոգի սպիտակի՞ց… Երբե՛ք, դու արդեն ոտնահարում ես իմ պարզերեսությունը… Վե՛րջ, այլևս վիրավորված է մարդու արժանապատվությունս: Այն պաշտպանելու մի ձև կա՝ սպանե՛լ: Այդպես են վարվել ծնողներս, պապերս, նախահայրերս, ողջ մարդկությունը: Չեմ պատրաստվում դեմ տալ մյուս այտս (ես Քրիստոսը չեմ, ինձ շփոթե՛ս), ինչպես և սպիտակ ագռավ չեմ, սպիտակ մարդ եմ ու չեմ պատրաստվում շեղվել նախնիներիս որդեգրած ճանապարհից ու… ստիպված եմ ոտքի ելնել:
Ինձ հետ ոտքի է ելնում մարդկության ողջ արհամարհանքն ու նողկանքը ցեղիդ հադեպ ու, հստակ զգում եմ իմ մեջ հանցագործ դառնալու ողջ ընթացքն ու կրում նրա խարանը: Ինչքան դյուրին է դատել սպանողին: (Երևի ճանճերի աստվածը մի օր պատժեց ինձ՝ զրկելով երջանիկ սիրո զգացմունքի ներկայությունից՝ քո հանդեպ տածած վերաբերմունքիս համար…): Մենք միշտ սպանողն ենք ձեզ, բայց դուք միշտ կաք ու արդյունքում տանջվողը էլի մենք ենք: (Գուցե այն բանի համար, որ սպանո՞ւմ ենք): Մենք սպանում ենք ձեզ, որպեսզի ինքներս չսպանվենք. այդ դո՛ւք եք դարձնում մեզ հանցագործ, գոյության պայքար է, ինքնապաշտպանություն: Ինձ անգամ չի հուզում սպանե՞լ, թե՞ չսպանել ամենամարդկային հարցը. իհարկե՝ սպանե՛լ: Օ՜ն, ա՜նդր, ի զե՜ն…
Մենք սպանում ենք ձեզ, որովհետև ձեզ հաջողվում է մեզ հունից հանել:
Ամեն նախադասությանը մեկ հարված է հաջորդում:
Մենք սպանում ենք, որովհետև ուզում ենք հաստատել մեր ուժը ձեր հանդեպ:
Հարված:
Մենք սպանում ենք, որպեսզի դուք ընդունեք ձեր ոչնչությունը, մինչդեռ դուք հանդգնում եք ձեր աղտոտությունը քսել մեր մարմիններին:
Սպանում ենք, որովհետև ճանճասպանի հզոր ճտտոցը ազդարարում է մեր հավատը սեփական ուժերի հանդեպ:
Որովհետև գերհզոր համարվելու խնդիր ունենք Երկրի վրա:
Որովհետև դուք հանդգնում եք դառնալ մեզնից առավել լկտի:
Որովհետև դուք սիրում եք կեղտը առավել, քան մենք ու տարածում եք այն մեզնից արագ:
Որովհետև ճանճասպանը մեր ձեռքն առնելիս՝ վերականգնվում է մարդու՝ բնության տերը լինելու միֆը:
Որովհետև ձեզ հաջողվում է դիպուկ ճշգրտությամբ հասցնել մեզ խելացնորության, երբ փարված անդորրին՝ ձուլվում ենք նրա հետ՝ նույն ուղղագծում:
Որովհետև դուք համարձակվում եք խաթարել մեր հանգիստը, երբ մենք հավատարմորեն հանձնում ենք մեզ մարդկության համար ի վերուստ սահմանված օրենքին՝ քնին:
Որովհետև ձեզ հաջողվում է հիմարացնել-մոլորեցնել մեզ ու թռչել-փախչել օրհասական պահին:
Որովհետև մեկ դիպուկ հարվածը պարգևում է հարց լուծելու կարողության սեփական հանճարի զգացողությունը:
Որովհետև բռնությունն իրականում թուլության հակազդեցությունն է ու նրա հաղթահարման անզուսպ փորձը:
Որովհետև ճանճասպանը ձեռքն առնելն անգամ պարգևում է կարգուկանոն հաստատելու սեփական անփոխարինելիության գիտակցման հաճույքը:
Որովհետև հարվա՛ծ, և մեր ականջներում տասնապատիկ ավելի բարձր արձագանքում է սեփական ինքնահաստատումը:
Սպանելու կիրքն այդչափ զորեղ չէր լինի իմ մեջ, թե համաձայնեիր բաժան ապրել ինձնից: Բաժանվի՛ր ինձնից: Սովորի՛ր հեռվից սիրել: Մի՞թե մարդկանց մեջ ապրելը քեզ չսովորեցրեց ոչինչ: Ասենք, ի՜նչ պիտի սովորեիր նրանցից, գերլկտիությունը հատուկ է հենց մարդկային երեսին: Ապրի՛ր քեզ համար ինչքան ուզում ես՝ միայն եղիր մարմնիցս հեռու, ճա՛նճ Աստծո, այդժամ գուցեև սիրեի քեզ…
Այդուհանդերձ, դուք ոչինչ եք ու չի ներվում ձեր համակեցությունը մեր կողքին: Ու որպեսզի չստացվի այնպես, որ դուք հաղթում եք մեզ, կվերցնեմ ձեռքիս տակ եղած երկծալ թուղթը, որի վրա, ի դեպ, գրում էի համամարդկային ու համայնական սիրո մասին. ասում են՝ սիրուց ատելություն մեկ քայլ է: Ավելի քի՛չ է. սիրուց ատելություն ընդամենը թղթի հակառակ երեսն է, ու հնարավորինս դաժանորեն կհարվածեմ քեզ… Սիրո հարվածը, ասում են, ուժեղ է լինում, չէ՞… Ո՛չ, սիրո հարվածը պետք է որ սպանի՛…
Ուժեղ զարկում է:
Դու հաջողեցրիր փախչել, դու ինձնից ճարպիկ ես. տգետները միշտ խորամանկ են լինում:
Բայց դեռ կգան առավոտներ, լուսաբացներ կգան… Vivare militara est* ու կյանքը շարունակվում է…
Իսկ ես հիմա անասելի կարոտեցի մեկին, այն մեն-միակին, բախտավոր քաջին, որ Նազար երգեցիկ անունն ունի. Նազա՜ր, Նազա՜րո, Նազա՜րիկ… Հենց նրա՛ն կփափագեի հիմա տեսնել կողքիս… Ա՜խ…
«Ո՞ւր ես, անվա՛խ հերոս, Քաջ Նազար որ մին զարկի՝ ջարդի հազար…»:
(Մեկուսի)
Հ. Գ. Իմ գերեզմանին թող ոչ ոք չասի,
թե ճանճ անգամ սպանած չկար…
§Սպանած չկա՜ր¦… §սպանած չկա՜ր¦… Բառերը երբեմն մատնում են մեզ: Նրանք ավելին գիտեն, քան մենք: Դրա համար էլ խոսում են, դավաճա՛ն են բառերը: Նրանք բացապարզում են իրականությունը, ուր իր երեսն այլևս չի կարող թաքցնել խոստովանանքը… Կոչ են անում անկեղծության՝ մերկանալու մինչև վերջ՝ մեզ մեկնելով իրենց հանդերձանքը… §Թե ճա՜նճ անգամ սպանած չկար¦… Կխոստովանեմ, թե ինչ եղավ ինձ հետ այն երեկո… Կարծես թե չեմ էլ թոթափվել դեռ դրանից: Լավ կլիներ ցնցուղ ընդունեի՝ տաք, առատ, մաքրող:
Փոքր-ինչ մթնում է բեմը:

II
Արդեն մթնել էր: Դեռ գրում էի: Գրում էի ճանճերի դեմ ամրագրված մարդկության պայքարի հաստատակամության մասին, հատկապես, որ այդ ընթացքում, որպես հաստատումն գրածիս, հաջողեցրել էի մի լկտի ճանճի մահացու խփել: Անշուշտ, սպանել էի: Աչքերս արդեն փակվում էին: Վերջակետը դրեցի, ճանճի դեմ պայքարի նույնպիսի խրոխտ վճռականությամբ հանվեցի մանրամասնորեն, պառկեցի ու մինչև քիթս փաթաթվեցի տաքուկ վերմակով: Նույնքան մեծ էր վճռականությունս՝ ընկղմվելու Մորփեոս-քնի գիրկը՝ որպես հաղթական ավարտ: Ամեն ինչ օրինաչափ էր ու արդարացի: Քունն էլ արդեն դանդաղորեն համբուրում էր միտքս: Մկանիս թրթիռն էր, երևի, որ թևիս վրա թեթևակի խտղտոց առաջացրեց: Կամ գուցե թևիս մաշկի աղվամազիկը նույն գրգիռի պատճառով թրթռաց: Ինչևէ, թուլանալ է պետք, գրելու ընթացքում լարումս շատ էր, հավանաբար: Դե իհարկե: Վե՛րջ: Քնե՛լ:
Նորից կրկնվեց զգացողությունս: Այս անգամ վերմակս ետ տարա թևիս վրայից ու… ճչացի: Քրտինքը պատեց ճակատս: Անհավանակա՛ն է, անհավատալի՛ է. թևիս վրայով փորձում է իր կենդանությունը հաստատել կիսամեռ, բժժած մի ճանճ… Զզվանքից սրթսրթալով՝ կտտացրեցի նրան հեռու իմ տարածքից ու մնացի անշարժ՝ տեղումս նստած, ձեռքս անսովոր ծանրացած:
Չար երա՞զ էր, գուցե ես քնա՞ծ էի: Բայց ո՛չ, որովհետև զգում էի սեփական մարմնիս դողը, իսկ աչքիս առաջ ծալծլված վերմակս ուրվագծում էր քիչ առաջ պառկած մարմնիս տեղն ու ձևը: Ախր ինչպե՞ս կարող էր՝ հենց հիմա, այդ ամենը գրելուց հետո, այն էլ՝ վերմակի տա՞կ, ուր մարմինս անգամ դեռ չէր հասցրել ջերմանալ սեփական շնչառությամբ…
Անհավանակա՛ն է: Սարսա՛փ է, իրական չէ՛… Այս սենյակում բացահայտ կախարդանք կա… Մոգությո՞ւն է միթե… Ես անկարող էի անկողնուցս վեր կենալ ու լույսը վառել…
Մարմինս դեռ շարունակում էր սրթսրթալ, ու ես վախենում էի…
Այն ժամանակ դու հաղթեցիր ինձ, ճա՛նճ: Ոչ միայն հաղթեցիր, այլև ծիծաղեցիր ինձ վրա: Ծիծաղեցիր, որովհետև ես այլայլված էի, քեզ հաջողվեց վախեցնել ինձ, ու դա ակնհայտ ճշմարտություն է. չեմ կարող ստել ինքս ինձ: Ես դեռ շարունակում էի մնալ նույն դիրքով՝ անշարժ, կարկամած: Միայն գիշերանոցիս բարակ ուսաթելը զգուշորեն սահել էր ուսիցս վար, իսկ ես չէի համարձակվում ուղղել այն, ես վախենում էի անգամ կպնել սեփական մարմնիս: Ինձ միայն մի բան էր պետք. կարողանալ նախկին դիրքով պառկել ու քնել: Քնե՛լ: Չհիշե՛լ: Մոռանալ ճանճի՛ն:
***
Բեմը լուսավորվում է. առավոտ է:
ԿԻՆ — Այնուամենայնիվ, կյանքը չավարտվեց. գիշերը լուսացավ և փա՛ռք Աստծո, որ գիշերը աշխարհի իմացածս ամենալավատեսական բանն է. անգամ ամենասարսափելի գիշերվա վերջաբանը լուսաբացն է լինում, իսկ այնտեղ ես ամուր եմ, այնտեղ լույս կա: Լույսը՝ ամենօրյա նոր սկսվող կյանքի հանճարեղ հուշումն ու ազդարարը:
Վե՛րջ սարսափին, այլևս ոչ մի վախ: Ես մոռացա այդ գիշերը, որն անց էի կացրել ճանճի հետ, այն էլ՝ նույն անկողնում: (Ամենատհաճ գիշերը, որ երբևէ ունեցել եմ անկողնում): Զզվելի՛: Հիշելիս էլ փշաքաղվում եմ… (Սրթսրթում է:) Բայց հիմա էլ ոչինչ չեմ հիշում: Ի՞նչ է ճանճը, որ կարողանա պղտորել կյանքիս ռիթմը, շեղել մարդկության ուշադրությունը հանապազօրյա ընթացքից, ինչ-որ մի ճա՜նճ… Վե՛րջ ճանճաբանությանը: Ոչ էլ արժեր այսքան հիշատակել ճանճի գոյության մասին… Ես թույլ չեմ տա, որ այն աղճատի ոչ միայն իմ գեղագիտական ընկալումները, այլև հոգուս թանկ խաղաղությունը: Անգամ միտքն է ամոթալի, եթե ոչ՝ նվաստացուցիչ: Կյանքը շարունակվում է, և ես այնքա՜ն անելիքներ ունեմ…
III
ԿԻՆ — Իսկապես, օրվա ամենամաքուր ու անշպար դրվագը առավոտն է: Ամեն բան դեռևս սաղմնային վիճակում է. մեր արարքները դեռևս մտքեր են, որ պիտի աճեն օրվա ընթացքում ու կյանքի կոչվեն: Մենք ինքներս դեռ մանուկ ենք առավոտյան. անմեղ ենք ու պատրաստ՝ ցանկացած խաղի: Բայց մանուկը առավոտյան ունի նաև տարրական պարտավորություններ. լվացվել, հագնվել, սնվել: Ամբողջ կյանքի ընթացքում առավոտը հիշեցնում է մեզ մեր մանուկ լինելը, ինչը գրեթե չի խախտվում երբեք: Չի խախտվում երբեք այն, որ առավոտը օրվա մանկությունն է: Իսկ մարդը ձգտում է չմոռանալ իր մանկությունը: Իսկ երբ կարոտում է այն, երբեք չի հոգնում կամ չի զլանում վերադառնալ այնտեղ ու նորից մեծանալ: Եվ այդպես ամեն օր: Այդպես ամեն օր մենք մեծանում ենք:
Սիրում եմ օրվա մանկությունը: Այն դեռ անկեղծ է, լույսով լվացված: Լիովին վստահում եմ նրան, որովհետև հավատում եմ լույսին: Լույսը առաջնորդել գիտի: Օրվա ընթացքում այնքան հեշտ է կորցնել նրա հետքը: Այդ ժամանակ ենք մոլորվում: Բոլոր սխալները լինում են հենց այդ ժամանակ…
Անելիք շատ կա այսօր: Պետք է ճիշտ սկսել օրը, քանի դեռ առավոտ է: Գուցե երաժշտությա՞մբ: (Միացնում է երաժշտություն և արագ անջատում:) Չէ, մեկ ուրիշ անգամ, կարիք չկա որևէ մեկին խանգարել. շատերը դեռ քնած են: Ուրեմն առա՛ջ, դեպի սկիզբ, առավոտը բարի է, հետևաբար օրը՝ արդար: Ինչո՞ւ չզգալ նոր օրվա՝ նոր կյանքի աճող ընթացքը:
Նախաճաշե՞լ, թե՞ ոչ: Սովորաբար ես այն ուշ եմ անում, երբ օրը այլևս առավոտ անունով չի կոչվում: Բայց պետք չէ խաթարել առավոտի մանկությունը: Այդպես ամեն բան այնպե՜ս գեղեցիկ է…
Մոտենում է սառնարան-պահարան-գազօջախ եռամիասնությանը, սահուն թեթևությամբ լցնում ափսեն ու դնում խոհանոցի սեղանին՝ դանակ-պատառաքաղով:
Անգամ անձեռոցիկն է թվում խորհրդավոր ու եթերային:
Հիշում է հյուրասենյակի ծաղկամանի ծաղիկներին: Գնում է, մի ցողուն վերցնում փնջից, մի փոքր կարճացնում, դնում ոչ մեծ բաժակի մեջ՝ խոհանոցի սեղանին, ափսեի դիմաց:
Երբ հրավիրում ես գեղեցիկին, նա արդեն կողքիդ է, քեզ հետ, քո մեջ: Նրա չափն անչափն է ու եթե ունեցար նրա զգացողությունը, կալիքվես նրա փոքրագույն իսկ պատառիկից: Այն դառնում է ժպիտ, օդ ու թևածում ներսումդ ու շուրջբոլորդ: Ամեն բան ավելի քան հրաշալի է: Պաշտո՜ւմ եմ գեղեցիկ ապրել:
Վերցնում է դանակ-պատառաքաղը և քթի տակ սիրած մեղեդիներից դնդնդալով՝ կտրում մի պատառիկ: Դնում բերանը: Հետո երկրորդն է կտրում, հետո… ճչում է: Զզվանքը ճզմում է ողջ էությունը, ծալծլում մարմինը… Խելագար ործկում է, առաստաղը ուժեղ պտտվում է գլխին… Էլ ոչինչ չի հիշում…
— Տը՜ըզզզզ…