ԻՄ ՈՒՐԱԽՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՄՇՏԱՊԵՍ ԶԳԱԼԻ Է ԹԱԽԻԾԻ ԵԼԵՎԷՋԸ

Տարածված կարծիք կա, որ բնությունն օժտվածների երեխաներին հասնելիս դադար է առնում: Արի ու տես, լինում են բացառություններ, երբ գենետիկ կանչն առայսօր իր կենսամշակութային արձագանքներն է տարփողում: Այս պարագայում՝  կինեմատոգրաֆիկ թատերալեզվով Նարինե Մալյանի գեղարվեստէսթետիկական համանվագին ձայնակցելով:

Տիգրան ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ — Ռեժիսորական գործունեությամբ հանդես եք գալիս և՛ կինոյում, և՛ թատրոնում: Կինոկադրի ուղղանկյան և բեմի խորհանարդի հետ աշխատելիս զգացողությունների ինչպիսի՞ տարբերություններ եք որսում:

Նարինե ՄԱԼՅԱՆ —  Չէի ասի, թե լիարժեք կինոգործունեություն եմ ծավալել: Դիպլոմային աշխատանքիցս զատ, նկարահանել եմ Կին միջազգային փառատոնում Գրան պրին շահած ‹‹Վերջապես գալիս եմ տուն›› ֆիլմը, Աղասի Այվազյանի ‹‹Դանիել Մշտաբնակը›› պատմվածքի մոտիվների հիման վրա հեղինակած ‹‹Որդու ծննդյանը սպասող հյուսնը›› կարճամետրաժ կինոնկարն ու ‹‹Առանց խոսքի›› վավերագրականը:  Բայց միևնույն ժամանակ մանկությունս Մալյան թատրոնում է անցել: Իսկ այդ թատրոնի ներկայացումների բեմավիճակները բավական ֆրոնտալ են: Ավելի պարզ՝ բեմադրությունները կինոգենիկ են, և հաճախ են ասում, որ մեր թատրոնի գեղագիտությունը կինոյի և թատրոնի համաձուլվածք է: Այսպես ասած, աչքս այդ ձևաչափին է սովոր, ակամայից անգամ բեմը կադրի ուղղանկյան պես եմ տեսնում: Միզանսցենների կառուցման ընթացքում չեմ կարողանում թատրոնն անջատել կինոյից:

Տ. Մ. — Սարոյանական ‹‹Պատմություններ գնացքում››-ն ու նույն Աղասի Այվազյանի ‹‹Ցեղի ֆիզիոլոգիան›› թերևս այդ մալյանական կինոգենիկ ավանդույթներով ներկայցումների շարքի՞ն են պատկանում:

Ն. Մ. — Հիշատակածդ ներկայացումների կողքին կավելացնեմ նաև ‹‹Սիրելի Պամելան››, որի համար ինձ հաճախ են ասում, թե առանց երկմտելու կարող եմ տեսախցիկը դնել ու նկարահանել: Չգիտեմ, հավանաբար այդ բեմադրությունը հեռուստաթատրոնի ներուժ ունի, որ ոմանց նման զգացողությունների ու եզրակցությունների է հանգեցրել: Իհարկե, ազդեցությունը կա Մալյանի, բայց ստեղծագործելիս ես նպատակադրված չեմ ձգտում նմանվել իր ոճին: Ինքնաբերաբար են նմանությունները ծագում: Նույնիսկ կարող եմ հավաստիացնել, որ իմ ներկայացումների պարագայում կինեմատոգրաֆիկ բաղադրությունն ավելի քիչ է, քան Հենրիկ Մալյանի բեմադրություններում:

       Սկզբից երաժշտությունն եմ ընտրում, հետո նոր սկսում եմ բեմադրել:

Տ. Մ. — Այդ դեպքում Ձեր վերջին աշխատանքի որոշ կետերին հետահայաց գցելով՝ փորձենք մեկ այլ զգացողության մասին խոսել: Վերջերս Ձեր բեմականացրած ‹‹Շրջված երազ›› ներկայացումն իր գունային զգացողությամբ, թեմատիկ տարիքային շեմով ու կատակերգականության տեսակով տանում է դեպի մուլտիպլիկացիոն տիրույթ: Ո՞րն է արտահայտչականության այս փոխակերպման պատճառն ու որպիսի՞ն՝ դրանից բխող զգացողության առանձնահատկությունը:

Ն. Մ. — Արտահայտչաձևային ընտրությունս ներկայացման վերաբերյալ իմ պատկերացումից է գալիս: Հաճախ նախապես երաժշտությունն եմ ընտրում: Երբեմն  այն անգամ չի էլ օգտագործվում, բայց ներկայացման տեմպոռիթմը, տրամադրությունը այդ երաժշտությունն է հուշում: Դեռ փոքր տարիքից երաժշտությունը լսելիս ինչ-որ պատկերներ էին մտքիս գալիս: Թեև այն ժամանակ կլիպային մտածողությունը դեռ հայտնի չէր: Գուցե ‹‹Շրջված երազ››-ում ենթագիտակցաբար մանկությունից դեռ իր մասին զգացնել տվող այդ մտածելաձևն է գործել: Ընդհանուր ոճը անիմացիոն տրամաբանությանը մոտեցրել: Ի դեպ, ‹‹Պատմություններ գնացքում››-ն էլ Հովհաննես Թեքգյոզյանն էր իր ‹‹Սարոյանի Սպիտակ երազը›› թատերախոսականում անիմացիոն զուգահեռումներով մեկնաբանել: Այդուհանդերձ, ‹‹Շրջված երազի›› ոճական ընտրությունը ուրիշ հանգամանքով էլ էր պայմանավորված: Հատուկ հանդիսատեսի տարիքային շեմը նկատի ունենալով այդ քայլին չեմ գնացել: Առհասարակ ներկայացումն էլ այնպես չէ, որ հատկապես երեխաների համար է ստեղծվել: Պարզապես ինձ հետաքրքրում էր դերասաններին այդպիսի լարված տեմպոռիթմի մեջ դնելու փորձը: Այսօրվա հանդիսատեսի կենսառիթմերին համանման գործելը:

Հանդիսատեսին իրականությունից մի փոքր պոկելուն եմ հետամուտ:

Տ. Մ. — Քանի որ կյանքի թելադրանքից խոսք գնաց, մեղք կլինի չնկատելը, որ Ձեր խաղացանկում գերակայության է հավակնում կատակերգական ժանրը: Սա ժանրային նախասիրության արդյո՞ւնք է, թե՞ շուկայի հետ հաշվի նստելու հետևանք:

Ն. Մ. — Բոլորովին շուկայի հետ համաձայնության գալու արգասիք չէ: Ամենևին: Գուցե կատակերգության մեր տեսակը բերելու խնդիր կա: Այդ կերպ՝ թատերական աշխարհում Մալյան թատրոն կղզու առանձնահատկությունը հաստատելու և պահպանելու: Եվ նշածս յուրահատկությունը արտահայտվում է քրքիջ հարուցող տեսարաններից խուսափումով: Կոմիզմի մեջ տխրության նրբերանգը գտնելու ու հրամցնելու միտումով: Ես այդպես փորձում նաև ապրել, որովհետև այլ կերպ առանց այն էլ ոչ դյուրին կյանքն ավելի է բարդանում:

Տ. Մ. — Բայց միևնույն ժամանակ ‹‹Շրջված երազ››-ում զանգվածային մշակույթին հարելու գայթակղությունը, մեղմ ասած, ակտիվ էր: Տեսարանները երբեմն արտաքին կոմիզմի վրա էին կառուցված:

Ն. Մ. — Ծիծաղաշարժ տեսարանում ծափահարություն վաստակած դերասանը էժանագին գերխաղին տուրք տալու վտանգի առջև է կանգնում: Ուղղակի անընդունելի եմ համարում դերասանական նմանօրինակ վարքագիծը: Ու առաջնախաղից մինչ օրս ներակայացումն այդ տեսանկյունից բավականաչափ շտկվել է՝ հղկումային փոփոխությունների ենթարկվել: Երևի թե իմ շատ սիրելի Փիթեր Բրուքը նմանատիպ նրբությունները նկատի ունենալով էր պրեմիերան թատրոնը սխալ վիճակի մեջ դնող այլանդակ երևույթ համարում:

Տ. Մ. — Մեր թատերազրույցը կինոարվեստի վկայաբերումով  համեմելն հենց այնպես չէր: Արվեստի այդ ճյուղի հայտնի տեսակներից մեկի առանձնաձևը վերջին տարիներին ակտիվորեն թատերական դաշտում է ինտեգրվում: Խոսքը փաստավավերագրականության մասին է, ի դեմս որի այսօր մեզանում մի նոր թատերատեսակ է ստեղծվում: Դոկումենտալ թատրոնը: Արդ, կինոդերասանի թատրոնի խաղացանկում նման ներկայացում չունենալն ինչո՞վ է պայմանավորված:

Ն. Մ. – Գիտե՞ք, կար նման ժանրաձևով ներկայացում անելու գաղափար: Թեման 1915 թ. իրադարձություններին էր առնչվում, որը, բնականաբար, մեծ ժամանակահատված խլող տևական աշխատանք էր պահանջում: Այսինքն՝ մեծ ռեսուրսներ են անհրաժեշտ: Համապատասխան թվաքանակի երիտասարդական կազմ պետք է հավաքվի, որն այժմ թատրոնը չունի: Սցենարական հիմքն այնպես պետք է մշակվի, որ հանդիսատեսն ակամայից քո համախոհը դառնա: Նրան վարակես քո դոկումենտալությամբ, ինչը ռեժիսորական և դերասանական գերկենտրոնացվածություն է պարտադրում: Այլապես քեզ հետևողի լսողության վրա բեմից ինչ-որ տեքստեր շպրտելը մի տեսակ ինքնանպատակ է թվում: Իհարկե, ես կուզենայի փաստավավերագրական թատրոնի ժանրում ստեղծագործել, որովհետև ձևաչափն ինձ հոգեհարազատ է: Ասեմ ավելին, նույնիսկ պիեսներից ու գրական այլաձև ստեղծագործություններից կարելի է դոկումենտալ ներկայացում ստանալ: Ծրագրերում այսօր էլ կա այդպիսի մի ներկայացում անելը:

Տ. Մ. — Իսկ որպես բեմադրիչի, ի՞նչն է Ձեզ պակասում մեր դերասանների տեխնիկական պատրաստվածության մեջ:

Ն. Մ. — Ամենամեծ խնդիրը դերասանին իր կենցաղային հոգսերից ազատագրելն է: Եթե կարողանաս դա ի կատար ածել, հավատացնում եմ, որ բեմադրառեժիսորական նպատակադրումներդ գրեթե ամբողջապես կիրականան: Կկարողանաս դերասանիդ ամբողջ օրը թատրոնում պահել, ինչի պակասն անասելի զգում եմ: Սակայն չեմ կարող պահանջել դերասանից, որ մոռանա իր սոցիալական հարցերի լուծման մասին: Անտեսելով տնտեսականը՝ անմնացորդ տրվի ստեղծագործական ընթացքին: Այսօրվա կյանքը դերասանին թույլ չի տալիս ուղնուծուծով ներգրավվել ներկայացման մեջ:

Առանց կերպարներին համապատասխանող դերասանակազմի նախընտրելի պիեսի բեմադրումը ռեժիսորական էգոյի կամակորություն է:

Տ. Մ. — Այն սակավաթիվ քիչ գեղարվեստական ղեկավարներից եք, որ հիվանդագին չեք ընդունում հրավիրյալ ռեժիսորի կողմից իր բեմադրության մեջ այլ թատրոնի դերասան ներգրավելու փաստը: Սա Ձեր թատերախմբի ներուժի հանդեպ վստահությո՞ւնն է, թե՞ ստեղծագործական խանդի բացակայությունը:

Ն. Մ. — Այո, մեր թատրոնում բեմականացումներ ու բեմադրություններ են հեղինակել Խաչիկը Չալիկյան, Հրաչյա Ղազարյանը, Ժիրայր Բաբազյանը և երիտասարդներից՝ Վահանը Խաչատրյան: Պատճառն այն է, որ անչափ կարևորում եմ հնարավորինս տարբեր բեմադրիչների հետ դերասանի աշխատելու հանգամանքը: Ամեն բեմադրիչ իր աշխատելաոճն ու գեղագիտությունն է բերում՝ դերասանի մասնագիտական փորձառությունը հարստացնելով: Անընդհատ նույն մարդու հետ աշխատելով, անկախ քո կամքից, շտամպավորվում ես, արտահայտչաձևային մարզավիճակդ է խաթարվում: Ինքս էլ փորձում եմ, որքան հնարավոր է, տարբեր ոճերով աշխատել: Դա էլ ձանձրույթից ապահովագրող իմ փորձարարությունն է: Իսկ այլ թատրոնից մեր ներկայացման մեջ դերասանի ներգրավելու միակ նախապայմանը եկվորի աշխատավայրի փորձերի ու ներկայացումների գրաֆիկի հետ համատեղելի լինելն է: Մեկը մյուսին խանգարելու հաշվին անելը բացառվում է:

Տ. Մ. — Ավարտենք զրույցը ևս մեկ սադրիչ պորովոկացիոն հարցով: Ի՞նչ հանգամանքով կպատճառաբանեք այն իրողությունը, որ ոչ այնքան շատ արտերկրյա հյուրախաղերի մեկնող թատրոններից մեկն եք:

Ն. Մ. — Ժամանակին այնքան շատ ենք հյուրախաղերի մեկնել, որ այդ թվացյալ պասիվությունը փոխհատուցվում է: Հանրապետական շրջագայություններից բացի,  վերջերս Մոսկվայում էինք: Ինչպես նաև Թբիլիսիում ենք փառատոնի մասնակցել: Ներկայումս էլ հրավեր ունենք. շուտով Ֆրանսիա ենք մեկնելու: Նաև ամեն փառատոն չէ, որին կցանկանայիր մասնակցել: Կամ էլ նպատկադրված փառատոնային ներկայացում ստեղծելը հակասում է մեր որդեգրած քաղաքականությանը: Մեզ համար արցախյան և մարզային հյուրախաղերը անհասկանալի փառատոներին մասնակցությունից ավելի կարևոր են:

Քչփորեց Տիգրան ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆԸ