ԶՈՐԱՅՐ ԽԱԼԱՓՅԱՆ / «ԱՍՊԵՏՆ ՈՒ ԱՐՔԱՅԱԶՆԸ»
ԶՈՐԱՅՐ ԽԱԼԱՓՅԱՆԻ «ԱՍՊԵՏՆ ՈՒ ԱՐՔԱՅԱԶՆԸ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2002 թ., թիվ 4-5-ում
Թատրոնի մեծագույն խորհրդավորությունը. երբ ներկայացումից առաջ հանդիսատեսը նստած է չլուսավորված դահլիճում, նրա դեմ բեմի խավարն է, ինչպես տիեզերքն արարումից առաջ, մնում է ասվի՝ «Եղիցի՛ լո՛ւյս», և մեն մի ճառագայթ խավարի խորքից կկորզի արարչագործության չափ առեղծվածային այդ աշխարհը՝ թատրոն կոչված:
Սակայն սովորական մի ներկայացում չէ սա. քիչ անց այստեղ կկայանա գրականության ու թատրոնի երկու մեծագույն հերոսների ծանոթությունը, որոնք շուրջ չորս դար ասես այս օրվան էին սպասում, որպեսզի ներկայացվեն միմյանց:
Ի՜նչ իրադարձություն,. առաջին անգամ թատրոնի պատմության մեջ իրար են հանդիպում երկու գերդրական ու սիրված հերոս, մարդկության երկու նվիրյալ, երկու մարդասեր, և մեր երջանկության խնդրին տարբեր տեսանկյունից մոտենալով՝ միմյանց սիրտ են խրում իրենց սրերը: Սովորական պատմություն. արդարության երկու ասպետ, միմյանց խոցելով՝ փռվում են բեմահարթակին, մինչդեռ թվում է՝ ի՜նչն է խանգարում մարդկության բարօրությունը ցանկացող երախտավորներին՝ միմյանց ևս բարին ցանկանալ:
Այս ներկայացումն այն մասին է, թե ինչպես մարդկության լավագույն զավակները զենքով ելնում են միմյանց դեմ, սակայն մենք սովոր ենք, որ լավը կռվի վատի դեմ, վատը՝ լավի: Եթե ամեն ինչը ճիշտ այսպես չկատարվի, հաշվենք, որ, այնու, այդպես էր մտահղացված, բայց, հիրավի, նրանք սրերով խոցված կհանգչեն բեմահարթակին:
Այս թատրոն—աշխարհի արարումը կարող է կայանալ նաև ձայնով:
Այսպես, ուրեմն. «Եղիցի՛ ձայն»:
Զորայր ԽԱԼԱՓՅԱՆ
ԱՍՊԵՏՆ ՈՒ ԱՐՔԱՅԱԶՆԸ
Գործող անձինք
ԱՍՊԵՏ
ԶԻՆԱԿԻՐ
ԱՐՔԱՅԱԶՆ
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ
ԱՐՔԱ
ԹԱԳՈՒՀԻ
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻՆ
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ
ԶՈՐԱԿԱՆ
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ
ՍԵՎԱԿԱՊ ԶԻՆՎՈՐ
Նաև պալատականներ, զինվորներ, քաղաքացիներ
- Խավարի մեջ լսելի են ձիու և նրան հետևող ավանակի սմբակների ձայները, ինչ—որ տեղով անցնում են երիցս ծանոթ ձիավորն ու նույնքան ծանոթ էշավորը:
ԶԻՆԱԿՐԻ ձայնը — Այսքան գնում ենք, այսքան ժամանակ ճանապարհին ենք, տեր իմ թափառական ասպետ, ինչ արկած ասես՝ չպատահեց. կամ հողմաղացների վրա ենք հարձակվում՝ դրանք հսկաների տեղ դրած, կամ ոչխարների հոտն ենք սմբակի տակ տալիս, գինու տկերն ենք ծակծկում, որ ձեր աչքին հրեշ են երևում: Իսկ որտե՞ղ են զրկվածներն ու զարկվածները՝ չտեսանք: Գոնե մեկ անգամ այդպիսի մեկի համար սուր բարձրացնեք, մինչդեռ ամբողջ աշխարհում հռչակվել եք՝ բարեգործ ասպետ:
ԱՍՊԵՏԻ ձայնը — Դու հոգնած ես, քաղցից՝ գազազած, ճանապարհի դժվարությունները ընկճել են քեզ, բայց ասպետական իմ սուրբ նպատակները ծաղրի չենթարկես, ոչ էլ հանդգնիր կասկածել իմ առաքելության վրա:
Աստիճանաբար լուսավորվելու հետ բեմ են մտնում ասպետն ու գինակիրը:
ԱՍՊԵՏ — Այդ ի՜նչ աչքով ես նայել, որ չես տեսել այն բազում քաջագործությունները, որ կատարել եմ իմ ճանապարհին, և մի՞թե դու այնքան անամոթն ես, որ կարող ես վկայել, թե այժմ աշխարհն այն է, ինչ կար իմ առաքելության սկգբին:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Գլուխը քարը, թող ձեր ասածով լինի: Իմ գործը ձեզ հավատարմորեն ծառայելն է: Դա իմ խելքի բանը չէ: Միայն ձեր խոստացածը, տեր իմ…
ԱՍՊԵՏ — Դու շարունակ նույնն ես կրկնում: Իմացած լինես, բարեկամ, թափառական ասպետները երբեք իրենց խոսքը քամուն չեն տալիս: Ես գիտեմ, որ բոլոր սխրանքներիս ժամին դու իմ կողքին ես եղել, ու գիտեմ՝ ինչի համար: Կղզին կամ թագավորությունը՝ կլինի:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Շատ լավ, տեր իմ, ես գիտեմ, որ վաղ թե ուշ թագավոր կդառնամ կամ որևէ կղզու կառավարիչ: Բայց այսքան թափառելուց ձե՞ր սեփական օգուտը որն է՝ չհասկացա:
ԱՍՊԵՏ — Քիչ առաջ արի, որ լավ լսես: Ձին ու ավանակը չեն կարող նույն քայլքով գնալ, ուստի արագացրու քո ավանակի ընթացքը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Լսում եմ, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Այդպես: Այժմ ականջներդ լավ բացիր, որ նորից չկրկնես քո անմիտ հարցերը: Ես քեզ ասել եմ, բացատրել եմ, որ թափառական ասպետի նպատակը կորուսյալ ոսկեդարին հարություն տալն է: Իսկ ոսկեդարը, բարեկամ, երանելի այն ժամանակն էր, ինչպես այլևայլ առիթներով ասել եմ, երբ ոչ միայն ոսկին գին չուներ, այլև չգիտեին երկու բան՝ իմը և քոնը: Մարդիկ հաշտ էին, չկար հարուստ, չկար աղքատ: Մարդու համար հոգում էին ծնվելուց առաջ, ամեն ինչ արվում էր, որպեսզի առողջ ծնողից առողջ զավակ լինի:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Դա ինչպե՞ս էր արվում, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Շատ պարզ: Առողջ տղամարդկանց թույլատրում էին մերձենալ միայն առողջ կանանց: Կային հատուկ մարդիկ, որոնք զբաղվում էին համապատասխան զույգեր ընտրելով, գեղեցիկ կանանց բեղմնավորում էին միայն գեղեցիկ տղամարդկանց հետ: Ինչքա՜ն թյուր ծնունդներ են լինում պատահական ամուսնությունից: Ոսկեդարում դա բացառվում էր:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ես ամեն ինչ հասկացա, տեր իմ, դուք մի ամբո՜ղջ համալսարան եք ձիու վրա: Այդ ձեր ոսկեդար ասածը հատկապես ինձ շատ դուր է գալիս: Երբ որևէ կղզի կամ թագավորություն ձեռքս գցեմ, ամեն ինչ կանեմ ձեր ասածով: Երդվում եմ աղքատի իմ պատվով, միայն թագավոր դառնամ՝ հարություն կտամ ոսկեդարին:
ԱՍՊԵՏ — Ես քեզ ասել եմ, որ մտահոգ չլինես, կղզի չլինի, որևէ պետություն կճարենք՝ Դանիայի կամ Սոբրադիսի նման մի բան: Եվ ասեմ քեզ, այժմ մենք ոտք ենք դրել այդ թագավորության հողի վրա:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Մի՞թե սա Դանիան է, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Այո՛, քո ապագա տերությունը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ես էլ ասում եմ՝ ինչի մի տեսակ հարազատություն զգացի: Ուրեմն, սա իմ ապագա թագավորությունն է: Գլուխս էլ քոր եկավ: Դա նշան է, որ շուտով գլխիս թագ պիտի դրվի: Ուրեմն, դուք այստեղ ձեր ամենամեծ արկածը կունենաք, որպեսզի կարողանաք գրավել այս երկիրն ու նվիրել ինձ: Գուցե նաև՝ ձեր կյանքը վտանգելով: Տեր իմ թափառական ասպետ, ես հուզվեցի:
ԱՍՊԵՏ — Փակիր բերանդ, այլևս չեմ կարող լսել քո դատարկաբանությունները, ականջներս տարար:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Շատ լավ, տեր իմ: Բայց չմոռանաք, որ քիչ առաջ խոստացաք գրավել Դանիո թագավորությունը և նվիրել ինձ: (Ոտքով դոփում է գետնին🙂 Ահա այս հողը: Դրա համար անգամ փաստաթուղթ կա, ձերդ ողորմածություն, և իմ մասին գրված գրքի առաջին հատոր, տասներորդ գլուխ: Եթե Սոբրադիսը ասպետական գրքերից զառանցանք է, չգո մի պետություն, ապա Դանիան Դանիան է, ահա այս չքնաղ երկիրը: Մի քիչ սառը երկիր է, մշուշով պատած է չորս կողմ, ոչինչ կարգին չի երևում, բայց, գլուխը քարը, թող լինի Դանիան, կարող է դա էլիմ ճակատագիրն է, ի՜նչ արած:
Հեռավոր եղջրափողերի ղողանջներ են լսվում:
ԱՍՊԵՏ — Ասպետական սխրանքների ու աներևակայելի արկածների հոտ եմ առնում: Անկասկած, որևէ թագավորության զորք է սա, սպասենք ու իմանանք՝ ի՛նչ բանակ է:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ձեր տեսողությանը, տեր իմ թափառական ասպետ, շատ չեմ վստահում, զո՞րք է սա, թե՞ նորից ոչխարների հոտ: Բայց ոնց որ զորք է: Հիմա ի՞նչ պիտի անենք, պարոն:
ԱՍՊԵՏ — Ի՜նչ պիտի անենք: Օգնության հասնենք ու պաշտպանենք ավելի թույլ կողմին, որը պաշտպանության կարիք ունի:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Շիտակն ասած, ձերդ ողորմածություն թափառական ասպետ, մեր ի՜նչ բանն է, թե ում զորքն է սա, և մեր ի՞նչ բանն է, թե ով է ուզում հաղթել: Ինչո՞ւ շեղենք մեր հանգիստ ու դուրալի ճանապարհը և գլուխներս դնենք ցավի տակ:
ԱՍՊԵՏ — Եղա՞վ մի դեպք, որ դեմ չլինես իմ արկածախնդիր ձեռնարկին: Հսկաների դեմ մաքառելիս մեջ ընկար և ձայնդ գլուխդ գցած պնդում էիր, որ դրանք ոչ թե հսկաներ, այլ հողմաղացներ են: Անմի՛տ: Եթե քեզ լսեի, այդ մեծ սխրանքները, որ իմ անունն անմահացրին դարերում, երբեք գործած չէի լինի և չէի լինի այն հռչակավոր ասպետը, որ կամ հիմա:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Բայց սա հողմաղացներից ավելի վատ կվերջանա, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Այս մարդը մի՞թե ինձ հակաճառելու համար է ստեղծված: Լսիր, դու հո իմ սկեսուրը չե՞ս: Հեռու քաշվիր, խեղճ արարած, և ինձ թող դաժան պայքարի ասպարեզը: Մեկ անգամ արդեն միայնակ բանակ ջարդողը երկրորդ անգամ էլ կջարդի:
Մեծ աղմուկով ու ժխորով բեմ է լցվում փոշուց ու քրտինքից սևացած, ծանր զենքերը քարշ տվող, մռայլ զինվորների բազմությունը: Նրանց մի մասն անցնում է առանց ասպետին ուշադրություն դարձնելու:
ԱՍՊԵՏ — Եղբայրնե՜ր, կանգ առեք ու հայտնեք ինձ, թե ի՜նչ զորք է հալածում ձեզ, որ ձեր տեսքն այսքան ընկճված է ու ծայր հուսահատություն է արտահայտում: Հայտնի լինի ձեզ, որ ձեր առջև ես եմ՝ թափառական ասպետս, թույլերի, տկարների ու պարտվածների հովանավորը:
Զինվորներից ոմանք մռայլ ժպտում են, երբեմն մեկնումեկը խտուտ է տալիս ասպետին կամ քաշում է բեղերը:
ԱՍՊԵՏ — Բայց դուք այնքան բախտավոր եք, որ ձեր նահանջի ճանապարհին հանդիպել եք ինձ: Ես կսրբեմ ձեր ճակատի անարգանքը, միայն կանգ առեք ու սպասեք այստեղ, մինչև ձեզ հետապնդողները հասնեն այս ձորաբերանին:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Իմ տերը միայն բարի մտադրությամբ ցանկանում է իմանալ՝ ո՞ւմ զորքն եք դուք:
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — Պարտված երկրի հաղթական թագավորի զինվորները, պարոն:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ես ոչինչ չհասկացա:
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — Մենք չենք վերադառնում: Ընդհակառակը:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — (հռհռում են): Այո՛, ընդհակառակը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ես դարձյալ ոչինչ չհասկացա:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Ավանակի վրա ճամփորդողն այդ հասկացողության էլ պիտի լիներ:
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — Մենք ոչ թե վերադառնում ենք պարտությունից կամ հաղթանակից, այլ մեր երկրից ելած գնում ենք պատերազմելու, որն, անշուշտ, պիտի պսակվի մեր հաղթանակով:
ԱՍՊԵՏ — Ինչո՞ւ եք այդպես համոզված:
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — Այս երկիրը մի դժբախտություն ունի, պարոն, ամենուր և ամեն ինչում միայն հաղթանակներ է տանում, և ինչքան շատ են հաղթանակները, այնքան հպատակների վիճակն ավելի ծանրանում է: Եվ այդ հաղթանակներից ոչ մի փրկում չկա:
ԱՍՊԵՏ — Իսկ ինչի՞ համար է ա՛յս պատերազմը:
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — Մեր հարևան ու եղբայրական պետությունը հանդգնել է իր ապուրը ոչ այնպես եփել, ինչպես մեր խաղաղասեր թագավորն է գրել նրանց ազգային խոհանոցի գրքում:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Եվ ուտելիս գդալին չեն փչում, այլ թողնում են, որ սառչի: Եվ այդ հանդգնությունը պետք է պատժվի:
ԱՍՊԵՏ — Ձեր ասածն անմտություն է:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — (զինակրին): Եղբայր, քո տկճորի մեջ ի՞նչ է, գինի՞ է, թե՞ ջուր: Ահա մեզ ինչն է հետաքրքրում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Խե՜ղճ մարդիկ, որ գնում եք մեռնելու և այդպես կատակում եք:
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — Նրանց գործը սպանելն ու սպանվելն է, պարոն: Այստեղ միակ խաղաղասեր մարդը ես եմ: Չնայած իմ զինվորական զգեստներին՝ ես միակն եմ, որ աշխատանքի մեջ եմ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Այս մարդը հանելուկներով է խոսում: Դու կամուրջ քանդող կամ կամուրջ կառուցող ես: Բերդ քանդող կամ բերդ շինող:
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — Այո, պարոն, նայած ինչ հասկանանք կամուրջ ասելով: Մի իմաստով՝ որով այս աշխարհից մյուսն են անցնում: Բերդ կառուցող, որ հավիտյան ապահովում է բնակչին ամեն պաշարումից ու արհավիրքներից:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Դարձյալ ես ոչինչ չհասկացա:
ԱՍՊԵՏ — Նա գերեզմանափոր է:
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — Այո, պարոն, ես գերեզմանափոր եմ: Եվ այժմ գնում եմ գերեզմանը փորելու այս մարդու, որն այժմ քայլում է ինձ հետ և ծիծաղում է իմ ամեն խոսքից: Թաղելուց առաջ ես նրանց զվարճացնում եմ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ես հիմա հասկացա, դուք թաղում եք պատերազմում զոհվածներին:
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — Այո, ես նորին գերազանցություն թագավորի գերեզմանափորն եմ, ոչի՛նչ չկա թաքցնելու: Իմ արհեստը մահվան հետ է, և դրա համար է իմ ամեն խոսքը ծիծաղ:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Նա բոլորի սիրելին է:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Դա ևս հասկանալի է, այլ կերպ չէր լինի:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Հիմա էլ ամեն ինչ սկսեց հասկանալ: Բայց չասացիր՝ ի՞նչ է քո տկճորի մեջ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Խե՜ղճ մարդիկ, որ մահվան շեմին ծիծաղում եք ամեն մի դատարկ բանի վրա:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Խե՜ղճ ժլատ գեղջուկ, որ այդպես խորամանկորեն խոսքը կտուրն ես գցում: Իսկ դուք ովքե՞ր եք, բարի մարդիկ:
Գալիս է աչքի դատարկ խոռոչը սև վիրակապով կապած զինվորը:
ՍԵՎԱԿԱՊ ԶԻՆՎՈՐ — Վերջապահ մասից հայտնեցին առաջապահ զինվորներին, որ դադար տան ու հանգիստ առնեն:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Դադա՜ր, դադա՜ր…
ԱՍՊԵՏ — Բարեկամս, մենք ևս դադար տանք մեր երթին և քիչ հանգիստ առնենք այստեղ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տերերի հոգնածությունն ու խոնջությունը տոն է գրաստների համար: Ես էլ տանեմ ձեր նժույգն ու իմ կախականջը, թող արքայավայել արածեն: (Գնում է🙂
Ծանր զենքերը ցած նետելով, զինվորները թափվում են գետնին, ոմանք գնում են մերձակայքում ջուր փնտրելու և շուտով վերադառնում են, ոմանք ընթրիք են պատրաստում: Քիչ անց զինակիրը գալիս է:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Բայց դուք չասացիք, բարի մարդիկ, թե ովքեր եք: Դատելով ամեն ինչից՝ եկվորներ եք, ձեր ամեն ինչն է անծանոթ ու օտարոտի:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Եթե չեք լսել, ապա իմացեք, որ նա իմ տերն է, ես՝ նրա զինակիրը: Թափառական ասպետության թագն ու պսակը՝ համայն աշխարհում հռչակված իր մեծ ու սխրալի գործերով: Բայց, ինչպես տեսնում եմ, դուք ուտելիքն արդեն շարել եք խոտերին ու կանաչների վրա, ընթրելու ժամանակն է բոլոր նշաններով:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Համեցեք, բարի մարդիկ: Մոտ եկեք, պարոն թափառական ասպետ: Եվ դու:
ԱՍՊԵՏ — Մենք կընդունենք ձեր հյուրասիրությունը, դուք էլ ընդունեք մերը: Բարեկամս, մեջտեղ հանիր մեր գինու տկճորը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ինչո՞ւ հանկարծ մերը դարձավ, մինչև հիմա իմն էր տկճորը, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Բայց չէ՞ որ մեր ամեն ինչն է ընդհանուր, ինչպես վայել է ասպետին ու գինակրին:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Բայց ինչո՞ւ մատուցենք մեր գինին այս մարդկանց, որոնք այսօր մարդ են, վաղն, ով գիտի, որտեղ՝ դիակ:
ԱՍՊԵՏ — Ապիկար, իսկ դու ինչո՞ւ այդքան մեծ ախորժակով ու ոգևորությամբ ես մոտենում նրանց ընթրիքին:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Դա ուրիշ բան է: Նախ՝ դա հյուրասիրության սրբազան օրենքն է:
ԱՍՊԵՏ — Մեջտեղ բեր տկճորը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Չեմ բերի, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Դու հո գիտես, թե գինու տկերը ծակծկելու ի՜նչ վարպետ եմ ես:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Այո, դուք տկերը ծակծկելու մեծ փորձ ունեք, տեր իմ: Ես ամեն ինչ հասկացա և նույնիսկ շատ պարզ զգացի:
Գինու տկճորը ընթրողներին աշխուժացնում է: Գավաթը ձեռքից ձեռք է անցնում:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Դուք էլ մոտ եկեք, պարոն ասպետ, դուք այդքան բարեգութ գտնվեցիք:
ԱՍՊԵՏ — 0, ո՜չ: Ես խորհելիք ունեմ: (Հեռանում է🙂
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ահա տկճորը, ինքներդ լցրեք, ինքներդ խմեք, գիտեմ՝ տակին մի կաթիլ չեք թողնելու, մեկ է: Ձեր մտքով էլ չի անցնի, թե ով եմ ես, պարոնայք: Շուտով իմ տերը կգրավի Դանիան: Ահա այս հողը: Եվ կհանձնի ինձ, դուք բոլորդ իմ հպատակները կդառնաք: Այն ժամանակ ես գիտեմ, թե ինչպես կվարվեմ: Դանիայում կտիրի ոսկեդարը: Չի լինի իմ ու քո, չեն լինի աղքատ ու հարուստ, չեն լինի հողաբաժան գծեր, ամեն ինչն՝ ընդհանուր: Անարդարություն, պատերազմներ չեն լինի:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Ահա այս հողո՞ւմ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Այո, հենց այս հողում:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Եվ հողաբաժան գծեր չե՞ն լինի:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Այո, չեն լինի:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Պատերազմներ…
ԶԻՆԱԿԻՐ — Չեն լինի, խոսք եմ տալիս:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Ու չի լինի իմ ու քո՞:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Երդվում եմ աղքատի իմ պատվով, երբ թագավորությունն իմ ձեռքն անցնի, ապա բոլորդ կլինեք հավասար պարոն ու հավասար ծառա: Եթե հիմա արդեն իմը լիներ, կհրամայեի, որ հենց այստեղ ցած թափեիք ձեր մահաբեր զենքերն ու վերադառնայիք ձեր խաղաղ խրճիթները:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Ցնդած է: Հաստատ, ցնդած է: Այո, բայց գինին լավն է: Գինին աննման է, մնացածը ոչինչ, թող խոսի: Թող դուրս տա: Ափսոս, քիչ է: Մեկ էլ խմենք-չխմենք: Ո՜վ է այնտեղ բարբառում, շարժվելու ժամանակն է: Ափսոս, տկճորը փոքր էր:
Զինվորներն աղմուկով նորից երթի են ելնում: Հրաժեշտ տալով՝ ոմանք կատակով խփում են դատարկ տկճորը թևի տակ կանգնած զինակրի ուսին կամ գլխին, ծիծաղում: Սևակապ զինվորը մեկի ձեռքից վերցնելով չոր մացառներից հյուսած պսակը, դնում է զինակրի գլխին:
ՍԵՎԱԿԱՊ ԶԻՆՎՈ Ր — Ահա թագադրում եմ քեզ, թագավորդ Դանիո:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — (ոմանք՝ ծնկի գալով): Ո՜ղջ եղիր, թագավորդ Դանիո: Մենք քո հպատակներն ենք ու ծառաները, հրամայիր, մեր մահաբեր զենքերը գետնին թափենք ու գնանք մեր խաղաղ խրճիթները: Հրամայիր, որ քո հրամանով բոլորս երջանիկ լինենք: Բոլորս հավասար պարոններ ու հավասար ծառաներ ենք, իսկ դու՝ մեր թագավորը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Իմ գինին խմել, հարբել եք և հենց առաջինն ինձ եք ձեռ առնում: Ես ու իմ տերը ձեզ նմանների փրկության համար ելել, մեր անձը վտանգելով թափառում ենք, արդարություն ենք հաստատում: Չարժեք, իհարկե, բայց ի՜նչ արած, ուրիշ մարդկություն չկա, այս մեկն է, և մեր նպատակի համար, ցավոք, ուրիշ երկրագունդ էլ չկա, դարձյալ այս մեկն է:
Զինվորներն աղմուկով հեռանում են: Գալիս է ասպետը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տեր իմ, կախարդները մի ժամանակ զորքը ձեր առջև ոչխարների հոտ էին դարձրել: Ինձ հետ կարծես հակառակն է կատարվել, կախարդները ոչխարներին իմ առջև զինվորներ էին դարձրել: Բայց նրանց դա չհաջողվեց թաքցնել:
ԱՍՊԵՏ — Սակայն, այդ ի՞նչ է քո գլխին:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Սա՞: Դանիո թագը:
ԱՍՊԵՏ — Դու թագադրվել ես առանց թագավորությունը գրավելո՞ւ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Նրանք ինձ ծաղրեցին, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Պատահում է, որ ծիծաղով թագադրության վերջը լաց է լինում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Թագով ի՞նչ տեսք ունեմ, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Անկեղծ ասած, շատ թախծալի: Կարծես հասկանում ես, թե դա ի՜նչ ծանր բեռ է մարդուս համար: Այնքա՜ն տխրություն կա քո կերպարանքի մեջ, մարդ քիչ է մնում լաց լինի: Դու ավելի նահատակի ես նման, քան արքայի:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Այո, այս դատարկ տկճորի տեսքից ինքս էլ ինձ նահատակ եմ զգում: Բայց տեսեք, տեր իմ, մշուշը ցրվեց:
ԱՍՊԵՏ — Այո, և կարծես արդեն հասնում ենք թագավորանիստ քաղաքը: Հեռվում երևացող աշտարակների սուր ծայրերն այդ են վկայում: Ահա և ծովը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ծո՜վը: Սիրտս բացվեց, տեր իմ: Ի՜նչ հրաշալի քաղաք, ի՜նչ հրաշալի ծովախորշ և ի՜նչ հրաշալի տեսարաններ չորս կողմը: Այ, որտեղ արժե ապրել ու կյա՜նք վայելել:
ԱՍՊԵՏ — Մոտենանք ու մոտիկից դիտենք ծովը: Երկնքից հետո ծովը երկրորդ մեծությունն է, որ մարդուս միտքը տանում է հեռուները և խորհել տալիս այլևայլ գոյությունների ու կյանքի այլևայլ իմաստների մասին: (Ինչ—որ բան է մտմտում՝ ձեռքերն առաջ տարածած🙂
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ո՞ւմ հետ եք խոսում, տեր իմ թափառական ասպետ:
ԱՍՊԵՏ — Ծովի ու մարդու մենախոսություն, որ ալիքների շառաչումով ավելի վեճի է նման:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տեր իմ, այն կողմ նայեք: Ահա ձեզ նման ևս մեկը, որը կարծես նույն վեճն ունի ծովի հետ:
Ժայռերի մեջ մեկուսի, սևազգեստ մի կերպարանք է կանգնած՝ դեմքով դեպի ծովը, և քամին ծածանում է նրա ուղիղ և կոշտ մազածոպերը:
ԱՍՊԵՏ — Ինչի՞ մասին է խոսում այդ մարդը: Ծով և մարդ համադրությունը ողբերգական մի իմաստ ունի իր մեջ: Անկասկած, նրա մռայլ մտքերը մահվան շուրջն են: Մոտենանք ու իմանանք նրա ով լինելը և հարցնենք, թե ինչ վիշտ ունի: (Մոտենալով անծանոթին🙂 Ո՜վ էլ լինեք, պարոն, ձեր կերպարանքն ու տեսքն այնքան մենություն, մտահոգություն ու հուսահատություն է արտահայտում, որ չէի կարող անտարբեր լինել, և որպեսզի ձեզ տարօրինակ չթվա դիմելու այս ձևը, իսկույնևեթ ասեմ, որ իմ կոչումն է՝ ձեռք մեկնել տկարներին ու անկարողներին, տառապողների աչքի արտասուքը չորացնել, զորավիգ լինել որբերին և հուսահատվածների ու մենության եզրը հասածներին եղբայր լինել: Ուստի ասեք առանց վարանելու, թե ինչով կարող է օգտակար լինել ձեզ Թափառական ասպետը: Իմ սիրտն ու սուրը այս պահից ձեր տրամադրության տակ են:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Ո՞վ եք դուք:
ԱՍՊԵՏ — Պարոն, ես լքել եմ իմ հայրենի վայրերը, հրաժարվել եմ իմ կալվածքից ու կյանքի բոլոր բարիքներից, ինձ նվիրել եմ դարիս մեծագույն գործին՝ ոգեկոչելու թափառական ասպետների սրբազան դասը: Այժմ աշխարհը ոչ մի բանի կարիքն այնքան չունի, որքան թափառական ասպետների:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Մեր օրերում մի՞թե կան թափառական ասպետներ: Ես չեմ կարող ու դժվարանում եմ հավատալ, որ մեկնումեկը ձեռք մեկնի ուրիշին կամ զորավիգ լինի թույլին: Այստեղ՝ պալատում, ժամ առ ժամ սպասում են դերասանական խմբի ժամանմանը, որպեսզի զվարճացնեն միապաղաղությունից թմրած իրենց սրտերը: Սակայն դուք իրո՞ք ասպետ եք, թե՞ լոկ ասպետի դերակատար:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Պարոն ազնվական, ասպետական բազում գրքեր կարդալով՝ իմ տերը ամեն ինչով կապկում է հին ասպետների արարքներն ու կրկնում նրանց խոսքերը: Այդ իմաստով, այո՜, նա ասպետի դեր կատարող է, սակայն նա այնպես է մտել կամ խորացել այդ դերի մեջ, որ անդարձ մնացել է այնտեղ՝ մոռանալով հավիտյան՝ ով էր ինքը նախկինում: Այսպես ասած, ինքն իր անձը կորցրել է, բայց գտել է այդ դերը: Ուրեմն, ի՞նչ նշանակություն ունի այլևս՝ ասպետի դեր կատարո՞ղ է, թե՞ հենց ասպետ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — (զվարճանալով): Ո՞վ է հետին մտքով խելացի այս մարդը:
ԱՍՊԵՏ — Երբ ես արկածներ որոնելու ելա, ճանապարհին մի մեծ բանի պակաս զգացի. ես զրուցակից չունեի: Ետ դարձա գյուղս ու տեսա, որ Աստված այդ նպատակի համար ստեղծել է այս մեծահոգի մարդուն: Երջանիկ է այն մարդը, որը գտել է իր ընկերոջը կամ նույնն է թե՝ զրուցակցին… Աշխարհը չարացել է, պարոն, բարությունն ու ազնվությունը ոտնահարվում են ամենուր, ժամանակն իր շավիղից դուրս է եկել, ճակատագիրն է հաճեցել, որ ես լույս աշխարհ գամ ու թափառելով ամենուր՝ գտնեմ ու պատժեմ լկտիացած ուժեղներին, հովանավոր ու պաշտպան կանգնեմ որբերին, այրիներին ու ոտնահարված խեղճերին:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Պարոն, պարո՜ն, ուրեմն, չկա ավելի նպաստավոր երկիր, քան այն, որի հողին ոտք եք դրել: Նախախնամությունն է ուղարկել ձեզ, այստեղ ձեր մանգաղի համար հասուն արտեր կունենաք:
ԱՍՊԵՏ — Հիրավի մեծ լինել, նշանակում է՝ առանց մեծ դատի ոտքի չելնել: Մնում է, որ կատարեմ նաև այս մարդուն տվածս խոստումը, այն է՝ գրավեմ որևէ կղզի կամ բարեկեցիկ մի թագավորություն և նվիրեմ իրեն, որպես վարձատրություն իր բոլոր չարչարանքների, որ կրում է նա ինձ հետ արդարության որոնումների փոշոտ, փշոտ ու շատ հաճախ՝ արյունոտ ճանապարհներին:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Պարոն, չկա ավելի հարմար կղզի կամ թագավորություն, քան սա: Ճիշտ է, ոչ լրիվ կղզի, այլ թերակղզի, սակայն այնքան բարեկեցիկ, այնքան ապահով չորս կողմից, որ նույնիսկ բանտի կարիքը չունի, փախչելու ոչ մի հույս՝ հպատակներին: Բայց հնարավո՞ր է արդյոք, որ միայն մեկ մարդ, որքան էլ ասպետ, որքան էլ թափառական, միայնակ գրավի մի ամբո՜ղջ թագավորություն:
ԱՍՊԵՏ — Ասպետների կյանքում լինում են այլևայլ հանգամանքներ, երբ նա ստիպված է լինում դեմառդեմ կանգնել մի ամբողջ բանակի ու կռվելով բոլորի հետ՝ հաղթել: Սակայն ճակատագրի առեղծվածն էլ հենց այն է՝ թագավորություն գրավելու համար բավական է մենամարտում հաղթես որևէ նշանավոր ասպետի, որն այդ մարտի մեջ գրավ է դրել իր ամբողջ ունեցվածքը, որի մեջ կարող են մտնել մեկից ավելի կղզիներ ու թագավորություններ: Մնում է միայն ընտրել:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Այո՛:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Ուրեմն, համեցեք այս կողմ, խնդրեմ, շնորհ անել դղյակ, որը հեռու չէ այստեղից: Դուք այնպիսի ընդունելության կարժանանաք, որ իսկապես վայել է ձեր բարձր անձին, և որ թագավորն ու թագուհին սովոր են ցույց տալ բոլոր թափառական ասպետներին, որոնք իրենց թափառումների ճանապարհին նախընտրում են այս երկիրը: Արքայական զույգն ուրախ կլինի ձեզ տեսնել, քանզի առ այսօր առավել նրանք միայն լսել ու երբեք չեն տեսել թափառական ասպետներ:
ԱՍՊԵՏ — Ես հենց առաջին հայացքից կռահեցի ձեր բարձրազարմ ծագման մասին: Սակայն ով էլ լինեք, եղեք այնքան բարեգութ, ասեք, խնդրեմ, ի՜նչ երկիր է Դանիան, և արդյո՞ք մայրաքաղաքն է, որ երևում է այստեղից:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Սա մի պետություն է, ուր ամեն տոն ու տոնահանդես նման է թաղման, և ամեն թաղում տոն ու տոնահանդեսի է նման: Այս երկրից մեռելահոտ է գալիս, պարոն: Իսկ այդ երևացողն, այո, մեր թագավորանիստ քաղաքն է, որտեղից սկսվում է այդ ամենը: (Խոնարհումով հեռանում է🙂
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տեր իմ, դուք մոտեցաք նրա ով լինելը իմանալու համար, բայց նա մեր մասին իմացավ ամեն ինչ, իսկ մենք իր մասին՝ ոչինչ:
ԱՍՊԵՏ — Դու սովորություն ունես ճշմարտությունը գլխիվայր շուռ տալ: Բայց նախ ասա ինձ անկեղծորեն, տեսե՞լ ես երբևէ ինձնից առավել փառավոր ու հռչակված մեկ այլ ասպետի, որին անգամ այս աշխարհի մեծամեծերն են խոնարհվում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Խոնարհվո՞ւմ, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Իմացիր, բարեկամ, այր մարդու համար չկա ավելի վեհացնող բան, քան այն, երբ հոգով ու մարմնով հզոր մեկն ընդունում է քո առաջնությունը: Շատ հնարավոր է, որ դղյակում մենք արժանանանք մեծամեծ հարգանքների ու շնորհների, ուստի պատշաճ է, որ դու քո լեզուն կարճ պահես, պալատը քո իմացած ախոոը չէ: Մանավանդ ինձ հետ խոսելիս քեզ չափավորիր, որովհետև հաճախ մենք լեզվակռիվ ենք տալիս ավելի վատթար, քան միմյանց երիցս սպառած ամուսինները:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ուրեմն, մենք պալատ պիտի ընկնենք, տեր իմ: Չէ, հաստատ, ճակատագրի մատը խառն է այստեղ: Ես համոզված էի, որ վաղ թե ուշ ձերդ ասպետական գերազանցությունը մի կղզի կամ թագավորություն կգրավի ու կնվիրի ինձ, բայց ո՜ւմ մտքով կանցներ, որ դա Դանիան պիտի լինի, ահա այս չքնաղ երկիրը:
ԱՍՊԵՏ — Կարճ կապիր: Գնա ձին ու ավանակը բեր, շարունակենք ճանապարհը:
- Մայրաքաղաքում եռուզեռ ու անցուդարձ է: Բոլոր կողմերից հրապարակ են լցվում քաղաքացիներ: Նրանց հետ են ասպետն ու զինակիրը: Շարք—շարք կանգնած է արշավի մեկնելու զորքը: Հայտնվում է արքան իր շքախմբի հետ:
ԱՐՔԱ — (խոսում է ժողովրդի ու զորքի առաջ): Տերության ծանր օրերն արդեն անցած են, երբ ողջ ազգը խորը սգի մեջ սուզված ողբում էր իր մեծ արքայի ու մեր եղբոր դառնաղի կորուստը: Մեր դրացիները սին հույսերով թևավորված՝ բոլոր կողմերից զենք էին բարձրացրել մեր դեմ՝ մերժելով բարեկամության այն ուխտը, որ մեր քաջ եղբայրն էր իր բազկի ուժով պարտադրել: Եթե դրացի պետությունը բարեկամ չէ, ապա թշնամի է: Եթե բարեկամ չէ մեզ, ապա բարեկամ է թշնամուն, իսկ մենք գիտենք հաղթական մեր զորքով ճակատ կազմել և կարճ մի միջոցում ապացուցեցինք մեր գերազանցությունը՝ խիստ սաստիկ ու համոզիչ փաստարկներով… Մեր թագավորությունն իր խաղաղասեր բնությամբ դեմ է պատերազմին: Անկցի պատերազմը, լինի խաղաղություն: Սակայն ի՞նչ է գինն այն պետության, որը չգիտե ինքն իրեն պաշտպանել: Մեր երկրի ամեն մարդը զինվոր է ինքն իր տեղում, ամեն ոք պետք է զենք կրի՝ մշտապես պատրաստ իր արքայի հրամանին: Միայն այդ դեպքում զսպած կլինենք չարագույժ ուժերը, և չեն լինի պատերազմներ: Անկցի պատերազմը, լինի խաղաղություն: Սակայն եթե պետք է, մենք մեր արյունը չենք խնայի, մենք մեր զենքերը միշտ պատրաստ ունենք՝ չնայած Աստծով աղոթում ենք՝ անկցի պատերազմը. լինի խաղաղություն:
Շհփորները ղողանջում են, և դարձյալ լռություն է:
ԱՐՔԱ — Արքան հպարտ է և շնորհակալ իր քաջազնիվ զինվորներով ու անպարտելի զորականներով: Իսկ նրանք, որ ընկան մարտ դաշտում և չեն գալու, նրանց հիշատակն անանց կմնա մեր սրտում… (Թաշկինակը տանում է աչքերին🙂
Շեփորները ղողանջում են:
ԱՐՔԱ — Այժմ եկել ենք այստեղ, որպեսզի արքայական մեր մաղթանքը հղենք արևմտյան ճակատ մեկնող մեր բանակին, որ կազմ ու պատրաստ սպասում է արքայական մեր հրամանին:
ԱՍՊԵՏ — Մենք էլ չմիանա՞նք այս արշավին: Առաջին անգամն եմ տեսնում այսքան նեղն ընկած մի արքա: Նա, անշուշտ, օգնության կարիք ունի:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ինչո՞ւ այդպես որոշեցիք, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Չե՞ս տեսնում, ինչպես է արտասվում խեղճ արքան, և ինչպես է նրա հետ լաց լինում նրա խեղճ ժողովուրդը:
ԶԻՆԱԿԻՐ – Չգիտեմ՝ ինչու է արտասվում արքան: Իսկ ժողովուրդը ողբում է, որովհետև ամեն հույս իզուր է, ոչինչ չի փոխվել նոր արքայի գալով, էլի նույն ջուրը, նույն ջրաղացը:
Շեփորների ղողանջների ներքո զինվորների շարքերը շարժվում են դեպի քաղաքի դարպասները: Մարդիկ լացով ու վայնասունով գնում են նրանց ետևից: Մայրերն ու քույրերը ողբում են, ծնողներին կորցրած մանուկները ձայնում են նրանց: Ասպետն ու զինակիրը կորցնում են իրար: Երեկոյան նրանք կրկին գտնում են իրար:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Զինվորների հետ էի, տեր իմ: Նրանք ինձ կերակրեցին, ու ես իմ կարծիքը փոխեցի նրանց մասին: Ի՜նչ հրաշալի ու դժբախտ մարդիկ են և այնքան միամիտ, ասես՝ մատս վարունգ է՝ աղն առած կվազեն: Բայց դա մի կողմ, մի մարդ չկա, որ չանիծի այս նոր արքային: Ուրեմն, տեր իմ, ի՞նչ իմացա: Պատմում են, որ սրանց նախկին թագավորը մեռել է այգում քնած ժամանակ, մաքուր հեքիաթ, օձի խայթոցից, իսկ հյուսիսային այս երկրում մի հատիկ թունավոր օձ անգամ չկա, այդքան դժբախտ երկիր է՝ ոչ մի թունավոր օձ: Եվ պատմում են նմանապես, որ հենց այդ հողի վրա արքայազնն իսպառ ցնդել է. նրա համա՞ր, արդյոք, որ գոյություն չունեցող օձի խայթոցից մահացել է հայրը, թե՞ որ մայրը սգի շորերը չհանած՝ ամուսնացել է հանգուցյալ ամուսնու հարազատ եղբոր հետ, ասել է թե՝ տեգրոջ հետ:
ԱՍՊԵՏ — Ի՜նչ չարամիտ ու անզգամ արքա: Հետո՞:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տեր իմ, գիտեմ, որ մտքովդ անցավ արքային մենամարտի հրավիրել: Ձեր գլխին փորձանք չբերեք, մեզ թագավորություն պետք չէ, տեսա՞ք, ինչքան զորք ունի:
ԱՍՊԵՏ — Հետո՞:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Հետո՝ հետո: Հետո այն, որ ծովեզերքին մեզ հանդիպածը հենց հանգուցյալ արքայի որդին՝ արքայազնն է եղել: Ասում են՝ օրերով ծովի եզերքին է, ինչ է մտածում՝ հայտնի չէ: Ինձ հեռվից ցույց տվին, ես իսկույն ճանաչեցի: Ասացի՝ մենք արքայազնի կողմից հրավիրված ենք պալատ՝ զինվորները բերանները բաց ծիծաղեցին:
ԱՍՊԵՏ — Ես կռահել էի: Ես նկատեցի, որ նրա մեջ վեհ, միաժամանակ թշվառ մի բան կա:
Հայտնվում է երիտասարդ պալատականը:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — (զինակրին): Դո՞ւք եք օտարական ասպետը՝ իր զինակրի հետ, տեր իմ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ոչ, ես զինակիրն եմ իմ ասպետի հետ: Նա է ասպետն իր զինակրի հետ:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — (ասպետին՝ խոնարհումով): Ողորմած տեր, շնորհ արեք դղյակ: Ես շատ փնտրեցի ձեզ և ահա գտա: Իմ ազնիվ տերը՝ մեր բոլորի սիրելի արքայազնը, հրավիրում է ձեզ պալատ և ինձ ուղարկել է ձեզ ուղեկցելու:
ԱՍՊԵՏ — (փոխադարձ խոնարհումով): 0՜, բարի մարդ, դուք ճիշտ ժամանակին ներկայացաք, քանզի մութն ընկնելու հետ մենք չգիտեինք՝ ուր գնալ:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Դուք այնպիսի ընդունելություն կգտնեք, որն իսկապես վայել է ձեր բարձր անձին, և որը արքայազնը ցույց է տալիս բոլոր թափառական ասպետներին, դերասաններին և այլ տարօրինակ մարդկանց, որոնց հետ նա երկար զրույցներ վարելու սովորություն ունի:
ԱՍՊԵՏ — Ես կարծում եմ՝ պալատում ինձ սպասող մեկ այլ գործ կունենամ: Ինչպե՞ս է ձեր արքայի առողջությունը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տեր իմ…
ԱՍՊԵՏ — Դու լուռ մնա: Ես արդեն գիտեմ իմ անելիքը:
- Հանդիսությունից հետո արքան առանձնացել է արքունապետի հետ:
ԱՐՔԱ — Սիրում եմ, երբ ժողովուրդն արտասվում է: Արքան պետք է կարողանա լացացնել ժողովրդին:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Ողորմած տեր իմ, ձեր խոսքերից կրակ էր թափվում, ի՜նչ սիրտ կդիմանար: Այդքան հոգատարություն տերության ու հպատակների նկատմամբ: Եվ զգացված ամբոխն, այո, հեծեծալով լալիս էր: Դուք իսկապես բնատուր արքա եք: Փա՜ռք Ամենակալին, տերությունն ի վերջո ստացավ իր արժանավոր վեհապետին:
ԱՐՔԱ — Ժողովուրդը ոչնչից այնպես չի երկյուղում ու սարսափում, որքան պատերազմներից: Պատրաստ է ամեն զոհողության ու զրկանքների՝ հանուն խաղաղ կյանքի: Այդ անընդհատ պատերազմները մենք ժառանգել ենք մեր թագավոր եղբորից: Ծանր բեռ է, բայց արքայական մեր տունն առանց դրա չի կարող: Սակայն հարկ է խորհել, ինչպես մեղմենք այդ պարագան: Երբեմն էլ թող լինեն մարզական խաղեր, որ զինվորը զինվոր մնա, չէ՞ որ խաղն էլ նույն պատերազմն է՝ առանց սպանության: Սակայն գործից խոսենք: Ի՞նչ կա:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Արքայազնն իրեն թույլ է տվել մի տեղ արտահայտվել, որ ձերդ վեհափառության տերությունը բանտ է:
ԱՐՔԱ — Իր պաշտելի հոր տերությունը: Ես միայն կարճ ժամանակով եմ այս տերության դժբախտ արքան: Ընդամենը քանի՞ օր է՝ այստեղ եմ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Որտե՞ղ, տեր իմ:
ԱՐՔԱ — Ուզում էի ասել՝ ինչքա՞ն ժամանակ է, որ մեր հանգուցյալ եղբայրը…
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Հասկացա, տեր իմ: Շատերը սգի շորերը դեռ չեն հանել: Շատ կարճ միջոց է, որ բարեհաճեցիք դուք թագավորել՝ ձեր եղբոր դժբախտ վախճանից հետո: Օրերով կարելի է հաշվել:
ԱՐՔԱ — Հաշված օրերում ես տերությունը բանտ չէի դարձնի, եթե անգամ դրանով զբաղվեի: Ես սա ժառանգություն ստացա և ժառանգություն էլ կթողնեմ այդպես վերևներից հոխորտացողին: Հետո՞, շարունակիր խոսքդ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Հոր մասին…
ԱՐՔԱ — Հոր մասին ի՞նչ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Նա կատարյա՜լ մարդ էր ամեն ինչով, ասել է որդին:
ԱՐՔԱ — Գիտենք, որ այդպես չէր: Հետո՞:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Դրան ի պատասխան՝ նրա ուսանող ընկերն ասել է՝ նրա պես թագավոր ես չեմ տեսել ու մեկ էլ չեմ տեսնի:
ԱՐՔԱ — Ինչպե՞ս հասկանալ: Նրա պես լա՞վ, թե՞ նրա պես վատթար:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Մարդու սիրտը շոյվում է, երբ գովում են նրա հորը, անգամ պապին, անգամ տասը պորտ հեռու պապին, արյունը՝ մի խոսքով:
ԱՐՔԱ — Ջահելները թյուրիմացության մեջ են: Իմ տարաբախտ եղբայրը, ինքդ էլ գիտես, ինչ օրի էր հասել: Նրանից միայն վաղեմի փառքի ստվերն էր մնացել, պալատում չկար մեկը, որ նրանից լլկանք ու ստորացում չկրեր: Նա տիրում էր երկրին՝ առանց կարենալու ինքն իրեն տիրապետել: Արքայազնին անհայտ է դա, գերմանական համալսարանում ուսանելու տարիներին երկար ապրել է հեռուներում, որդիական սիրով աստվածացնում է նրան: Արքան այլևս իրեն հաշիվ չէր տալիս, թե ինչե՜ր էր քաշում իր ձեռքին խեղճ կինը, մեր թագուհին, ազնիվ արքայազնի մայրը և այժմյան մեր բախտավոր կողակիցը: Ստորացումներ ու կտտանք: Իր որդու սիրեցյալ աղջկան՝ համարյա հարսնացուին, քո դստերը, պարո՜ն, անգամ նրան չէր խնայում: Անամոթ ու լկտի ոտնձգություններ, ինքն իրեն հաշիվ չտալով՝ անպարկեշտորեն ձեռք էր գցում նրա… մարմնի մասերին:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Մի՞թե, տեր իմ:
ԱՐՔԱ — Այո՜, ինչե՜ր ենք քաշել նրա ձեռքին ու հանդուրժել: Իմ անարգումը, երբ խոզերին էր հավասարեցնում իր միակ ու հարազատ եղբորը: Արքայի մահը տերության փրկությունն էր: Եվ պալատը փրկեց թագավորությունը, որը նաև մերն էր: Պալա՜տը… է՞լ ինչ էին խոսում:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Մեր տղաները, ողորմած արքա, պատմում էին նաև, որ պահնորդության ժամանակ զինվորները կրակի շուրջն այնպես էին խոսում, իբր, ազնիվ տեր, ես պարտավոր եմ ամեն ինչ կրկնել այնպես, ինչպես լսել եմ, ինչպես տղաները պարտավոր են ամեն ինչ բերել ինձ, ինչպես ստացել են…
ԱՐՔԱ — Կրակի շուրջը, գիշերը…
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Այո, կրակի շուրջը խոսակցություն է եղել, թե ինչ իմաստ ունեն այս խիստ ու տաժանակիր հսկողությունը, այս անընդհատ ռազմական տեղաշարժերը, անհամար զոհերն ու վատնումները: Եվ նման բաներ:
ԱՐՔԱ — Եվ խիստ կարևոր: Հարկ է այդպես խոսողներին զինվորական կարգով, առանց հապաղելու, ուղարկել ճակատ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Սակայն, տեր իմ վեհապետ, չափից ավելի շատ չե՞ն հավաքվում այնտեղ՝ օտար սահմաններում, այդ կրակի մոտ խոսողները, որ կրակի հետ խաղացողներ են:
ԱՐՔԱ — Պատերազմը նաև նրա համար է, որ այդ մարդիկ ևս գործի դրվեն, և նրանց գնալը գալ չլինի: Արքայական մեր տունը իր հաշիվների մեջ միշտ ստույգ է եղել: Սակայն ոչինչ ինձ չի մտահոգում այնքան, որքան այն, թե արքայազնն իր մտքում ինչ ունի պահած:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Ազնիվ տեր, նա իր մտքերը գրառելու սովորություն ունի ուսանողի կամ սկսնակ փիլիսոփայի նման: Մեր շատ փնտրածն արդեն կգտնեինք, եթե այդ տետրակի մեջ նայելու հնարավորություն ունենայինք: Ես իմ դստերը, թեկուզ վատ խորհուրդ եմ տալիս, կհորդորեմ մի եղանակով ձեռք գցել այդ տետրը: Նրանք սիրում են իրար, տեր իմ, իսկ այդ հողի վրա փոխադարձ վստահությունը սահման չունի:
ԱՐՔԱ — (ծիծաղում և ծափ է զարկում): Բայց դու, այնու, լավ ծաղրածու ես:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Ես ծաղրածու չեմ, տեր իմ, ես ձեր արքունապետն եմ:
ԱՐՔԱ — Դա նո՜ւյնն է: Հենց վաղվանից սկսում ենք արքայազնի բուժումը, պատրաստիր սուսերը: Ավելի հավաստին նրան համոզելն է, թե այդ տետրն անհրաժեշտ է բժշկին ցույց տալ, կասկած կա, որ իր սիրելիի անբացատրելի վարքը մտավոր շեղման արդյունք լինի: Այդպես էլ արա՛:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Բայց ես ծաղրածու չեմ, տեր իմ:
ԱՐՔԱ — Տերության մեջ բոլորն են ծաղրածու:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Այո՛, ստացվում է այդպես:
ԱՐՔԱ — Բայց ամեն ինչը կարող է շատ արագ հակառակ փոխվել: Պատրաստիր սուսերը:
Գալիս է թագուհին:
ԱՐՔԱ — Թագուհի՜ն: Ի՜նչ խեղճություն, ի՜նչ մանրուք, տեր Աստված… (Արքունապետին.) Այդ կարևոր հարցի մասին մեկ այլ առիթով կխոսենք: (Ընդառաջ գալով՝ թագուհու մեկնած զույգ ձեռքերն իր ափերի մեջ է առնում🙂 Նորից վշտացած եք, թագուհիս: Արքունապետն ասում է, թե գտել է քո որդու տխրության ու մաղձոտության բուն պատճառը: Հենց նոր խոսում էինք, թե ինչ ձևով հարմար կլիներ վանել նրա մենությունն ու վերադարձնել հոգու խինդը: Նա մի ժամանակ սիրում էր մարզական խաղեր և ինքնամոռաց տրվում էր սուսերամարտին, իր հմտությամբ անգերազանցելիի անուն էր վաստակել, գիտեր գինը հաղթանակի, հատկապես, երբ պալատի ջահել գեղեցկուհիներն էին նրա վրա գրազ բռնում: Եվ ահա հարմար գտանք նորից բացել ասպարեզը զինամարտի ու ջահելների մրցությանց առջև:
ԹԱԳՈՒՀԻ — Այնպես պաշարված են նրա մտքերը իր հոր մահով, այնպես սևեռված օրնիբուն, բաց աչքերով հորն է տեսնում՝ կենդան պատկերով իր դեմ կանգնած, և խոսում է բարձրաձայն և այնպես հագագուն, որ փշաքաղվում է մարմինս ահից ու զարհուրանքից: Եվ հոր մահվան չափ վիշտ է նաև մոր մահը:
ԱՐՔԱ — Ձե՞ր, տիկին:
ԹԱԳՈՒՀԻ — Ուրիշ ինչպե՞ս անվանել մի կնոջ արարքը, երբ ամուսնու դին դեռ չսառած՝ արդեն մեկ ուրիշի կինն է ու նորապսակ՝ ճերմակող մազերով: Եվ այդ կնոջ անունն է տերության թագուհի: Օտարին անգամ իմ արարքը կսարսռեր, ուր մնաց՝ հարազատ որդուն: Ի՜նչ պատճառի մասին է խոսում արքունապետը: Վշտերից այնպես խելակորույս էի ես, չգիտեի՝ ով է անկումի պահին բռնում մարմինս, ում ձեռքերի մեջ եմ արդյոք: Երբ ուշքի եկա, ամուսնական մահճի մեջ էի, նորից թագուհի ու նորից ամուսին՝ դեռ չայրիացած:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — (մեկուսի): Այս խոսակցություններն իմ ականջների համար չեն, ուստի ես պետք է հեռանամ: (Արքային.) Որդիս իր վեհապետի թույլտվությամբ կրկին մեկնում է ծառայության՝ արտասահման, որտեղից ժամանել էր ձեր թագադրության օրերին շնորհավորանքներով: Եթե իմ վեհապետին ու տիրուհուս այլևս պետք չեմ…
ԱՐՔԱ — (թագուհուն): Ամեն ինչ եղավ ոչ մեր կամքով, այլ չարաղետ մի ճակատագիր էր մեզ բաժանողը, և ահա բախտը կրկին, քմծիծաղ տալով, մեզ բերել է մեր սկզբնավիճակին: Տեղը նույնն է, ժամանակներն այլ, ավա՜ղ, ոչ ես եմ նույնը, ոչ դու… (Հեռանում է թագուհու հետ🙂
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — (միայնակ): Արքունապետը պալատում տեսնում, զգում, լսում, կռահում, սահմռկում է ամենից շուտ, բայց որ թագուհին բռնաբարվել է հենց ամուսնու մահվան գիշերը, երբ հուսահատ, վշտահար, մխիթարության կարոտ, համարյա անզգա և ուշակորույս ընկած էր իր ննջասենյակում՝ այդ բանը միայն հիմա հասկացա: Ուստի, տեղին է այն խոսքը, թե որքան մեծանում, նույնքան մանուկ ենք մնում:
- Արքունապետի որդին ու դուստրը հրաժեշտի պահին:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Ինչո՞ւ է հայրենիքս այսպես վանում ինձ: Հեռվից ես կարոտում եմ, երբեմն սիրտս լցվում է տխրությամբ, երանի եմ կանչում ձեզ, որ ամեն օր պատուհանից տեսնում և ամեն պահ կարող եք ելնել տնից ու գնալ այդ կարոտալի վայրերը: Երբ վերադառնում եմ հայրենիք, հենց առաջին օրը ցանկանում եմ թողնել ամեն ինչ ու փախչել ետ: Կյանքն այնպես գորշ է ու վանող, մարդիկ՝ հիմար ու ինքնաբավ: Ինչո՞ւ է այդպես:
Ներս մտնելով‘ արքունապետը սովորությամբ՝ առանց երևութանալու, նստում է մեկուսի և լսում, թե ինչ են խոսում այդ երկուսը:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ԴՈՒՍՏՐ — Ես լսում եմ քո ձայնը, կարծես քո նամակներն են խոսում: Բայց վերջին խոսքերդ անհասկանալի են ինձ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Ինձ ևս անհասկանալի են: Ինչո՞ւ տխուր եմ քեզ և հորս լքելիս, և միաժամանակ ուրախ, որ եկել է մեկնելու ժամը… (Հորը նկատելով:) Հա՞յր:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — (մոտ գալով): Շարունակիր: Այնքան սակավ եմ տեսնում քեզ, պարզապես բախտի շնորհ է, որ կարող եմ դիտել երկուսիդ՝ լուրջ զրուցելիս: Այնպե՜ս եք մեծացել, երեխաներ: Ինչի՞ մասին էիք խոսում:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Ես քրոջս ասում էի՝ այնքան երկարատև եմ ապրել արտասահմանում, երևի հետ եմ վարժվել, այլևս չեմ կարող երկար մնալ հարազատ երկրում, ասես այստեղ շնչահեղձ եմ լինում, այստեղ կարծես օդ չկա, չգիտեմ ինչից է դա, մոլորված ու օտար եմ հայրենիքիս մեջ: Ապրելու երկիր չէ՛ սա:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Իսկ ո՞վ ասաց, որ այս երկիրն ապրելու համար է:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Պաշտոնավարողների այնպիսի մի կարգ է, ասես այդ ապիկարները պետական գանձարանից ռոճիկ են ստանում, որ իրենց պարտականություններն ինչքան հնարավոր է ձգձգեն ու չկատարեն՝ անլուր տառապանքներ պատճառելով խեղճ հայցվորներին: Իսկ ինչո՞ւ է այդպես: Այդպես է, որովհետև երբ գլուխն է ցավում, ամբողջ մարմինն է հիվանդ: Այս երկրի իշխանությունը գողացված, հափշտակված է իսկական տիրոջից, իսկ ամենադաժան իշխանությունն ապօրինի իշխանությունն է:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Եվ դա ասում է մեր դիվանագետն արտասահմանում:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Ես դա ասում եմ իմ հայրական տանը և ոչ թե արտասահմանում… Մի քանի ժամից նավի վրա պիտի լինեմ, մի քանի օրից՝ պաշտոնիս, իսկ այս պահին ես իմ պաշտելի հոր հետ եմ ու սիրելի քրոջս:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Բոլորը, ովքեր գալիս են արտասահմանից՝ արքայազնը, դու, նույնն եք ասում: Գետնի տակն անցնի արտասահմանը, որ մոլորեցնում է մեր ջահելներին:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Արքայազնը… Ես հասկանում եմ նրան, կասեի՝ ես սիրում եմ նրան ու ամբողջ սրտով կարեկցում: Հայրը՝ ստորաբար սպանված, և նա չգիտի՜ իր անելիքը: Մտազբաղ քայլել, մրթմրթալ, հոգոց հանել, ի՜նչ ողորմելի սինլքորի մեկը պիտի լինի մարդ: Բոլոր թույլատրելի ու անթույլատրելի միջոցներով վրա ընկիր թշնամուդ և վրեժդ լուծիր այնպիսի դաժանությամբ, որ անգամ թշնամուդ թշնամին սոսկա:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ԴՈՒՍՏՐ — Բայց նա չի կարող այդպես: Նա չգիտե՝ ինչպես դա անել ու մարդ մնալ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Ինչո՞ւ մնալ, ո՞ւմ համար մնալ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Մեր այժմյան արքան և մեր այժմյան թագուհին շատ վաղուց, երբ մեկը դեռ պատանի էր և իր կողքից կարճ թուր էր կախում, իսկ մյուսը կարճ զգեստով մի աղջնակ էր, սիրում էին իրար, այո՜, և կապված էին հավիտենական սիրո երդումով: Այո՜, մեր այժմյան արքան և մեր այժմյան թագուհին: Սակայն, ինչպես հաճախ է լինում պալատում, մի օր մեր նախկին, այժմ հանգուցյալ արքան զբոսանքի պահին տեսավ դեռատի գեղեցկուհուն և ցանկացավ նրան, ապա իր կինը դարձրեց: Այդպես է եղել նախապատմությունը: Մեր կոչումը չէ ում ծառայելը, այլ հավատարիմ ծառայելը, ուստի, երբ պետք է վերցնել մեկ թագավորին ու բերել մյուսին, մեր դերը պալատի հետ լինելն է: Անհամ միտք է, բայց այդպես է: Սակայն այս խոսքերը ջահել օրիորդի ականջների համար չեն:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Իրերս արդեն նավի վրա են, մնաս բարով, քույրս: Զգուշացիր արքայազնից: Հիշիր և մնացած ամեն խոսքս:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ԴՈՒՍՏՐ — Քո պատկերի հիշողությամբ, սիրելի եղբայր, և քո ամեն ասածը խորհելով պիտի շարժվեմ ու ապրեմ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Հանգիստ եղիր, հայր, ես գիտեմ, որ սա արատավոր տերություն է, բայց պարտավոր եմ պաշտպանել, որովհետև իմ ամբողջ բարեկեցությամբ նրան եմ պարտական… Դե, խոնարհաբար հրաժեշտ եմ առնում: Մնացեք բարով:
- Արքայազնն ու ասպետը ճեմում են պալատի սրահներից մեկում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Դուք համոզվա՞ծ եք, պարոն, որ բարքերը մեր դարում ավելի ապականված են, քան եղել են առաջներում, և դուք եք հենց այն անձը, որ կոչված է ամեն ինչ շտկելու:
ԱՍՊԵՏ — Այո, ազնիվ տեր: Ուր և որտեղ լինեմ ես, իմ սուրը միշտ ի նպաստ է գործում այս աշխարհի բոլոր զրկվածների, բախտից վիրավորվածների, որբերի ու այրիների, ովքեր էլ լինեն՝ ռամիկ, թե արքայական տնից: Եթե ձեր սիրտը տոգորված է ձեր հոր մահվան վրեժխնդրությամբ, ապա իմացեք, տեր իմ իշխան, ես պատրաստ եմ ասպետական ծառայության: Ասպետությունը, ասել է՝ ազնվությունը պահանջում է դատել մեղավորին իր իսկ դատով ու պատժել: Մի՞թե ձեր սիրտը դա չի՜ փափագում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Ո՞ր մեկին ու քանիսի՞ն: Վրե՞ժ, թե՞ դա միայն պատրվակ է: Պատժե՞լ եմ ուզում, թե՞ միայն սպանել: Գուցե մարդս պատրաստ է սպանության, պարզապես նրան առի՞թ է պետք. հայրենիք, կատարված հանցանքի վրեժխնդրություն, թույլերի, որբերի պաշտպանություն, հանուն ազատության կռիվ, որ տանում է այնքան հեռու, նպատակից անդին, որ հաղթանակած պատվանդանին ժամանակը գրում է ոչ թե երախտագիտության, այլ անարգանքի խոսքեր. «Նա ելավ աշխարհի չարիքը պատմելու, ու ինքը դարձավ մեծագույն չարագործ»: Սա է մարդու քաղաքական էության առեղծվածը: Սուր առնել և ինքն իրեն դատավոր կարգելով՝ կոտորել մինչև վերջին մեղսագործը: Սակայն ո՞վ ես դու, ունե՞ս այդ իրավունքը, և դա վերո՞ւստ է տրված: Այդպես կարող ես դառնալ հենց այն չարագործը և նրանից էլ վատթարը, որն իր սրով արդեն մի դատ է արել և սպանել իր նման մեկին: Հո՛րս: Այս տերության արքայի՛ն: Ապա իր արնապիղծ մահիճն է քաշել մո՛րս: Այս տերության թագուհո՛ւն: Նա իր արդարությունն այդպես է տեսել և այդ դատի դատավորն ինքն իրեն է կարգել: Սակայն մեկն էլ պետք է, որ նրան, նրա՜ն, նրա՜ն դատի: Իսկ ո՞վ պիտի անի այս վերջինի դատի դատը, ապա նաև սրան դատողի դատը, ո՞վ պիտի ընդհատի հանցանքների այս շղթան, որ գալիս է դարերի խորքից և ձգվում է դեպի գալիք: Պարո՛ն, գուցե ձեզ միայն սուրն ու նիզակը մարդկային մարմնի մեջ գործածելու առի՞թ է պետք, ինքներդ էլ չեք գիտակցում, գուցե ձեր սեփական արդարությունից կուրացել են ձեր աչքերը: Մի՞թե չեք սարսափում, որ մարդկային արյուն եք հեղում:
ԱՍՊԵՏ — Թող անգութ լինեմ՝ հենց միայն բարի լինելու համար: Թող իմ մասին ո՛չ հիմա, ո՛չ էլ ապագայում ո՛չ ոք չասի, թե մեկնումեկի արցունքներն ու աղերսը ինձ ետ պահեցին ասպետական պարտքս կատարելուց:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Ահա ևս մի մարդասեր, որ սրով ու սպանություններով է ցանկանում պատժել չարագործությունն ու մարդասպանությունը: Մարդասիրություն՝ մարդասպանություններով:
ԱՍՊԵՏ — Այո՛, այլ կերպ հնարավոր չէ ոչ մի բարի գործ աշխարհում: Ասված է, տեր իմ, որ հաղթում են զինված մարգարեները:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Հաղթում է զինված մարգարեն, բայց պարտվում է նրա մարգարեությունը, թեկուզ նա հարյուր տարի տոնի իր հաղթանակը՝ նզովվում է ժամանակի մեջ: Չկա՛ արդար սպանություն:
ԱՍՊԵՏ — Կա՛:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Քանի՞ սպանություն եք կատարել մինչև օրս:
ԱՍՊԵՏ — Չգիտեմ, չեմ հաշվել:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Իսկ դուք համոզվա՞ծ եք, որ ուրիշին կյանքից զրկելու իրավունք ունեք:
ԱՍՊԵՏ – Ո՛չ, բայց ես պարտավոր եմ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Քանի՞սն էին ձեր զոհերից արժանի մահվան, ըստ ձեր կարծիքի:
ԱՍՊԵՏ — Շատ քչերը: Նրանք բոլորն էլ իմ հակառակորդներն էին, և մենք ելել էինք միմյանց սպանելու:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Սակայն նավարացիները բոլոր իսպանացիներից ձեզ առավել շատ էին սիրելի: Իսկ դուք նրանց ևս մատնում էիք մահվան:
ԱՍՊԵՏ – Այո՛, մատնում էի:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Դուք հո գիտեք, որ սպանությունը դատապարտելի է:
ԱՍՊԵՏ – Այո՛:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Եվ սպանո՞ւմ եք:
ԱՍՊԵՏ – Այո՛:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Լիովին վստա՞հ եք, որ արդար եք գործում:
ԱՍՊԵՏ – Այո՛, այդպես պետք է: Ես ժողովրդի շահերի պաշտպանն եմ, բայց ես դեմ եմ մարդասպանությանը: Սակայն ես պետք է սպանեմ, եթե դա անհրաժեշտ է: Եթե ես սպանության կողմնակից լինեի, ապա ամեն ինչը հենց այն գլխից կլիներ կեղծ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Եվ մինչև ե՞րբ պիտի գործադրեք մահվան ձեր արհեստը:
ԱՍՊԵՏ — Մինչև վերանան պատերազմները, սպանությունները, մինչև ժողովուրդը մաքրվի մարդասպաններից:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Իսկ ձեզնի՞ց: Ձեզնից ո՞վ պիտի մաքրի ժողովրդին, չէ՞ որ կմնաք միայն դուք, վերջին մարդասպանը:
ԱՍՊԵՏ — Պայմանների դրդումով մեր դաժանությունները կհասկացվեն և կներվեն: Ամեն ինչ կհասկացվի, ամե՛ն ինչ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Ուրեմն, կա երկու մարդասպանություն: Մեկը, երբ դուք եք սպանում, դա արդար սպանություն է, դուք դրա կողմն եք: Մյուսը, երբ ձեզ են սպանում, դա անարդար սպանություն է, դուք դրան դեմ եք: Սպանելու իրավունք ձեզ տալիս է այն համոզմունքը, որ ձեր առաքելությունն ավելի բարձր է, քան ձեր հակառակորդի առաքելությունը: Ուրեմն, կարելի է նաև սպանել, եթե դրա համար հավաստի բացատրություն ունեք, որևէ մարգարեություն, կամ, ինչպես հենց նոր ասացիք, ժողովրդի չգիտեմ ինչի համար: Իսկ ես ահա մտածում եմ, որ այդպես մտածողներն արժանի են մահվան, սակայն այդպես մտածելով՝ հակասում եմ ինքս ինձ ու դառնում հենց ձեզ նման մեկը, հետևապես, իմ սեփական դատով, ես ևս արժանի եմ մահվան: Պարոն, մարդասպանությունն ինքնասպանություն է, սակայն մարդուս անգամ ինքն իրեն սպանելու իրավունքը չի տրված: Ես արդեն հոգնել եմ ինքս իմ մեջ այս ամենի մասին խոսելուց… Սակայն ի՜նչ հեշտ է մեռնելը, ննջե՜լ ամեն ինչից հեռու, էգերի, որձերի կռիվներից, ննջե՜լ, բայց ոչ գերեզմանային սառը քնով, այլ այնպես, որ հավիտենական քնի շղարշի միջով դարձյալ լսելի լինեն կյանքի թովիչ ձայները, և սիրո հավերժական մեղեդին հասնի սրտիս…
- Արքան ու արքունապետը:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Ողորմած տեր իմ, հարգելի տերս, որ նա խելագար է, այլևս ոչ մի կասկած չունեմ: Հիմա էլ ճանապարհից մի ինչ-որ խելագար է գտել, ժամերով զրուցում է, այն էլ չափազանց լուրջ, այդ տարօրինակ ասպետի հետ, որն էլ, իր հերթին, է՛լ ավելի խելագար մի համհարզ թե զինակիր ունի:
ԱՐՔԱ — Ի՞նչ է նրանց գործը:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Այդ տարօրինակ զույգի՞: Հասարակ ու դատարկ մի զբաղմունք: Մեկը փնտրում է անարդարության զոհերին, թշվառներին ու կեղեքվածներին, որպեսզի զորավիգ լինի նրանց, մյուսը գնում է նրա ետևից և սպասում, թե երբ իր տերը կգրավի որևէ կղզի թե թագավորություն, լավ չհասկացա, ականջի ծայրով էի լսում: Այդպես պատմում էին մեր տղաները, շատ անլուրջ էր, ծիծաղում էին:
ԱՐՔԱ — Նրանք ժամանել են մեր թագավորությունը գրավելու, իսկ դա տղաներին ծիծաղելի է թվում:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Իհարկե, տեր իմ, չկա ավելի անհեթեթ բան, քան այդ երկուսը, մեկն իր նման նիհար մի յաբուի վրա փետած աքլորի պես թառած, մյուսն իր նման տռուզ մի ավանակի վրա բազմած: Իսկն ասես ստեղծված են ծիծաղի համար:
ԱՐՔԱ — Եթե արքայազնն այդպես զվարճանում է, թող զվարճանա իր ուզած ձևով: Սակայն նրա խելագարությանը ես երբեք չեմ հավատացել:
Ներկայանում է մի պալատական:
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Տեր իմ, հենց նոր ժամանած մի զորական ցանկանում է անհապաղ զեկուցել իր արքային: Եվ դեմքով այնքան տագնապած է, որ ողջ արքունիքն է սարսափի մեջ, թե ինչ է նրա բերած լուրը:
ԱՐՔԱ — Պարտությո՞ւն: Թեկուզ: Կանչի՛ր:
Ներկայանում է զորականը:
ԶՈՐԱԿԱՆ — Խիստ անկարգ հուզումներ արևմտյան բանակում, տեր իմ: Սակայն, վեհապետս թող հանգիստ լինի, ամեն ինչ կարգադրվեց շատ արագ կերպով ու ժամանակին: Խռովարարների խումբը զինաթափված է ու կալանավոր, կրկնակի հսկողությամբ պահվում է՝ մինչ ձերդ արքայական կարգադրությունը:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Այն կրակի շուրջը խոսողները, տե՜ր իմ: Եղե՞լ է, որ ես զուր տագնապ հայտնեմ… Մենք նրանց ուղարկեցինք ոչ թե ստույգ մահվան, այլ ստույգ դավադրության:
ԶՈՐԱԿԱՆ — Եվ բարձրաձայն աղաղակում էին, թե արքայազնին են թագավոր ուզում:
ԱՐՔԱ – Շտապի՛ր, բարեկամ, ասես ձիուց իջար ճամփեզրի առվակից մի բուռ ջուր խմելու, շտապիր ու տար արքայական մեր հրամանը: Աստծո անունով և մեր՝ դավադիրները դատապարտված են մահվան: Պատիժն ի կատար ածել անզիջում դաժանությամբ ու խիստ անարգանքներով, ողջ զորքի առջև՝ ի խրատ բոլոր ողջերի: Գնա՛: Արքայական մեր շնորհները կստանաս կատարածիդ բարի լուրը բերելով: Գնա՛: (Զորականի մեկնումից հետո🙂 Արքայազնը, որ իր բախտն է ողբում, տերության միակ բախտավորն է իրավ… Աղաղակում և արքայազնին են թագավոր ուզում:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Սակայն, տեր իմ, նրա խոհերի ծովում այդ մեկ հատիկ միտքը երբեք չի լողում:
ԱՐՔԱ — Ինչ որ տենչանք է ու երազանք ամենքի համա՞ր: Իսկ ի՜նչ է օրնիբուն նա այդպես մտորում:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Հոր մահը, տեր իմ: Եվ մոր… Դա իսկույն չի մոռացվում:
ԱՐՔԱ — Եվ ինքն ամեն ինչ սարքում է այնպես, ինչպես չի եղել… Բայց եղել է, եղե՜լ է հենց այդպես, միայն իմ հասկացողությունից վեր է, թե ինչպես է նա կարողանում հոգու աչքերով իրապես տեսնել, ասես մեկը դեմը կանգնած բարբառում է նրան: Մայրը, մա՜յրն է պատմում ինձ, թե ինչ է խոսում իր հետ, բայց ոչ բոլորը, ո՜չ բոլորը… Խելագար է թե ո՛չ, նա խիստ վտանգավոր է տերության համար: Բանակն ու ռամիկ ամբոխն էլ մեծ սեր ունեն արքայազնի հանդեպ: Նրա ամեն քայլը պետք է հայտնի լինի:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Հասկացա, տեր իմ: Այսուհետև ամեն ինչ ինքս կանեմ անձամբ: Մեր տղաները շատ են ջանում, բայց նրանց կայտառությունը պաշտոնի ու պարգևների ակնկալիքով է, բուն վտանգը նրանց քիչ է մտահոգում… Մայրը նորից կանչել է նրան, և քիչ հետո արքայազնը մոր ննջարանում կլինի: Արրասի ետևն անցած, երկուսից էլ ծածուկ, ես ամեն ինչ կլսեմ ապահով ու ստույգությամբ կհայտնեմ ձեզ: Թագուհու սենյակում մենք մշտական մեր թաքստոցն ունենք:
ԱՐՔԱ — Ի՞նչ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏ — Ամեն ինչն ըստ անհրաժեշտության, տեր իմ… Դե, մնաք բարով, սիրելի տիրակալս: Շուտով ետ կգամ թարմ լուրերով:
Արքունապետը հեռանում է: Արքայի նշանով ներս է գալիս երիտասարդ պալատականը, որը դռան ետևում նրա նշանին էր սպասում:
ԱՐՔԱ — Երբ թագուհու անունից կգնաս արքայազնին իր մոր մոտ հրավիրելու, իբր իմիջիայլոց, կասես, իբր աչքդ ընկավ, որ արքան մտավ թագուհու ննջասենյակը և իբր դուրս գալը չես տեսել:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Այսինքն, ամենապաշտելի տերս, հարկ է արքայազնին ներշնչել, որ դուք աներևույթ այնտեղ եք:
ԱՐՔԱ — Գնա՛: Դու շատ առաջ կգնաս: (Պալատականի հեռանալուց հետո🙂 Այժմ հավատում եմ, թե կստանամ այն լուրը, որին սպասում եմ: Արքայազնն իմ կյանքն է ուզում: Եվ այլ կերպ չէր լինի: Երբեք հակառակը չեմ սպասի:
- Արքայազնի ընկերն ու ասպետի զինակիրը ճեմում են պալատի սրահներից մեկում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — Եվ ի՞նչ ես վաստակում քո ծառայության համար:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ոչինչ, տեր իմ: Մենք միասին ենք կատարում այդ մեծ գործը, և ես ծառայում եմ նրան, որովհետև ցանկանում եմ ինքս տեր դառնալ: Մի՞թե չեք լսել, իմ տերը հովանավորում է թույլերին, որբերին, այրի կանանց և այլն, միաժամանակ աչքի պոչով մի հարմար թագավորություն է փնտրում՝ ինձ նվիրելու և վարձահատույց լինելու իմ ծառայությանց համար:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — Մի ամբո՜ղջ թագավորություն:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Իսկ ինչո՞ւ այդպես ծաղրական: Այո՛, մի ամբողջ թագավորություն, և ինչքան մեծ, այնքան լավ, ինչպես սիրում է ասել իմ տիկինը: Իմ անուսում լինելուն մի նայեք, ես այնքան բան եմ սովորել իմ տիրոջից, որ գերմանական համալսարաններում գլուխ կոտրող ձեր ուսանողներն էլ չգիտեն: Իսկ իմ տիրոջից ավելի խելացի մարդ մեր դարում չկա: Նա ոսկեդարի մասին այնպես է խոսում, կարծես երեկ է վերադարձել այնտեղից:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — Մի՞թե դուք նաև ոսկեդարի մասին եք խոսում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Մեր մտքինը հենց այդ ոսկեդարը ետ բերելն է, պարոն ուսանող: Գուցե չհավատաք, բայց հենց այստեղ (ոտքով դոփում է գետնին), այստեղ է լինելու ոսկեդարը: Սպասեք, սպասեք, պարոն, շուտով ինչե՜ր են կատարվելու այս երկրռւմ, թագը մի գլխից մյուսն է թռչելու:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — Հաճախ թագի հետ գլուխներն էլ են թռչում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Պարոն, ինչո՞ւ այդքան տխուր ու մտահոգ է ձեր դեմքը, անգամ երբ սրամտում եք: Իսկ դո՛ւք, պարոն ազնվական, ինչո՞ւ եք ծառայում: Ես ձեր հարցին ասացի, որ ծառայում եմ իմ տիրոջը, որովհետև ցանկանում եմ ինքս տեր դառնալ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — Ծառայում եմ, որովհետև ծառա եմ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Իսկ դուք չե՞ք ցանկանում ինքներդ տեր լինել:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — Ամենևին: Ոմանք ծնված են տեր լինել, ոմանք՝ ծառա:
Ինչ—որ իրարանցում ընդհատում է նրանց: Աղմկելով անցնում են աղախիններ, սպասավորներ, զինվորներ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — (մի պալատականի կանգնեցնելով): Ի՞նչ է կատարվել, ի՞նչ իրարանցում է սա:
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Սպանություն, պարոն ազնվական, սպանությո՜ւն… Նա իրոք խելագար է:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — Ո՞վ: Ո՛վ ո՛ւմ է սպանել:
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Թագուհու ննջասենյակում հենց նոր արքայազնը սրահար արեց արքային: Մեկն ասում է՝ արքային, մեկն ասում է՝ արքունապետին: Խեղճն իսկույն շունչը փչել է՝ առանց մի խոսք ասելու: Արքայի՞ն, արքունապետի՞ն: Ո՛չ, ասում է, արքունապետին:
Թագուհու ննջասենյակից դուրս է գալիս արքայազնը՝ մերկ սուսերը ձեռքին: Ընկերն ընդառաջ է վազում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — Տեր իմ…
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — (ցույց տալով արյունոտ ձեռքերը): Ջուր՝ առվակներով, գետերով… Մի ամբո՜ղջ օվկիանոս… (Սուսերը նետելով գետնին՝ հեռանում է🙂
- Ասպետն ու զինակիրը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Այս ո՜ւր ենք ընկել, տեր իմ թափառական ասպետ: Եղբայրը եղբորն է սպանում, ապա ամուսնանում եղբոր այրու հետ, մահացած արքայի որդին ցանկանում է վրեժը լուծել իր հոր սպանողից, պատահարով սպանում է իր մտերիմ ընկերոջ հորը, ապա նրա քրոջ խելագարվելու պատճառն է դառնում: Խեղճ աղջիկը հոր մահվան լուրն առնելով և իմանալով, որ իր սիրեցյալի ձեռքով է սպանվել՝ ցնորել է, նրան լսելիս խղճահարությունից մարդու սիրտը ճմլվում է, չգիտես խնդաս, թե լաս, այնպիսի բաներ է տակից-գլխից դուրս տալիս… Սուրը քաշում է, մուկ է, մո՜ւկ է ասելով՝ սպանում է արրասի ետևում թաքնվածին, կարծելով՝ արքան է, հետո տեսնում է. ո՛չ մուկ է, ո՛չ արքան, արքունապետն է: Ճիշտ այնպես, տեր իմ, երբ դուք իջևանատան մառանում սուրը մխրճում էիք գինու տկի մեջ՝ հրեշ է՝ ասելով: Տարբերությունն այն է, որ դուք կարծում էիք հրեշ է և սուսերը մխրճում էիք գինու տկի մեջ, իսկ նա իմանալով, որ մարդկային սիրտ է, սուրն առանց վարանելու մխրճում է մարդկային սրտի մեջ: Մո՞ւկ է, թե՞ թագավորը: Այ քեզ բա՜ն: Ի՜նչ եմ ասել՝ պալատ, այ քեզ բարքե՜ր:
ԱՍՊԵՏ — Չե՛մ սիրում այդ կերպարը, արքայազնին: Իր հոգու մաղձը մարգարեություն է դարձրել ու ողջ աշխարհի վրա ինքն իրեն դատավոր կարգել: Մի՞թե, եթե անարդարություն է կատարվել, քեզ իրավունք է տրվում ուրիշի դատն անել, մանավանդ սեփական դատաստանը տեսնել:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տեր իմ, ո՞ւմ մասին եք խոսում: Ձե՞ր:
ԱՍՊԵՏ — Ո՛չ, նրա: Սպանվել է հայրը, և որդին սուրը ձեռքին սպանում է ուրիշի հորը, կատարում է նույն հանցանքը, ինչի համար այդքան երկար ու բարակ քննում էր անցյալի պատմությունը և փիլիսոփայում չարի ու բարու մասին: Ապա սպանում է մի մարդու, որը մեկ ուրիշի հայրն է, նույնքան սիրելի իր զավակներին: Մի՞թե դա էր նրա եզրակացությունը: Պատճառ է դառնում իրեն սիրող աղջկա ցնորվելուն: Մի մարդ, որ կարկամած է աշխարհի մեծամեծերի նենգությամբ ու ստորությամբ և չգիտե՝ արդյոք մերկացնի՞ իր սուրը՝ ստորությունը պատմելու: Եվ մերկացրեց ու դարձավ ոճրագործ, նրա արդար զայրույթը հասցրեց դրան: Գիտեր, որ պիտի դառնա ու դարձավ: Արդար մարդու ոճրագործ անարդարությունը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տեր իմ թափառական ասպետ, դարձյա՞լ ինքներդ ձեր մասին եք խոսում:
ԱՍՊԵՏ — Նրա՜: Չե՛մ սիրում այդ կերպարը: Ես խոսեցի նրա հետ, շատ խոսեցի, կարծում եմ, որ նա իրոք խելագար է:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Հիմա ողջ պալատն է խոսում, թե ինչ պատասխան պիտի տան, երբ արքունապետի որդին արտասահմանից ժամանի, իսկ նա արդեն ճանապարհին է: Մեծ աղետներ են սպասվում, փսփսում են, որ երկրում դժգոհությունը խիստ աճել է… Ահ, ի՜նչ էի ուզում ասել ձերդ ողորմածությանը և շարունակ մոռանում էի: Չէ՞ որ ես մի հրաշալի երազ եմ տեսել, մինչդեռ հիմարությունների մասին եմ խոսում: Ոսկեդարն եմ տեսել երազում, տեր իմ: Առատություն, երջանիկ անմեղություն, մեղուներ, միշտ արև և միշտ գարուն, բնակիչները՝ բարի ու մարդասեր: Նրանք ձեռքերի վրա տանում էին ինձ՝ թագը գլխիս, գահին բազմած, գայիսոնը ձեռքիս, սիրամարգի փետուրներով հով էին անում, ջահել աղջիկները ոսկե թասերի մեջ պաղպաջուն գինի, օշարակ և այլ սառն ըմպելիքներ էին մատուցում:
ԱՍՊԵՏ — Ո՞ւմ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ինձ, տեր իմ, էլ ո՛ւմ, իրենց թագավորին:
ԱՍՊԵՏ — Սխալ բաներ ես երազում տեսել: Ոսկեդարում չկար իշխան ու հպատակ, թագավոր ու պալատական, բոլո՛րը հավասար էին ու ազատ: Ոսկեդարը մեկ մարդու երջանկության դար չէր, ոսկեդարը համայն մարդկության հավասարության, արդարության և եղբայրության դարն է: Քո տեսածը ոչ թե երազ, այլ երազխաբություն է եղել:
ԶԻՆԱԿԻՐ – Լա՛վ, երազը՝ երազ, այսօր տեսար, վաղը մոռացար: Իմ երազանքը որևէ կղզի է կամ մի թեթև թագավորություն, խնդրեմ խոսքը կտուրը չգցել: Մեկ խոստանում եք, մեկ երազխաբություն եք անվանում: Խոսք եք տվել Դանիան, տվեք ինձ Դանիա՛ն:
ԱՍՊԵՏ — Ապիկար, ինչո՞ւ ես ժամանակից առաջ ընկնում, պտուղը պետք է հասնի իր ճյուղին, անժամանակ քաղը կվնասի պտղին ու ծառին: Իսկ մինչ այդ, նախ վերջ տուր ամեն օր սխտոր ուտելուն: Քեզ թագավոր ես երևակայում, բայց տասը քայլից անգամ քեզնից սխտորի հոտ է փչում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Կթողնեմ, տեր իմ, եթե միայն դա է խանգարողը: Ես, իհարկե, հասկանում եմ, որ առանց քաղաքականության անհնարին է անգամ սեփական ագարակը ղեկավարել, ուր մնաց՝ կղզի կամ ոչ մեծ ու կոկիկ մի տերություն, բայց չգիտեի, որ սխտոր ուտելն այդքան հակացուցիչ է բարձր քաղաքականությանը:
ԱՍՊԵՏ — Բավական է, վե՛րջ տուր հիմար սոփեստությանդ:
Հայտնվում է արքայազնի ընկերը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ես ի՞նչ էի ասում, պարոն ուսանող:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Ի՞նչ էիք ասում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տեսա՞ք, ինչով վերջացավ: Իմ տերը խոսքով մարդասպանության կողմն է՝ հանուն արդար գործի, ձեր տերը՝ դեմ: Բայց ո՞վ մարդկային արյուն հեղեց: Իմ բարեգութ տերը միշտ էլ սուրը մերկացրել է անիրավությունը պատժելու, ժամանակ է եղել՝ մահն աչքն առած մաքառել է աներկյուղ, բայց, փառք Աստծո, մինչև օրս նա ծանր հանցանքով չի արատավորել ասպետի իր համբավը: Վկա՝ ե՛ս: Նա որքան սպանելու, նույնքան իր անձն այլոց համար զոհաբերելու է պատրաստ: Չէ՛, իմ տերը հրաշք է, այդպիսի մարդ աշխարհը չի տեսել:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ – Պարո՛ն, ինքներդ էլ չգիտեք՝ ով է ձեր տերը: Նա ոչ թե ասպետ է, այլ ասպետության ծաղր: Ձեր տերը բարի է, թե ոչ, ազնիվ է, թե անազնիվ, անվախ է, թե ոչ, բարեգութ է, թե ոչ, հայտնի չէ. նա ելել է ամեն ինչում ասպետական գրքերի հերոսներին կապկելու: Նա հովանավորում է խեղճերին, թույլերին, որբերին ոչ թե ըստ իր հոգու մղումների ու սրտի թելադրանքի, այլ՝ որ նույնն էին անում նրա սիրած հերոսները: Ձեր տիրոջ պաշտամունքը ոչ թե մարդասիրությունն է, այլ ասպետական գրքերի հերոսները: Բոլոր արդարություն որոնողները մի դիմակ ունեն, լսել եմ, որ ձեր տիրոջ դիմակը տրտում է: Գործերը՝ ծիծաղելի, ինքը՝ տրտում: Ծիծաղը փրկում է ձեր տիրոջը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Իսկ ձեր տիրոջը ոչինչ չի փրկում, չարագործության զոհ, և ինքն էլ չարագործ: Այստեղ ինչի՞ վրա ծիծաղես: Ո՛չ ծիծաղ է, ո՛չ լաց:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Իսկ մի՞թե ազնվություն է մարդկանց դրախտ ու ոսկեդար խոստանալը՝ որքան գեղեցիկ, նույնքան անիրագործելի: Մի՞թե կարելի է մարդկանց խոստանալ տարվա եղանակներ և բնության երևույթներ, չէ՞ որ դա խաբեություն է:
Ասպետը, որ ոտքը կախել, լսում է երկու ծառաների զրույցը, ետ է գալիս:
ԱՍՊԵՏ — Չի կարելի և պետք չէ խաբեություն համարել այն, ինչը բարի նպատակ ունի:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — (ծաղրական գլուխ տալով): Ամենայն խոնարհությամբ հրաժեշտ եմ առնում, մնացեք բարյավ, բարի նպատակով խաբեբաներ: (Հեռանում է🙂
ԶԻՆԱԿԻՐ — Տեր իմ, նույնիսկ ես վիրավորվեցի, մի բան, որ ինձ հետ հաճախ չի պատահում, մանավանդ, ազնվականից վիրավորվելու իրավունք ես չունեմ: Բայց դուք մի՛ վիրավորվեք, վկա է Աստված, աշխարհում ամենաանարդար բանը ձեզ խաբեության մեջ մեղադրելն է: Այսքան ժամանակ ծառայում եմ ձեզ, չեմ հիշում մի դեպք, որ ձեր խոսքը գործին չբռնի: Ա՜յն եզակի անհատներից եք, որ ի՛նչ ասում, նույնն էլ անում եք, կարևոր չէ՝ ինչ եք ասում և կարևոր չէ՝ ինչ եք անում: Ձեր խոսքը գործ է, ձեր ասածն՝ արած: Բայց ոչինչ, վերևն Աստված կա: Մարդը մարդու երեսին է նայում, Աստված՝ հոգու խորքը:
ԱՍՊԵՏ — Իրավացի ես, բարեկամ, թող մեզ դատեն սերունդները: Նրանք կհասկանան մեզ ու կգնահատեն մեր արածը, մեր շատ թերին անգամ կներեն: Անպայման կհասկանան, իսկ ով հասկանում, նա ներում է: Երախտամոռությունը, բարեկամս, մարդու բնավորության սպառիչ բնութագիրն է: Մենք այս պալատում ենք արքայազնի հրավերով: Ուստի լռենք առայժմ ու սպասենք: Երբ հարմար լինի, փոխհատուցումը չեմ ուշացնի: Թափառական ասպետը նրա համար չէ լույս աշխարհ եկել, որ հեշտությամբ ների անպատվությունը: Ով պահպանում է վիրավորվածներին ու անարգվածներին, կարող է պաշտպանել նաև սեփական պատիվը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ի՞նչ դղրդոց է, պալա՞տն է փլվում, թե՞ երկրաշարժ է:
- Արքունապետի որդին վերադարձել է արտասահմանից և համախոհների բազմությամբ, ահեղորեն սպառնալով՝ հոր սպանության համար հատուցում է պահանջում:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Ո՞ւր է, եթե ստոր վախկոտի մեկը չէ նա:
Գալիս է արքայազնը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Ահա ես, եթե այդ անպատիվ խոսքերն իմ մասին են:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Դժոխքի բաժին լինեմ, որ տեսնում եմ իմ հորը սպանողին դեռ կենդան: (Հարձակվելով🙂 Անարգ մարդասպան, վերադարձրո՛ւ իմ հորը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Իսկ իմ հորը ո՞վ կտա ինձ, գուցե քո հա՞յրը: Հանդարտվիր, պարոն, աղաղակդ երկինք մի հանիր տհաս տղայի պես: Որ հզոր մի տերության արքային սպանելը մի մարդու գործ չէ, պարզ է ամենահետին մարդուն անգամ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Իմ հա՞յրը: Երբե՛ք: Այդ ազնվագույն մարդը, որ Աստծով ու հավատով ծառայում էր արքայական ձեր պիղծ գերդաստանին և ոչինչ չուներ՝ բացի ազնիվ հոգուց: Երբե՛ք: Լինել նվիրյալ գահին, և մենք եղել ենք՝ հոգով ու սրտով: Իր հավատարմության մեջ նա մարդկային մի կատարելություն էր: Եվ կգտնվի՞ մեկ այլ հայր, որ այդպես վսեմ ու սրտառուչ զգացմունքով սիրի իր զավակներին: Դուք զրկեցիք նրան կյանքից, անիծյա՛լ մարդասպան: Իմանամ նաև այսուհետ, թե մարդ կարող է բարձր նյութերից խոսել, չարի ու բարու հավիտենական պայքարից սոսկալ և մարդասպան լինել:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Պարոն, ինչո՞ւ ես ինձ հետ այդպես վարվում: Մենք մանկության ընկերներ ենք եղել, ու ես քեզ եղբորից չեմ տարբերել: Եվ իմ կյանքի ծանրագույն պահերից մեկն էլ այն է, երբ սոսկումով մտածել եմ, որ մի օր պիտի կանգնեմ քո առջև ու արածիս համար պատասխան տամ:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Դո՞ւք… ի՞նձ: Մի՞թե ձեր վշտից բացի կարող եք տեսնել ուրիշի վիշտն ու տառապանքը: Դուք այնպես եք ապրում, կարծես մարդկությունն արժանի չէ, որ իր հետ լինեք: Սակայն ո՞րն է ձեր արժանիքը, այդ ի՜նչ գործեր եք կատարել հանուն… հանուն հողի, գահի, ժողովրդի: Այդ ի՜նչ բարձունքից եք նայում, ո՞րն է ձեր երախտիքը, գոնե մեկ հատիկը ցույց տվեք: Չկա՛: Դուք ատում եք անարդարությունը, ստորությունը, դավաճանությունը, սակայն այդ նույնը բոլորն են ատում, անգամ նույն անարդար, ստոր ու դավաճան մարդիկ: Մենք գիտենք՝ ինչ եք ատում դուք, ձեր բոլոր մենախոսությունները դրա մասին են, բայց չգիտենք՝ ինչ եք սիրում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Կարող եմ ասել. քե՛զ, քրո՛ջդ, քրո՜ջդ, այո՜, հո՛րդ…
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Սիրում եք հորս, որին մահվան մատնեցիք: Քրոջս, որ ձեր եղեռնագործության պատճառով խելագար թափառում է դաշտերում: Ինձ… Ի՞նձ, պարոն… Խոսքեր, խոսքեր, խոսքեր, միայն խոսքեր, իսկ գործով դուք կորստյան եք մատնում բոլորին և ինձ էլ ձեր ատելության զոհը կդարձնեք: Երբ ձեր հորն էին սպանում՝ «նա մա՜րդ էր իր ամեն ինչով, մեկ էլ նրա նմանը չեմ տեսնի»: Իսկ երբ ուրիշի հորն եք սպանում՝ «մուկ է, մո՜ւկ»…
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Եթե ես լինեի ամենակարող արքա, այսպես կանեի: Ձեզ, պարոնայք, այդպես անհամբեր, արդարություն և վրեժխնդրություն տենչացող ձեր հրոսակախմբին կբաժանեի երկու մասի: Մի մասին կտայի հարստություն, տերություններ ընդարձակ, իշխելու, տիրելու, ուրիշներին ստորացնելու իրավունք, ծառաներ, վայելքներ, կանայք: Մյուսին ոչինչ չէի տա: Դուք, պարոնայք, ցանկանում եք միայն իշխել ու խլել, սա է ձեր արդարությունը, դավանանքը, ընկերասիրությունը: Դուք, որ այդպես համերաշխ կանգնած եք, ձեր մի մասը կկրծեր մյուս մասի կոկորդը: Այժմ գայլային մի բաժին շորթելու համար չէ՞, որ այդպես համախումբ եք ոհմակի նման, սպանելու, տիրելու, վայելելու ցանկություններով առլեցուն: Ձեր հրոսակախմբի այս պարոն առաջնորդի՞ն եք ուզում արքա կարգել, որ իր շռայլ ձեռքով ձեզ բաժին հանի… Պարոն, պատրաստ եմ հատուցելու: (Սուրը մերկացնելով🙂 Բայց իմացեք, ինչով առել եմ, նույնով էլ պիտի ծախեմ: Սկսե՛նք:
Արքայազնն ու արքունապետի որդին մենամարտում են: Գալիս է արքան: Նրան հետևում է թագուհին:
ԱՐՔԱ – Բաժանե՛ք դրանց, հեռացրե՛ք…
ԹԱԳՈՒՀԻ — Տարաբախտ եղբայր, հենց նոր քույրդ ջրամույն եղավ գետում: (Փղձկալով🙂 Ա՜խ, խեղճ սիրունիկ աղջիկ, ուզում էի՝ որդուս հարսնացուն լինես, բոլոր ծեսերը սրտիս դողով կատարեի անձամբ՝ մտածելով, որ իմն է: Ավա՜ղ, արդեն անցավ, ու քոնն է գալիս… Ա՜հ, ինչ եմ խոսում, իմը եկավ նորից ու գնաց սևով…
ԱՍՊԵՏ — (արքունապետի որդու աոջև ծնկի գալով): Պարոն, թափառական ասպետների ուխտը հիմնադրվել է, որպեսզի պաշտպան կանգնենք որբերին, այս աշխարհի մեծամեծների կողմից ոտնահարվածներին ու ստորացվածներին: Ես պատկանում եմ այդ ուխտին: Ես պատիվ չունեմ ձեզ հետ ծանոթ լինելու, բայց արդեն գիտեմ ձեր ընտանիքի եղերական պատմությունը: Ես այս պահից իմ սուսերը ծառայության եմ դնում ձեր արդար զայրույթին, ձեր հոր ու քրոջ վրեժխնդրությանը: Ու երդվում եմ, բախտախնդիր ասպետը կանգ չի առնի իր ձեռնարկում, մինչև չդադարի բաբախելուց բազում ցավերից ու վշտերից բզկտված նրա սիրտը:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Ի՜նչ ներկայացում է սա՝ անպատեհ այս պահին, և ո՞վ է այս մարդը:
ԱՐՔԱ — Հանդարտիր, սիրելի զավակս, դա մի խելագար է, որ հրավիրված է պալատ զվարճությանց ու զավեշտի համար: Ուշ մի դարձրու: (Արքունապետի որդուն թևանցուկ անելով՝ տանում է իր հետ🙂 Հարկ է, որ այժմ դու զբաղվես քո տարաբախտ քրոջ տխրալի գործով:
ԹԱԳՈՒՀԻ — (արքայազնին): Եվ դու նույնպես, սիրելի զավակս, այս վիշտը ավելի միացնում, քան բաժանում է ձեզ: Գնանք, տարաբախտ օրիորդի դագաղի մոտ ձեռք մեկնեք իրար: Այժմ դուք լրիվ հավասար եք ձեր վշտերով: (Արքայազնին տանում է իր հետ🙂
- Մի քանի օր անց: Արքայազնն ու իր ընկերը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Տխուր է հոգիս մոտալուտ ինչ-որ նախազգացումից, մնա մոտս և հեռու մի գնա… Այն, ինչից խուսափում էի, կատարվեց: Այդ մարդու մահվան համար սրտանց զղջում եմ: Վկա է Աստված, և դու էլ գիտես, որ նրա համար չէր, որ սուր գործածեցի: Գուցե ճակատագրից ինձ այլ կոչում էր պահված, իսկ այստեղ իմ կործանումն է լինելու: Ուսանո՜ղ և փիլիսոփա, կերուխումի տղա, պայծառատե՜ս: Բռնություն, խարդավանք, սպանություն, արյան պղծում… այդ ամենից մղոններով հեռու, ու հանկարծ կանգնում ես քստմնելի գործերի առաջ. հայրս՝ սպանված, մայրս՝ լլկված, որդիական բոլոր սրբություններս՝ ոտնահարված, և այդ խեղճ աղջիկը, որին սիրում էի… Իսկ դու պատրաստ չես աշխարհի չարիքին ընդդիմանալու, իմաստն էլ չես հասկանում… Ձեռք բարձրացնել մի մարդու վրա, որն ինձ մանկությունից ծնկներին է առել, շոյել գլուխս… և մոտիկից նայելով նրա դեմքին՝ տեսել եմ արքայական մեր տան հարազատ դիմագծերը: Հիմա էլ նա հիշեցնում է իմ հորը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Այո՜, տեսքով նման է:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Սիրելով և հպարտանալով՝ հայրս երբեք ստվերի տակ չթողեց նրան, այլ միշտ փառաբանում էր առիթներով: Իսկ երբ պալատում քայլում էին միասին, ձեռքն իր կրտսեր եղբոր ուսին էր պահում: Եվ նա գոհ էր ու հպարտ, և ժպիտը միշտ դեմքին էր լինում: Ուրեմն, հենց այդ օրերին, այդ ժպտուն օրերին նրա մեջ կար արնապիղծը: Եվ նրանով էր, որ հիանում էի, որպես իմ հարազատի:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Եվ այդ մարդը երկրի թագավորն է:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ – Ասա՛, բարեկամս, քեզնից ուղղամիտ մեկին չեմ հանդիպել, դու և՞ս դատապարտում ես ինձ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Ինչո՞ւ, սիրելի տերս:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Որ վճռիս մեջ հապաղում եմ ես:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Մարդ սպանելը հաճույք չէ, տեր իմ: Միայն մահվան գործավորներին և վարձկան մարդասպաններին է իրենց անելիքը հենց սկզբից հայտնի ու մեկ էլ իրենց խելացնորությամբ ոգեշունչ այս ասպետի նման անմեղսունակ երեխաներին:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ – Այո՛, եկավ այդ ասպետը որպես ուսուցիչ, բայց, ավա՜ղ, ուսուցիչդ խելագար էր: Ելել է աշխարհի չարիքը պատժելու, թույլերին զորավիգ լինելու, որբերի արցունքը սրբելու: Եվ դա ոչ թե սիրով, այլ՝ սրով…
Գալիս է երիտասարդ պալատականը:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — (պճնագեղ խոնարհումներով): Ինչպե՞ս է, արդյոք, ձերդ բարեծնությունն այսքան օրեր:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Շնորհակալ եմ, պարոն:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Հարգելի իշխան, ամենասիրելի տերս, ձերդ բարությունը իցէ՞ տրամադիր և ժամանակ ունի՞: Արքայի կողմից պատիվ ունեմ թախանձել ձեզ՝ զինամարտի ավանդական մրցմանը մասնակցելու, որն սկսված է արդեն, և պալատական ջահելությունը ցարդ մեծ աշխույժով իր բախտն ու ճարպկությունն է փորձում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Բախտն ու ճարպկությունը: Հետո՞:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Ձայները լսո՞ւմ եք, տեր իմ: Այնտեղ խաղում են, և արքան հատկապես պնդում է, թագուհին նույնպես, ինչպես և շատերը, որ այդ մրցմանը կարող է փայլ տալ միայն ձերդ բարձրության ու արքունապետի որդու զինամարտը, երկուստեք գովված, արտաքո հմուտ և գործին ի մոտո տեղյակ: Եվ բոլորք հավանեցան, տեր իմ, և ունեցան հիացում և հուսկ ուրեմն ամենայն հարգանք:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Ի՞նչ է այս պարոնի խնդրածը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Արքան ու թագուհին, որքան կարողացա հասկանալ, զվարճանում են զինախաղերը դիտելով և հրավիրում են ձեզ, տեր իմ, որ արքունապետի որդու հետ ձեր մարտով շուք տաք նորին վեհափառության ժամանցին:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Ո՞ւմ դեմ պիտի մրցեմ, նորից չհասկացա:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Արքունապետի որդու, ամենասիրելի տերս: Հայտնեմ ձեզ այնու, որ զենք է լինելու՝ սուսեր և դաշույն:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Իսկ եթե ասեմ՝ ոչ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Ճիշտ էլ կանեք, տեր իմ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Իսկ եթե ասեմ՝ այո:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Այդպես էլ կհայտնեմ ձերդ մեծության կողմից, շատ սիրելի տերս: (Խոնարհումներով🙂 Իմ հարգանքներս ձերդ մեծությանը: Անգամ մի ևս՝ իմ հարգանքներս ձերդ մեծությանը: Ուրախ լեր, տեր իմ: (Հեռանում է🙂
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Ո՞վ է այս պարոնը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Մի՞թե չի երևում ապագա մեծ արքունապետը: Նրա ճակատին գրված է արքայի աոաջին բարեկամը լինել: Նա ծնված է արքայի բարեկամը լինելու, ինչպես անխուսափելի ծնվում են նաև արքայի կյանքի դեմ դավեր նյութողները:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Այո, արքային դժվար կլինի առանց դրա:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Նա գիտակցում է դա և այդ պատճառով էլ այդքան փքված է:
Գալիս է մի պալատական:
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Տեր իմ, ձեր թագուհի մայրը խնդրեց՝ լինեք այնքան բարեգութ, որ մրցումից առաջ մի քաղցր խոսք ասեք արքունապետի սգավոր որդուն:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Եվ իրո՛ք, լավ առիթ է: Հայտնեք թագուհուն, որ հիմա կգամ:
Պալատականը հեռանում է:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ – Հրաժարվեք, տեր իմ: Նրանք մշտապես իրար հետ են, և կասկած չկա, որ այս ամենն իր մեջ թաքուն իմաստ ունի:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Իհա՜րկե, ի՞նչ թուրք՝ առանց ետին մտքի: Սակայն, եթե դա հաշտվելու համար է, և մայրս նույնպես խնդրում է, համաձայն եմ և ուրախ, որ առիթ ունեմ: Իսկ եթե խաղ չէ, եթե զինամարտ չէ, այլ՝ մենամարտ, դարձյալ ուրախ եմ, որ հագուրդ կտամ իր հոր մահվան ու վիրավորանքի համար: Երկու դեպքում էլ հոժար եմ և ուրախ: Բայց մի մութ նախազգացում, մի ծանր ու անորոշ թախիծ այստեղ… Սակայն ինչ պիտի լինի այսօր, չի կարող լինել վաղը, իսկ ինչ եղել է երեկ, չէր կարող լինել այսօր:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ – Մի՛ գնացեք, տեր իմ, խնդրում եմ:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Աստված, Դու, որ ամեն մարդուն իրենից լավ գիտես, Դու, որ գիտես նաև իմ վաղը, իմ օրերի թիվն ու մազերիս համբարքը, դատիր ու կատարիր արդարը, և թող լինի մարդկայինն ու երկնայինը… Գնա՜նք, բարեկամս, վախս ի՜նչ է, կյանքս ինձ համար մի ասեղ չարժե…
- Թագուհին ու արքան դիտում են հոծ բազմությամբ օղակված զույգերի սուսերամարտը: Երիտասարդ պալատականը մի կողմ է տանում ասպետին:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Տեր իմ, պատրա՞ստ եք, արդյոք, ձեր խոստումն ի կատար ածելու:
ԱՍՊԵՏ — Ես, պարոն, առաջին իսկ օգնության կանչից վեր եմ թռչում, ինչպես կրծքամայր կինը, երբ լսում է լացող երեխայի աղեկտուր ձայնը, երեխան ումն էլ լինի, անգամ՝ թշնամու: Իմ սրտի մեջ միանգամից թունդ են առնում բոլոր մայրական ու հայրական բնազդները այնպես, ասես ողջ մարդկությունն իմ լացող զավակը լինի:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Շատ լավ, շատ գեղեցիկ: Իսկ մի՞թե դուք թշնամի չունեք: Եվ ինչպե՞ս եք դուք թշնամուն տարբերում բարեկամից:
ԱՍՊԵՏ — Բոլոր զրկվածները, անտերունչ ու խեղճ մարդիկ իմ բարեկամներն են, ինչ ազգից և ովքեր էլ լինեն նրանք:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Հետևաբար, բոլոր՝ կուշտ, երջանիկ, ձեր օգնության կարիք չունեցողները, բոլոր նրանք, ովքեր ձեր գոյության մասին գաղափար անգամ չունեն, ովքեր առանց ձեզ էլ լավ են զգում և թքել են մարդկությանը մատուցած ասպետական ձեր ծառայությունների վրա, բոլոր այդ մարդիկ էլ ձեր թշնամինե՞րն են: Կարելի՞ է ձեր խոսքերն այնպես հասկանալ, որ դուք բարեկամ եք միայն լացող մարդկանց, իսկ գոհ և երջանիկ կյանք վայելողները ձեր թշնամիներն են:
ԱՍՊԵՏ — Պարոն, դուք գաղափար անգամ չունեք, թե քանի՜ մարդ է տառապում, արքունական հարկերի տակ կքում, սովի ու աղքատության ճիրաններում կյանք մաշում, որպեսզի կերակրեն ձեզ նմաններին, և դուք էլ ունենաք նրանց այդպես ծաղր ու ծանակի ենթարկելու հնարավորությունը:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Սա մենք կարող ենք շատ երկար շարունակել, և արդյունքը նույնը կմնա: Ես ուզում եմ միայն ճշտել, թե արդյո՞ք ձերդ ողորմածությունը միշտ պատրաստ է սուր մերկացնելու՝ թույլին, օգնություն աղերսողին հասնելու, ով էլ և ինչ էլ նա լինի:
ԱՍՊԵՏ — Ես, պարոն, ասացի, որ իմ սիրտը չի դիմանում օգնության կանչին, ով էլ լինի կանչողը: Մարդկային օգնության ճիչը տիեզերքի խորհուրդն է, պարոն: Սուրս մերկացնելով՝ ես նետվում եմ նեղացնողին տեղնուտեղը սատակելու, ով էլ լինի նա, միայն այդ ճիչը դադարի:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Այսպիսով, դուք պատրաստ եք բոլորին օգնելու և միաժամանակ բոլորին սպանելու, նայած՝ ում խելքին կփչի առաջինն օգնություն կանչել: Շատ լավ, շատ գեղեցիկ: Հրաշալի՜ է: Պարոն թափառական ասպետ, ինչպես բացատրել, սա մի մրցում է…
ԱՍՊԵՏ — Նեղություն մի կրեք բացատրելու, թե որտեղ եմ ես գտնվում, և ինչ է կատարվում իմ շուրջը: Թափառական ասպետների մասին գրքերում շատ է գրվել, ինքս էլ իմ թափառումների ճանապարհներին բազում անգամներ եղել եմ կախարդված ամրոցներում և դղյակներում: Շատերը հետո պնդել են, իբր դրանք ոչ թե ամրոցներ ու դղյակներ են, այլ սովորական իջևանատներ, և իբր միայն իմ աչքին են այդքան շքեղ երևում: Կախարդանքն այնպիսի բան է, բարեկամ, որ մարդուս աչքին ասես շղարշ է քաշած, մի գեղջուկ մարդ աչքիդ կարող է թագավոր երևալ, իսկ մի տերության թագավոր՝ ընդամենը մի ջորեպան: Այնպես որ շատ հնարավոր է՝ հիմա ամեն ինչ հակառակն է, և իմ աչքին երևացող այս ապարանքը գուցե պանդոկ լինի կամ մի իջևանատուն:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Դե արի ու այս ցնդածի վրա հույս դիր:
Ներս է գալիս արքայազնն իր ընկերոջ ուղեկցությամբ: Խոսքը կիսատ թողնելով՝ երիտասարդ պալատականը վազում է ընդառաջ:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ – Ձեզ բարի գալուստ, սիրելի իշխան, ուրախ եմ, որ նվազ չափով իսկ սպասել չտվիք և պատշաճը մատուցելով…
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — (արքունապետի որդուն մոտենալով): Ներիր ինձ, պարոն, ակամա հանցանքս: Պատիվս վկա, մի դժբախտ թյուրիմացություն էր դա, ու եթե հիմա եղբայրաբար ձեռք մեկնենք իրարու ու բարեկամանանք նախկինի պես, ես քեզ, դու էլ հավանաբար ինձ, շատ ասելիք կունենանք: Իսկ մինչ այդ՝ ահա իմ ձեռքը, ընդունիր ներելով ու բարեկամաբար, եթե կարող ես:
ԱՐՔԱ — Աննման տեսարան, աննման տեսարա՜ն…
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆՆԵՐ — Արքայազնն արտասվում էր եղածի վրա: Մենք բոլորս կարող ենք վկայել դա:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Տեր իմ, ձեզ վաղուց ու լավ ճանաչելով՝ կատարվածը չեմ կարող բացատրել ատելությամբ կամ չարամտությամբ: Մեր ողջ ասելիքը թողնելով վաղվան, քանի առիթ կա, լավ է մրցենք ու բարեկամ մնանք, քան ժպտանք իրարու ու ներքուստ ընդմիշտ մնանք թշնամի:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Բարի խոսք է:
Արքայազնն ու արքունապետի որդին սեղմում են միմյանց ձեռք:
ԱՐՔԱ — (թեթևության հոգոց հանելով): Այս խաղաղ ու անարյուն զինամարտով էլ թող վերջ տրվի վեճին, զավակներս: Թող հաղթի ձեզնից արժանավորը, բերեք սուսերները: Մենք կպարգևատրենք հաղթողին, պարտվածն էլ անուշադրության չի մնա, բերեք սուսերները: Ներման ու եղբայրացման սքանչելի այս տեսարանի համար արքան մեծամեծ շնորհներ ունի պահած, բերեք սուսերները:
Երիտասարդ պալատականը սուսերների խուրձն առաջինը մոտ է բերում արքայազնին, և նա իր համար մի հարմար սուսեր է ընտրում: Ապա խուրձը մոտեցնում է մյուս մրցակցին, սա ևս նույնն է անում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐԸ — (արքայազնին): Տեր իմ, տվեք ձեր սուսերը: (Առնելով, ծայրին ցուցադրաբար բռունցքով խփելով, վերադարձնում է: Մոտենում է արքունապետի որդուն:)Ողորմած պարոն, խնդրում եմ ձեր սուսերը:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Հեռացեք, պարոն, ձեր արածն անվայել բան է: Եվ դուք չեք խաղերի կարգադրողը:
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆՆԵՐ — (ցածրաձայն): Մի՞թե հաշտվելու համար կռվում են: Կռվում են, հետո հաշտվո՞ւմ, թե՞ հաշտվում են կռվելուց առաջ: Ամեն ինչ խառնվել է իրար: Այստեղ մի բան կա մութ: Այո, ինչ-որ բան այնպես չէ:
Կարգադրողը, որ երիտասարդ պալատականն է, ախոյանների միջև հավասար բաժանելով ստվերն ու լույսը՝ յուրաքանչյուրին ցույց է տալիս իր կանգնելու տեղը: Խարխուլ զրահները զրնգացնելով՝ արքայական զույգին է մոտենում ասպետը:
ԱՍՊԵՏ — Վեհապետ արքա, նորին մեծություն, բարձրազարմ ու ազնիվ տիկին, և դուք բոլորդ, որ ճանաչում եք ինձ, ասպետական այս մրցույթին ես ժամանել եմ շատ հեռուներից, ու թերևս ամենափառավոր մարտը, որ տվել եմ երբևէ, որպես թափառական ասպետ, այսօր պիտի լինի, քանզի, ինչպես տեսնում եմ, այստեղ են աշխարհի բոլոր պանծալի ասպետները, ճիշտ է՝ ծպտյալ, բայց ասպետի փորձառու իմ աչքից ոչինչ չի վրիպում: Մրցման պայմանն էլ մութ չէ ինձ, չնայած ոչ ոք ոչինչ չասաց այդ մասին:
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆՆԵՐ — Հեռացրեք այդ մարդուն, նա պահի ծաղրածուն է, այդ ինչե՞ր է դուրս տալիս: Ո՛չ, թող մնա, նա շատ տեղին է հայտնվել: Դա իր նման մեկն էլ ունի, ո՞ւր է նա: Հանգստացեք, նա այստեղ է, ահա:
Արքան ասպետին խոսքը շարունակելու նշան է անում:
ԱՍՊԵՏ — Ես պատրաստ եմ մրցելու բոլոր ասպետների հետ միաժամանակ, ինչպես կհրամայի նորին վեհափառությունը, կամ առանձին-առանձին, ինչպես պատշաճ է ասպետական օրենքով… Փառանցփառ և անպարտելի ասպետներ, ես սպասում եմ ձեզ և հույս ունեմ, որ ըստ արժանվույն կդիմավորեմ բոլորիդ՝ հավատացած լինելով, որ կատարելապես արդարացի եմ: Բայց քանի որ իմ կոչումն է թույլերին պաշտպան կանգնելը, առայժմ ես միայն կողքից կդիտեմ այս զույգի մրցումը, և նրանցից ով թուլություն ցուցաբերեց կամ պակսեց բազկի ուժը, ես ասպարեզ կմտնեմ ու կշարունակեմ՝ մարտը շահելով տկարի օգտին:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Ես համաձայն եմ, վեհափառ տերս:
ԱՐՔԱ — Վարագույրը բացված է, նախերգանքը հրաշալի էր, մնացածը՝ տեսնենք: Սկսե՛ք:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ – Սկսե՛նք:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ – Պատրա՛ստ եմ, տեր իմ:
Առաջին նետումով արքայազնը խոցում է ախոյանին:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — (բթամատը ցցելով): Մե՛կ:
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆՆԵՐ – Չի՛ կպել, չի՛ կպել: Կպե՛լ է: Չի՛ կպել:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ – Կպա՛վ, կպա՛վ: Նորի՛ց:
Երկրորդ խոցումը նույնպես արքայազնինն է:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — (հասցնելով երկրորդ խոցումը): Ա՛ռ այս մեկն էլ: Բայց սա ի՞նչ է, դու պաշտպանվում ես և այն էլ՝ անհաջող, իսկ ես քո նշանավոր հարձակումը չեմ տեսնում: Դու ծաղրում ես, լավ չէ, պարոն: Մի՞թե քեզ վայել հակառակորդ չեմ ես:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Ամեն ինչը ճիշտ հակառակն է: Ես վայել չեմ ձեզ ոչնչով:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Հաճոյախոսությունն առավել ևս դուրալի է, երբ արժանի չես: Սկսենք, պարոն:
Դրսից ինչ—որ աղմուկ է գալիս:
ԱՐՔԱ — Սա ի՞նչ ձայն է:
ԹԱԳՈՒՀԻ — (մոտենալով որդուն): Թույլ տուր սրբեմ ճակատդ:
Մինչ մայրը չորացնում է որդու ճակատի քրտինքը, արքունապետի որդին մոտ է գնում արքային:
ԱՐՔԱ — Ինչո՞ւ ես հապաղում:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Չեմ կարող խոցել, տեր իմ: Իմ թրի չնչին քերծվածքն անգամ մահ է շատ ստույգ, և նրա թույնից փրկություն չկա:
ԱՐՔԱ — Քո հայրը թա՞նկ է քեզ համար: Դո՞ւ չէիր ինքդ քեզ նախատում, թե վրեժդ չառար՝ ուրեմն ո՛չ նրանից, այլ մի պոռնիկ մարդուց ես սերվել: Քո խոսքերն են: Ստացվեց, հո՞րդ էիր հայհոյում:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Բայց սա խղճի դեմ է, արքա: Այնպես տղայաբար փայլում են աչքերը, ինչպես պատանեկան մեր օրերին: Չեմ կարող դիմանալ այդ նայվածքին, այնպես անմեղորեն խաղի մեջ է նա՝ չիմանալով, որ մահվան դավ կա իր դեմ և հաշված ակնթարթներ են մնում իր կյանքին:
ԱՐՔԱ — Միասին չհերյուրեցի՞նք այս ներկայացումը և զվարճանալով՝ անվանեցինք «մկան թակարդ»: Առիթը ձեռքդ եմ տվել, մնացածն ինքդ գիտես:
Ախոյանները կանգնում են միմյանց դեմ: Աղմուկը կրկնվում է: Ներս է մտնում ջախջախված զրահներով, արյունոտ, ոտից գլուխ փոշեթավ զորականը և ինչ—որ բան է հայտնում արքային:
ԱՐՔԱ — Գուցե միայն մի՞ մասը:
ԶՈՐԱԿԱՆ – Ո՛չ, տեր իմ: Երբ ցանկացանք խռովարարներին պատժել, ողջ զորքն ապստամբեց ու միացավ նրանց: Ժամանակ չեղավ անգամ հայտնելու, որ ճանապարհին խորտակելով ամեն դիմադրություն՝ շարժվում են դեպի թագավորանիստ քաղաքը: Եվ ահա այստեղ են:
ԱՐՔԱ — Պահապաններ կարգիր մեր հավատարիմ մարդկանցից, ետ պահիր ամեն գնով, խորամանկելով, խոստումներ տալով, գոնե քառորդ ժամ, գոնե դրա կեսը… Գնա՛:
ԶՈՐԱԿԱՆ — Իմ տեր վեհապետ, ամեն քայլափոխին մեր մարդիկ պակասում են, ընկնում են սպանված կամ նրանց կողմն են անցնում: Եվ ապստամբ զորքն ու ամբոխը միաձայն նույնն են կրկնում. «Մենք արքայազնին ենք թագավոր ուզում»:
ԱՐՔԱ – Ասա՝ արքայազնը մենամարտում սպանվեց… Գնա՛:
Նույն պահին արքունապետի որդու կողմնակիցները բարձրաձայն աղաղակում են. իրենց սիրեցյալը խոցել է արքայազնին, և արքայազնի վերնաշապկի թևն արագորեն արյունով է ներկվում:
ԱՐՔԱ – Գնա՛, և ինչպես ասացի: Ասա՝ սպանվեց ստույգ, իմ աչքով տեսա: Ահա՛:
ԶՈՐԱԿԱՆ — Բայց նա կանգնած է:
ԱՐՔԱ — Բայց նա մեռած է… Գնա՛:
Արքայազնն իր սուսերով կորզում է սուսերը: Ընդունված կարգով նա իր սուսերը մատուցում է հակառակորդին՝ գետնից բարձրացնելով նրանը: Զինամարտի սուսերը չպետք է վերք հասցնի, նա տեսնում է, որ դա բթասուսեր չէ, այլ սուրսայր մի թուր:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Իմ տե՜ր… Իմ տարաբա՜խտ տերս…
Այդ սուսերը ձեռքին արքայազնը խոյանում է հակառակորդի վրա, որը սարսափից բղավելով մատնում է իրեն:
ԱՐՔԱ — Նրանց բաժանեք: Այդ ի՜նչ արյուն է, բաժանեք նրանց, բավական է այլևս: Դադարեցրե՛ք մարտը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Սա դավ է ձեր դեմ, իմ խե՜ղճ տերս, չխնայեք ստորությունը:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — (պատին սեղմված): Տեր իմ, խնայիր ինձ, ես անզեն եմ քո դեմ, ինչպես քիչ առաջ դու՝ իմ դեմ: Թուրը, որը քո ձեռքին է, թունավոր է, և դու այլևս փրկում չունես, աշխարհում չկա որևէ սպեղանի, դու մեռած ես: Ես սպանեցի քեզ, բայց դու խնայիր ինձ, Աստծո անունով և հորս, որին դու մահվան մատնեցիր, աղերսում եմ քեզ: (Սուսերը նրա առաջ նետելով🙂 Եվ տարաբախտ քրոջս անունով, որին սիրում էիր: Մեր վաղ տարիների ջերմ ընկերության…
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Մի լսիր նրան, տեր իմ, մի՛ խնայիր…
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Այո, ի՞նչ օգուտ, որ դու էլ կմեռնես, քանի որ ես արդեն մեռած եմ… Անիծվի հոգիդ, դո՞ւ էլ այդ էիր:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ – Նա՛, ամեն ինչ արքան արավ:
ԹԱԳՈՒՀԻ — Ի՜նչ եղավ որդուս: (Որդուն գիրկն առնելով🙂 Ինչո՞ւ շապիկդ արյունոտ է:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Պատահական քերծվածք է, մի անհանգստացիր, մայր իմ:
ԹԱԳՈՒՀԻ — Թույլ տուր թաշկինակովս կապեմ, անուշիկ որդի: Հե՜յ, ով կա, բժիշկ բերեք: Ես դեմ էի, այս մրցախաղին դեմ էի, այնպիսի մի նախազգացում ունեի, առավոտյան էլ արթնացա, պատուհանի լույսն աչքիս այլ կերպ երևաց… Թող, սիրելիս, սրբեմ արյունդ: Եվ արցունքնե՞րդ… Ի՞նչ է սա:
ԱՐՔՈՒՆԱՊԵՏԻ ՈՐԴԻ — Ավելի լավ է համբուրեք նրան վերջին անգամ, թագուհի, քանի շունչ կա վրան, քանի կենդան է դեռ: Ոչ մի բժիշկ չի փրկի նրան: Արքայի դավադրությամբ և իմ ձեռքով սպանված է նա: Սուսերը, որով վերք հասցրի, թունավոր էր, ձեր որդուն ապրելու վայրկյաններ են մնում:
Թագուհին ուշակորույս տապալվում է գետնին:
ՊԱԼԱՏԱԿԱՆՆԵՐ – Ի՞նչ եղավ թագուհուն: Տեսեք, նա ցած տապալվեց: Ի՞նչ է կատարվում այնտեղ: Այս ի՞նչ աղմուկ է: Ինչ-որ բան է կատարվում: Հրդե՜հ, հրդե՜հ…
Երևում են հրդեհի կարմիր բոցերը և կռվող զինվորները: Ամեն ինչ խառնվում է իրար:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Վեհապետ, դարպասները խորտակված են, ամեն ինչ վառվում է բոցերի մեջ:
ԱՐՔԱ — Գրողի ծոցը, այդպես էլ պիտի լիներ: Ո՞ւր է թագուհին: Ամբոխն իր ստոր ոխի մեջ սահման չի ճանաչում: Գտիր թագուհուն:
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ — Թագուհին ուշակորույս է կամ կաթվածահար:
ԱՍՊԵՏ — (արքայազնին՝ սուրը քաշելով): Որպեսզի ձեզ համոզեմ, որ խոսքս քամուն չեմ տալիս, ահավասիկ ես՝ թափառական ասպետս, պատրաստ եմ մարտը շարունակելու՝ հետիոտն կամ ձիով, որը կնախընտրեք:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Պարոն ասպետ, ողորմած տեր իմ, ձիով, անպայման ձիով, նժույգի վրա դուք անպարտելի եք, իսկ հետիոտն այս պարոնները թրերով այնպիսի հրաշքներ գործեցին, որ լեղիս ցամաքեց: Քիչ սպասեք, հիմա կբերեմ ձեր ձին և իմ ավանակը: Այստեղ մոտերքում են, ախոռում կապած, մի քիչ միայն սպասեք:
ԱՍՊԵՏ — Ոչ մի ձի, ձին թող մնա ախոռում, պալատում հեծյալ չեն մենամարտում, տհաս: Ըստ ասպետական սովորության՝ ես պարտավոր էի առաջարկել, դու մի կողմ քաշվիր:
Պալատականները մեջ ընկնելով՝ ցանկանում են ասպետին ու զինակրին հեռացնել ասպարեզից:
ԱՐՔԱ — Երդվում եմ թագովս, որ դեռ իմն է, չկա ավելի սարսռալի ու միաժամանակ զավեշտական տեսարան, քան ողբերգության ու կատակերգության մենամարտը: Ասպարեզ բացեք մարդասերների առաջ, թող կոտորեն իրար, դրանից կշահի միայն մարդասիրությունը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — (իր աոջև ցցված ասպետին մի կողմ հրելով, արքային): Շուտ ես հրճվում, շուն, ստոր կրքերի նողկալի ստրուկ-արքա, նզովից արմատ, արյունապիղծ լիրբ, եղբայր ու եղբայրասպան, քո սարքած բոլոր ուրախ խաղերն են մահով ավարտվում, այժմ խաղալու քո հերթն է: (Հետապնդելով🙂 Դե խաղա, դե խաղա՛…
ԱՐՔԱ — Օգնեցե՜ք, օգնեցե՜ք ինձ, բարեկամներ, նա խելագար է, նա անպայման կսպանի ինձ… (Իրերն ու մարդկանց ոտի տակ տալով՝ փախուստ է տալիս🙂 Հե՜յ, իմ մարդիկ, օգնությո՛ւն, հասե՛ք ինձ, թագավորությանս կեսը, ո՜ղջ թագավորությունս…
ԶԻՆԱԿԻՐ — Լսո՞ւմ եք, տեր իմ, արքան ինքն է առաջարկում: Աստված ձեզ զորավիգ, թափառական ասպետության փառք ու պարծանք, արդարությունը մեր կողմն է, թող Տերը շնորհի ձեզ հաղթանակը: Եվ Դանիո թագավորությունը մեր գրպանում կլինի, կեսը կամ լրիվ:
Արքայազնը հետապնդում է արքային, սակայն ամեն անգամ ասպետը ցցվում է նրա առաջ՝ կրծքով փակելով ճանապարհը:
ԱՍՊԵՏ — Ստոր մարդուկներ, խաղի քողի տակ մա՞րդ եք սպանում: Քանի ես ողջ եմ, թույլ չեմ տա, որ այսպես տմարդի վարվեն մի արքայի հետ, որն օգնություն է կանչում, և մերձավորներից ոչ մեկը չի հասնում նրան, այլ փախուստ են տալիս չորս կողմ՝ միայնակ թողնելով իրենց տիրոջը:
Որպես վահան գործածելով ասպետին՝ արքան թաքնվում է նրա ետևում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — (հարվածը հասցնելով): Ա՛ռ, ստացի՛ր սարքածդ դավի քո բաժինը:
Սուրը մխրճվում է ասպետի կրծքի մեջ: Արքայազնը ցանկանում է կրկնել հարվածը, բայց ուժ չի մնացել: Սուսերն ընկնում է ձեռքից:
ԱՍՊԵՏ — (ձեռքը վերքին): Այժմ ես կցանկանայի տեսնել այն մարդկանց, ովքեր չեն կամենում հավատալ, թե ինչ հսկայական օգուտ է բերում թափառական ասպետը: Կեցցե՛ թափառական ասպետությունը, երկրիս վրա ամեն բանից և ամենայն ինչից ամենավսեմը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ – Թշվառակա՛ն, ահա՛ կյանքիդ հանրագումարը: Անիրավության վրեժ լուծող, կյանքդ զոհաբերեցիր մեծագույն անիրավին ու սրիկային:
ԱՍՊԵՏ — Ես իմ առաջին շնչից ասպետ եմ ծնված և ասպետ կմնամ մինչև վերջին շունչս, իմ ականջն օգնություն կանչողների կողմն է, ով էլ լինի: (Հասկանալով, որ վերջը մոտ է🙂 Մոտ արի, զավակս, ահա այս մենամարտում մահացու վերք ստանալով՝ հրաժեշտ եմ տալիս կյանքին: Բայց ես իմ արյան գնով նվաճեցի այս թագավորությունը, բոլորն իրենց ականջներով լսեցին, թագավորն իր բերանով հայտնեց և սկզբում թագավորության կեսը, ապա ամբողջ թագավորությունը: Վերցրու, Դանիան քոնն է: Ես հոգիս ավետում եմ մաքուր ու հանգիստ խղճով, որ կատարեցի խոստումս և բազում չարչարանքներիդ համար, որ կրել ես որպես թափառական ասպետի զինակիր, քեզ վարձահատույց եմ լինում: Հիշիր, զավակս, ի՜նչ էինք մենք երազում թափառումների մեր դժնի ճանապարհներին այսքան տարի: Չմոռանա՛ս ոսկեդարը: Այս բազմաչարչար ու արյունով ոռոգուն հողի վրա պե՞տք է, ի վերջո, հաստատվի արդարությունը, առաջին հերթին արդարությունը բոլորի համար:
Զինվորների ու սպառազեն մարդկանց մի խառնամբոխ ներս խուժելով՝ զինաթափ է արել դիմադրողներին:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Որտե՞ղ է այդ անարգ թագավորը, մարդախոշոշ սրիկան: Որտե՞ղ է այդ ինքնակոչ տիրակալն ու արքայասպանը: Դռները փակել, ոչ մեկին դուրս չթողնել, ոչ թագավորին, ոչ էլ նրա ողջ պալատը: Արքայազնին ենք թագավոր ուզում: Սակայն ի՞նչ է կատարվել այստեղ, ի՞նչ դիակներ են…
ԱՐՔԱՅԱԶՆ – Ի՞նչ ռազմի շառաչ է սա…
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Զորքն է ապստամբ, պալատը նրանց ձեռքին է: Ամբոխն ու զորքը միաձայն ձեզ են թագավոր հռչակել:
- Արքային և նրա մերձավորներին պատրաստվում են պատժել հրապարակում:
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ – Մա՛հ արքային, մա՛հ արքային: Կախաղաննե՛ր, կախաղաննե՛ր: Իսկ ո՞վ է լինելու մեր նոր արքան, արքայազնը մահացավ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — (ամբոխի միջից դուրս գալով): Ես այստեղ եմ, պարոնայք: Ես եմ ձեր նոր արքան կամ կիսարքան: Ուրիշ տեղ մի փնտրեք: Տեղ տվեք, խնդրեմ:
Ամբոխը ծիծաղում է նրա ամեն խոսքից հետո:
ԶԻՆԱԿԻՐ — (իր առջև բազմությունը տեսնելով՝ ընկրկում է): Բռռռ…
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ — Ոչ մի մեղավոր չպիտի փրկվի: Ես արդարություն եմ պահանջում, կախաղաննե՛ր, կախաղաննե՜ր բոլորի համար:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ժողովուրդ, երդվում եմ աղքատի իմ պատվով, ես եմ ձեր նոր թագավորը: Իմ տերը հենց նոր մենամարտում նվաճեց այս երկիրը և նվիրեց ինձ: Մեր մեջ վաղուց կար այդ պայմանավորվածությունը:
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ — (զվարճանալով): Ինչպե՞ս նվաճեց… արքային սպանելո՞վ երևի:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ոչ, հակառակը: Նրան մահից փրկելով:
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ — Լավ է խոսում, թող դա լինի թագավոր: Նա մեզ նման մեկն է: Թող մեզ նման մեկը լինի թագավոր:
ԱՐՔԱ — Մի խելագար մյուս խելագարին է նվիրում այն, ինչն իրեն չի պատկանում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Բայց հենց դուք, ձերդ նախկին գերազանցություն, ձեր բերանով, երբ նեղն էիք, թագավորության կեսը, ապա ամբողջությամբ խոստացաք:
ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ — Սա նա չէ՞, որ տկճորով գինի տվեց: Թող լինի թագավոր: Թող լինի՛: Բայց սրանից սխտորի հոտ է գալիս: Թող լինի թագավոր սխտորի հոտով:
ՍԵՎԱԿԱՊ ԶԻՆՎՈՐ — Տեր իմ, մի՞թե ինձ չեք հիշում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ինչպես չեմ հիշում, ապիկար, ղու չէի՞ր, որ գինիս խմեցիր, հետո գլխիս դրեցիր տատասկներից հյուսած պսակը:
ՍԵՎԱԿԱՊ ԶԻՆՎՈՐ — Այո, ես էի, և ձեռքս արդեն սովորել է թագադրության, գլուխդ մոտ բեր, ձերդ ամենանորին գերազանցություն, սա իսկական թագ է, զուտ ոսկուց և ադամանդակուռ: (Արքայի գլխից թագը վերցնելով՝ դնում է զինակրի գլխին🙂 Չկարծես՝ քո բարությունը մոռացվել է: Ահա, ստացիր Դանիո թագը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Մի թաս գինու փոխարեն թա՞գը:
ՍԵՎԱԿԱՊ ԶԻՆՎՈՐ — Ոչ, իհարկե: Ամբողջ թագավորությունն էլ հետը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Դանիա՞ն:
ՍԵՎԱԿԱՊ ԶԻՆՎՈՐ — Այո՜: Չկարծես՝ դանիացիք երախտամոռ մարդիկ են: Մի ժամանակ հարբած, այժմ շատ լուրջ թագադրում եմ քեզ: Ո՛ղջ եղիր, թագավորդ Դանիո…
Կատակը բոլորին դուր է գալիս, մարդկային ծովն ալեկոծվում է, գլխարկներ են վեր նետում:
ՍԵՎԱԿԱՊ ԶԻՆՎՈՐ — Խոսիր, ձերդ գերազանցություն, ժողովուրդը քեզ է սպասում:
ԶԻՆԱԿԻՐ — (թագը գլխին): Մարդիկ… (Սպասում է, մինչև լռություն է տիրում🙂 Զինվորներ, կնանիք, ժողովուրդ: Երբ պատերազմ է լինում, թագավորները մի բերան գոռում են, որ հայրենիքը վտանգի տակ է, պետք է պաշտպանել, բոլորիս ուղարկում են կռվելու, որ մեռնենք ու արյան գնով պաշտպանենք հայրենիքը: Իսկ ո՞րն է հայրենիքը: Ձորերը, հարթավայրերը, սարերը, գետերը, արտերը, արոտները, ագարակները, մեղուները, ծիածանը, լճերը, օվկիանոսը, դա է, մեռնեմ նրա արևին, դա է հենց հայրենիքը, որ բոլորի նա է, և նրա համար մենք պատրաստ ենք մեռնելու: Բայց երբ պատերազմն ավարտվում է, պարզվում է, որ ոչինչ մերը չէ, ոչ արոտավայրերը, ոչ արտերը, ոչի՛նչ, դրանք իրենց տերերն ունեն, որ տեղներից էլ չեն շարժվել: Ստացվում է, հայրենիքը մեռնելու համար մերն է, ապրելու համար՝ նրանցը: Եթե մարդիկ ենք, բոլորս ենք մարդիկ: Իսկ ոսկեդարում…
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ — Ո՞վ է այս մարդը, որ խոսում է: Ասում են՝ սա մեր նոր արքան է: Դա այն ավանակի տերը չէ՞: Այն ավանակի տերն է, հիմա էլ մեր բոլորի տերն է լինելու: Սա այն խեղկատակը չէ՞, որ բոլորին ծիծաղեցնում է: Մի՞թե նա այժմ էլ նույնը չի անում… Ես արդարություն եմ պահանջում, ոչ մի մեղավոր չպիտի փրկվի, կախաղաննե՛ր, կախաղաննե՜ր…
ԶԻՆԱԿԻՐ — (վերջին գոռացողին): Պարոն արդար, քանի՞ կախաղան:
ՔԱՂԱՔԱՑԻ — Տասնյակ, հարյուրավոր, հազարավո՛ր…
ԶԻՆԱԿԻՐ — Պարոն, ձեր արդարությունը չափ ու սահման չունի, մի՞թե ինքներդ ձեզ էլ եք կախելու… Բռոռ, մարդիկ, նորից դողս բռնեց:
Արքային տանում են դեպի կառափնարան: Մի քանիսը զինակրին ուսերին առնելով՝ շարժվում են նույն ուղղությամբ:
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ – Ապրի՛ արքան, երկար արև արքային: Մա՛հ արքային, մա՛հ արքային: Երկար արև՛ արքային: Մա՛հ արքային:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Ո՞ր արքային՝ մահ, ո՞ր արքային՝ արև:
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ – Մա՛հ արքային: Երկար արև արքայի՛ն: Կառափնարա՛ն, կառափնարա՛ն: Հենց հիմա, անմիջապես, իսկույն գլխատե՛լ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — (մարդկանց ուսերից ցած նետվելով): Թողեք ինձ, թողեք ինձ, ես ոչինչ չեմ ուզում, ոչ թագավորություն, ոչ գահ, ոչ երկար արև և ոչ էլ կառափնարան: (Թագն ամբոխին նետելով🙂 Ամեն ինչ ձեզ լինի: (Չորեքթաթ մարդկանց ոտքերի արանքը խցկվելով՝ ծլկում է🙂
ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՓՈՐ ԶԻՆՎՈՐ — (արքայի շլինքից բռնելով): Արի, տեր իմ, իմ գործը մեռել թաղելն է: Ասում էի, չէ՞, ես նորին գերազանցություն թագավորի գերեզմանափորն եմ:
Զինամարտի սրահը:
ԱՍՊԵՏ — (հազիվ է մնում ոտքի): Ցանկանում եմ վերջին անգամ խոսել ձեզ հետ, մարդիկ… Եթե կյանքի այլևայլ պայմաններում ձեր արժանապատվությունը վիրավորեն և ոտնահարեն այս աշխարհի մեծամեծերը կամ նրանք, որոնց կամքից է կախված ձեր ու ձեր երեխաների տխրությունն ու ուրախությունը, եթե ձեզ միայնակ ու լքված զգաք, իմացեք, որ ասպետը ձեզ հետ է, որ իմ սրտից մի մասնիկ ապրում է ձեր մեջ, բարձրացրեք հպարտությամբ ձեր գլուխը և դարձյալ ձեզ մարդ զգացեք, մի ցույց տվեք, որ ստորացրին ձեզ, որ կարողացան դա անել: Բարձր, բա՛րձր պահեք ձեր գլուխը, մարդ զգացեք ձեզ՝ հակառակ ամենքի և հակառակ ամեն ինչի… (Չի կարողանում շարունակել🙂
Ներս է վազում զինակիրը և ընկնող ասպետի մարմինը գրկելով՝ պառկեցնում է, նրա գլուխը դնում իր ծնկանը:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Առաջին անգամը լինելով, տեր իմ, զղջում եմ, որ լսեցի ձեզ ու վազեցի հրապարակ, երբ ասացիք, թե կարող եմ թագը ձեռքիցս բաց թողնել: Սակայն ի՜նչ ողորմելի բան է թագավոր լինելը, տեր իմ, ո՞ւմ է պետք դա: Ի՞նչ է կատարվում այնտեղ, չեք պատկերացնի, շունը տիրոջը չի ճանաչում, մեկի աչքը դուրս գա, մյուսը կասի՝ տուր տանեմ մեր կատվին: Մեր ի՞նչ բանն է թագավոր լինելը: Չկա և չի լինելու այն իշխանությունը, որ հավասար բոլորի սրտով լինի, երկնային արքայությունից անգամ դժգոհներ կլինեն: Երբ ես ասացի, որ իրենց արքան եմ, բարձրացա վեր, որ ժողովուրդն ինձ տեսնի, վերևից որ չնայեցի՝ ներքևում բաց բերաններ էին, տասնյակ հազարավոր բաց բերաններ, և բոլորի կոկորդից նույնն էր ժայթքում՝ մահ, մահ, մահ, կախաղան, կառափնարան: Վախենալու էր, տեր իմ, ատելության այդ ծովը: Վաղը հենց այդ նույն ձևով իմ մահն են պահանջելու: Հազիվ փրկվեցի գահից ու մահից, բայց ետևիցս վազում էին: Ոչ, այդ գործը մեզ համար չէ: Իմ խելքը մենակ մի բան է կտրում՝ վարել, մշակել հողը, էտել խաղողի որթերը և ոչ թե օրենքներ հրատարակել ու պետություն կառավարել, և ինձ ավելի վայել է մանգաղ բռնել ձեռքիս և ոչ թե գայիսոն:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — (պառկած է՝ գլուխն ընկերոջ ծնկներին): Մեռնում եմ վրեժս չլուծած: Սակայն մահից վատթարը՝ վատթար անունով ապրելն է, և թող դա էլ լինի նրա դատը:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Ժամանակը ճիշտ ժամանակին կատարել է իր վճիռը: Արքան դատապարտված է ու պատժված:
ԱՍՊԵՏ — Ո՞վ է այստեղ հառաչում անուժ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Մահամերձ արքայազնն է, տեր իմ:
ԱՍՊԵՏ — Գիտեմ, որ ինձ ապրելու վայրկյաններ են մնում, բայց դու հարցրու նրան, թե ինչ վիշտ ունի և ինչով կարող է թափառական ասպետը օգնել նրան: Ես պատրաստ եմ:
ԶԻՆԱԿԻՐ — Դա այն մարդն է, տեր իմ, որի սրից այժմ դուք մահանում եք:
ԱՍՊԵՏ — Նորից կրկնեմ, թափառական ասպետին պարտ ու պատշաճ է օգնել տկարին՝ ուշ դարձնելով նրա տառապանքների, ոչ ոճիրների վրա:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Եթե պատմելու լինես, պատմիր այնպես, ինչպես տեսար: Ու եթե կարող ես, իմ տարաբախտ մոր համար կարեկցանքի ու ներման խոսքեր գտիր: Եթե կարող ես, եթե գտնվի…
ԱՍՊԵՏ — Այդ ձայնն անասելի ալեկոծում է հոգիս և բզկտում է սիրտս: Ի՜նչ վշտի տեր պիտի լինի մարդ… Ես պետք է օգնության հասնեմ նրան:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — Ո՞վ է այստեղ հեծեծում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆԻ ԸՆԿԵՐ — Ասպետն է, տեր իմ, որին դուք փորձանքով մահացու վերք հասցրիք:
ԱՍՊԵՏ — (փորձում է ձեռքը մեկնել): Ուզում եմ օգնել, բայց ներեցեք, բարեկամս, ձեռքս չի ենթարկվում: Ի՞նչ պիտի լինի մարդկության օրն առանց թափառական ասպետների: Ահա, ափիցս ընկավ սուսերս…
Հրապարակի մարդիկ աստիճանաբար այստեղ են լցվում: Թագը թևի տակ, բոլորի առջևից մտնում է սևակապ զինվորը, նրա կողքին գերեզմանափորն է: Ինչ—որ մեկին են փնտրում:
ԱՐՔԱՅԱԶՆ — (ձեռքը մեկնելով): Ահա իմ ձեռքը… (Հանգչում է🙂
ԱՍՊԵՏ — (ձեռքը մեկնելով): Շատ կցանկանայի օգնել, բայց… ահա… (Հանգչում է🙂
ԶԻՆԱԿԻՐ — Այդ ի՞նչ եք անում, պարոն ասպետ, իմ սիրելի ողորմած տերս, մի՛ մեռեք, ամենամեծ խելագարությունը մեռնելն է: Ի՜նչ անիմաստ է աշխարհն առանց ձեզ: Ելեք, տեր իմ, ելեք գնանք աշխարհով մեկ թափառելու ու նորից փնտրելու այն, ինչը միշտ փնտրել ենք, և ինչն անհնարին է գտնել… Վայ ինձ, վա՜յ ինձ…
Գերեզմանափորը մատով ցույց է տալիս զինակրին: Սևակապ զինվորը գաղտագողի, ասես կարող է փախցնել, ժպիտը դեմքին, մոտենում և թագը դնում է զինակրի գլխին:
ԶԻՆԱԿԻՐ — (թագը շոշափելով): Վայ ինձ, վա՜յ ինձ…