Արա ՎԱՀՈՒՆԻ / «ՇԱՆ ԿՅԱՆՔ»
Արա ՎԱՀՈՒՆՈՒ «ՇԱՆ ԿՅԱՆՔ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2001-2002 թ.թ., թիվ 4-5-ում
Արա ՎԱՀՈՒՆԻ
ՇԱՆ ԿՅԱՆՔ
Գործող անձինք
ՔՈՒՉԻԿ — շուն, բանաստեղծ
ՏԵՐ — Քուչիկի տերը, մտավորական
ԲԱՍԱՐ — Քուչիկի դասընկերը, մտավորական
ՀԱՍԱՐ — Քուչիկի կաթնեղբայրը, զորացրված սահմանապահ
ՀՌԻՓՍԻԿ — լրագրող
ՊՈՒՊՍԻԿ — Հռիփսիկի շունը
ԱՍԼԱՆ — քննադատ Ղափլանի եղբայրը
ՏՈՒԶԻԿ – Ասլանի կինը
ԶԱՆԳԻ
ԶՐԱՆԳԻ
ՀՐԱՑԱՆԱՎՈՐ ՄԱՐԴ
ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ ԱՌԱՋԻՆ
ԱՌԱՋԻՆ ՊԱՏԿԵՐ
Բեմի կենտրոնում Քուչիկի բունն է, որի կամարաձև անցքով մարդը չորեքթաթ կարող է ազատ ելումուտ անել։ Բեմի ձախ անկյունում երևանյան բակերին բնորոշ՝ բերնեբերան լցված աղբաման է։
Ներս է մտնում Քուչիկի տերը՝ քարշ տալով շղթայակապ Քուչիկին։
ՏԵՐ – Սրանից հետո այստեղ վեր կընկնես ու տունը կհսկես։ (Շղթան կապելով։) Մեկ էլ քեզ չտեսնեմ պարապ-սարապ թրևելիս ու սրա-նրա վրա վայրահաչելիս։
ՔՈՒՉԻԿ — (գռմռալով)։ Ես ոչ հաչում եմ, ոչ էլ վայրահաչում։
ՏԵՐ – Բա ի՞նչ զահրումար ես անում։
ՔՈՒՉԻԿ – Ես իմ բանաստեղծություններն եմ արտասանում։
ՏԵՐ – Ի՞նչ… էս քնձռոտին տեսեք, գլխիս բանաստե՜ղծ է դարձել ու իր ոռնոցների ու հաչոցների անունն էլ արտասանություն է դրել։
ՔՈՒՉԻԿ — Եթե իմ բանաստեղծությունները քեզ դուր չեն գալիս, ինչ արած, ճաշակին ընկեր չկա։
ՏԵՐ — Եթե դու բանաստեղծ լինեիր, այդքան երկար չէիր ոռնա, այլ կարճ-կարճ տողերով ու հանգերով կհաչայիր։ Իսկ դու արձակագրի նման հատորներով ես ոռնում: Բանաստեղծի՜ս նայեք: Քնձռո՛տ շուն: (Շանը ուժեղ հարվածում է:)
ՔՈՒՉԻԿ – Խփի՛ր, խփի՛ր, դրանով ապացուցում ես, որ ես իրոք մեծ բանաստեղծ եմ, որովհետև բոլոր բանաստեղծներն էլ հալածված են եղել:
ՏԵՐ – Ձենդ կտրելո՞ւ ես, թե՞ չէ:
ՔՈՒՉԻԿ – Ես ձայնս կկտրեմ, բայց երբ սատկեմ, նոր կհասկանաք, թե ի՛նչ բանաստեղծ կորցրիք:
ՏԵՐ – Չէ, երևում է, այս մեծամիտ շանը լռեցնելու համար բերանին դնչկալ պիտի դնեմ:
ՔՈՒՉԻԿ – Այ, դրանով լրիվ կապացուցես, որ իրոք մեծ բանաստեղծ եմ, որովհետև դուք ձեր բանաստեղծների բերանները միշտ էլ փակել ու դնչկալ եք դրել, անհնազանդներին էլ այլախոհ եք անվանել:
ՏԵՐ – (ծիծաղելով): Պա՜Հ, պա՜հ, այլախոհիս տեսեք: Աչքներս լույս՝ դիսիդենտ շուն էլ ունեցանք: (Հեռանում է:)
ՔՈՒՉԻԿ – Գնա՜, գնա՜… մարդը միշտ էլ մարդ, տերն էլ՝ տեր է մնում: Հենց ճշմարտությունն ես ասում, իսկույն ականջներն են փակում ու փախչում: (Սկսում է քորվել:) Այս անպետք լվերն էլ այնպես են վրա տվել,
կարծես տիրոջս հետ խոսքները մեկ են արել։
Ներս են մտնում Հասարն ու Բասարը։
ՀԱՍԱՐ – Չմտնե՞նք Քուչիկի մոտ, մի երկու խոսք հաչանք։
ԲԱՍԱՐ — Մեծ հաճույքով, մանավանդ, վաղուց նրան չեմ տեսել։ Այն օրվանից, երբ ճանաչված բանաստեղծ դարձավ, սկսեցի նրանից խուսափել, որ չմտածեն, թե նրա փառքին եմ քսմսվում։ Ո՞ր մեկին բացատրես, որ մենք թուլա հասակից ենք իրար ճանաչում։
ՀԱՍԱՐ — Իզուր ես այդպես մտածել, փառքը նրան չի փչացրել, նույն հասարակ շունն է մնացել։
ՔՈՒՉԻԿ — Մոտեցե՜ք, իմ մանկության ընկերներ ու իմ լավ բարեկամներ։ Մոտ եկեք ու ձեր տառապյալ եղբորը գրկեք։ (Ողջագուրվում են։) Նայեք իմ շղթաներին ու կհասկանաք, թե մարդիկ ազատ միտքն ու բանաստեղծներին ինչպես են գնահատում։
ՀԱՍԱՐ — Ո՞ր սրիկան է համարձակվել մեր ցեղի պարծանք Քուչիկի վզին շղթա գցել։
ՔՈՒՉԻԿ — Տերերից բացի էլ ո՛վ կարող է բանաստեղծներին շղթայակապ անել։ Իսկ դո՞ւ ինչու ես լռում, իմ դպրոցական ընկեր։
ԲԱՍԱՐ — Կարծում էի, քեզ շքեղ առանձնաբնում, մեդալներով զարդարված կրծքով ու գեղեցիկ երկրպագուհիներով շրջապատված կտեսնեմ, բայց ինչ հիմա եմ տեսնում, իմ թշնամի շներին ու նույնիսկ կատուներին չէի ցանկանա։
ՀԱՍԱՐ — Ճիշտն ասած, միայն դու չես այդ վիճակում, Քուչիկ ջան, իմ տիրոջն էլ են շղթայակապ արել։
ՔՈՒՉԻԿ — Նա է՞լ է բանաստեղծ։
ՀԱՍԱՐ — Ոչ, մսագործ է, բայց նրա շղթան ավելի ծանր ու հաստ է։ Միակ տարբերությունն այն է, որ ոսկուց է։ Այնպես որ, իմացած եղիր, մեր տերերին էլ են շղթայում, ու նրանք էլ մեզ պես տառապում են։
ՔՈՒՉԻԿ — Զարմանալին այն է, որ այսքանից հետո էլ շարունակում եմ տիրոջս սիրել։ Կարելի է ասել, որ նրա հետ անբացատրելի և անդիմադրելի շան սիրով եմ կապված։
ԲԱՍԱՐ — Այ, հենց դա քեզ խորհուրդ չէի տա։ Մարդիկ մեր սիրուն և կապվածությանը միշտ էլ երախտամոռությամբ են պատասխանել։
ՔՈՒՉԻԿ — Լավ, եղբայրներ, հիմա էլ եկեք մեր շան կյանքից խոսենք։
ԲԱՍԱՐ — Քուչիկ ջան, տիկինդ ո՞ւր է, ինչո՞ւ չի երևում։
ՔՈՒՉԻԿ — Էհ, Բասար ջան, դարդերս իրար մի խառնիր, մի ամիս առաջ սիրեկանի հետ փախավ։
ԲԱՍԱՐ – Ի՞նչ ես ասում։
ՀԱՍԱՐ — Ի՜նչ խայտառակություն… բայց ինչո՞ւ։
ՔՈՒՉԻԿ — Նա էլ տիրոջս նման համոզված էր, որ ես բանաստեղծ չեմ, բայց ոչ թե՝ որ շատ եմ հաչում, այլ որ՝ քիչ եմ բերում։ Նա էլ, շատերի նման, հոգևորը թողած՝ միայն նյութականի ետևից էր ընկել… Եվ իմ քնարը ընդամենը մի չնչին ոսկորի հետ փոխեց։
ԲԱՍԱՐ — Ցավալի է, շատ ցավալի է:
ՔՈՒՉԻԿ — Այնպես որ, բարեկամներս, ձեր առաջ լքված, պատվազուրկ ու կոտոշավոր շուն է կանգնած։
ԲԱՍԱՐ — Քուչիկ ջան, շատ մի վշտանա, միայն դու չես այդ վիճակում, անցյալ օրն էլ տիրոջս կինը փախավ։ Կինը միշտ էլ կին է մնում, հենց կերը պակասում է՝ ուրիշին է գտնում։
ՀԱՍԱՐ — Ճիշտն ասած, իմ վիճակն էլ մի վիճակ չէ, ես էլ եմ ուզում գլուխս առնել ու կնոջիցս փախչել։
ԲԱՍԱՐ – Ինչո՞ւ, քո կերն է՞լ է պակասել։
ՀԱՍԱՐ — Ոչ, այդ շան կծածը առավոտից իրիկուն ինձ անասուն է անվանում։
ԲԱՍԱՐ — Ինչո՞ւ է քեզ նման կրթված ու վարժեցված շանը այդպես անվանում։
ՀԱՍԱՐ — Որովհետև անասնաբույժի մոտ եմ բուժվում։
ԲԱՍԱՐ — Ոչինչ, սրտիդ մոտ մի ընդունիր, իմ տերը անասնաբույժի մոտ չի բուժվում, բայց նրա կինն էլ է նրան անասուն անվանում։
ՔՈՒՉԻԿ — Տղերք, ինչպես տեսնում եմ, ինչքան վատ բան կա, մեր տերերից ու տիրուհիներից ենք սովորում։
ԲԱՍԱՐ — Իզուր չէր ողորմածիկ պապս ասում՝ կին ընտրելուց առաջ նրանց տերերի ու տիրուհիների յոթ պորտն ուսումնասիրեք՝ նոր ամուսնացեք։
ՄԻԱՍԻՆ — Օ՜ֆ, օ՜ֆ… չգիտե՜մ, չգիտե՜մ…
ԲԱՍԱՐ — Դե լավ, Քուչիկ ջան, մենք գնանք, օրը կես դառավ, տեսնենք, որտեղից ենք մի բան ճարելու, որ փորներս լցնենք։
ՀԱՍԱՐ — Մնաս բարով չեմ ասում, շուտով նորից կանցնենք։
ՔՈՒՉԻԿ — Հա, տղերք ջան, ինձ չմոռանաք: Այսօրվանից հետո ամբողջ օրը բնումս եմ լինելու։ (Վզի շղթան ցույց տալով։) Էլ ո՞ւր պիտի գնամ։
Հասարն ու Բասարը գնում են:
ՔՈՒՉԻԿ — Տիրոջս թվում է, որ եթե ինձ շղթայեց, ապա լռեցրեց։ Բոլոր տերերի նման նա էլ չի հասկանում, որ բանաստեղծներին անհնար է լռեցնել։ Նա չգիտի, որ իմ բնում, ինչպես մարդիկ իրենց գրասեղանների առաջ, իմ հուշերը կգռմռամ, որպեսզի մեր լակոտներն ու բալաներն իմանան, թե ինչ անարդար ժամանակներում ենք ապրել և ի՛նչ դաժան հալածանքների ենք ենթարկվել։
ԵՐԿՐՈՐԴ ՊԱՏԿԵՐ
Հասարն ու Բասարը մոտենում են բակի աղբարկղին, սկսում ԵՆ քչփորել։
ՀԱՍԱՐ — Էս աղբարկղը քրքրենք, երևի ուտելու մի բան ճարենք։
ԲԱՍԱՐ — Ոչինչ էլ չես ճարի, այս թաղում միայն մտավորականներ են ապրում։ Իսկ նրանք միայն հոգևոր սնունդով են սնվում։ Դրանով փոր չես լցնի։
Դադարից հետո։
ՀԱՍԱՐ — Հը, բան գտա՞ր։
ԲԱՍԱՐ – Չէ, իսկ դո՞ւ։
ՀԱՍԱՐ — Առայժմ գտածս հոգևոր սնունդ է։
ԲԱՍԱՐ — Իսկ դու խորքում փնտրի։
ՀԱՍԱՐ — Փնտրում եմ… պարզվում է, այդ հոգևոր սնունդ ասվածը դատարկություն է։
Շարունակում են փնտրել։
ԲԱՍԱՐ — Զարմանալի է, բայց ես ձկան կրծած պոչ եմ գտել։
ՀԱՍԱՐ — Ավելի զարմանալի է, բայց ես էլ կրծած ոսկոր եմ գտել։ Պարզվում է, այս մտավորականները երբեմն-երբեմն ինչ-որ բան են ուտում։
ԲԱՍԱՐ — (զզվանքով նայելով ձկան պոչին)։ Բայց ես ձուկ չեմ սիրում։
ՀԱՍԱՐ — Իսկ ես շատ եմ սիրում։
ԲԱՍԱՐ — Դե որ այդպես է, արի բարտեր անենք։
ՀԱՍԱՐ – Բարտերն ի՞նչ է։
ԲԱՍԱՐ — Դու քո ոսկորը տալիս ես ինձ, ես էլ ձկան պոչն եմ քեզ տալիս։ Դա էլ կոչվում է բարտեր։
Փոխանակում են ձկան պոչն ու ոսկորը և սկսում կրծել։
ՀԱՍԱՐ — Ասում են՝ արտասահմանցի մեր ցեղակիցները մարդասիրական օգնություն են ուղարկել։
ԲԱՍԱՐ — Ի՞նչ են ուղարկել։
ՀԱՍԱՐ — Իրենց կրծած ոսկորները։
ԲԱՍԱՐ — Իսկ լսե՞լ ես, ասում են, քաղաքի աղբամանները մեզ են սեփականաշնորհելու։
ՀԱՍԱՐ — Աչքներս լո՜ւյս։ Այ, կտեսնես, անմիջապես շների մաֆիաներ կառաջանան։
Դադար։
ՀԱՍԱՐ — Դու մեր բոլուկի Շեկոյին հիշո՞ւմ ես։
ԲԱՍԱՐ — Հա, բայց վաղուց է, որ չի երևում։
ՀԱՍԱՐ — Վերջերս նրան Դիլիջանի աղբանոցներում են տեսել։
ԲԱՍԱՐ — Տեսնո՞ւմ ես այդ քնձռոտին… ամառանոց էլ է գնում։
Շարունակում են կրծել։
ՀԱՍԱՐ — Իսկ հիշո՞ւմ ես, անկախությունից առաջ մեր աղբամանները ի՜նչ առատ էին։
ԲԱՍԱՐ — Հիշում եմ, շատ լավ եմ հիշում։ Իսկ դու հիշո՞ւմ ես, որ այն օրերին ոչ միայն հաչալ, անգամ գռմռալ չէր թույլատրվում։
ՀԱՍԱՐ — Հիշում եմ, լավ եմ հիշում։ Բասար ջան, կշտացա՞ր։
ԲԱՍԱՐ — Սա ոչ թե ուտել էր, այլ ծոմ էր։
ՀԱՍԱՐ — Ծոմ ասացիր՝ հիշեցի։ Դու մեր բոլուկի Սևոյին հիշո՞ւմ ես։
ԲԱՍԱՐ — Շատ լավ, ի՞նչ է պատահել։
ՀԱՍԱՐ — Ինձ թվում է՝ հավատացյալ է դարձել։
ԲԱՍԱՐ — Ո՞վ, այդ կատաղա՞ծը… ծիծաղելի բաներ ես հաչում։
ՀԱՍԱՐ — Բա ինչո՞ւ անընդհատ վանքերի աղբամանների շուրջն է պտտվում։
ԲԱՍԱՐ — Հետո՞ ինչ, մեր Ռիժիկն էլ անցյալ օրը մի տերտերի էր կծել, ուրեմն նա էլ աթեի՞ստ է դարձել։ Էհ, ի՛նչ ասեմ, թացը չորի հետ այնպես է խառնվել, որ ինչքան էլ գլուխ կոտրես, միևնույն է, բան չես հասկանա: Լավ, արի մի քիչ էլ փնտրենք, գուցե բախտներս բերի ու մի բան գտնենք։
ՀԱՍԱՐ — Փորձենք։ Փորձը փորձանք չէ։
Նորից սկսում են աղբը քչփորել: Նրանց են մոտենում տեր և տիկին Ասլան ու Տուզիկ շները։
ԱՍԼԱՆ — Բարև ձեզ, տղերք, թույլ կտա՞ք, որ ես և տիկինս ձեր աղբամանից մի քիչ օգտվենք։
ԲԱՍԱՐ — Խնդրեմ, հյուրը աստծունն է, ինչքան ուզում եք՝ օգտվեք, իհարկե, եթե բան գտնեք։ Ճիշտն ասած, մենք բան չգտանք և արդեն ուզում էինք տուն գնալ։
ՏՈՒԶԻԿ — Տեսնո՞ւմ ես, թամբալ, նրանք արդեն իրենց գործը վերջացրել, տուն են գնում, իսկ դու նոր ես տնից դուրս գալիս։
ԱՍԼԱՆ — Կնիկ, ամոթ է, ձայնդ կտրի ու կամաց հաչա, ի՞նչ ես օտար շների մոտ տեսարան սարքում։
ՏՈՒԶԻԿ — Չեմ կտրի, այնքան պիտի հաչամ, մինչև խելքդ գլուխդ հավաքես։ Մոռացե՞լ ես, որ կին ու ընտանիք ունես, որ տանը վեց սոված լակոտ քեզ են սպասում։
ԱՍԼԱՆ – Ես մեղավո՞ր եմ, որ առավոտից լեզուս հանած՝ քաղաքի բոլոր աղբամանները ոտնատակ եմ տվել, ու բոլորն էլ դատարկ են եղել։
ՏՈՒԶԻԿ — Դատարկ են եղել, որովհետև մինիստրի նման ես տնից դուրս գալիս, էս ուշ ժամին ա՞ղբ կմնա։ Հիմա քաղաքն այնքան է մուրացկաններով լցվել, որ մի քիչ ուշացար՝ էլ բան չես ճարի։
ԱՍԼԱՆ – Ա՛յ կնիկ, հասկացիր, քաղաքը դատարկվել է, մարդ չի մնացել, որ աղբ էլ լինի։
ՏՈՒԶԻԿ — Բա ո՞ր գրողի ծոցն են այդ մարդիկ կորել։
ԱՍԼԱՆ — Լավ կյանքի ձեռից բոլորը թողել ու արտասահման են փախել։
ՏՈՒԶԻԿ — Ինչ է, նրանք աղբն է՞լ են հետները տարել։
ԱՍԼԱՆ — Չէ, ո՞նց չես հասկանում, աղբոտողներն են փախել, աղբոտողնե՜րը։ (Հասարին ու Բասարին.) Տղերք, սրան մի խելք հասկացրեք։
ԲԱՍԱՐ — Տիկին, ձեր ամուսինը ճիշտ է ասում։
ՏՈՒԶԻԿ — Դե, դուք էլ այդտեղ ձայններդ կտրեք, ձրի հաչացող փաստաբաններ ինձ պետք չեն։
ԲԱՍԱՐ — (վրդովված)։ Տիկի՛ն…
ՏՈՒԶԻԿ — Ի՞նչ տիկին, տիկինի հողը բոլորիդ գլխին, և առաջին հերթին, այ, սրա գլխին… (Ամուսնու դեմքին չանչ է անում։) Երբ սրա տերն արտասահման էր գնում, ինչո՞ւ այս ոչուփուչը նրա հետ չգնաց ու մեզ էլ հետը չտարավ։ Հը, ի՞նչ է, տիկինը ճիշտ չի՞ ասում, եթե գնացած լինեինք, հիմա այս դատարկ աղբամանների հույսին չէինք մնա։
ԲԱՍԱՐ — Բայց ինչո՞ւ է ձեզ թվում, որ այնտեղ առատ ու լի աղբամաններ են ձեզ սպասում։
ՏՈՒԶԻԿ — Ինչքան էլ առատ չլինեն, այսքան աղքատ չեն լինի, այսպիսի աղքատություն աշխարհի ոչ մի երկրում չես տեսնի։
ՀԱՍԱՐ — Բայց, տիկի՛ն, ոչ բոլորը կարող են առատ աղբամանների համար իրենց հայրենիքը լքել։
ՏՈՒԶԻԿ — Հայրենիքը այնտեղ է, որտեղ առատ աղբամաններ կան, հասկացա՞ք, սոված ու սուտ վայրահաչող հայրենասերներ։
ՀԱՍԱՐ — Տիկին, շատ տարօրինակ բաներ եք ոչ թե խոսում, այլ հաչում։ Եթե բոլորը գնան, ի՞նչ կստացվի։ Բավական չէ, որ ձեր տիրոջ տունը դատարկվեց, ուզում եք, որ ձեր տունն է՞լ դատարկվի։ Չէ՞ որ այս անտեր երկրում մեկը պետք է, որ մնա իր բնում։
ՏՈՒԶԻԿ — Դե, մնացեք ձեր բներում ու սոված սատկեք։
ԲԱՍԱՐ — Տիկին, ես ներողություն եմ խնդրում միջամտության համար, բայց Հասարը շատ ճիշտ է հաչում։ Ամեն շուն չէ, որ կարող է առատ աղբամանի համար հայրենիքը լքել։ Միայն ցեղական շները կարող են ուր ասես՝ գնալ, ում լափն ասես՝ լափել և ում դռանն ասես՝ հաչել։ Նրանք իրենց հայ տերերից ի՞նչ ես լսել ու տեսել, որ հայրենիք սիրեն։ Նրանց լսածը մի՞թե սա չի եղել. «Рексик, иди сюда! Рексик, иди туда! Мопсик, ложись! Мопсик, дай лапу!» Իսկ մեզ նման անտեր շների հետ նրանք միշտ էլ հայերեն են խոսել ու միայն իրենց հարազատ լեզվով են մեզ ասել. «Ռադդ քաշի՛ր, անտեր շուն» կամ էլ՝ «Կսատկացնե՛մ, քնձռոտ շուն»։ Դրա համար էլ միակ հայրենասերներն այսօր ԱՆՏԵՐ ՇՆԵՐՆ ԵՆ։
ԵՐՐՈՐԴ ՊԱՏԿԵՐ
Նույն բակն է։ Շղթայակապ Քուչիկը, բնում պառկած, գռմռում է իր հուշերի վրա։ Գալիս են Հասարն ու Բասարը։
ՀԱՍԱՐ, ԲԱՍԱՐ — Բարև, Քուչիկ ջան։
ՔՈՒՉԻԿ — Ա՜յ, հազար բարև։ (Ողջագուրվում են։) Էս ո՞ւր էիք, տղերք, ինչո՞ւ չէիք երևում։ Մտքովս հազար ու մի վատ բան անցավ, մտածում էի՝ կամ ինձ մոռացել եք, կամ էլ ամաչում եք բանտարկյալ շան հետ ընկերություն անել։
ՀԱՍԱՐ — (վրդովված)։ Ի՞նչ ես ասում, Քուչիկ ջան, մենք հո անաղուհաց քրդի շուն չե՞նք։
ԲԱՍԱՐ — Ճիշտն ասած, դատարկ ձեռքով չէինք ուզում քեզ մոտ գալ։ Ես ու Հասարը էս մի քանի օրը դես-դեն ընկած՝ մեր ազիզ ախպոր համար ոսկոր էինք փնտրում։
ՀԱՍԱՐ — (լափամանի մեջ երկու ոսկոր դնելով)։ Կներես, Քուչիկ ջան, ավելին չճարեցինք։
ՔՈՒՉԻԿ — Ի՞նչ կարևոր է, ընկերությունը հո ոսկորով չե՞ն չափում, բայց սրտանց շնորհակալ եմ։ Իզուր չէ ժողովուրդն ասում. «Լավ է մի ընկեր ունենաս, քան հազար ոսկոր»։
ԲԱՍԱՐ — Պատմիր, ո՞նց ես, ի՞նչ ես անում։
ՔՈՒՉԻԿ — Հուշերիս վրա եմ աշխատում, տղերք ջան, իմիջիայլոց, այնտեղ դուք էլ կաք։
ՀԱՍԱՐ — Ի՞նչ ես ասում։
ԲԱՍԱՐ — Իսկ կարելի՞ է լսել, թե ինչ ես մեր մասին գրել։
ՔՈՒՉԻԿ — Խնդրեմ։ (Ոգեշնչված կարդում է։) «Այսօր մայիսի տասներեքն է։ Այդ թիվը երբեք չեմ սիրել, և պատահական չէր, որ հենց այդ օրն ինձ շղթայեցին։ Բանտարկության առաջին և ամենածանր օրն անսպասելի այցի եկան իմ կաթնեղբայր Հասարն ու Բասարը։ Երբ շղթան վզիդ հայտնվում ես բնիդ չորս պատերի մեջ, անկախ քեզանից սկսում ես բանտիդ պատերը մտովի ճեղքելով՝ մանկության հուշերի գիրկը սլանալ»։
ԲԱՍԱՐ – Ապրե՛ս, իսկույն երևում է, որ գրողը բանաստեղծ է։
ՔՈՒՉԻԿ — «Իմ մանկությունը առանց Հասարի չեմ պատկերացնում՝ միասին ենք մեծացել։ Բայց մի օր ճակատագիրը մեզ բաժանեց, իմ Հասար ընկերոջը բանակ զորակոչեցին և հեռավոր սահմաններից մեկում, որպես սահմանապահի շուն, ծառայելու ուղարկեցին։ Իսկ ինձ՝ թույլ տեսողության ու տակս միզելու պատճառով, «նեգոդնի» ճանաչեցին ու բանակից ազատեցին։ Գյուղի աղջիկ շների մոտ ծիծաղի առարկա չդառնալու համար որոշեցի թողնել հարազատ գյուղս ու քաղաքում կրթություն ստանալով՝ մտավորական դառնալ։ Իսկ Բասարի հետ շների վարժեցման նույն դպրոցում ենք սովորել, նույն նստարանին ենք նստել։ Այն ժամանակ իմ գրական առաջին փորձերն էի անում և հաչալուց բացի մյուս առարկաներով չէի հետաքրքրվում։ Իսկ Բասարը շատ ուշիմ ու աշխատասեր էր և դպրոցը ոսկե մեդալով ավարտեց։ Հետագայում շների տարբեր ցուցահանդեսներում ու մրցույթներում բազմաթիվ մեդալներ շահեց։ Պետք է ավելացնեմ, որ իմ բարեկամ Բասարը շատ համեստ շուն է և որոշ փառամոլ մարդկանց նման երբեք իր մեդալները չի ցուցադրում»։
ԲԱՍԱՐ — Շատ բարձրագոչ է ասված, բայց շնորհակալություն, շարունակիր, Քուչիկ ջան։
ՔՈՒՉԻԿ — Այդ նրանք էին, որ իմ բանտարկության առաջին օրն ինձ այցելության եկան։
ԲԱՍԱՐ — Հենց այդքա՞նը։
ՔՈՒՉԻԿ — Քի՞չ է։
ԲԱՍԱՐ — Չէ… միայն ուզում եմ ասել, որ մի փոքրիկ բացթողում ես արել։
ՔՈՒՉԻԿ — Ի՞նչ բացթողում։
ԲԱՍԱՐ — Վերջում պիտի ասեիր, որ այդ մեդալների կավալերն ու նրա վետերան ընկերը, անտեր կատուների պես, քաղաքի աղբամաններում են իրենց գոյությունը քարշ տալիս։
Դադար։
ՀԱՍԱՐ — Ուրիշ ի՞նչ ես գրել։
ՔՈՒՉԻԿ — Եթե հետաքրքիր է, կարող եմ կարդալ։
ԲԱՍԱՐ — Ականջներս սրած քեզ ենք լսում։
ՔՈՒՉԻԿ — «Մեկը հունիսի։ Մոտ քսան օր է՝ բնումս պառկած, շղթայիս եմ նայում ու միտք անում։ Եթե շղթան չլիներ, գլուխս կառնեի և այս շան կյանքից հեռու կփախչեի։ Բայց հետո ինձ հարց եմ տալիս. լավ, ասենք շղթադ հանեցին, ինչպե՞ս ես տիրոջդ նկատմամբ ունեցած սիրո շղթայից ազատվելու»։
ՀԱՍԱՐ — Քուչիկ ջան, ինձ թվում է՝ շղթաներից ամենակարևորը մոռացար։
ՔՈՒՉԻԿ — Ո՞ր շղթան։
ՀԱՍԱՐ — Հայրենիքի շղթան:
ԲԱՍԱՐ — Ի՞նչ ես հիմար-հիմար դուրս տալիս, հայրենիքի շղթան ո՞րն է։
ՀԱՍԱՐ — Հայրենիքի շղթան այն է, որ անհայրենիք բանաստեղծ չի լինում, հայրենիքի սերը…
ԲԱՍԱՐ — Դե, որ այդքան շատ ես հայրենիքը սիրում, ինձ ասա, ո՞րն է քո հայրենիքը։
ՀԱՍԱՐ — (կոտր ընկած)։ Հայրենիքը… իմ հայրենիքը կարծես թե աղբամանն է։
ԲԱՍԱՐ — Ուրեմն ձայնդ կտրի: (Քթի տակ մռթմռթալով։) Հայրենի՜ք… հայրենի՜ք… Քուչիկ, ավելի լավ է, շարունակիր հուշերդ կարդալ։
ՔՈՒՉԻԿ — (կարդում է): «Իբր իմ շղթաները քիչ են, այդ քննադատ Ղափլանն էլ մյուս կողմից է վրա տվել։ Ես համոզված եմ, որ նրա նման կատաղած քննադատ ոչ մի բանաստեղծ երբևէ չի ունեցել։ Երբեմն ինքս ինձ հարց եմ տալիս՝ եթե ես չլինեի, նա ո՞ւմ վրա պիտի հաչար և ինչպե՞ս պիտի իր գլուխը պահեր։ Եղբայր, ես այստեղ սովից եմ սատկում, իսկ նա իմ վրա հաչալով ոչ միայն իր գլուխը, այլև իր ահռելի բոլուկն է պահում։ Այս ի՞նչ անարդարություն է, եղբայր, շնորհակալ լինելու փոխարեն իր կերակրողի վրա է հաչում։ Չէ, ինչպես երևում է, Ղափլանն իմ ճակատագիրն է. ինչպես ամեն շուն պարտադիր իր լվերը պիտի ունենա, երևի ամեն բանաստեղծ էլ իր Ղափլանը պիտի ունենա…»։
Ներս է մտնում Քուչիկի տերը։ Նրա հայտնվելն այնքան անակնկալ է, որ շները չեն հասցնում թաքնվել։ Տերը նրանց վրա թախծոտ հայացք գցելով, ձեռքի դատարկ շշերը զնգացնելով դուրս է գնում։
ԲԱՍԱՐ — Տիրոջդ ի՞նչ է պատահել, աչքիս տխուր է երևում։
ՀԱՍԱՐ — Ու կարծես հարբած էր։
ԲԱՍԱՐ — Շալվարն էլ հակառակ կողմից էր հագել։
ՔՈՒՉԻԿ — Եթե այս վերջին երկու օրվա գրառումը կարդամ, կիմանաք, թե ինչ է կատարվել։
ՀԱՍԱՐ — Դե, շուտ կարդա, հետաքրքիր է, թե ինչո՞ւ էր շալվարը թարս հագել։
ՔՈՒՉԻԿ — (կարդում է)։ «Տասնյոթը հունիսի։ Այս գիշեր տիրոջս կինն էլ փախավ, երևի նրա կերն էլ էր պակասել։ Հիմա ես ու տերս բախտակիցներ ենք, որովհետև երկուսս էլ մեր էգերին ենք կորցրել։ Ու եթե նա էլ ինձ պես լվոտի՝ մեր նմանությունը հարյուր տոկոսանոց կլինի։ Տասնութը հունիսի։ Ամբողջ օրը տիրոջս ոոնոցը չկտրվեց։ Նրա ոռնոցները լսելով՝ ես էլ իմ վիշտն եմ հիշում ու չդիմանալով՝ ես էլ եմ ոռնում։ Տարօրինակ է, բայց կարծես լվերս մի քիչ հանդարտվել են։ Երևի նրանց էգերն էլ են փախել»։ Ահա այսքանը, բարեկամներս։ Այսօրվա մասին դեռ չեմ գրել, որովհետև օրը դեռ չի ավարտվել։ Չմոռանամ ասել, որ այսօրվա դեպքերի նկարագրության մեջ ձեր այցելությունը և նույնիսկ այս երկու ոսկորն էլ կմտնեն։
ՀԱՍԱՐ — Ի՜նչ զարմանալի է, շուն էի՝ հուշ կդառնամ։
ԲԱՍԱՐ — Դե լավ, Քուչիկ ջան, մենք գնանք, ուշ է։ Իսկ դու մի ծուլանա, գրի: Հուշերդ մեր ապագա քոթոթներին, թուլաներին են հարկավոր։
ՔՈՒՉԻԿ — Ես հենց այդ պատասխանատվության զգացումով եմ գրում։ Իմ գռմռոցները ապագա սերունդներին են ուղղված, որպեսզի նրանք իմանան, թե իրենց հայրերը ինչ շան կյանքով են ապրել և իրենց իսկ ձեռքով ինչ շան կյանք են կառուցել։ Թող լսեն և իրենց հայրերի սխալները չկրկնեն։
ԲԱՍԱՐ — Իհարկե, կասկածում եմ, որ այդպես կլինի, բայց եկեք հուսանք։ Եթե հույսն էլ չլինի, այս շան կյանքին դիմանալ չի լինի։ Լավ, ավարտենք խոսակցությունը, սա ոտքի վրա հաչալու նյութ չէ։ Մնաս բարով, Քուչիկ ջան։
Ընկերները ողջագուրվում են ու հեռանում։
Քաջիկը նստում է բնի առաջ, տխուր օրորում է գլուխը։
Հայտնվում է հարբած տերը՝ չորեքթաթ։ Երկար իրար են նայում։ Այստեղ դերասաններին հնարավորություն է տրվում երկու անծանոթ շների հանդիպման ծիծաղաշարժ տեսարան խաղալ։
ՔՈՒՉԻԿ — Հե՜յ, ո՞վ ես, ի՞նչ շուն ես։
ՏԵՐ — Քուչիկ ջան, ես եմ։ (Չորեքթաթ մի քանի քայլ է անում։)
ՔՈՒՉԻԿ — Կանգնիր, թե չէ որ վեր կացա՝ բուրդդ կգզեմ։
ՏԵՐ — Քուչիկ ջան, ես եմ, չե՞ս ճանաչում։
ՔՈՒՉԻԿ – Կանգնի՛ր, թե չէ կկրակեմ։
ՏԵՐ — (սարսափած տեղում քարանում է): Քուչիկ ջան, մի կրակի, ես եմ, քո տերը, քո անարժան տերը։
ՔՈՒՉԻԿ — Եթե իմ տերն ես, ինչո՞ւ ես չորեքթաթ քայլում, իմ տերը գլուխը բարձր և ուղիղ է քայլում։
ՏԵՐ — (մեկուսի)։ Տես, ի՛նչ օրն եմ ընկել, որ շունն իր տիրոջը չի ճանաչում։ (Քուչիկին.) Իմ կինն ու քո տիրուհին թողե՞ց, որ ուղիղ ու գլուխս բարձր քայլեմ։ Սրանից հետո միայն այսպես պիտի քայլեմ։ Ես ուրիշ կերպ քայլելու իրավունք չունեմ։ (Չորեքթաթ մոտենում է շանը։)
ՔՈՒՉԻԿ — (մոտիկ վազելով)։ Վայ, իմ խեղճ տեր, այս ի՞նչ օրն ես ընկել։
ՏԵՐ — Ի՞նչ օրն եմ ընկել… քո օրն եմ ընկել: Եկ երկու դժբախտներով համբուրվենք։ (Շան մռութին երկար ու ջրալի համբույր է դրոշմում:) Էն օրն եմ ընկել, որ ոչ մի շուն ձեռքիցս հաց չի վերցնի։ (Սթափվելով:) Բայց դու իմ ձեռքից հացի փոխարեն գինի կստանաս։ (Գրպանից հանում է գինու շիշն ու ատամներով բացում խցանը։ Շիշը մոտեցնում է շան մռութին։) Քուչիկ ջան, խմիր քո բախտակից եղբոր ձեռքից, չէ՞ որ երկուսս էլ ամուրի ենք դարձել։
Քուչիկը զզվանքով շրջում է մռութը։
ՏԵՐ — Ինչո՞ւ ես մռութդ շրջում, հո թույն չե՞մ տալիս, քաղցր պորտվեյն է, իսկ ես լավ գիտեմ, որ քաղցրի համար խելքդ քոնը չէ:
Քուչիկը նորից է շրջում մռութը։
ՏԵՐ — Եթե չխմես՝ փիս կնեղանամ։
ՔՈՒՉԻԿ — Բայց շները ալկոհոլ չեն օգտագործում։ Դուք հարբած շուն որտե՞ղ եք տեսել։
ՏԵՐ — Ինձ թաղես. Քուչիկ ջան, եթե չխմես։
Քուչիկը ճարահատյալ խմում է:
ՏԵՐ — Խմիր, խմիր, իմ դժբախտ եղբայր, խմիր, վշտերդ գինու հատակում խեղդիր։
Քուչիկին խմիչքն սկսում է դուր գալ՝ երկու թաթով կառչում է շշից։
ՏԵՐ — Մի քիչ էլ ինձ թող։
Մեծ դժվարությամբ շան թաթերից պոկում է շիշն ու խմում, բայց կորցնում է հավասարակշռությունը և ընկնում բնի մեջ, որտեղից միայն նրա ոտքերն են երևում։
ՔՈՒՉԻԿ — Ձեզ ի՞նչ պատահեց, իմ ազնիվ տեր, շուտ ոտքի կանգնեք, ձեր վրա լվեր կքաշվեն։
ՏԵՐ — (բնի միջից)։ Այսօր միայն դո՛ւ ինձ չլքեցիր ու հավատարիմ ընկերոջ պես վիշտս կիսեցիր։ Այս պահից իմ տունը քո տունն է, իսկ քո բունը՝ իմ բունը, ու ես այստեղից էլ չեմ գնա։ (Սթափվում է, նստում տեղում։) Քիչ էր մնում՝ մոռանայի։ Այսօր հեռուստատեսությամբ ֆուտբոլ է։ (Քանդում է շան շղթան։) Արի, Քուչիկ ջան, միասին գնանք, միասին նայենք ու ախպերավարի էս շիշը դատարկենք։ Արի, արի գնանք։
Տերը շղթայի մի ծայրը ձեռքին, չորեքթաթ առաջ է ընկնում, Քուչիկ լուռ հետևում է նրան, բայց մարդու նման ուղիղ քայլելով։
ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ ԵՐԿՐՈՐԴ
ԱՌԱՋԻՆ ՊԱՏԿԵՐ
Բեմում նույն տեսարանն է, բայց առանց Քուչիկի։ Պոչ-պոչի ներս են մտնում Հասարը, Բասարը, Ասլանը, Զանգին ու Զրանգին։
ԲԱՍԱՐ — Քուչի՜կ… Քուչի՞կ… (Գլուխը բնի անցքից ներս է մտցնում։) Տղերք, Քուչիկը չկա։
ԲՈԼՈՐԸ – Բա ո՞ւր է։
ԲԱՍԱՐ — Ես ի՞նչ իմանամ, եկեք բարձր կանչենք, երևի մի տեղից կհայտնվի։
ԲՈԼՈՐԸ — Քուչի՜կ, Քուչի՜կ…
Ներս է մտնում Քուչիկը՝ ցանցկեն պայուսակը ատամներով բռնած, որի մեջ դատարկ շշեր են զնգզնգում։
ՔՈՒՉԻԿ — (պայուսակը գետնին դնելով)։ Ի՞նչ եք ձեններդ գլուխներդ գցել, հիմա տիրոջս կարթնացնեք։
ԲՈԼՈՐԸ — (զարմացած)։ Իա՜…
ՔՈՒՉԻԿ — Ինչո՞ւ այդպես զարմացաք։
ԲԱՍԱՐ — Քուչիկ ջան, տեսանք՝ դու չկաս, շղթադ ու փալասդ էլ չկա, մտածեցինք՝ կամ փախել ես, կամ գելերն են քեզ կերել, կամ էլ երկինք ես համբարձվել։
ՔՈՒՉԻԿ — Քաղաքում ի՞նչ գել, որ ինձ ուտի, ձեր ենթադրություններից ամենաճշմարտանմանը վերջինն է, որովհետև կարելի է ասել, որ ես իմ տիրոջ մոտ եմ համբարձվել։ Տղերք, չեք պատկերացնի, ինչ երկնային դրախտում եմ ապրում։ Իմ շան բունն ո՜ւր, տիրոջս տունն՝ ո՜ւր։ Եվ այդ երանության մեջ ֆուտբոլ էլ նայեցինք։
ԲԱՍԱՐ — Ի՞նչ ֆուտբոլ։
ՔՈՒՉԻԿ — Արգենտինա-Բրազիլիա։
ԲԱՍԱՐ — Մի՞թե երկնքում էլ են ֆուտբոլ խաղում։
ՔՈՒՉԻԿ — Ինչո՞ւ երկնքում, հեռուստացույցով։
ԲԱՍԱՐ — Տղերք, ես կգժվեմ։ Երկնքում հեռուստացո՞ւյց կա։
ՔՈՒՉԻԿ — Ինչո՞ւ երկնքում։
ԲԱՍԱՐ — Բա որտե՞ղ։
ՔՈՒՉԻԿ — Տիրոջս տանը։
ԲԱՍԱՐ – Ո՞ր տիրոջ։
ՔՈՒՉԻԿ – Էս իմ հարբեցող տիրոջ։
ԲԱՍԱՐ — Դե այդպես ասա, այ հեր օրհնած։ Ես էլ կարծեցի՝ երկնային տիրոջը նկատի ունես։ Օ՜ֆ… Սրտիցս մի ծանր քար ընկավ։
ՔՈՒՉԻԿ — Ինչո՞ւ ես ուրախացել, կարծում ես, հարբեցող տիրոջ մոտ ապրելն ավելի լավ է, քան երկնային տիրոջ մո՞տ։
ԲԱՍԱՐ — Չէ, Քուչիկ ջան, ուրախացել եմ, որ դեռ չես սատկել։
ԱՍԼԱՆ — Շշերն առած էդ ո՞ւր էիր գնում։
ՔՈՒՉԻԿ — Տանում եմ հանձնեմ ու տիրոջս խմելու բան առնեմ։
ՀԱՍԱՐ — Իսկ մենք եկել էինք հուշերիդ շարունակությունը լսելու։
ՔՈՒՉԻԿ — Բա ո՞նց անենք, եթե տերս արթնանա ու շշերը դատարկ տեսնի, կաշիս կքերթի… Դե լավ, նստեք, զրուցեք, ես թռնեմ խանութ ու արագ ետ գամ։
ԲԱՍԱՐ — Եղավ, քեզ կսպասենք, գործիդ նայիր։
Քուչիկը պայուսակը բերանն է առնում ու արագ հեռանում է։ Մյուսները կիսաշրջան նստած զրուցում են։
ԶԱՆԳԻ — Տղերք, ձեզ ոչինչ չզարմացրե՞ց:
ՀԱՍԱՐ — Ի՞նչը պիտի զարմացներ:
ԶԱՆԳԻ — Որ Քուչիկը խանութ է գնում ու մարդկանց հետ առևտուր է անում։
ԲԱՍԱՐ — Մեր Քուչիկը շների վարժեցման դպրոցն է ավարտել, իսկ քո այդ մարդ առևտրականները նույնիսկ տարրական կրթություն չեն ստացել։
ԶԱՆԳԻ — Հա, բայց այդ անգրագետները մտքներին որ դնեն՝ հարյուր ակադեմիկոսի ու գիտնականի կխաբեն։
ԶՐԱՆԳԻ — Ասլան, ձայնդ ինչո՞ւ է կտրվել։ Երեկ ձայնդ գլուխդ էիր գցել, թաղով մեկ միայն քո ձայնն էր լսվում։
ԱՍԼԱՆ — Էհ, պահակի օրը կտրվի… Գողերին ու ավազակներին բացատրում էի, որ գողությունը վատ բան ա, որ ձեռ քաշեն էդ անազնիվ գործից, որ Աստծո անեծքի տակ կընկնեն… նույնիսկ տասը պատվիրանները վկա բերեցի։
ԶՐԱՆԳԻ – Եվ ի՞նչ, համոզեցի՞ր։
ԱՍԼԱՆ — Ի՞նչ ես ասում, հենց պատվիրանների անունը լսեցին, ծիծաղից փորները բռնեցին ու ինձ քարածեծ արեցին։ Չէ, ախպեր ջան, մարդ ասվածը ոնց գող ու անհավատ ա եղել, նույն անհավատն ու գողն էլ մնացել ա։
Կաղին տալով ներս է մտնում Քուչիկը և շշերը զրնգացնելով ու անորոշ գռմռոցով մտնում է տուն։ Քիչ անց դուրս է գալիս, մոտենում ընկերներին։
ՀԱՍԱՐ — Քուչիկ ջան, ինչո՞ւ ես կաղում։
ՔՈՒՉԻԿ – Մի հսկա մարդ թաթս տրորեց:
ԱՍԼԱՆ — Իսկ քո այդ սիրուն ատամներդ ինչի՞ համար էին։ Դու էլ նրա ոտքը կծեիր։
ՔՈՒՉԻԿ — Ի՞նչ կծել, ի՞նչ բան… բավական չէ, որ տրորեց, հետո էլ կանգնեց ու սկսեց գլխիս քարոզ կարդալ, որ ըստ իրենց հավատի, ես պետք է իմ մյուս թաթն էլ տամ, որ տրորի։
ԱՍԼԱՆ – Տերտե՞ր էր։
ՔՈՒՉԻԿ — Կարծես թե չէ։ Մորուք չուներ։
ԱՍԼԱՆ — Ուրեմն աղանդավոր է եղել։
ՔՈՒՉԻԿ — Ինչո՞ւ ես այդպես կարծում։
ԱՍԼԱՆ — Որովհետև վերջերս քաղաքում շնից էլ շատ աղանդավորներ են հայտնվել և ում տեսնում են, օձիքից բռնում ու իրենց աղանդն են քարոզում։
ԲԱՍԱՐ — Եթե իրոք աղանդավոր է եղել, ուրեմն փառք տանք Աստծուն, որ միայն թաթդ է տրորել ու ոչ թե հոգիդ։ Իսկ հիմա կարող ենք անցնել մեր գործին։
ԱՍԼԱՆ — Հա, Քուչիկ ջան, հուշերիդ ենք սպասում…
ՔՈՒՉԻԿ — Թե տիրոջս հայտնվելուց հետո ինչ կատարվեց, ինչպես շղթաս հանեց ու իր տուն տարավ, և այլն, և այլն… դուք արդեն գիտեք։ Ես միանգամից կանցնեմ հաջորդ օրվա դեպքերի նկարագրությանը։ (Կարդում է։) «Քսանը հունիսի։ Երբ արթնացա՝ հեռուստացույցը միացրած, տան դուռը բաց, տիրոջս էլ շորերով ու կոշիկներով քնած տեսա։ Մինչ շուրջս էի կարգի բերում, տերս արթնացավ ու աչքերը փակ՝ ձեռքը շշին տարավ։ Մի քանի մեծ կում անելուց հետո մի կերպ աչքերը բացեց ու իմ ուռած մռութն ու կարմրած աչքերը տեսնելով՝ շիշը ինձ մեկնեց։ Չուզենալով խմեցի ու մեծ զարմանքով նկատեցի, որ գլխացավս անցավ, վշտերս թեթևացան ու կարծես լվերի կծոցներն էլ վերացան։ (Հոգու ողջ պաթոսով։) Աստված, օգնիր ինձ, որ հարբեցող չդառնամ»։
ՀԱՍԱՐ — Քուչիկ ջան, աշխատիր դրանով չհրապուրվել։ Փոխարենը կարող ես թթու դրած վարունգի ջուր խմել։ Իմ սահմանապահի փորձից եմ ասում։ Հիշում եմ, որ այնտեղ բոլորը՝ գեներալից մինչև զինվորը, այդպես էին անում, ու կարծես վատ չէր ստացվում։ Ե՛վ կարգապահությունն էր իր տեղում, և՛ սահմանն էր անխախտ ու անառիկ։
ՔՈՒՉԻԿ — Շնորհակալություն խորհրդիդ համար, կփորձեմ։ (Կարդում է։) «Քսաներեքը հունիսի։ Երեք օր է՝ խմում ենք ու լռում, լռում ենք ու խմում։ Մեր տանը այնպիսի լռություն է, կարծես կողքի սենյակում հանգուցյալ է գտնվում։ Տերս, չգիտես որտեղից, կնոջ կիսամերկ լուսանկարն է ճարել ու անշարժ պառկած նայում է, խմում ու լուռ արտասվում։ Ես էլ որ մտածում եմ, որ իմ ապերախտ կնոջ պատճառով լվերից բացի աշխարհի երեսին ուրիշ ժառանգ չեմ թողնելու… ես էլ չեմ դիմանում ու ոռնոցներս իմ հոգուց դուրս են հորդում»։
ԱՍԼԱՆ — Քուչիկ ջան, պետք չէ այդքան հուսահատվել, կյանքդ դեռ առջևում է։
ՔՈՒՉԻԿ — (կասկածանքով)։ Հա՞… դե որ ասում եք… Լավ, շարունակեմ։ «Հինգը հուլիսի։ Այսօր սարսափով նկատեցի, որ առջևի թաթերս հարբեցող տիրոջս ձեռքերի պես սկսել են դողալ»։
ԲԱՍԱՐ — Քուչիկ ջան, վատ միջավայր ես ընկել։ Միջավայրդ փոխիր, ախպեր ջան։
ՔՈՒՉԻԿ — Ինչքան հասկացա, առաջարկում ես տիրոջս փոխել։
ԲԱՍԱՐ – Այո։
ՔՈՒՉԻԿ — Բայց ինչպե՞ս կարող եմ այդպես վարվել, հո մարդ չե՞մ, որ երախտամոռ լինեմ։ Դա իմ կողմից մեծ անմարդկայնություն կլինի։ Անցյալ օրը հարբած տուն եկա։ Տերս հասկացող շան պես գլուխը շարժեց ու ինչպես ես էի նախկինում իրեն տուն բերում ու հոգատար մոր նման անկողին դնում, նույնն ինքն արեց։
ԶԱՆԳԻ — (աչքերը սրբելով)։ Ինչ ուզում ես, ասա, բայց տերդ կարգին մարդ է երևում։
ՔՈՒՉԻԿ — Հա, իսկ նրա թերությունների միակ պատճառն այն է, որ պարզապես մարդ է։ Եվ այսպես, շարունակում եմ։ (Կարդում է։) «Այսօր տերս հարբած, չորեքթաթ ներս մտավ, պատռեց կնոջ միակ լուսանկարն ու բղավեց. «Բավակա՛ն է: Հարկավոր է շան կծածը շան մազով բուժել»։
Վերջին բառերի հետ ներս են մտնում շիկակարմիր մազերով Հռիփսիկն ու նույն գույնի բրդով էգ շնիկ Պուպսիկը։
ԲԱՍԱՐ — Սիրտս վկայում է, որ տիրոջդ ասած «շան մազը» սրանք են։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Ներողություն։ Չե՞ք ասի, որտե՞ղ է անվանի բանաստեղծ Քուչիկի բունը և որտե՞ղ կարող եմ նրան տեսնել։
ՀԱՍԱՐ — Բունը սա է, որ կա, իսկ սա էլ բանաստեղծ Քուչիկն է։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Ես «Կենդանիների աշխարհ» հաղորդաշարի լրագրող Հռիփսիկն եմ, իսկ սա իմ շնիկ Պուպսիկն է։
ՔՈՒՉԻԿ — Շատ ուրախ եմ։ Սրանք էլ իմ ընկերներն են, ծանոթացեք, խնդրեմ։
Ծանոթանալուց շատ չանցած Քուչիկի ընկերները հերթով, աննկատ հեռանում են։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Դուք ինչպե՞ս բանաստեղծ դարձաք։
ՔՈՒՉԻԿ – Մի օր աղբամանում թուղթ ու մատիտ գտա և այդ օրվանից բանաստեղծ դարձա։
Բեմի ետնամասում շան հաչոց է լսվում։
ՀՌԻՓՍԻԿ — (վախեցած)։ Օ՜յ, ո՞վ է այդպես կատաղած հաչում։
ՔՈՒՉԻԿ — Տերս է, ուշադրություն մի դարձրեք։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Մի՞թե ձեր տերն էլ շուն է։
ՔՈՒՉԻԿ — Ոչ, նա մարդ է, բայց այս կյանքն ու ինձ հետ համատեղ ապրելը նրան հաչալ է սովորեցրել։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Իսկ նա ամուսնացա՞ծ է։
ՔՈՒՉԻԿ — Էր։
ՊՈՒՊՍԻԿ — Իսկ դո՞ւք:
ՔՈՒՉԻԿ – Էի:
ՀՌԻՓՍԻԿՆ ու ՊՈՒՊՍԻԿԸ՝ միասին — Սա արդեն հետաքրքի՜ր է։
ՔՈՒՉԻԿ — Իսկ ի՞նչն է հետաքրքիր, եթե ամոթ չէ հարցնելը։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Այն, որ ես ու Պուպսիկն էլ «էինք» ենք։
Ներս է մտնում Քուչիկի զայրացած տերն ու նորեկներին չնկատելով՝ հարձակվում է շան վրա։
ՏԵՐ – Լսիր, դու ինձ շան տե՞ղ ես դրել։ Չե՞ս լսում, որ մի ժամ է՝ հաչելով կոկորդս եմ պատռում։ (Հռիփսիկին ու Պուպսիկին նկատելով։) Կներեք, ձեզ չէի նկատել։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Բարև ձեզ։ Ես իսկույն հասկացա, որ դուք Քուչիկի տերն եք։
ՏԵՐ — Ի՞նչ տեր։ Տեր է մնացե՞լ։ Չե՞ք տեսնում, թե այս անպիտանը ինչպես է ինձ արհամարհում։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Ի՞նչ եք ասում… Քիչ առաջ Քուչիկի հետ ձեր մասին էինք խոսում, և նա ձեր մասին շատ հաճելի բաներ էր հաչում։
ՏԵՐ — Ներեցեք, իսկ դուք ո՞վ եք։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Ներեցեք, որ անմիջապես չներկայացա։ Ես «Կենդանիների աշխարհ» հաղորդաշարի լրագրող Հռիփսիկն եմ։
ՏԵՐ — Շատ հաճելի է։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Իսկ սա իմ շնիկ Պուպսիկն է։
ՏԵՐ — Շատ գեղեցիկ շուն է։
ՀՌԻՓՍԻԿ — Իսկ ձեր Քուչիկը շատ տաղանդավոր է։ (Ծեքծեքելով։) Որպես Քուչիկի տեր, չէի՞ք ցանկանա երկու խոսք ասել մեր հաղորդաշարին։
ՏԵՐ — Ձեր հաղորդաշարի՞ն… մեծ հաճույքով։ Բայց եկեք ներս անցնենք։ (Տան կողմն է ցույց տալիս։)
ՀՌԻՓՍԻԿ — Առաջնորդեք ինձ։
Տերը Հռիփսիկին թևանցուկ է անում, քայլում են տան կողմը։ Քուչիկն ուզում է հետևել նրանց, բայց տերը շրջվում է։
ՏԵՐ – Դո՞ւ ուր ես գալիս։
ՔՈՒՉԻԿ – Տուն։
ՏԵՐ — Տունը մոռացիր ու բունդ վերադարձիր։ Այլևս տանը անելիք չունես։
ՔՈՒՉԻԿ — Բայց ինչո՞ւ, իմ ազնիվ տեր։ Մի՞թե քեզ վատ եմ ծառայել։
ՏԵՐ — Դու ինձ շատ լավ ես ծառայել։ Բայց հասկացիր, այ հիմար, որ եկել է պահը, երբ մենք պետք է շան մազով բուժենք մեր կանանցից ստացած վերքերը։ Դու էլ վերադարձիր բունդ ու Պուպսիկի հետ քո վերքերը բուժիր։
ՔՈՒՉԻԿ — Բայց ինչպե՞ս… ես չգիտեմ, ինչպես են շան մազով բուժվում։
ՊՈՒՊՍԻԿ — (Քուչիկի բնից)։ Արի, արի, ես քեզ ցույց կտամ, թե ինչպես են բուժում։
Քուչիկը երկմտանքով նայում է մեկ տիրոջ, մեկ իր բնի կողմը։ Դանդաղ մարում է լույսը։
ԵՐԿՐՈՐԴ ՊԱՏԿԵՐ
Տեսարանը նույնն է։ Ներս է մտնում Հասարը և գլուխը բնի մեջ մտցնելով՝ բղավում։
ՀԱՍԱՐ – Քուչի՞կ։
ՔՈՒՉԻԿ — (աղբամանի միջից)։ Հա, Հասար ջան։
ՀԱՍԱՐ — (զարմանքով շուրջը նայելով)։ Էդ որտե՞ղ ես։
ՔՈՒՉԻԿ — Էստեղ։
ՀԱՍԱՐ – Որտե՞ղ։
ՔՈՒՉԻԿ — Աղբամանում, ինչո՞ւ ես զարմացել, նախաճաշում եմ։ Արի, ինձ միացիր։
ՀԱՍԱՐ — Չէ, Քուչիկ ջան, ես կուշտ եմ։ Դու հանգիստ քո նախաճաշն արա, իսկ ես տղերքին կսպասեմ։
ՔՈՒՉԻԿ — Տղերքը գալո՞ւ են։
ՀԱՍԱՐ — Հա, քո բնի մոտ ենք ժամադրվել։ Ուր որ է՝ կերևան։ Իսկ ես նրանցից շուտ եմ եկել, որովհետև իմ զինվորական կարգապահության ձեռքը կրակն եմ ընկել։
Ներս է մտնում Բասարը։
ԲԱՍԱՐ — Քուչիկն ո՞ւր է։
ՀԱՍԱՐ — (աղբամանը ցույց տալով)։ Նախաճաշում է։
ՔՈՒՉԻԿ — (աղբամանի միջից): Կարծես Բասարի ձայնն եմ լսում։ Բասար, դո՞ւ ես։
ԲԱՍԱՐ — Հա, Քուչիկ ջան։ Դու հանգիստ նախաճաշիր, իսկ ես ու Հասարը մի քիչ կզրուցենք։
Կաղալով ներս է մտնում Ասլանը։
ԱՍԼԱՆ — Բարաջողում, տղերք ջան։
ՀԱՍԱՐ — Ասլա՞ն… Ինչի՞ ես կաղում։
ԱՍԼԱՆ — (նստելով ու ցաված թաթը շոյելով)։ Է՜… մի հարցրեք։ Քուչիկի օրն եմ ընկել։
ՔՈՒՉԻԿ — (գլուխը աղբամանից հանելով)։ Ի՞նչ է, քո թաթն է՞լ է աղանդավոր տրորել։
ԱՍԼԱՆ — Աղանդավորից է՛լ ավելի կատաղածը կա։
ՀԱՍԱՐ — Աղանդավորից ավելի կատաղածը ո՞վ է։
ԲԱՍԱՐ — Մարտյան կատունե՞րը։
ԱՍԼԱՆ — Չէ, տղերք ջան, ոչ աղանդավորները, ոչ մարտյան կատուները… բոլորից կատաղածը ցուցարարն ա։
ՀԱՍԱՐ — Ի՞նչը։
ԱՍԼԱՆ — Ցուցարարը։
ԲԱՍԱՐ — Ասլանը ճիշտ է ասում, ցուցարարները որ կատաղեցին, այնպիսի ավերածություններ կանեն, որ ոչ մի կատաղած ցուլ իր կոտոշներով ու սմբակներով չի կարող անել։ (Ասլանին.) Իսկ ո՞նց ցուցարարները թաթդ տրորեցին։
ԱՍԼԱՆ — Է՜… իմ հիմար խելքն ասա։ Անցյալ օրը տեսա, որ մարդիկ մի տեղ հավաքված «Կորչի-կորչի» ու «Պայքար-պայքար» են գոռում, իմ խելքին՝ նրանց մեջ մտա ու մեկ էլ՝ մի ցուցարար թաթս տրորեց։ Ու ընենց տրորեց, որ իմ ոռնոցը աշխարհը բռնեց։ Տղերքիս ասեմ՝ էդ օրվանից Քուչիկի օրն ընկա։
ԲԱՍԱՐ — Տրորե՞ց, շատ էլ լավ արեց։ Քեզ ո՞վ էր ասում, որ քիթդ քաղաքականության մեջ խոթես։
Ներս են մտնում Զանգին ու Զրանգին։
ԲԱՍԱՐ — Ինչո՞ւ էսքան ուշացաք, տղերք։
ԶԱՆԳԻ — Էդ անտեր ընտրությունը շատ ձգձգվեց։
ՀԱՍԱՐ — Ի՞նչ ընտրություն։
ԶԱՆԳԻ — Մեր բոլուկի նոր առաջնորդի ընտրությունը։
ԲԱՍԱՐ — Տես, է՛, մենք չենք էլ իմացել։ Իսկ թեկնածուներ շա՞տ կային։
ԶՐԱՆԳԻ – Շնից շատ։
Քուչիկը դուրս է գալիս աղբամանից և բերանը սրբելով՝ մոտենում նրանց։
ՔՈՒՉԻԿ — Ո՞ւմ ընտրեցիք։
ԶՐԱՆԳԻ — Պարզ չէ՞… Նորից մի նոր բուլդոգի ընտրեցինք։
ՔՈՒՉԻԿ — Ժողովուրդն ասում է. «Յոթ տերտերով մի աղջիկ կնքեցին, անունը Բաղդասար դրին»։ Իսկ ձեր կնքածի անունն ի՞նչ է։
ԶՐԱՆԳԻ – Ջուլբարս։
ՀԱՍԱՐ — Հո բուլդոգ Ջուլբարսը չի՞։
ԶՐԱՆԳԻ – Հա։
ՀԱՍԱՐ — Այդ սրիկային վաղուց եմ ճանաչում։ Դրա բռնածը բռնած է։ Մինչև ատամները չջարդես՝ բաց չի թողնի։
ԲԱՍԱՐ — Եթե հիշողությունս չի դավաճանում, մեր նախկինն էլ էր բուլդոգ։
ՀԱՍԱՐ — Այո։ Եվ այդ բուլդոգները մեր գլխին արդեն իշխող կլան են դառնում։
ՔՈՒՉԻԿ — Դառնում են, որովհետև իշխելու համար բուլդոգի ծնոտն ու ատամները պիտի ունենաս։ Իսկ ինչպե՞ս ընտրեցիք այդ սրիկային։
ԶԱՆԳԻ — Ի՞նչ իմանամ։ Ասլանի ախպեր Ղափլանը կտուրը թռավ ու առաջարկեց, որ քվեարկումը ոչ թե փակ, այլ բաց տեղի ունենա։
ԲԱՍԱՐ – Ինչի՞համար։
ԶԱՆԳԻ — Պարզ չի՞… որպեսզի հսկեն, թե ով ինչպես է քվեարկում։
ՀԱՍԱՐ — Եվ ինչպե՞ս էիք քվեարկում ձեր այղ բաց ընտրությունում։
ԶԱՆԳԻ — Պոչերով։ Ով կողմ էր լինում՝ պոչն էր բարձրացնում։ Ով դեմ՝ պոչը ոտների արանքն էր խոթում։
ՀԱՍԱՐ — Իսկ Զանգին ու դու ո՞նց քվեարկեցիք:
ԶԱՆԳԻ — Մենք մեր պոչերը ոչ վեր էինք բարձրացնում, ոչ էլ ոտների արանքն էինք խոթում։ Ուղիղ պահած՝ վերև-ներքև էինք անում։ (Թաթով ցույց է տալիս, թե ինչպես էին պոչով հովհարում։) Այսինքն՝ մարդկանց ձեռնպահի նման՝ մենք էլ պոչնպահ էինք:
ՀԱՍԱՐ — Իսկ քվեարկությունը ի՞նչ պարզեց:
ԶՐԱՆԳԻ — Պարզվեց, որ բուլդոգ Ջուլբարսը, տնկված պոչերի մեծամասնությամբ, մեր թաղի շների առաջնորդը դարձավ։
ՀԱՍԱՐ — Եթե այդ սրիկայի օգտին այդքան պոչերի քվեներ եք տվել, դրանից լավ հոտ չի գա, չսպասե՜ս…
ԲԱՍԱՐ — Դե լավ, եկեք այդ վտանգավոր հաչոցները թողնենք ու մեր Քուչիկի հուշերին անցնենք։
ՔՈՒՉԻԿ — Որ շատ եք ուզում՝ կկարդամ։ Եվ այսպես. «Տասներեքը հունիսի։ Այդ օրն իմ ընկերները դեռ չէին հեռացել, երբ Պուպսիկ ինձ իմ բունը տարավ ու այնպես բացատրեց, թե ինչպես են շան կծածը շան մազով բուժում, որ չդիմացա ու… մեղանչեցի։ Եթե իմ ընթերցողներն իմանային, որ վեհ գաղափարների մասին բարձր հաչացող Քուչիկը այդպիսի բան է իրեն թույլ տվել՝ բուրդս քամուն կտային։ Բայց պիտի խոստովանեմ, որ այդ Պուպսիկ ասվածը անգերազանցելի վարպետ դուրս եկավ»։
ԱՍԼԱՆ — Բայց ես չհասկացա, թե ո՞նց են շան կծածը շան մազով բուժում։
ՀԱՍԱՐ — Այ տղա, եթե այդքան հասարակ բանն էլ չես հասկացել, ուրեմն դրա համար է քո Տուզիկը քեզնից փախել։ Շարունակիր, Քուչիկ ջան։
ՔՈՒՉԻԿ — Շարունակեմ։ «Քսանյոթը հունիսի։ Արդեն երկու շաբաթ է, որ Հռիփսիկն ու Պուպսիկը մտել են մեր բունն ու տունը և դուրս չեն եկել»։
ԶՐԱՆԳԻ — (շուրջը նայելով)։ Կներես, որ հարցնում եմ, բա ո՞ւր է այդ Պուպսիկը։
ՔՈՒՉԻԿ — Եթե համբերությամբ զինվեք ու հուշերս լսեք, կիմանաք, թե ուր են և՛ Պուպսիկը, և Հռիփսիկը։ (Կարդում է։) «Պուպսիկ կոչեցյալն սկսել է ինձ ժանիքներ ցույց տալ։ Երբ կատաղում է, ի՛նչ խոսք ասես՝ իմ հասցեին չի հաչում։ Եվ այնքան հաչաց, որ մի օր էլ թողեցի ու ոռնոցով բնիցս փախա»։
ԶԱՆԳԻ — Իսկ ո՞ւր է նրա Հռիփսիկ տիրուհին։
ՔՈՒՉԻԿ — Հիմա, հիմա կիմանաք։ (Կարդում է։) «Յոթը օգոստոսի։ Այսօր էլ տիրոջս Հռիփսիկն էր ձայնը գլուխը գցել ու ինչ շան լափ ասես՝ նրա գլխին չթափեց։ Եվ տարօրինակն ի՞նչ էր. նա նույնությամբ կրկնում էր Պուպսիկի հաչոցները։ Վերջը… ինչպես անցյալ օրը ես իմ բնից դուրս թռա, այսօր էլ տերս գլուխը բռնած, խելագարի նման իր տնից փախավ… Ու երբ տեսա, թե ինչպես խեղճ տերս գլուխը բռնած, պատեպատ խփվելով ու մարդկանց բախվելով, հարբածի նման փողոցն ի վեր էր վազում, չդիմացա, և իմ ոռնոցն էլ բռնեց աշխարհը…»։
ԲԱՍԱՐ — Այդ տեսարանը այնպես լավ ես նկարագրել, որ քիչ է մնում՝ Թումանյանի նման գոչեմ՝ «Բռնեցե՛ք, փախավ Սաքոն խելագար»։
ՔՈՒՉԻԿ — Այո, իսկական պոեզիայի մեծությունն այն է, որ բոլորիս ցավերից է խոսում: Եվ նորից եմ կրկնում, որ մեր գրականությունը, ի դեմս քեզ, մի շատ խորագիտակ շուն է կորցրել։ Հենց դու պիտի քննադատ դառնայիր, ոչ թե ղափլանների նմանները։ Բայց ես շարունակեմ։ (Կարդում է։) «Տերս ամեն առավոտ երկու ոտքով տնից դուրս է գալիս, իսկ երեկոյան մի կերպ սողալով ու չորեքթաթ տուն է վերադառնում։ Եվ ամեն անգամ ինձ մոտենալով՝ մռութս է համբուրում, մի շիշ պորտվեյն է հանում, ու մենք շիշը ձեռքից-ձեռք փոխանցելով, իրար փաթաթված, մեր կյանքից ենք գանգատվում ու մեր շան բախտն անիծում։ Արդեն երկար ժամանակ է, ոչ մի տող չեմ հաչացել։ Մուսաս այնպես է ինձ լքել, կարծես Քուչիկ անունով բանաստեղծին երբեք չի ճանաչել»։
ԲԱՍԱՐ — Քուչիկ ջան, վաղուց է, որ քո հուշերում Ղափլանի անունը չի հիշվում։ Ի՞նչ է, նա քեզ հանգիստ է թողել ու չքվե՞լ։
ՔՈՒՉԻԿ — Ի՞նչ ես ասում, Բասար ջան։ Ղափլանները երբեք չեն չքվում, նրանք հավերժ են։ Եղել են, կան ու կմնան։ Եթե մի քիչ համբերություն ունենաք, նրա անունը հենց հիմա կլսեք։
ԲԱՍԱՐ — Դե կարդա, Քուչիկ ջան, կարդա։ Ինչպես երևում է, աշխարհի վերջն է մոտենում։
ՔՈՒՉԻԿ — (կարդում է)։ «Տասներեքը օգոստոսի։ Նույն գլխակեր տասներեքն է։ Մտել եմ բունս ու վախենում եմ քիթս դուրս հանել։ Եվ զարմանալի չէ, որ հենց այդ գլխակեր օրը իմ գիրքը մարդիկ թարգմանեցին մարդկերեն։ Թարգմանեցին, ու ես կրակն ընկա։ Իբր այդ սրիկա ղափլանները քիչ էին իմ դեմ հաչում, հիմա էլ մարդիկ են բուրդս գզում ու քամուն տալիս։ Նրանց քննադատները գտնում են, որ ես ուրիշի լափը լափող, ուրիշների դռներին հաչող մի շուն եմ և պահանջում են ոեխս փակել»։
ԲԱՍԱՐ — Բայց դրանք լուրջ քաղաքական մեղադրանքներ են։ Դրանց մեջ ես Ղափլանի ձեռագիրն եմ տեսնում։
ՔՈՒՉԻԿ – Ապրե՛ս։ Եվ պատահական չէ, որ հենց այսօր իմ լափամանի մեջ այս ասեղը գտա։
Ձեռքից-ձեռք է անցնում ասեղը, բոլորը տխուր օրորում են գլուխները։
ԲԱՍԱՐ — Վա՜յ, մարդիկ, մարդիկ… Մի՞թե Մոցարտի ու Սալյերիի պատմությունը նորից է կրկնվում։
ՀԱՍԱՐ — Քո պատմությունը ինձ ֆրանսիական արքունիքի ինտրիգներն է հիշեցնում։
ՔՈՒՉԻԿ — Այո, մատնություններ… դավեր… թույն ու ասեղներ։
ԱՍԼԱՆ – Եվ լվեր։
ՔՈՒՉԻԿ — Այո, և լվեր։
ԱՍԼԱՆ — Քուչիկ ջան, էդ ասեղը ինձ չե՞ս տա։
ԶԱՆԳԻ — Ասեղը քո ինչի՞ն է պետք։
ԱՍԼԱՆ — Դե… տուն ա, տնտեսություն ա, հազար ու մի բանի մեջ կարող ա պետք գա։
ԶԱՆԳԻ — Ասլան, բայց շնից ի՜նչ մազ պոկող շուն ես, հա՜…
ԲԱՍԱՐ — (քթի տակ քրթմնջում է)։ Ինչքան չլինի՝ Ղափլանի եղբայրն է։ (Բարձրաձայն։) Ինչպես տեսնում եմ, աշխարհի վերջը մոտենում է։ Հուշերդ ոռնա, Քուչիկ ջան, դարդերդ ոռնա։
ՔՈՒՉԻԿ — Որ ասում ես… (Կարդում է։) «Մոտ մեկ ամիս է՝ բնիս շուրջը եռուզեռ է։ Ղափլանը գալիս՝ Պուպսիկն է գնում, Պուպսիկը գնում՝ Հռիփսիկն է գալիս։ Գնում են ու գալիս, իրար միացած՝ իմ կողմն են նայում, քիթ-քթի քչփչում ու իմ դեմ դավեր են նյութում»։
ՀԱՍԱՐ — Ինչո՞ւ ես կարծում, որ նրանք քո դեմ են դավեր նյութում։
ՔՈՒՉԻԿ — Ինչ-ինչ, բայց դավերի հարցում ես շան հոտառություն ունեմ։ Շարունակությունը որ լսեք՝ կհամոզվեք։ (Կարդում է։) «Տասնմեկը սեպտեմբերի։ Գիշերը սարսափելի երազ տեսա, իբր մարդ էի դարձել, այն էլ՝ մտավորական։ Այնպես վախեցա, որ լույսը չբացված վազեցի մեր երազահան Բողարի մոտ ու երազս նրան պատմեցի։ Նա երկար լռեց, գլուխն օրորեց ու տխուր գռմռաց. «Դու շատ գլխակեր երազ ես տեսել։ Եթե շունը երազում մարդ է դառնում, նշանակում է՝ սովից սատկելու է, իսկ եթե ինտելիգենտ է դարձել՝ ուրեմն նրան շանսատակ են անելու։ Ու քանի որ բանաստեղծ ես, ուրեմն քեզ հետ վերջին գուշակումն է կատարվելու»։ Ասաց և այնպիսի տխուր հայացքով նայեց աչքերիս մեջ, կարծես վերջին անգամ էր ինձ տեսնում»։
ՀԱՍԱՐ — Իսկ այդ երազից հետո քեզ հետ ի՞նչ է կատարվել։ Կարդա, Քուչիկ ջան, անհամբեր քեզ ենք լսում։
ԶՐԱՆԳԻ — (սարսափած)։ Մի՞թե երեսունյոթ թվականը նորից է սկսվում։
ԶԱՆԳԻ — Իսկ երեսունյոթ թիվը ե՞րբ էր ավարտվել, որ նորից սկսվեր։ Չշեղվենք… հետո ի՞նչ եղավ, Քուչիկ ջան։
ՔՈՒՉԻԿ — Հետո… (Կարդում է։) «Այսօր, հրացանը ուսին, մի մարդ մեր բակը մտավ։ Ու երբ Հռիփսիկը այդ մարդուն տեսավ, բոլոր շներին իր փեշերի տակ թաքցրեց և իմ կողմը մատնացույց արեց։ Հրացանավոր մարդը ինձ նայեց, մի քանի անգամ գլուխը տմբտմբացրեց ու թողեց-գնաց։ Ու երբ նա գնաց, Հռիփսիկի փեշերի տակ թաքնված բոլոր շները ընդհատակից դուրս եկան ու սկսեցին ուռա ոռնալ ու վեր-վեր թռնել։ Վաղը սեպտեմբերի տասներեքն է։ Նորից տասներեք, նորից տագնապ ու մոտեցող աղետի կանխազգացում։ Այս անպիտան լվերն էլ…»։
Քուչիկը նկատում է, որ մյուսները շրջվել ու ուշադիր մի կետի են նայում։ Ընդհատելով կարդալը, ինքն էլ է նայում ու տեսնում չորեքթաթ մոտեցող հարբած տիրոջը։
ԶԱՆԳԻ — Տղերք, էս շանը ճանաչո՞ւմ եք։
ԶՐԱՆԳԻ — Չէ, բայց առաջին անգամ եմ տեսնում, որ շունը գլխին գլխարկ դնի։
ԱՍԼԱՆ — Ես հիմա դրան ու դրա շլյապան էնպես գզեմ, որ…
ՔՈՒՉԻԿ — (մեջ է ընկնում)։ Վայ, տղերք, ձեր ցավը տանեմ, նրան ձեռք չտաք, դա իմ տերն է։
ԲՈԼՈՐԸ — (զարմացած)։ Իա՜…
ԶՐԱՆԳԻ — Էսպիսի տեր կլինի՞։
ԶԱՆԳԻ — Եթե տերդ է, ինչո՞ւ մոտ չի գալիս։
ՔՈՒՉԻԿ — Երևի ձեզնից է վախենում։
Բոլորն սկսում են նրան կանչել, ինչպես մարդիկ են շներին իրենց մոտ կանչում։
ԲՈԼՈՐԸ — Քուչ-քուչ, արի, մոտ արի, մի վախեցի…
Համարձակություն առնելով՝ տերը մոտենում ու Քուչիկի մռութին երկար համբույր է դրոշմում։
ՏԵՐ – Բարև, իմ հավատարիմ ընկեր։
ՔՈՒՉԻԿ — Բարև, իմ ազնիվ տեր։
ՏԵՐ – Քո ընկերնե՞րն են։
ՔՈՒՉԻԿ — Այո, իմ ազնիվ տեր։
ՏԵՐ – Իսկ ես մենակ եմ, ընկեր չունեմ, ես եմ ու իմ չոր գլուխը։ Ինձ ձեր կամպանիայի մեջ չե՞ք ընդունի։ (Սկսում է նրանց հաշվել։) Մեկ, երկու, երեք, չորս, հինգ, վեց։ Ինչո՞ւ յոթ չլինենք։
ՔՈՒՉԻԿ — Ինչպե՞ս կարելի է, տեր իմ… դուք՝ մարդ, մենք՝ շուն…
ՏԵՐ – Իսկ ես չեմ ուզում մարդ լինել, ես չեմ ուզում մարդկանց պես ընկերներ ու կին ունենալ։ Ամբողջ կյանքում նրանց հետ եմ ապրել, բայց այսօր իմ միակ ընկերը դու և սա է մնացել։
Գրպանից մի շիշ պորտվեյն է հանում, ատամներով բացում ու մեկնում է Քուչիկին։
ՏԵՐ – Խմիր, Քուչիկ ջան, ընկերներիդ էլ հյուրասիրիր։
ՔՈՒՉԻԿ — (շիշը վերցնելով՝ արտասանում է).
Վար դիր գրիչդ հիմա, հիմա ժամն է կոնծելու,
Հիմա աստղերը հարբած համբուրվում են ամպերում։
Ի՞նչ իմանամ ես հիմա՝ վաղը ի՞նչ է լինելու,
Ինչ լինում է՝ թող լինի… հիմա ժամն է կոնծելու։
ԲԱՍԱՐ — Այդ չքնաղ բանաստեղծությունը քո՞նն է։
ՔՈՒՉԻԿ — (մի ումպ անելուց հետո շիշը մեկնում է Բասարին)։ Ոչ, Բասար ջան, ինձ նման հարբեցող ու դժբախտ մարդ բանաստեղծ է գրել։ Խմիր, խմիր. «Ի՞նչ իմանանք մենք հիմա՝ վաղը ի՞նչ է լինելու»։
ԲԱՍԱՐ — (շիշը վերցնելով)։ «Ինչ լինում է՝ թող լինի… հիմա ժամն է կոնծելու»։ Ու ես առաջին անգամ հարբել եմ ուզում։
Շիշը հերթով անցնում է ձեռքից-ձեռք, բոլորն աննկատ հարբում են։ Բեմի խորքից աստիճանաբար ուժգնանալով՝ հնչում է «Շնային վալսը»։
ԲԱՍԱՐ — (հարբած գոչյունով)։ Տղերք… էս ի՞նչ լավ բան է խմելը, էս ի՞նչ հրաշք է ինձ հետ կատարվում… էս ի՜նչ երաժշտություն է իմ ականջներում հնչում։ Եկեք պարենք, տղերք… ի՞նչ իմանանք մենք հիմա… վաղը ի՞նչ է լինելու…
Բոլորը, Քուչիկին ու տիրոջը մեջտեղ առած՝ ուս-ուսի պարում են։ Աստիճանաբար «Շնային վալսը» վերափոխվում է խրոխտ «Քոչարիի»։ Պարում են կատաղի ու մոլեգին, պարում են ու արցունքներից խեղդվելով՝ գոռում ու ոռնում։
ՏԵՐ — (խոսքը երաժշտության հետ հարմարեցնելով)։ Պարի, Քուչիկ ջան, ի՞նչ իմանանաք մենք հիմա՝ վաղը ի՞նչ է լինելու։
ՔՈՒՉԻԿ — (տիրոջ ուսերը գրկած, նույնպես բառերը հարմարեցնելով)։ Պարի, իմ ազնիվ տեր, պարի, վաղը տասներեքն է, այ թե ի՛նչ է լինելու։
ԲԱՍԱՐ — (նույն կերպ)։ Պարեք, տղերք ջան, պարեք, աշխարհի վերջն է գալու։
ՔՈՒՉԻԿ — Երևի ձեր Քուչիկին վերջին անգամ եք տեսնում։
ՏԵՐ – Քեզնից հետո, Քուչիկ ջան, քո տիրոջ հերթն է լինելու։ Պարեք, տղերք ջան, պարեք։ Աշխարհի վերջն է գալիս։
Պարելով հեռանում են բեմից, ձայներն ու երաժշտությունը մարում են հեռվում։
Հրացանը ձեռքին, կուզեկուզ, բեմ է մտնում հրացանավոր մարդը և շուրջը նայելով՝ թաքնվում է Քուչիկի բնի ետևում։ Ներս են մտնում տերն ու Քուչիկը։
ՏԵՐ — Դե, ես գնամ, գլուխս մի քիչ բարձին դնեմ։
ՔՈՒՉԻԿ — Գնա, իմ ազնիվ տեր ու փորձիր քնիդ մեջ քո հանգիստն ու մխիթարությունը գտնել։
ՏԵՐ — (գրկում է Քուչիկին)։ Բարի գիշեր, իմ ազնիվ ու միակ ընկեր։
ՔՈՒՉԻԿ — Բարի գիշեր, իմ ազնիվ ու խեղճ տեր։
ՏԵՐ — Դե, ես գնացի, կեսգիշերից հինգ րոպե է պակաս։
ՔՈՒՉԻԿ — (մեկուսի)։ Ընդամենը հինգ րոպե…
ՏԵՐ — Ինչ ասացի՞ր։
ՔՈՒՉԻԿ – Ոչինչ, նորից բարի գիշեր և մնաս բարով։
Տերը դանդաղ ու երերուն քայլերով լքում է բեմը: Քուչիկը հայացքով հետևում է նրան, հետո պառկում է բնում ու սպասող հայացքով նայում իր դիմաց;
Հեռվում քաղաքային ժամացույցի զարկերն են հնչում: Մեկ… երկու… երեք… այնքան դանդաղ են հնչում, որ ակամա սկսում ես հաշվել: Չորս.. հինգ… վեց… զանգերն աստիճանաբար ուժգնանում են: Յոթ… ութ… ինը… զանգերն այնպես են հնչում, կարծես մոտեցող ճակատագրի քայլերն են հաշվում։ Տաս… տասնմեկ… և տասներկու:
Հրացանավոր մարդը դուրս է գալիս բնի ետևից, ոտքերի ծայրերին մոտենում է Քուչիկի բնին ու կռանալով՝ ներս է նայում։ Քուչիկն անձայն ետ է քաշվում: Հրացանավոր մարդը բարձրացնում է հրացանը, դանդաղ նշան է բռնում… և գիշերային մթությունն ու լռությունը պատռում են հրացանի պայթյունն ու Քուչիկի աղեկտուր կլանչները։
Ամսագրային տարբերակ
