ԿԵՐՊԱՐՆ ԱՎԵԼԻ ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ Է, ՔԱՆ ՔՈ ԱՆՁԸ

 

 

Հազվադեպ է պատահում, որ դերասանուհին կերպարային զգացողության տեսանկյունից աշխարհի քաղաքացի է լինում: Բեմից հրամցրած հուզերանգները ազգային պատկանելություն չճանաչող համամարդկայինի նշաձողին հասցնում: Ինչպես որ դա իր էմոցիոնալ խորությամբ անում է մասնագիտական բարեխղճության գաղափարակիր Լուսինե Կոստանյանը: Անկախ այն հանգամանքից՝ կերպարն ազգային նկարագրի տե՞ր է, թե՞ արտասահմանյան գրականության ներկայացուցիչ:

Տիգրան Մարտիրոսյան — Առավելապես հոգեբանական տիպին պատկանող դերասանուհի ես: Ի՞նչ է քեզ համար կերպարային ապրումակցումը: Կա՞ այն արդյոք քո պրակտիկայում:

Լուսինե Կոստանյան – Պայմանավորված է այն հանգամանքով, թե ինչպիսի կերպար է: Հիմնականում առկա է: Փորձում եմ Կոնստանտին Ստանիսլավսկու սիստեմի համաձայն՝ կերպարին հասկանալով նրան մոտեցնել ինձ: Թեպետ Միխայիլ Չեխովի գործելաոճն էլ է ինձ հարազատ, երբ ինքդ ես մոտենում կերպարին, որովհետև նրանց տեսակն ուշագրավությամբ երբեմն գերազանցում է անձիդ: Ու կերպարավորածդ մարդու գործողությունների շարժառիթներն ու պատճառներն ինքդ քեզ համար պարզելուց հետո ավելի հեշտ է դառնում նրանում տեղավորվելը: Ուրեմն այդ էմպաթիան կարևոր գործոն է:

 Տ. Մ. — Փորձերի և ներկայացումների ընթացքում ունեցած զգացողություններիդ տարբերություններն ու նմանությունները:

Լ. Կ. — Փորձերն ավելի շատ ուսումնասիրությունների ու բացահայտումների շրջանն է:  Առաջին փուլում մտային առումով կերպարին ընկալելը, իսկ երկրորդում արդեն՝ հուզական մակարդակում ըմբռնելը: Համեմատելով հասկանալ քո և կերպարի էմոցիոնալ տարբերություններն ու նմանությունները: Իսկ ներկայացման ընթացքում արդեն կուտակածդ ես բաց թողնում: Բեմավիճակային դրությունն ինքնին թելադրում է հետագա անելիքդ: Չես կարող վատ ստացված արտահայտչական նրբությունը փորձերի պես տեղում շտկել: Լավագույն դեպքում հաջորդ ներկայացման ընթացքում նման հնարավորություն կունենաս: Պատասխանատվության բեռն ավելի մեծ է այստեղ:

 

                              Չունեմ խաղացած դեր, որը չեմ սիրել

 

Տ. Մ. — Ասածդ պատասխանատվությունն, ինքնին, վերաբերմունքային դրսևորում է: Կերպարի հանդեպ վերաբերմունքդ է՞լ է մինչև դերը ստանալը և խաղալուց հետո այսպիսի զգացողական տարբերակվածություն ծագեցնում:

Լ. Կ. — Ընդհանրապես չունեմ ապագա դերերի հանդեպ ակնածալից վերաբերմունք: Այդ հարցում ինձ իղձեր վերագրելը մի փոքր բարդ գործ է: Որոշակի դերը ստանալուց և նրա հետ աշխատելուց, այն քչփորելուց հետո եմ սիրում տվյալ կերպարին: Ինչքան շփվում ես հետը, այնքան խաղացանկիդ ապագա ներկայացուցիչը հետաքրքանում է: Երևի սա էլ մարդու հետ ծանոթանալու, նրան ճանաչելու գործընթացի այլընտրանքային ձևերից մեկն է: Եվ, իհարկե, կա վերաբերմունքի տարբերություն սկզբնական ուսումնասիրման և բազմիցս խաղալու ժամանակահատվածներում: Տևական ժամանակ բեմում հետդ լինելով՝ կերպարն ակամայից մտերիմդ է դառնում:

Տ. Մ. — Իսկ ի՞նչ դերակատարում ունի քո պարագայում խաղընկերոջ զգացումը:

Լ. Կ. – Անխոս՝ կարևոր: Կլինի դա տվյալ պահին բեմի կենտրոնում գտնվելու ընթացքում, թե կուլիսից խաղընկերոջդ խոսքին ու գործողություններին հետևելիս: Եթե ներկայացումը որպես փոխհարաբերությունների կծիկ դիտարկենք, ապա կարելի ասել, որ դրանց հիմքում այդ զգացողությունն է: Չկայացավ այդ զգացողության, այսպես ասած, ակտը՝ բեմից մատուցված հարաբերությունները լիարժեք չեն լինի: Որքան էլ որ դերասանը տեխնիկապես գրագետ լինի: Կորչում է բեմական իրականության զգացողությունը: Բացարձակ պարտադիր չէ մեծածավալ դեր ստանձած լինել, որ խաղընկերոջդ հոգեկան միջավայրի համար ներքուստ էլ ներկա լինես բեմում: Ասեմ ավելին, ամենակարևորներից մեկն է դառնում խաղընկերոջ զգացողությունը, երբ արդեն բեմում եմ:

Տ. Մ. — Իսկ եթե խաղընկերն այդ իմպուլսները չի հաղորդո՞ւմ:

Լ. Կ. — Ցավոք սրտի, դա հաճախ հանդիպող խնդիր է, որի հաղթահարման համար ևս առանձին տևական հոգետեխնիկական ջանքեր են պահանջվում: Փորձերի ժամանակ աշխատում եմ այնքան շփվել նման խնդիր ունեցող խաղընկերոջ հետ, մինչև ինքն իրեն մեջ կհաղթահարի այդ հուզամտածական արգելապատնեշները: Ի վիճակի կլինի ինձ հետ նույն գաղափարահուզական տիրույթում մնալ, որպեսզի նրանից ստանամ այն, ինչի կարիքն այդ պահին իմ ստանձնած կերպարն է զգում:

 

Մենք կյանքում էլ մեզ ու մեզ չենք ապրում

Տ. Մ. — Բայց եկ այս հարցին նաև խաղընկերոջ կանխակալ զգացողության տեսանկյունից մոտենանք. կա՞ մի դերասան  կամ դերասանուհի, ում հետ  զուգախաղ ունենալ կուզենայիր:

Լ. Կ. — Կռահողաբար զգում եմ, թե խոսակցությունը ո՛ր ուղղությամբ ես ուզում տանել, որովհետև վերջերս, երբ և որտեղ ինձ ու Նարինե Գրիգորյանին տեսնում ես, Ամանորին ձմեռ պապի նվերից զրկվածի հայացքով ու ձայնի հնչերանգով հիշեցնում ես, որ իմ ու իր զուգախաղը տեսնելն ես երազում: Ասեմ, որ մեծ սիրով կաշխատեի Նարինեի հետ, հատկապես, որ և՛ որպես բեմադրիչ-ռեժիսոր, և՛ որպես դերասանուհի արժեքավոր գործունեություն է ծավալում: Այդուհանդերձ, խաղընկերոջ ամբողջական նկարագիրն էլ իմ դեպքում ընթացքում բացահայտվող երևույթ է: Ուստի նախապես նստել-մտածելու առիթ չի ստեղծվում, թե ո՛ւմ հետ ի՛նչ դեր կարելի էր խաղալ:

Տ. Մ. — Երբևէ մտածե՞լ ես դերում երգային հատվածներ ունենալու մասին:

Լ. Կ. — Շատ եմ մտածել, որովհետև երգն իմ մասնագիտական վախերից մեկն է: Հանրության առջև երգելու խնդիր ունեմ, քանզի այդ հարցում ինքնագնահատականս բավական ցածր է: Երգչաձայնս ինձ դուր չի գալիս: Թեև կարծում եմ, եթե նյութի վրա հավուր պատշաճի աշխատած լինեմ, հնարավոր է, որ այդ բարդույթից ձերբազատվեմ: Միգուցե ձայնիս հնչերանգին համապատասխանող երգ դեռ չի վիճակվել: Կուզենայի, որ նման առիթ լիներ:

Տ. Մ. — Խոսքից շարժմանը և շարժումից խոսքին անցնելու գործընթացում ի՞նչ նշանակություն ես տալիս դադարին:

Լ. Կ. — Նախևառաջ պետք նշեմ, որ շարժումը մեր մասնագիտության կարևորագույն գործոններց մեկն եմ համարում, որովհետև մեր մարմինը շատ ավելին է ասում մեր մասին, քան հնչեցրած խոսքը: Ուրեմն, դերասանը պարզապես պարտավոր է զարգացած շարժահամակարգ ունենալ: Սակայն խոսքի և պլաստիկայի միջև եղած հարաբերություններում դադարների դերակատարման վերաբերյալ, կարծում եմ, որ ներկայացման ընթացքում պաուզաներն անգիտակցաբար եմ կիրառում: Իհարկե, փորձերի արտահայտչական որոնումների ընթացքում որոշ ժեստեր մշակելիս՝ դրանք դադարներով ենք նախապատրաստում կամ վերջնակետում: Տվյալ հուզական տեղեկատվությունն, այդպիսով, խոշոր պլանի տակ դնում, որպեսզի այն առավել թիրախային գործի: Բայց հիմնականում, եթե չկա նշածս ռեժիսորական խնդրի հրամայականն ու իմ գիտակից փնտրտուքը, ենթագիտակցական մղումով եմ առաջնորդվում: Տեսարանում տրամադրությունիցս եկող ներքին տեմպոռիթմի զգացողությանս թելադրանքով:

 

Երիտասարդ շնորհալիին որակապես ավելի հեշտ է խոտանելը

 

Տ. Մ. — Տրավեստիական դերակատարումը որքանո՞վ է հավանական Լուսինե Կոստանյան դերասանուհու դեպքում:

Լ. Կ. — Բարեբախտաբար, թե դժբախտաբար, երբևէ առիթ չեմ ունեցել արական սեռի ներկայացուցչի կերպար խաղալ: Չեմ համարում նաև, որ տղամարդու յուրաքանչյուր տեսակին դերասանուհիներն ի վիճակի են խաղալ: Եթե պետք է լիարժեք չստացվի, այսինքն՝ չհամոզի, այդօրինակ ‹‹փորձարարության›› իմաստն անընկալելի է դառնում, ինչի հետ հաճախ առնչվել եմ որոշ արտասահմանյան ներկայացումների տեսաձայնագրություններին ծանոթանալիս: Այսուհանդերձ, կան այդպիսի դերեր, որոնք հետաքրքիր կլիներ փորձելը: Գուցե տղեկի, պատանու դերկատարումն ավելի հասանելի է կնոջ համար:

Տ. Մ. — Բայց դա էլ մեր բեմադրիչների կարողությունների պակասվորությամբ պայմանավորված հետևանք է: Երեխայի հետ արտակերպարային-խաղային աշխատանքի հոգետեխնիկական հմտություններ չունեն, որ համատեղ ուժերով կարողանան արտահայտչական խաղարկումների մակարդակում հանգրվանել:

Լ. Կ. — Գիտեմ, բայց դա հարցի մյուս կողմն է:

Տ. Մ. — Եվ ուրեմն…   ո՞րն է հարցի կոստանյանական կողմը:

Լ. Կ. — Այն, որ իմ օրգանիկայով չեմ կարող խաղալ հասուն տղամարդու: Վիզուալ չեմ համոզում և գրիմային հսկայածավալ աշխատանքի կարիք է զգացվում: Երիտասարդ տղայի կերպարի դեպքում գործը համեմատաբար կհեշտանա: Այլ խնդիր է, սակայն, եթե կոնկրետ տղամարդու կերպարը կամենում եմ խաղալ այն նկատառումով, որ ապացուցեմ, թե տվյալ իրավիճակում մարդուս սեռական պատկանելությունը բացարձակապես էական ու որոշիչ չէ: Ձեր թատերագիտական լեզվով ասած՝ կոնցեպտի գեղարվեստաէսթետիկական մեկնաբանությունը սեռական չեզոքության գաղափարահուզական շրջանակում է ի կատար ածվում:

Տ. Մ. — Այդ դեպքում հնարավոր համարո՞ւմ ես, որ չհամոզելու պատճառներից մեկը արտերկրի թատերադպրոցներում վարպետության դասեր առնելու մասնագիտական բարեբախտություն չունենալը լինի:

Լ. Կ. — Ես, ինչ խոսք, ֆիզիկապես գնալ և արտերկրի վարպետության դասերին մասնակցելու առիթ որպես այդպիսին՝ չեմ ունեցել: Ֆինանսական հնարավորությունների հետ կապված հարց է: Երևի թե այդ խնդրի լուծումը համապատասխան գերատեսչության գործառույթն է, որովհետև երկրիդ դերասանների մասնագիտական որակավորումն ես բարձրացնում: Բայց քիչ թե շատ մխիթարվում ենք համացանցային տիրույթում օնլայն դասընթացների մասնակցելու հնարավորությամբ: Առավելևս, վերջերս աշխարհին պատուհասած ‹‹տնային կալանքի›› շրջանում: Ասել, թե բացարձակ անտեղյակ եմ արտերկրի մեր գործընկերների գործելաոճին՝ չափազանց խիստ կլինի, քանի որ մոտավոր պատկերացում ունեմ, թե նրանք ինչպես են աշխատում:

 

Կարևորը համոզելն է

 

Տ. Մ. — Բարի: Շարունակելով թատերարվեստում սեռահոգեկան գործոնի արծարծումը, այն ավելի լայն առումով քննենք: Եթե հաշվի առնենք 21-րդ դարի բարոյակարգային անկշռադատ փոխակերպումները, ըստ քեզ՝ տարասեռության հետևանքով հանրային միայնակության դատապարտվածի մասին ներկայացո՞ւմն է առավել ակտուալ, թե՞ ներկայումս առողջապահական հանդերձանք հագած մեկուսացվածության:

Լ. Կ. — Ինձ համար ամեն թեմա էլ ակտուալ կարող է լինել, եթե մարդու մասին է: Անկախ սեռային, ռասայական ու սոցիալական առանձնահատկությունից: Երևույթները, որ  տեսնում ենք գրական հիմքում, ֆիլմերում կամ էլ հենց ներկայացման մեջ, հանկարծ զգում ենք, որ դրանք նկատում ենք մեր կյանքում, հարևանի ընտանիքում: Բացի այդ, կարծում եմ, կորոնավիրուսի պարտադրած չակերտյալ ինքնամեկուսացումը դեռևս այն հոգետանջ դրությունը չէ, որն անելանելի ճնշող հոգեվիճակում է պահում մարդուն: Մանավանդ, որ բոլորս ենք այդ կարգավիճակում: Դժվար է, եթե դու մենակ ես հասարակության առջև, և պատահական չէ, որ շատ ու շատ գրական գլուխգործոցներ հենց անհատ և հասարակություն փոհարաբերությունների թնջուկի վրա են կառուցվել: Փոքր մարդու կերպարի խնդիրն էլ կարծես այդ հիերարխիայի համանման դրսևորումներից մեկը լինի:

Տ. Կ. — Ի լրումն նախորդ հարցի ‹‹անամոթության››՝ ևս մեկ կնճռոտ դիտարկում: Նկատի ունենալով այն փաստը, որ սեռահոգեկան պատուհասի զոհ դարձած երկու կանանց փառահեղ ես կերպարավորել, ասա խնդրեմ, ներամփոփության ի՞նչ գործակից ունես: Հոգեբանական ներսուզումներում ներաշխարհի մասնագետի հետ աշխատանքից բացի, որքանո՞վ է օգնում սեփական ինքնամփոփությունը:

Լ. Կ. — Իմ բեմելը եղել է Սառա Քեյնի ‹‹Փսիխոզ 4.48››-ը պիեսի հիման վրա արված բեմադրության մեջ դերակատարումը: Նույնպես բարդ հոգեբանական դերակատարում. ճնշված կնոջ վերջին մենախոսություն էր ըստ էության: ‹‹Մեր ծնողների նևրոզների›› ընթացքում ինտենսիվ համագործակցել ենք հոգեբանների հետ: Նույնիսկ հոգեբուժարանում ենք եղել մի քանի անգամ, ինչն ինձ անասելի կերպով օգնեց տարանջատել հոգեկան խնդիրները հոգեկան շեղումներից, ինչպես նաև՝ հոգեխանգարման տեսակները: Հավանաբար ոմանց տարօրինակ կթվա, բայց այդ դերակատարումներից հետո հասկացա, որ մեզանից ամեն մեկի ներաշխարհի ինչ-որ մի անկյունում նստած է այդ ինքնապարփակված մարդուկը: Որքան էլ որ մենք հոգեկան խառնվածքով էքստարվերտ լինենք: Պարզապես տարբեր մարդկանց դեպքում տվյալ անձին հատուկ խորքերում է այն ծպտված: Ու նման դեր ստանալու դեպքում,  ուզես, թե չուզես՝ ստիպված ես ցավեցնող ինքնաքչփորմամբ զբաղվել: Այո, ցավագին, քանի որ երբեմն հոգեհատակիդ հասնելուց հետո շատ ավելի բարդ ու տառապալից է այնտեղից հեռանալ կարենալը: Այս տեսանկյունից վստահում եմ ներամփոփությանը առնչվող հարցադրմանդ էմոցիոնալ հասցեավորմանը: Ինքնաներսուզման ունակության հարգը, թերևս, ներամփոփությանդ գործակցով էլ է պայմանավորված: Եվ ես այդ հարցում իմ նկատելի ներամփոփությամբ բնավ բացառություն չեմ: Անշուշտ, նշածս հոգեզգացական գործոնները կատարյալ անկեղծություն են ենթադրել տալիս: Այն է՝ Քեն Քինզիի նկատումին համամիտվելով՝ չխաղալ հոգեկան հիվանդ, քանզի առողջական նման խնդիրներ ունեցողները ձեռքից եկած ամենն անում են, որպեսզի նորմալ մարդ երևան: Հակառակ պարագայում ներաշխարհային ինքնապեղումներ առթող նշանահետքերը կանէանան: Չէ՞ որ նախասկզբում ասածս մեր անձից ավելի հետաքրքիր կերպարների միջոցով մենք անուղղակի ինքնաճանաչողության գործընթացի մեջ ենք ներքաշվում:

 

Քչփորեց Տիգրան ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆԸ