Կարինե ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ / ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏԻ ՎԱՀՐԱՄ ՓԱՓԱԶՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԴՐԱՄԱՏԻԿԱԿԱՆ ԹԱՏՐՈՆԻ ՆՇԱՆԱՎՈՐ ԱՐՎԵՍՏԱԳԵՏՆԵՐԸ
ՀԱՎԵՐԺԻ ՃԱՄՓՈՐԴՆԵՐԸ
Ա. ԳԵՂԱՐՎԵՍՏԱ—ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԱԿԱՆ ԱՆՁՆԱԿԱԶՄ
ԱԼՎԱՐՅԱՆ ԿԱՐՈ ՍՈՂՈՄՈՆԻ
(24.04.1895 — 19.10.1963)
Ադրբեջանական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1954թ.):
Ծնվել է 1895 թ. ապրիլի 24-ին Ախալցխա քաղաքում: Նախնական կրթությունը ստացել է տեղում, ապա ուսումը շարունակել է Վենետիկի Մուրադ-Ռաֆայելյան վարժարանում, հետո` Հռոմի Լևոնյան վարժարանում: Փայլուն գիտելիքներով վերադարձել է Թիֆլիս, կարճ միջոց աշխատել է Հայկական թատրոնում, իսկ 1923 թ. մեկնել է Մոսկվա` սովորելու Հայկական դրամատիկական ստուդիայում, որը գլխավորում էր մեծ դերասանապետ Ռուբեն Սիմոնովը: 1928 թ. ավարտելով ստուդիան, ընդգրկվել է Լենինականի (այժմ` Գյումրու) նորաբաց դրամատիկական թատրոնի դերասանախմբում: 1929 թ. մեկնել է Խարկով և տեղի հայկական բանվորական թատրոնում հաջողությամբ բեմադրել է «Սպանված աղավնի», «Պաղտասար աղբար», «Աննա Քրիստի» պիեսները: 1930 թ. տեղափոխվել է Բաքվի հայկական պետական թատրոն, որտեղից էլ 1932 թ. կառավարության հատուկ որոշմամբ գործուղվել է Ստեփանակերտ` հայկական պետական դրամատիկական թատրոն ստեղծելու նպատակով:
Կ. Ալվարյանի տքնաջան նախապատրաստական աշխատանքից հետո 1932 թ. օգոստոսի 11-ին Վ.Վաղարշյանի «Օղակում» պիեսի բեմադրությամբ բացվում է Ստեփանակերտի հայկական պետական դրամատիկական թատրոնի վարագույրը: Մի շարք բեմադրություններ հեղինակելուց հետո 1935 թ. Ալվարյանը գործուղվում է Գանձակ (Կիրովաբադ), այնտեղ ևս Հայկական պետական թատրոն հիմնադրելու: Նրա ջանքերով 1935 թ. դեկտեմբերի 27-ին «Հրաշալի ձուլվածք» բեմադրությամբ բացվում է Գանձակի հայկական պետական թատրոնը: 1936 թվականին նա արդեն Տաշքենդի հայկական թատրոնի գլխավոր ռեժիսորն էր: 1937 թվականին Ալվարյանը նորից վերադառնում է Բաքվի թատրոն, որտեղ աշխատում է որպես դերասան և ռեժիսոր, միաժամանակ դերասանի վարպետություն դասավանդում թատերական ուսումնարանում: 1947 թ. վերջնականապես հաստատվում է Ստեփանակերտի թատրոնում` որպես գլխավոր ռեժիսոր, իսկ 1958-1963 թթ.` որպես բեմադրող ռեժիսոր:
Կ. Ալվարյանը Ստեփանակերտի թատրոնում հեղինակել է 63 բեմադրություն, թարգմանել է բազմաթիվ պիեսներ, գրել և ինքն էլ բեմադրել է «Սայաթ-Նովա» դրաման:
Կ. Ալվարյանի լավագույն բեմադրություններից են. Նար-Դոս` «Սպանված աղավնին», Հ. Պարոնյան` «Մեծապատիվ մուրացկաններ», Ալ. Շիրվանզադե` «Մորգանի խնամին», «Պատվի համար», Գ. Սունդուկյան` «Էլի մեկ զոհ», «Խաթաբալա», Է. Վոյնիչ` «Բոռ», Դ. Դեմիրճյան` «Քաջ Նազար», Դ. Գազազյան` «Խաչատուր Աբովյան», Ն. Զարյան` «Փորձադաշտ», «Աղբյուրի մոտ», Ա. Բարսեղյան` «Ծաղկասար»:
Կ. Ալվարյանը նաև նուրբ, վերլուծող, հոգեբան արտիստ էր, կերտել է և՛ դրամատիկական, և՛ ողբերգական, և՛ կատակերգական դերեր: Նրա ուշագրավ կերպարանավորումներից են. Պաղտասար աղբար, Աբիսողոմ աղա (Հ. Պարոնյան` «Պաղտասար աղբար», «Մեծապատիվ մուրացկաններ»), Արթուր (Է. Վոյնիչ` «Բոռ»), Վարժապետ (Վ. Վաղարշան` «Օղակում»), Թուսյան (Նար-Դոս` «Սպանված աղավնին»), Զինգեր (Ա. Բարսեղյան` «Կամո») և այլն:
Կ. Ալվարյանը մահացել է 1963 թ. հոկտեմբերի 19-ին Ստեփանակերտում:
ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ ԻՎԱՆ ՄԻՆԱՍԻ
(26.07.1905 — 13.10.2001)
Ադրբեջանական ԽՍՀ վաստակավոր արտիստ (1948թ.), ժողովրդական արտիստ (1983 թ.), ԽՍՀՄ «Աշխատանքային կարմիր դրոշի» շքանշանակիր (1959 թ.):
Ծնվել է 1905 թ. հուլիսի 26-ին Աշխաբադ քաղաքում: Նրա նախնիները ղարաբաղցիներ էին` Ննգի գյուղից: Մանկությունն ու պատանեկությունն անցել է Բաքվում, որտեղ էլ ավարտել է ռուսական արական գիմնազիան: 1920-ական թվականներին ընտանիքը տեղափոխվել է Գրոզնի, որտեղ նա ընդունվել է Լերմոնտովի անվան ռուսական թատրոնին կից գործող դերասանական ստուդիան: Սովորելուն զուգընթաց աշխատել է տեղի բանվոր-երիտասարդական թատրոնի «Կապույտ բլուզակներ» ագիտխմբում:
1932 թ. Ի. Հովհաննիսյանը տեղափոխվում է Բաքու, աշխատում է Հայկական պետական թատրոնում, որտեղից էլ նույն թվականին հրավիրվում է Ստեփանակերտի նորաբաց պետական դրամատիկական թատրոն, դառնում է նրա հիմնադիրներից մեկը և իր ճակատագիրը մեկընդմիշտ կապում մշակույթի այս օջախի հետ: Սկզբնական շրջանում իր արտիստական խառնվածքով մեծ հակում է ցուցաբերում դեպի բնութագրական–կոմիկական կերպարները, հետագայում մեծ հաջողությամբ մարմնավորվում է նաև դրամատիկական հերոսների և արժանանում հանդիսատեսի սիրուն ու գնահատանքին:
Ի. Հովհաննիսյանի լավագույն դերակատարումներից են. Նազար (Դ. Դեմիրճյան` «Քաջ Նազար»), Կիպար (Հ. Պարոնյան` «Պաղտասար աղբար»), Ռոլլեր (Ֆ. Շիլլեր` «Ավազակներ»), Նեզնամով (Ա. Օստրովսկի` «Անմեղ մեղավերներ»), Բարոն (Մ. Գորկի` «Հատակում»), Սուրեն (Ալ. Շիրվանզադե` «Պատվի համար»), Կասիո, Ագնոստոս (Վ. Շեքսպիր` «Օթելլո», «Ձմեռային հեքիաթ»):
Դերասանությանը զուգընթաց 1937թ.-ից բեմադրություններ է հեղինակել, իսկ 1958-68 թթ. վարել է Ստեփանակերտի թատրոնի գլխավոր ռեժիսորի պարտականությունները և այդ ժամանակահատվածը թատրոնի պատմության մեջ բնութագրվում է որպես վերելքի տարիներ: Արցախահայերի ազգապահպանության գործում իրենց անուրանալի դերակատարությունն են ունեցել հատկապես պատմահայրենասիրական պիեսների նրա բեմադրությունները. Մ. Մըսրենց` «Թմկաբերդ», Գ. Թավրիզյան` «Մելիքի աղջիկը» (ըստ Լեոյի), Րաֆֆի` «Սամվել», Վ. Հարությունյան` «Անահիտ», Մուրացան` «Ռուզան», Ս. Խանզադյան` «Մխիթար Սպարապետ», Լ. Միքայելյան` «Վարազդատ»:
Ի. Հովհաննիսյանի լավագույն բեմադրություններից են նաև` Սուխովո Կոբըլինի «Դատական գործ», Չ. Դիկկենսի «Դավիթ Կոպերֆիլդ», Ա. Պապայանի «Աշխարհն, այո՛, շուռ է եկել», «Խանդից պատուհաս» ստեղծագործությունները և այլն: Ընդհանուր առմամբ նա բեմադրել է 75 պիես, անձնավորել է 174 ամենատարբեր խառնվածքի կերպար: Սա մի ծանրակշիռ վաստակ է, որ հավասար է սխրանքի:
Ի. Հովհաննիսյանը մահացել է 2001 թ. հոկտեմբերի 13-ին Ստեփանակերտում:
ԾԱՏՈՒՐՅԱՆ ԳՐԻԳՈՐ ՎԱՐԴԱՆԻ
(22.06.1925 – 23.09.1999)
Ադրբեջանական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1979 թ.), ԽՍՀՄ նկարիչների միության անդամ (1960 թ.):
Ծնվել է ԼՂԻՄ Կրկժան գյուղում: Սովորել է Ստեփանակերտի թիվ 1 դպրոցում, 1942 թ. ավարտել է Շուշիի գյուղատնտեսական տեխնիկումը: 1943-1946 թթ. ծառայել է Խորհրդային բանակի շարքերում, խիզախությամբ կռվել է ֆաշիստական հորդաների դեմ, որի համար պարգևատրվել է «Կարմիր աստղ» շքանշանով և 14 մարտական մեդալներով:
1951 թ. ավարտել է Մոսկվայի 1905 թվականի անվան գեղարվեստական ուսումնարանի գեղանկարչական բաժինը: Մինչև 1952 թ. աշխատել է Մոսկվայի նկարիչների ֆոնդի ցուցահանդեսային կոմբինատում, իսկ 1953 թ. հրավիրվել է Ստեփանակերտի պետական դրամատիկական թատրոն, որպես նկարիչ-ձևավորող, 1969-1974 թթ. ստանձնել է նաև թատրոնի գլխավոր նկարչի պաշտոնը: Գ. Ծատուրյանը մինչև կյանքի վերջն անմնացորդ նվիրումով ծառայել է Ստեփանակերտի թատրոնին, ձևավորել է 100-ից ավելի բեմադրություններ: Գործունեության առաջին շրջանում նրա բեմանկարչությունը խիստ ռեալիստական էր և այդ բանալիով էլ բացում էր իր բոլոր ձևավորումները թե՛ դասական և թե՛ արդիական պիեսներում, իսկ կյանքի վերջին շրջանում ստեղծագործում էր նաև պայմանական, լակոնիկ ձևավորման սկզբունքով:
Գ. Ծատուրյանի լավագույն նկարչական ձևավորումներից են. Վ. Շեքսպիր` «Ձմեռային հեքիաթ», Գ. Սունդուկյան` «Էլի մեկ զոհ», «Պեպո», Գ. Թավրիզյան (ըստ Լեոյի)` «Մելիքի աղջիկը», Օ. Բալզակ` «Խորթ մայրը», Մուրացան` «Ռուզան», Ալ. Շիրվանզադե` «Պատվի համար», «Չար ոգի», Դ. Դեմիրճյան` «Քաջ Նազար», Գ. Բորյան` «Կամուրջի վրա», Ժ. Անույ` «Մեդեա», Գ. Ֆիգեյրեդո` «Եզովպոս», Ա. Օստրովսկի` «Հորձանուտ», Ա. Պապայան` «Արտասահմանյան փեսացու», «Աշխարհն, այո, շուռ է եկել», Ա. Կասոնա` «Ծառերը կանգնած են մահանում»:
Գ. Ծատուրյանը նաև շնորհալի դիմանկարիչ էր, անհատական ցուցահանդեսներ է ունեցել Ստեփանակերտում, Բաքվում և այլ քաղաքներում:
Մահացել է 1999 թ. սեպտեմբերի 23-ին Ստեփանակերտում:
ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ ՍԱՄՎԵԼ ՍԱՐԳՍԻ
(06.07.1913-17.06.1992)
Բեմանկարիչ Սամվել Հովհաննիսյանը ծնվել է 1913 թ. հուլիսի 6-ին Բաքվում: Դպրոցում սովորելուն զուգընթաց հաճախել է Է. Պռոշյանի նկարչական ստուդիան: 1929 թ. ավարտելով այն, աշխատանքի է անցել նկարչական կոմբինատում: Որպես բեմանկարիչ` առաջին քայլերը կատարել է Բաքվի հայկական թատրոնում (1931-1937 թթ.), որտեղ էլ Մուշեղ Սաղյանի աշակերտը լինելու պատիվն է ունեցել: 1938 թ. տեղափոխվել է Ստեփանակերտի թատրոն և ստանձնել գլխավոր նկարչի պաշտոնը:
Նա Ստեփանակերտ է բերել բեմանկարչության բնագավառի այն լավագույն ավանդույթներն ու ձեռքբերումները, որ կար Բաքվի թատրոնում: Ս. Հովհաննիսյանի ձևավորումները աչքի են ընկել բարձր պրոֆեսիոնալիզմով և թարմ լուծումներով: Նրա ջանքերով պատշաճ մակարդակի վրա են դրվել բեմական ձևավորումների ճարտարապետական լուծումները, տեխնիկական մատուցման հնարքները, բեմի լուսավորությունը, դերասանների հանդերձանքն ու դիմահարդարումը: Նա առաջինը թատրոնում հաստատեց մանրակերտից (մակետից) օգտվելու մշակույթը, ձևավորումների և տարազների, էսքիզների պատրաստման անհրաժեշտությունը:
Ս. Հովհաննիսյանը միշտ քայլում էր ժամանակին համընթաց: Նրա վերջին շրջանի ձևավորումներին հատուկ են եղել լակոնիկ արտահայտչամիջոցները, պատկերավոր մտածողությունը: Նկարիչը հրաժարվում է տաղավարային ծանր ձևավորումների պրակտիկայից ու չի ծանրաբեռնում բեմահարթակը` ռեժիսորի համար ստեղծելով տարածական լայն հնարավորություններ:
Ս. Հովհաննիսյանը վառ անհատականություն է եղել, հեղինակել է 100-ից ավելի ձևավորումներ: Մամուլը բարձր է գնահատել հատկապես Ալ. Շիրվանզադեի «Նամուս», «Պատվի համար», Գ. Սունդուկյանի «Պեպո», «Քանդած օջախ», Հ. Պարոնյանի «Պաղտասար աղբար», Դ. Դեմիրճյանի «Քաջ Նազար», Գ. Սևունցի «Թեհրան», Րաֆֆու «Սամվել», Ս. Խանզադյանի «Մխիթար Սպարապետ», Լ. Բրաուսևիչի «Ալվան ծաղիկ», Բ. Նուշիչի «Տիկին մինիստրուհի», Ի. Ալավերդյանի «Ա՜խ, սեր…» պիեսների բեմադրությունների ձևավորումները, որոնք Ստեփանակերտի թատրոնի պատմության մնայուն էջերից են:
Ս. Հովհաննիսյանը մահացել է 1992 թ. հունիսի 17-ին, Երևանում:
ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ ԻՍԱՀԱԿ ՍԵՐԳԵՅԻ
(17.01.1917-07.09.1992)
Ադրբեջանական ԽՍՀ մշակույթի վաստակավոր աշխատող (1982 թ.), ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ (1960 թ.):
Մանկավարժ, գրող, դրամատուրգ, թատերագետ, թարգմանիչ Իսահակ Սերգեյի Ալավերդյանը ծնվել է 1917 թ. հունվարի 17-ին, Շուշի քաղաքում: 1935 թ. ավարտել է Ստեփանակերտի օրինակելի (այժմ` թիվ 1) միջնակարգ դպրոցը: Նույն թվականին էլ ԼՂ մարզային ժողկրթբաժնի ուղեգրով գործուղվել է Ստեփանակերտի շրջանի Նախիջևանիկ գյուղը` որպես հայոց լեզվի և գրականության ուսուցիչ: Այնուհետև դասավանդել է Շուշիքենդի, Շուշիի և Ստեփանակերտի դպրոցներում: Ընթացս ավարտել է Բաքվի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի հեռակա բաժինը (1942 թ.):
Հայրենական մեծ պատերազմի առաջին իսկ օրերից կամավոր մեկնել է ռազմաճակատ: 1943 թ. գարնանը ծանր վիրավորվելուց հետո զորացրվել է և նորից անցել ուսուցչական աշխատանքի: Նա 1943թ. մինչև թոշակի անցնելը`1977 թ., աշխատել է Ստեփանակերտի թիվ 1, 2 և 3 միջնակարգ դպրոցներում` որպես ուսմասվար և ուսուցիչ:
Ի. Ալավերդյանը մանկավարժական աշխատանքը զուգորդել է գրական գործունեության հետ: Գրել է բանաստեղծություններ, առակներ, պատմվածքներ, գրականագիտական հոդվածներ: Նրա «Իմ սաները», «Թող խաղաղ մեծանա», «Անանուն մարդը», «Ծաղիկների երթը», «Կապույտ գլխաշորը» ժողովածուները մանկավարժական պատմվածքների, նովելների, մանրապատումների գեղեցիկ շարք է, որի նյութը քաղված է իր իսկ ապրած մանկավարժական կյանքից, ինչի շնորհիվ նրանք ստացել են ուսուցանող արժեք: Գրողի ստեղծագործությունները թարգմանվել են ռուսերեն, ուկրաիներեն, աբխազերեն և այլ լեզուներով:
Ի. Ալավերդյանը զբաղվել է նաև թատերագիտական գործունեությամբ: 1968-1989 թթ. վարել է Ստեփանակերտի պետական դրամատիկական թատրոնի գրական մասի վարիչի պաշտոնը: Գրել է պիեսներ, թատերական մենագրություններ, դիմանկարներ, թատերախոսություններ: Նրա 7 պիեսներից երեքը` «Սիրո ճանապարհը» (1954 թ.), «Հողի լեզուն»(1958 թ.) և «Ա՜խ, սեր…» (1969 թ.), բեմադրվել են Ստեփանակերտի թատրոնում:
Ի. Ալավերդյանին, իրավամբ, կարելի է համարել Արցախի թատրոնի տարեգիրը: Նրա գրչին են պատկանում «Ստեփանակերտի Մ. Գորկու անվան հայկական պետական դրամատիկական թատրոն-50» գիրքը, «Գուրգեն Հարությունյան», «Մարգո Բալասանյան», «Բենիկ Օվչյան» թատերական մենագրությունները: Նա կազմել և հեղինակել է բազմաթիվ բուկլետներ Արցախի նշանավոր դերասանների մասին, ռուսերենից և այլ լեզուներից թարգմանել է մեկ տասնյակից ավելի պիեսներ, որոնք բեմադրվել են Ստեփանակերտի թատրոնում: Հեղինակ է 200-ից ավելի թատերախոսությունների, գրականագիտական, մանկավարժական թեմաներով հոդվածների, որոնք տպագրվել են մարզային և հանրապետական պարբերական մամուլում: Ի. Ալավերդյանի կյանքը և ստեղծագործությունը իր ժողովրդին անմնացորդ ծառայելու գեղեցիկ օրինակ է: Նա տարբեր տարիների պարգևատրվել է ԽՍՀՄ 9 մեդալներով և ԼՂ մարզգործկոմի պատվոգրերով:
Ի. Ալավերդյանը վախճանվել է 1992 թ. սեպտեմբերի 7-ին Ստեփանակերտ քաղաքում: