Գագիկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ / «ԶԻՆՎՈՐԸ»
Գագիկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԻ «ԶԻՆՎՈՐԸ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2005 թ., թիվ 8-9-ում
Ես քայլում եմ: Ես փորձում եմ մտածել ապագայի մասին: Մինչ մտամոլոր շնչում էի ասֆալտի գաղջ օդը, հաստավիզ տղաներից մեկը իր երկհարկանի մեքենայով ուզեց ինձ ճզմել գետնին: Ես խույս տվեցի, մի կերպ, կաղալով հասա տուն: Միացնում եմ հեռուստացույցը՝ քաղաքական խեղկատակները իրենց ցինիզմն են թքում իմ վրա: Ես ճչում եմ — վերջ տվեք, մենք հոգնել ենք ձեզնից: Աչքերս փակ են: Մութ է: Հեռվում, խավարի մեջ բոցկլտում են լուսատուները:
Նվիրում եմ ազատամարտիկներին, ովքեր դիրքերում են:
Գագիկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
ԶԻՆՎՈՐԸ
Գործող անձինք
ՌԵԺԻՍՈՐ
ԳԵՆԵՐԱԼ
ԳԵՆԵՐԱԼԻ ԿԻՆԸ
ՄԱՐԴ
ԱՐՏՈ
1-ին ԶԻՆՎՈՐ
2-րդ ԶԻՆՎՈՐ
Վագոնի կուպե: Մեծ պատուհանից երևում է տանկը, նրանից ներքև՝ մասրենու թուփը: Տղամարդը նստած՝ լուսամուտից նայում է դուրս: Ներս են մտնում գեներալը, նրա կինը, որդին ու ռեժիսորը:
ՌԵԺԻՍՈՐ — Այստեղից լավ է երևում նկարահանման հրապարակը:
Մի պահ բոլորը նայում են նրան:
ԳԵՆԵՐԱԼ — (կնոջը): Դու այս կուպեում կհանգստանաս, մինչև ավարտվի նկարահանումը:
ՌԵԺԻՍՈՐ — Պարոն, չէի՞ք տեղափոխվի մեկ ուրիշ կուպե:
ՄԱՐԴ — Դուք ի՞նձ եք ասում:
ՌԵԺԻՍՈՐ — Այո: Այս կուպեն ժամանակավորապես տրամադրում ենք պարոն գեներալի ընտանիքին:
ՄԱՐԴ — Ես տոմս ունեմ, այս տեղը պատկանում է ինձ:
ՌԵԺԻՍՈՐ — Պարոն գեներալ, հրամայեք դուրս հրավիրեն նրան:
ՄԱՐԴ – Փորձե՛ք: (Լռություն:) Ես մտադիր չեմ տեղս զիջելու…
ԳԵՆԵՐԱԼ – Հանգստացե՛ք, պարոն, ընդհակառակը, մենք պետք է ներողություն խնդրենք ձեզ անհանգստացնելու համար: (Բարձր:) Պարոննե՛ր, մենք դեմոկրատական երկրում ենք ապրում: (Կնոջը.) Տիկի՛՜նս, նստիր այստեղ և նայիր, թե քո սիրելի ամուսինը ինչպես է դառնում դերասան: (Ծիծաղում են:) Սա ինձ համար մեծ փորձություն է: (Ռեժիսորին.) Եթե ստացվի, հույս ունեմ, որ ինձ կվերցնես քո ֆիլմերում խաղալու:
ՌԵԺԻՍՈՐ — Ինչ խոսք, պարո՛ն գեներալ:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Միայն գլխավոր դերում: Ես երկրորդական դերերում չեմ համաձայնվի: (Ծիծաղում են:) Եվ ամենից կարևորը՝ հոնորարը հենց սկզբից կդնեք իմ սեղանին:
Ծիծաղում են: Կինը նստում է մարդու դիմաց:
ԿԻՆ — Տիգրան, դու կմնաս ինձ մոտ:
ՏԻԳՐԱՆ – Ո՛չ, ես ուզում եմ հայրիկի հետ լինել:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Սիրելիս, նրա համար հետաքրքրիր կլինի տեսնել, թե հայրը ինչպես է նկարահանվում:
ԿԻՆ — Լավ, կարող եք գնալ… Իմ մասին մի անհանգստացեք: (Պայուսակից հանում է գիրքը:) Գիրք կկարդամ, մինչև վերադառնաք:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Դե ինչ, պարոննե՛ր, գնացինք:
Դուրս են գնում: Կինը գիրք է կարդում: Մարդը հանում է սիգարետ, ծխում է:
ԿԻՆ — Խնդրում եմ, դրսում ծխեք: (Մարդը հանում է տոմսակը, դնում սեղանին:) Գիտեմ, որ դա ձեր տեղն է, բայց ես տանել չեմ կարողանում ծխախոտի հոտը:
ՄԱՐԴ — Ձեր ամուսինը չի՞ ծխում:
ԿԻՆ — Ոչ: (Մարդը շարունակում է ծխել:) Խնդրում եմ…
ՄԱՐԴ — (հանգցնում է ծխախոտը): Արդեն երեք ժամ է՝ այս գնացքում եմ:
ԿԻՆ — Ես ձեզ հասկանում եմ:
ՄԱՐԴ — (նայում է ժամացույցին): Երեք ժամ, հինգ րոպե… Գնացքը անհասկանալի պատճառով տեղից չի շարժվում:
ԿԻՆ — Ես միայն կարող եմ ցավակցել:
ՄԱՐԴ — Շնորհակալություն, տիկին, դա էլ սփոփանք է: (Լռություն: Կինը կարդում է:) Ինձ թվում է, դուք չեք կարդում:
ԿԻՆ — Այո, չեմ կարողանում կարդալ… Շոգ է:
ՄԱՐԴ — Բացե՞մ պատուհանը:
ԿԻՆ — Խնդրում եմ:
Մարդը բացում է պատուհանը: Լսում է դաշտից եկող սվսվոցը:
ԿԻՆ — Ինչ գեղեցի՜կ է…
ՄԱՐԴ — Խաղաղ է… (Լռություն: Կինը բացում է գիրքը, ուզում է շարունակել կարդալ:) Դուք շա՞տ եք կարդում:
ԿԻՆ — Չեմ սիրում հեռուստացույց նայել:
ՄԱՐԴ — Ինչո՞ւ:
ԿԻՆ — Այնքան էժանագին ծրագրեր են ցուցադրում, որ զայրույթից շունչս կտրվում է: Իսկ գիրքն ինքդ ես ընտրում:
ՄԱՐԴ — Հավանաբար սիրային պատմություններ են:
ԿԻՆ — Ոչ, չգուշակեցիք:
ՄԱՐԴ — Բարդ, փիլիսոփայական գիրք է:
ԿԻՆ — Նորից չգուշակեցիք, արկածային է:
ՄԱՐԴ — Արկածային… Ձեր տեսքը չի ասում, որ արկածային կյանքի սիրահար եք:
ԿԻՆ — Ոչ, բայց հոգիս փնտրում է արկածների աշխարհ:
ՄԱՐԴ — Ծովահենության…
ԿԻՆ- Մեր կյանքը այնքան միօրինակ է:
ՄԱՐԴ — Ծովահենների տիրուհին դուրս է քաշում թուրն ու գոչում. «Առա՜ջ, ի՛մ ավազակներ»:
Ծիծաղում են:
ԿԻՆ — Իսկ դուք չե՞ք սիրում, կարդալ:
ՄԱՐԴ — Տասնութ տարեկանից ոչ մի գիրք չեմ կարդացել:
ԿԻՆ – Ծույլի՛կ:
ՄԱՐԴ — Ես դպրոցում լավ եմ սովորել:
ԿԻՆ — Եթե գիրք չեք կարդացել, ուրեմն ծույլիկ ես: Ընդունեք, որ այդպես է:
ՄԱՐԴ — Միանգամայն իրավացի եք:
ԿԻՆ — Ամուսնացա՞ծ եք:
ՄԱՐԴ — Ես արկածային կյանքի սիրահար չեմ:
ԿԻՆ — Ի՞նչ եք ասում… Խորհուրդ կտայի ամուսնանալ, որ հաստատուն ոտքերի վրա կանգնեք:
ՄԱՐԴ — Ես ձեր խորհրդի կարիքը չունեմ:
ԿԻՆ — Նեղացա՞ք…
ՄԱՐԴ — Մարդիկ խորհուրդ են տալիս, իսկ կյանքն ինքն է թելադրում, կի՛ն:
ԿԻՆ — Լավ, ինձնից մի նեղացեք, անշուշտ, դուք ճիշտ եք, բայց կյանքն այնքան արագ է անցնում, որ հետո դուք ձեզ կմեղադրեք: Այդ ո՞ւր եք նայում:
ՄԱՐԴ — Տեսնո՞ւմ եք տանկը, իսկ ներքևում՝ մասրենին:
ԿԻՆ — Այո, հետո՞ ինչ:
ՄԱՐԴ — Ձեզ հետ չի՞ պատահում, որ կարծես մեկը կամ մի պատկեր այնքան հարազատ է, որ մտքում ասում ես՝ ախր նրան տեսել եմ, ես այդ ապրել եմ:
ԿԻՆ — Լինում է: Ձեզ ի՞նչ պատահեց…
ՄԱՐԴ — Տանկը… տանկը շարժվում է…
ԿԻՆ — Դե, ի՞նչ անենք, որ շարժվում է. ուրեմն սկսվել են նկարահանումները:
Մարդը սփրթնել է, լարված նայում է տանկին:
ՄԱՐԴ — (կակազում է): Տը… տը… տանկը շարժվում է: Բռնեք գլուխս: (Կինը ակամա բռնում է:) Սեղմեք… ուժեղ սեղմեք… Գը… գը… գլխացավս սկսվեց: (Մի պահ դադար: Մարդը կամաց-կամաց ուշքի է զալիս:) Շնորհակալություն: (Կինը ուզում է ձեռքերը քաշել, բայց մարդը բռնում է, հոտոտում, հետո համբուրում:)
ԿԻՆ — (ձեռքերը քաշում է): Խնդրում եմ, էլ այդպիսի բան չանեք:
ՄԱՐԴ — Երբ հիվանդանոցում պառկած էի ու ցավերից ոռնում էի, մայրս էր բռնում գլուխս… Կներեք, չկարողացա ինձ զսպել. ձեր ձեռքերն այնքան տաք էին:
ԿԻՆ — Ձեր ճակատի մեծ սպի՞ն է պատճառը:
ՄԱՐԴ — Երբ հուզվում եմ, ուղեղս սկսում է ցավել:
ԿԻՆ — Հիմա լա՞վ եք:
ՄԱՐԴ — Այո, մեղմացավ:
ԿԻՆ — Դուք պատերազմում եղե՞լ եք:
ՄԱՐԴ — Ոչ: Վթարից գանգս փշրվել էր. մի կերպ իրար կպցրին:
ԿԻՆ — Այնքան էլ հաջող չեն կպցրել:
ՄԱՐԴ — Եթե ինձ տեսնեիք այն ժամանակ, այդպես չէիք խոսի:
ԿԻՆ — Ուզո՞ւմ եք որևէ բան խմել:
ՄԱՐԴ — Ոչ, ինձ չի կարելի խմել: Երբ խմում եմ, տեսնում եմ նույն երազը, տանկը գալիս է…
Դրսից լսվում է տանկի հռնդյունը:
ԿԻՆ — Ինչ ասացի՞ք, ես ձեզ չլսեցի:
ՄԱՐԴ — (ծանր հոգեվիճակում է. ձեռքերը դողում են): Տանկը գալիս է…
ԿԻՆ — Եթե ձեզ վրա տանկը ծանր տպավորություն է թողնում, փակեք լուսամուտը:
ՄԱՐԴ — (գրպանից հանում է դեղահաբերը): Խնդրում եմ, մի բաժակ ջուր տվեք:
Կինը շշից ջուր է լցնում, տալիս նրան: Մարդը միանգամից երեք հաբ է կուլ տալիս:
ԿԻՆ — Այդքանը միանգամի՞ց…
ՄԱՐԴ — Գլուխս չի ուզում ենթարկվել ինձ:
ԿԻՆ — Ձեր կողքին մշտապես մեկը պիտի լինի:
ՄԱՐԴ — Մայրս մահացավ, եկա թաղմանը: (Դառը ծիծաղում է:) Նրան չճանաչեցի, ոչ մի հիշողություն, ամենը սրբվել էր: Նայում էի նրա կնճռապատ դեմքին ու ցավ չէի զգում, հետո… (Նայում է կնոջը:) Ինչո՞ւ եմ պատմում ձեզ, չգիտեմ:
ԿԻՆ — Ես ցավակցում եմ…
ՄԱՐԴ — Դատարկ բառեր, ամեն մարդ ինքն է կրում իր բեռը: (Կրքոտ:) Լավ կլիներ, որ նա ինձ չծներ:
ԿԻՆ — Ինչո՞ւ եք կյանքին այդպես հոռետեսորեն նայում:
ՄԱՐԴ — …Որ ձեզ չհանդիպեի:
ԿԻՆ — Աստված իմ, ի՞նչ եք ուզում ասել:
ՄԱՐԴ – Հեքիաթ՝ տխուր, մելամաղձոտ… Ավելորդ բառեր մի ասեք, հեքիաթը կփշրվի ու կվերջանա:
ԿԻՆ — Ես ամուսնացած կին եմ. մեր մեջ ոչինչ չի կարող լինել:
ՄԱՐԴ — Իսկ ես ձեզնից ոչինչ չուզեցի, այդ հեքիաթը միայն իմն է: (Ծանր լռություն:) Սիրո՞ւմ եք ձեր ամուսնուն:
ԿԻՆ — (նայում է դուրս): Նայեք նրան, մենակ կանգնել է տանկի դեմ: Ինչպե՞ս կարելի է նրան չսիրել:
ՄԱՐԴ – Ապո՛ւշ, դիք-դիք կանգնել է տանկի դեմ, հիմա տանկը նրան կճզմի:
ԿԻՆ — Պարոն, նա մի ամբողջ գյուղ է փրկել:
ՄԱՐԴ — Պատերազմում տանկի դեմ այդպես հանգիստ չես կարող կանգնել:
ԿԻՆ — Դուք խոսում եք մի բանի մասին, որտեղ չեք եղել:
ՄԱՐԴ — Ես մտածում եմ… Ես իրավունք ունեմ այդպես մտածելու:
ԿԻՆ — Իսկ որտե՞ղ էիք դուք, առուծախո՞վ էիք զբաղված:
ՄԱՐԴ — Թաքնվել էի նկուղում:
ԿԻՆ — Պատերազմը սկսվեց, դուք թաքնվեցիք: Երբ վերջացավ, սկսեցիք մտավարժանքնե՞ր անել:
Մարդը նայում է նրան ու լռում:
ԿԻՆ — Երբ բռնել էի ձեր գլուխը, խոստովանեք, որ ձևացնում էիք, ու ձեր ամեն մի բառը կեղծ էր:
ՄԱՐԴ — Ուզում եք իմանալ՝ ինչո՞ւ…
ԿԻՆ — Այո:
ՄԱՐԴ — Մելամաղձոտությունից: (Լռություն:) Գնացքը ե՞րբ է շարժվելու:
ԿԻՆ — Գնացքը տեղից չի շարժվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ ամուսինս նկարահանվում է:
ՄԱՐԴ — Ահա թե ինչ, ուրեմն այդ ապուշի պատճառո՞վ եմ այստեղ լռվել:
ԿԻՆ – Չհամարձակվե՛ք: Նա հերոս է:
ՄԱՐԴ — Հերոս, ինչպես կոկորդիլոս:
ԿԻՆ- Իսկ դուք ո՞վ եք՝ վախկոտ ու ցինիկ:
ՄԱՐԴ — Փառք տվեք Աստծուն, որ կին եք:
ԿԻՆ – Փա՛ռք քեզ, տե՛ր Աստված: Հետո… Նայեք դուրս, պարո՛ն, տեսեք, թե ինչպես է իմ ամուսինը՝ ճակատը բաց, հպարտ կանգնել: Նա կռվել է հայրենիքի համար մինչև վերջ: Իսկ դուք… Հավանաբար ձեր խիղճը տանջում է… Չէ՛, դուք նախանձում եք: Մի՛ լռեք, արդարացե՛ք:
ՄԱՐԴ — Արդարանալու ցանկություն չունեմ:
ԿԻՆ — Ինչո՞ւ, չե՞ք ուզում իմ կարծիքը փոխել: (Ծիծաղում է:) Իսկ ես՝ հիմարս, մի պահ հուզվեցի:
ՄԱՐԴ — Ես հերոս չեմ, հերոսը ձեր ամուսինն է:
ԿԻՆ — Ես հպարտանում եմ նրանով… Երբ քայլում եմ մեր փողոցով, ինձ մատով են ցույց տալիս ու ասում. «Ահա նա՝ հերոս գեներալի կինը»:
ՄԱՐԴ — Եվ դուք փքվում եք հնդկահավի պես:
ԿԻՆ — Լսեք, այդ ինչպե՞ս եք ինձ հետ խոսում:
ՄԱՐԴ — Շարունակեք կարդալ ձեր գիրքը:
ԿԻՆ – Կուզենամ՝ կկարդամ, կուզենամ՝ չեմ կարդա:
Ներս է մտնում Արտոն:
ԱՐՏՈ — Կներեք, ընդմիջում են հայտարարել: Թույլ տվեք հանգստանալ մի քանի րոպե:
ՄԱՐԴ — Նստիր: (Արտոն սևեռուն նայում է մարդուն:) Մենք ծանոթնե՞ր ենք…
ԱՐՏՈ — Ինձ չե՞ս հիշում… ես եմ, Արտոն:
ՄԱՐԴ — Արտո՞… Ոչ, չեմ հիշում:
ԱՐՏՈ — Դու երրորդ դասակի հրամանատարը չէի՞ր…
Կինը ծիծաղում է:
ՄԱՐԴ — Ես պատերազմում չեմ եղել:
ԱՐՏO — Ափսոս, այնքան նման ես մեր հրամանատարին, նրան իմ կյանքով եմ պարտական:
ՄԱՐԴ — Ինչո՞ւ չեն նկարահանում:
ԱՐՏՈ — Տանկը փչացավ, մեխանիկները վրան բզբզում են:
ԿԻՆ — Իսկ գեներալը՝ իմ ամուսինը, ի՞նչ է անում:
ԱՐՏՈ — Շատ է զայրացած: Հայհոյում է բոլորին, ռեժիսորը գլուխը կորցրել է:
ՄԱՐԴ — Երբ տանկը գալիս էր, ինչո՞ւ գեներալը չէր թաքնվում:
ԱՐՏՈ — Վախենում էր շորերը ցեխոտվի:
ԿԻՆ — Նա վախկոտ չէ, որ թաքնվի, այ դու կթաքնվես:
ԱՐՏՈ — Կինոնկարում հնարավոր է նույնիսկ պարսատիկով տանկ խփել:
ՄԱՐԴ — Իսկ իրականում, երբ տանկը գալիս է, բերանումդ թուքը չորանում է, մարմինդ չի ուզում քեզ ենթարկվել…
ԿԻՆ — Որտեղի՞ց գիտեք…
ՄԱՐԴ — Մի ներքին զգացողություն ունեմ, կարծես դա ապրել եմ:
ԱՐՏՈ — Մարդը և տանկը անհավասար ուժեր են: Եթե կանգնես դեմ դիմաց, անիմաստ կզոհվես, իսկ ետևում…
ՄԱՐԴ — … գյուղն է: Վախեցած երեխաներ, լացող կանայք, ծերունիները, որոնք չէին ուզում թողնել իրենց օջախները…
ԱՐՏՈ — Ամբողջ դասակից մնացել էինք ես ու հրամանատարը:
ԿԻՆ — Ամուսի՞նս:
ԱՐՏՈ — Ամուսի՞նդ…
ԿԻՆ — Դե, գեներալը…
ԱՐՏՈ — Այո, իհարկե, նա:
ՄԱՐԴ — Ո՞վ է թփերի տակ թաքնվել:
ԱՐՏՈ — Գեներալի փոխարեն մանեկեն են պառկացրել:
ՄԱՐԴ — (մտամոլոր): Այո, նա վախենում է շորերը ցեխոտել: Մասրենի՞ է…
ԱՐՏՈ — Այո:
ՄԱՐԴ — Իսկակա՞ն:
ԱՐՏՈ — Անվնաս է մնացել:
ՄԱՐԴ — Հեռվում երևացողը գյո՞ւղն է: (Արտոն գլխով համաձայնության նշան է անում:) Դու այդ գյուղի՞ց ես:
ԱՐՏՈ — Աղբյուրի մոտի տունը իմն է:
ՄԱՐԴ — Աղբյուր… երկու ակով…
ԱՐՏՈ — Այո: Այդ օրը ես ու հրամանատարը նստել էինք աղբյուրի մոտ, հաց էինք ուտում:
ՄԱՐԴ — Ձվածեղ:
ԱՐՏՈ — Ճիշտ է, ձվածեղ…
ՄԱՐԴ — Հետո՞:
ԱՐՏՈ — Ամբողջ գյուղը հավաքվել, նայում էլ մեզ: Հրամանատարը շշուկով ասաց ինձ…
ԿԻՆ — Ամուսի՞նս:
ԱՐՏՈ – Հա՛, ամուսինդ… «Արտո, դանդաղ ու ախորժակով կեր, որ մարդիկ մեզ նայեն, հանգստանան»: Մենք մի կերպ կուլ էինք տալիփս հացն ու ջուրը խմում, երբ հեռվում երևաց տանկը: Ժողովուրդը խուճապի մատնվեց, բոլորը գոռում էին. «Տանկը, տանկը»: Հրամանատարը նայեց տանկի կողմը, հետո ժողովրդին ու ասաց. «Ընդամենը մեկ տանկ է»: Իսկ ինձ ասաց. «Հացդ կեր մինչև վերջ, գոնե կուշտ կմեռնենք»: Տանկը գալիս էր, իսկ մենք հաց էինք ուտում: Հանկարծ գյուղացիներից մեկը ասաց. «Դուք հերոսներ եք»: Հրամանատարը նայեց նրան ու ասաց. «Հերոս, ինչպես կոկորդիլոս»: Ամբողջ գյուղն սկսեց հիստերիկ ծիծաղել. տանկը գալիս էր, իսկ նրանք ծիծաղում էին:
Ներս է մտնում գեներալը:
ԳԵՆԵՐԱԼ – Սրիկանե՛ր, ես ձեզ ցույց կտամ… Պատկերացնո՞ւմ ես, տիկին, մարտական տանկը անսարք էր: (Նայում է կնոջը:) Քեզ ինչ-որ բա՞ն է պատահել…
ԿԻՆ — Արտոն քո հերոսության մասին էր պատմում: Հիշո՞ւմ ես, ինչ ես ասել աղբյուրի մոտ:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Աղբյո՞ւր… Արտո, ի՞նչ ես պատմել:
ԱՐՏՈ — Պարոն գեներալ, դուք երևի չհիշեք, մենք նստել էինք աղբյուրի մոտ, հաց էինք ուտում:
ԳԵՆԵՐԱԼ – Ո՛չ, հիշեցի: Մենք քաղցած էինք և ես ասացի. «Արտո, ժամանակն է, որ հաց ուտենք»: Հետո ուսապարկից հանեցինք հաց ու պանիր ու սկսեցինք ուտել:
ԿԻՆ — Արտոն ասաց, որ ձվածեղ եք կերել:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Արտո, այդպե՞ս է:
ԱՐՏՈ- Այո, պարոն գեներալ:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Իսկ ինձ մոտ տպավորվել էր, որ մենք հաց ու պանիր ենք կերել, էհ, բավական ժամանակ է անցել:
ԿԻՆ — Իսկ Արտոն ամեն ինչ հիշում է:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Տիկին, ինձ դուր չի գալիս խոսքիդ տոնը, ի՞նչ է պատահել:
ԿԻՆ — Ոչինչ:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Արտո, ասածներիս մեջ սխալմունք կա՞:
ԱՐՏՈ — Ոչ, պարոն գեներալ, ոչ, պարոն գեներալ, ոչ, պարոն գեներալ…
ԳԵՆԵՐԱԼ — Ենթասպա Արտո, քեզ ի՞նչ պատահեց: Ինչո՞ւ ես ժպտում:
ԱՐՏՈ — Ես երջանիկ եմ, պարոն գեներալ, ես երջանիկ եմ, պարոն գեներալ…
ԳԵՆԵՐԱԼ – Զգա՛ստ: (Արտոն զգաստ կանգնում է:) Ետ դա՛րձ: (Արտոն շրջվում է:) Քայլով մա՛րշ: (Արտոն դուրս է գալիս:) Սրիկա՛, ես քեզ վաղը ցույց կտամ: Մեզ մենակ թողե՛ք… (Բոլորը դուրս են գնում: Մարդը պատուհանից դուրս է նայում:) Ասացի՝ մեզ մենակ թողեք:
ՄԱՐԴ — Եթե խոսքը իմ մասին է, ես դուրս գնալու ցանկություն չունեմ, սա առաջին, և երկրորդ՝ ինչո՞ւ գնացքը չի շարժվում:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Գնացքը չի շարժվում, քանի որ ես այդպես եմ ցանկանում:
ՄԱՐԴ — Դուք իրավունք չունեք:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Այստեղ ես եմ իրավունք բաժանողը… Դու ո՞վ ես:
ՄԱՐԴ — Ինձ դիմեք միմիայն «դուք»-ով:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Պարոն, ձեր անձը հաստատող փաստաթուղթ ունե՞ք:
ՄԱՐԴ — Անձնագիրս կբավարարի՞:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Բարի եղեք:
ՄԱՐԴ — Իսկ դուք ինձնից փաստաթուղթ պահանջելու իրավունք ունե՞ք:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Այո, որովհետև այս սահմանամերձ շրջանն իմ ենթակայության տակ է:
ՄԱՐԴ — Ես սահմանախախտ չեմ:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Ի՞նչ իմանամ, գուցե լրտես ես: Ոչ, դու ահաբեկիչ ես:
ԿԻՆ — Մարատ, բավական է, հանգիստ թող այդ մարդուն:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Պաշտպանո՞ւմ ես… (Կինը լռում է:) Այդ ե՞րբ հասցրիր այդքան մտերմանալ:
ԿԻՆ — Ես գիտեմ, ինչու ես զայրացած:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Գիտե՞ս: (Մոտենում է կնոջը:) Էլի գիրք ես կարդում: (Նայում է գրքին:) Արկածային գրադարան… Փոքրիկս, ե՞րբ ես մեծանալու: Դե… Ես քեզ լսում եմ: Լռո՞ւմ ես: (Մարդուն.) Գուցե ականջներդ փակե՞ս… (Ներս է մտնում զինվորը:)
ԶԻՆՎՈՐ – Պարո՛ն գեներալ, թույլ կտա՞ք:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Ասա:
ԶԻՆՎՈՐ – Պարո՛ն գեներալ, տանկը վերանորոգված է: Ռեժիսորը խնդրեց, որ գաք նկարահանման հրապարակ:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Լավ: (Զինվորը դուրս է գնում:) Մենք տանը կխոսենք: Իսկ ինչ մնում է ձեզ… լավ եք տեղավորվել: (Ծիծաղում է ու դուրս գնում:)
Ծանր լռություն:
ՄԱՐԴ — Խանդո՞տ է:
ԿԻՆ — Չափից ավելի:
ՄԱՐԴ — Կներեք, իմ պատճառով ընկաք անախորժության մեջ:
ԿԻՆ — Կարևոր չէ… Դուք պատերազմում եղե՞լ եք, թե՞ ոչ: Ինչո՞ւ եք խուսափում պատասխանելուց:
ՄԱՐԴ — Ես չեմ եղել պատերազմում:
ԿԻՆ — Խաբում եք:
ՄԱՐԴ — Ձեզ համար այդքան կարևո՞ր է:
ԿԻՆ — Այո, ես ուզում եմ ճշմարտությունն իմանալ:
ՄԱՐԴ — Ճշմարտությունը մի շուն է, որին քարկոծում են:
ԿԻՆ — Իսկ ասում եք, որ գիրք չեք կարդացել:
Ներս են մտնում երկու զինվորական:
1-ին ԶԻՆՎՈՐ — Կներեք, բայց մեզ հրամայված է պարոնին դուրս հրավիրել կուպեից:
ՄԱՐԴ — Լեյտենանտ, ես տոմս ունեմ, այս տեղը իմն է:
2-րդ ԶԻՆՎՈՐ — Մենք հրաման ենք կատարում:
ՄԱՐԴ — Ես ստիպված կլինեմ ինձ պաշտպանել: (Լարված նայում են իրար: Զինվորականները ուզում են մոտենալ, մարդը կատաղած մռռում է:)
ԿԻՆ – Վե՛րջ տվեք… անմիջապես հեռացեք այստեղից:
1-ին ԶԻՆՎՈՐ — Տիկին, մենք եկել ենք հրամանը կատարելու:
ԿԻՆ — Գնացեք գեներալին հայտնեք, որ ես թույլ չտվեցի:
1-ին ԶԻՆՎՈՐ — Մեզ հրամայված է ոչ մի բանի առջև չկանգնել:
ԿԻՆ — (կանգնում է նրանց առջև): Ուրեմն սկզբից ինձ ոտնատակ տվեք: (Լռություն:)
1-ին ԶԻՆՎՈՐ — Զբաղվիր տիկնոջով, իսկ ես նրան դուրս կհանեմ:
2-րդ ԶԻՆՎՈՐ — Խնդրում եմ, տիկին, նստեք ձեր տեղը… Մի համառեք…
ԿԻՆ — (դիմադրում է): Ինձ մի՛ դիպչեք… ես ամուսնուս կասեմ…
2-րդ ԶԻՆՎՈՐ — Ասացեք, իսկ հիմա բարի եղեք նստել: (Հրում է կնոջը, նա ընկնում է նստարանին: Այդ ընթացքում մարդն ու 1-ին զինվորը իրար հետ կռվում են:)
ԿԻՆ — (հանում է ատրճանակը, պահում նրանց վրա:) Բաց թողեք նրան, թե չէ կկրակեմ:
1-ին ԶԻՆՎՈՐ — Կատակո՞ւմ եք:
ԿԻՆ — Ոչ: (Կրակում է օդ:) Հեռացե՛ք… Հակառակ դեպքում… չեմ վրիպի:
1-ին ԶԻՆՎՈՐ — Գնացինք: (Գնում են:)
Մարդը վատ է զգում:
ԿԻՆ — Ձեզ վա՞տ եք զգում… Ինչո՞վ կարող եմ օգնել: Խնդրում եմ, մի լռեք:
ՄԱՐԴ — Դ… ու…ք ուժժժ…եղ կի…ն եք:
ԿԻՆ — Չեմ հասկանում:
ՄԱՐԴ — Հուզմունքից է, ինձ չի կարելի հուզվել:
ԿԻՆ — Ջուր խմեք, հիմա կփորձեմ բժիշկ կանչել:
Սկսվում են նկարահանումները: Լսվում են կրակոցներ, պայթյուններ ու տանկի հռնդյուն: Մարդը բռնում է գլուխը, հետո կատաղած նայում տանկին:
ՄԱՐԴ — Տանկը գալիս է… (Կանգնում է, հպարտ նայում է տանկին:) Բոլորը թող թաքնվեն: Ո՞ւր է Արտոն…
Ներս է մտնում Արտոն:
ԱՐՏՈ — Ի՞նչ է պատահել, ծեծե՞լ են…
ԿԻՆ — Ոչ: Նրա հետ ինչ-որ բան է կատարվում, կարծես զառանցում է:
ԱՐՏՈ — Իմացա, որ եկել են նրան ծեծելու:
ՄԱՐԴ — Արտո, թիկունքս պահիր…
ԱՐՏՈ — (լացակումած): Հրամանատա՛ր:
ՄԱՐԴ — (բռնում է Արտոյի օձիքից): Արտո, մենք իրավունք չունենք մեռնելու, ետևում գյուղն է: (Նայում է երկինք:) Ուղղաթիռը ուշանում է, ուշանում է… տանկը գալիս է, գալիս է…
ԿԻՆ — Արտո, խոսիր, օգնի՛ր նրան:
ԱՐՏՈ — Հրամանատար, թույլ տուր առաջինը ես գնամ:
ՄԱՐԴ — Առաջի՞նը… ոչ: Արտո, քանի՞ երեխա ունես:
ԱՐՏՈ — Չորս:
ՄԱՐԴ — Իսկ ես մի մայր ունեմ… Մայրս մահացավ, իսկ ես լաց լինել չկարողացա… Մենք իրավունք չունենք մեռնելու, Արտո: Ես կսողամ մասրենու տակ, իսկ դու այստեղից կրակիր: Կատարի՛ր հրամանը:
ԱՐՏՈ — Լսում եմ, հրամանատա՛ր:
Կինն ու Արտոն իրար են նայում: Լսվում է տանկի հռնդյունը: Մարդը մոտենում է լուսամուտին, ուզում է դուրս թռչել:
ԿԻՆ — Արտո, բռնիր նրան:
Արտոն հասցնում է բռնել: Մարդը ուշաթափվում է:
ԱՐՏՈ — Ջուր տուր… Հրամանատա՛ր, քեզ այնքան եմ փնտրել, կարծում էի վախճանվել ես…
Ետին պլանում գեներալը տանկի վրա ռումբ է գցում: Տանկը պայթում է: Լսվում են հաղթական կանչեր:
2-ՐԴ ՄԱՍ
Նույն անձինքն են: Արտոն լաց է լինում:
ԱՐՏՈ — Հրամանատա՛ր, վերջապես քեզ գտա… (Կնոջը.) Նա փրկեց գյուղը, փրկեց իմ կյանքը… Թշնամին տեսավ տանկի պայթյունը… խուճապի մատնվեցին ու փախան: Մի ժամից ուղղաթիռը իջավ գյուղ:
ԿԻՆ — Աստված իմ… Իսկ ինձ ասում էր, որ չի մասնակցել պատերազմին, ես էլ նրան վիրավորեցի:
ՄԱՐԴ — Արտո, կրակի՛ր, չթողնե՛ս թշնամի գյուղ մտնի… (Գոռում է:) Կրա՛կ, օգնեք, ոտքս…
ԿԻՆ — Զառանցում է:
ԱՐՏՈ — Հանգստացիր, հրամանատար, ես եմ՝ Արտոն:
ՄԱՐԴ — (ուշքի է գալիս): Ի՞նչ է պատահել ինձ հետ… Ոտք, ոտքս… Դու ո՞վ ես…
ԱՐՏՈ — Արտոն եմ, չե՞ս հիշում ինձ:
ՄԱՐԴ — Ոչ, չեմ հիշում: Օգնիր բարձրանամ… (Սրբում է աչքերը:) Լա՞ց եմ եղել…
ԿԻՆ — Օգնություն էիք կանչում:
ԱՐՏՈ — Հրամանատար, մենք միասին ենք կռվել: Դու կոնտուզիա ստացար, այդ օրվանից քեզ չեմ տեսել:
ՄԱՐԴ — Ջուր տուր:
ԱՐՏՈ — (տալիս է): Հարազա՛տս, այնքան եմ քեզ փնտրել:
ՄԱՐԴ — (գրպանից հանում է երեք հաբ ու կուլ տալիս): Ձեզ վախեցրի՞…
ԿԻՆ — Ոչ: Հիմա ձեզ լա՞վ եք զգում:
ՄԱՐԴ — Գլուխս ցավում է: (Մեկ հաբ էլ է կուլ տալիս:) Հիմար հիվանդություն է, ոչ սպանում է, ոչ էլ թողնում է՝ մարդավարի ապրեմ:
ԿԻՆ — Ես ծանոթ բժիշկներ ունեմ:
ՄԱՐԴ — Շնորհակալություն: Մի տասը օրից կվերադառնամ Գերմանիա բուժումը շարունակելու:
ԱՐՏՈ — Հրամանատար, չի կարող պատահել, որ ինձ չհիշեք, մենք վեց ամիս մի ամանից հաց ենք կերել:
ՄԱՐԴ — Պատմիր:
ԱՐՏՈ — Մեր ջոկատը… այ, էն սարի գլխին ընկել էր շրջապատման մեջ: Երեք ժամ կռվեցինք, հետո հրաման տվեցիր, որ շրջապատումը ճեղքենք: Ի՜նչ տղերք կորցրինք: Ջոկատից ողջ մնացինք ևս ու դու:
ՄԱՐԴ — Արտո, պապիրոս կպցրու, ծխենք: (Սկսում եմ հերթով ծխել:) Հետո՞:
ԱՐՏՈ — Հետո իջանք մեր գյուղ, հաց էինք ուտում ու սպասում ուղղաթիռին… Հանկարծ սարի ետևից երևաց թշնամու տանկը, ուղիղ գալիս էր գյուղի վրա… Այս տանկը դու ես պայթեցրել, հրամանատար: Դու վիրավոր ընկար, իսկ տանկը՝ քեզ վրա:
ՄԱՐԴ — Ռումբը գցեցի, ու տանկը պայթեց…
ԱՐՏՈ — Հա, բո՛ւմբ, ու տանկը պայթեց…
ՄԱՐԴ – Բո՛ւմբ, ու տանկը պայթեց… Հա՜, հա՜, հա՜:
ԱՐՏՈ — Ամուր պահիր քեզ, հրամանատար:
ՄԱՐԴ — (լրջանալով): Ոչինչ չեմ հիշում, ու այս պատմությունն ինձ հարկավոր չէ:
ԱՐՏՈ — Գետինը մտնեմ, թե սուտ եմ ասում:
ՄԱՐԴ — Հիսուն տոննա կշիռ ունեցող տանկը որ ընկնի մարդու վրա, տեղն ու տեղը կսպանի: Արտո, դու ներկա՞ էիր, երբ նրան հանում էին տանկի տակից:
ԱՐՏՈ — Ոչ, շարունակում էի կրակել: Հետո ինձ ասացին, որ քեզ ուղղաթիռով տարել են հիվանդանոց:
ՄԱՐԴ — Նա մահացել է, Արտո, իսկ ես քո հրամանատարը չեմ. դու շփոթում ևս:
ԱՐՏՈ — Դե լավ, էլի, հրամանատւսր. բոլորն ուզում են այդ հերոսությունը վերագրել իրենց, իսկ դու հրաժարվում ես:
ԿԻՆ — Դու ինչո՞ւ ես վկայել, որ ամուսինս է տանկը պայթեցրել:
ԱՐՏՈ — Ներիր ինձ, հրամանատար… Ես ծախել եմ քո հերոսությունը:
ԿԻՆ — Սրիկա, ինչպե՞ս ես համարձակվել…
ԱՐՏՈ — Գնա, գեներալ ամուսնուդ հարցրու: Հրամանատար, հրամայիր, ու ես ամբողջ պատմությունը լույս աշխարհ կհանեմ:
ՄԱՐԴ — Ամեն անգամ սպասում են ինչ-որ մեկի հրամանին, իսկ նա այն ժամանակ քսաներկու տարեկան էր: Արտո, քանի՞ տարեկան ես:
ԱՐՏՈ — Հիսունվեց:
ՄԱՐԴ — Ինձնից մեծ ես քսան տարով: Այն ժամանակ սպասեցիր, որ ես հրամայեմ… վախեցե՞լ էիր…
ԱՐՏՈ — Հրամանատար, ես երեխաներ ունեի: Վերցրու այս գումարը, դու արյունով ես վաստակել:
ՄԱՐԴ — Արտո, քանի՞ երեխա ունես:
ԱՐՏՈ — Չորս:
ՄԱՐԴ — Կտաս նրանց:
ԱՐՏՈ — Գոնե կեսը…
ՄԱՐԴ — Ես քեզ հրամայում եմ:
ԱՐՏՈ — Ես սրտանց առաջարկում եմ, հրամանատար: Կուզե՞ս՝ ամբողջը քո աչքի առաջ այրեմ:
ՄԱՐԴ — Ոչ, կարիք չկա: Արտո, ուրախ եմ, որ ողջ ես:
ԱՐՏՈ — Հրամանատար, մինչև գերեզման չեմ մոռանա քո արածը:
Դրսից կանչում են Արտոյին:
ՄԱՐԴ — Գնա, քեզ են կանչում:
ԱՐՏՈ — Լսում եմ, հրամանատա՛ր: (Դուրս է գնում:)
ԿԻՆ — Դուք իրավունք չունեք լռելու, թող մարդիկ իմանան՝ ով է իսկական հերոսը:
ՄԱՐԴ — Ես պատերազմում չեմ եղել: (Ծանր լռություն:) Վթարից հետո ինձ տարան Գերմանիա՝ բուժման: Հիվանդասենյակում պառկած էր վիրավոր զինվորը: Երկու ամիս հետո նա վախճանվեց:
ԿԻՆ — (մտախոհ): Բայց երբ զառանցում էիք, այնպիսի մանրամասնություններ ասացիք, որ Արտոն ուրախությունից լաց եղավ:
ՄԱՐԴ — Մեր մահճակալներն իրար կողք էին: Ամեն երեկո նա ոգևորված պատմում էր իր կռիվների մասին: Իսկ ես լսում էի նրան ու պատկերացնում ինձ մարտի դաշտում: Վերջին օրը շատ էր ընկճված, ես խոստացա լինել այն վայրում, որտեղ նա մարտնչել է:
ԿԻՆ — Խեղճ մարդ:
ՄԱՐԴ — Չհամարձակվեք խղճալ նրան: Նայեք ձեր շուրջն ու որոշեք՝ նրանցից ով է խղճալին:
Նայում են դուրս, գեներալը, շրջապատված սպաներով, ծիծաղում է:
ԿԻՆ — Նրանց ի՞նչ է եղել, ապրում են, շքանշանները շահում, իսկ քո ընկերը մեռած է:
ՄԱՐԴ — Սարսափելի անդորր է… Ոչ ոք չի կարող պարծենալ, որ հավերժ ապրելու է:
ԿԻՆ — Խոսքն այսօրվա մասին է:
ՄԱՐԴ — Ուրեմն արի խղճանք նրան, խեղճ մարդ, հիմար մարդ, ապուշ մարդ…
ԿԻՆ — Բավական է…
ՄԱՐԴ — Նրա ուղն ու ծուծը լցված էր հայրենիքի սիրով, խեղճ մարդ, հիմար մարդ, ապուշ մարդ… Լավ է, որ մեռած է:
ԿԻՆ — Բավական է, բավական է, բավական է… Երբ հասնեմ քաղաք, նրա մասին կգրեմ, ու դուք ինձ պետք է օգնեք… Ես թույլ չեմ տա, որ նա անհետ կորչի:
ՄԱՐԴ — Չեմ կարծում, որ նա կուզենար հերոսանալ ու տիկնիկի նման հեռուստացույցով ցուցադրվել:
ԿԻՆ — Իսկ ի՞նչ կարող եմ նրա համար անել:
ՄԱՐԴ — Մոմ վառեք, ծաղիկներ դրեք Անհայտ զինվորի հիշատակին, օղորմաթաս խմեք…
ԿԻՆ — Ծաղրո՞ւմ եք:
ՄԱՐԴ — Մեռած մարդուն էլ ի՞նչ կարող եք տալ:
ԿԻՆ — Իսկ եթե նա ո՞ղջ է:
ՄԱՐԴ — Նրա համար շատ ծանր կլինի այս ամենը տեսնելը:
ԿԻՆ — Ես պատրաստ եմ նրան ամեն ինչում օգնել:
ՄԱՐԴ — Եթե նա ողջ մնար… Նրան հարկավոր կլիներ հավատարիմ կողակից, որ հոգար ու հսկեր նրան: Նա շաբաթը մեկ-երկու անգամ նոպայի մեջ էր ընկնում, գլխացավից կորցնում էր բանականությունը, բռով դեղ էր խմում, որ դիմանա ցավերին: Դուք պատրա՞ստ եք թողնել ձեր ընտանիքը և կյանքը կապել նրա հետ:
ԿԻՆ — Այդպիսի բան չասացի:
ՄԱՐԴ — Շարունակեք խունկ ծխացնել:
ԿԻՆ — Ես ամուսին ունեմ, երեխա… Շրջապատը իմ մասին ի՞նչ կմտածի: Հետո ես նրան չեմ ճանաչում, գուցե իրար չհասկանանք…
ՄԱՐԴ — Հանգստացեք, տիկին, նա մահացել է: Ապրեք, ինչպես որ ապրել եք:
Ծանր լռություն: Երկուսն էլ նայում են դուրս:
ՄԱՐԴ — Կարծես նկարահանումները ավարտվել են, շուտով տուն կգնաք:
ԿԻՆ — Դուք ի՞նչ եք անելու:
ՄԱՐԴ — Գուցե գնացքը շարժվի:
Ներս է մտնում գեներալը՝ շքախմբով:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Տիկին, բարեհաճեցի՞ր նկատել, թե ինչպես ոչնչացրի թշնամու տանկը:
ԿԻՆ — Մեզ վրա հարձակվել էին:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Իսկապե՞ս… Զարմանալի է, այդ ո՞վ է համարձակվել:
ԿԻՆ — Զինվորական էին. քո անունից էին եկել:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Իմ շրջապատում նրանց տեսնո՞ւմ ես:
ԿԻՆ — Ոչ:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Մայոր, հենց հիմա գտեք նրանց ու ձերբակալեք:
ՄԱՅՈՐ — Լսում եմ, պարոն գեներալ:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Բավարարվա՞ծ ես, տիկին…
ՏՂԱ — Մայրիկ, իմ հայրը իսկական հերոս է:
Մայրը համբուրում է տղային:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Հոգնած տեսք ունես:
ԿԻՆ — Տուն եմ ուզում գնալ:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Այո, ժամանակն է: (Ռեժիսորին.) Այսօր կհասցնե՞նք ցուցադրել մեր կինոնկարը:
ՌԵԺԻՍՈՐ — Այո, պարոն գեներալ: Հետո կկատարվի շքանշանի հանձնման արարողությունը: Պրեզիդենտը անձամբ է շնորհավորելու:
ԳԵՆԵՐԱԼ — Պարոնայք սպաներ, մեզ սպասում է խնջույքի ճոխ սեղանը: Տիկին, խնդրեմ առաջ անցեք:
Սպաները ճանապարհ են տալիս: Կինը մեկ անգամ էլ նայում է մարդու կողմն ու դուրս է գալիս: Նրան հետևում են գեներալն ու սպաները:
ՌԵԺԻՍՈՐ — (բանվորներին): Հավաքեք դեկորացիաները, ոչ մի բան չմոռանաք: (Դուրս է գնում:)
Բանվորները առաջինը տանում են գնացք հիշեցնող դեկորացիան:
ՄԱՐԴ — Ո՞ւր եք տանում գնացքը:
ԲԱՆՎՈՐ — Գեներալի հրամանն է:
Թփերի տակից հանում են մանեկենին, ոտքից քարշ տալով տանում: Երևում է մերկ, սպիտակ պատը: Երբ լույսը գցում են մարդու թիկունքից, երևում է նրա մեծ ստվերը:
ՄԱՐԴ — Այս հիշողությունները նույնքան կեղծ են, որքան ես: (Հուսահատ կանգնում է, նայում իր ստվերին:) Դատարկություն, դատարկություն… Անիծյա՛լ լինես, այս դատարկությունը չեմ կարողանում լցնել, լույսը հանգցրե՛ք…
Լույսը հանգում է: Մարդը կաղալով մի կերպ քարշ է տալիս ձեռքի պայուսակը: Ներս է մտնում Արտոն:
ԱՐՏՈ – Հրամանատա՛ր: (Մարդը կանգնում է:) Ամբողջ գյուղը քեզ է սպասում:
ՄԱՐԴ — Ի՞նձ:
ԱՐՏՈ — Հա, որ իմացան դու ես… ծեր ու մանուկ ոտքի կանգնեցին, գալիս են քեզ ընդառաջ: Դու կապրես մեզ հետ, դու մերն ես: Հրամանատար, հիշո՞ւմ ես Սև Քարեցի Սմբատին…
ՄԱՐԴ — Արտո, ես պատերազմում չեմ եղել:
ԱՐՏՈ — Ես քեզ լավ գիտեմ, դու այն ժամանակ էլ էիր այսպիսին… Բայց քո ձեռքի սպին… Ես եմ դանակով կտրել ու բեկորը հանել: Հրամանատար, հիշո՞ւմ ես, ինչ էիր ասում… Մենք հայրենիքի զինվորներն ենք. պատիվդ բա՛րձր պահիր, զինվոր…
ՄԱՐԴ — Ես ոչինչ չեմ հիշում:
ԱՐՏՈ — Մի հուսահատվիր, հրամանատար, ես միշտ քո կողքին կլինեմ:
Հեռվից լսվում է զուռնայի ձայնը: