Մարիամ ՕՀԱՆՅԱՆ / «ԸՆԹՐԻՔ ՄՈՄԵՐԻ ԼՈՒՅՍԻ ՏԱԿ»
Մարիամ ՕՀԱՆՅԱՆԻ «ԸՆԹՐԻՔ ՄՈՄԵՐԻ ԼՈՒՅՍԻ ՏԱԿ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2005 թ., թիվ 8-9-ում
ԸՆԹՐԻՔ ՄՈՄԵՐԻ ԼՈՒՅՍԻ ՏԱԿ
Գործող անձինք
ԴՈՒՍՏՐ
ՄԱՅՐ
ՈՍՏԻԿԱՆ
Հյուրասենյակ: Տոնական, բայց համեստ ընթրիքի սեղան: Բեմի խորքում էկրան է, որի վրա, գործողությանը համահունչ, ցուցադրվում է տեսապատկերաշար:
ԴՈՒՍՏՐ — (մոտենում է հեռախոսին, համար հավաքում): Ալո, բարև ձեզ… ես Պետրոսյան Մելանիայի առիթով եմ զանգում, առավոտյան նա տնից դուրս է եկել ու մինչև հիմա չկա… Այո… Ճանապարհի՞ն է… Շնորհակալ եմ: (Լարվածությանից հետո՝ ուժահատ, նստում է հեռախոսի կողքի աթոռին:)
Դռան զանգ: Ներս է մտնում ոստիկանը տարեց, նիհարակազմ կնոջ հետ:
ՄԱՅՐ — (դժգոհ հայացքով չափելով սենյակը): Նորից այս բանտը:
ՈՍՏԻԿԱՆ — (թղթերը տալով): Ստորագրեք, խնդրում եմ: (Դուստրը ստորագրում է: Ինքը՝ թեթևացած շունչ քաշելով:) Շնորհակալություն: Ցտեսություն: (Դուրս է գնում):
ՄԱՅՐ — (դժգոհ զննելով սեղանը): Սա ի՞նչ ավելորդություն է: Դու գիտես, որ երեկոները ուտելու սովորություն չունեմ: Գինի՞ն ինչի համար է… Ամուսնուդ վատ ազդեցությունն է՝ ուտելուց բացի ուրիշ բան չգիտեր:
ԴՈՒՍՏՐ — Տասը տարի է՝ ինչ նա մահացել է…
ՄԱՅՐ — Հետո՞ ինչ: Տարիներով դաստիարակում ու դաստիարակում ես, հետո հայտնվում է ինչ-որ մի դեգեներատ ու քո արածը ջուրն է լցնում: Մեկ օր անգամ քեզ պես կնոջ հետ չէի ապրի: Այ, Նունեն ուրիշ էր, նա մաքրասեր էր, էսթետ, խոհարար ու նաև գեղեցկուհի… (Էկրանին հայտնվում է վուլգար արտաքինով, ծխող կնոջ պատկեր:)
ԴՈՒՍՏՐ — Մամ, նա արդեն երեսուն տարի է՝ չկա, ու նաև ամուսնալուծված էր…
Պատկերն անհետանում է, էկրանին նույն կինն է. բայց արդեն լուսանկարը՝ զուսպ, փոքր-ինչ տխուր ժպիտով:
ՄԱՅՐ — Եվ ինչո՞ւ ամեն անգամ ինձ ետ ես բերում, ինչ է, քի՞չ եմ քեզ ծառայել: Ամբողջ կյանքս տվեցի ձեր հորը, քեզ ու Նունեին. ծառայեցի ամուսնուդ ու երեխաներիդ ու հիմա, երբ պառավել եմ, ուժս կորցրել, նորից ինձ քարշ ես տալիս այստեղ, որ մաքրեմ քո ետևից: Ինձ ինչքա՞ն է մնացել… մի տարի՞… երկո՞ւ.. Անգամ հիմա ինձ հանգիստ չես թողնում, ոնց որ հորդ ստվերը լինես՝ ամեն քայլիս հետևում ես:
ԴՈՒՍՏՐ — Հորս դու ես ընտրել:
ՄԱՅՐ — (ինքն իրեն): Ի՜նչ հնարավորություններ եմ բաց թողել, ինչքան գործ կիսատ է մնացել. ինչ տխուր ավարտ: Հավերժական բանտ, հավերժ ծառայել ու հավերժ մոռացվել…
ԴՈՒՍՏՐ — Արի գոնե այսօր վատ բաներից չխոսենք: Մի լավ բան հիշենք, ախր լավն էլ է եղել, չէ՞:
ՄԱՅՐ — Միևնույն է, դու լավը չես հիշում: Ամբողջ կյանքս ձեզ տվեցի, իսկ դու միայն քո դժբախտ մանկությունն ես հիշում: Կամ էլ ոչինչ չես հիշում:
ԴՈՒՍՏՐ — Իրոք որ… երբ փոքր էի ու հայրս դեռ մեզ հետ էր ապրում, նստում էինք թեյ խմելու և այդ ժամանակ բացարձակ լռություն էր տիրում. Նունեի շեղ-սպասողական հայացքը, մորս վախեցած սպասումը, հայրս… ու բոլորը սպասում էին, թե երբ է թեյը խեղդ գնալու կոկորդս, որ հայրս սկսի հայհոյել, մայրս՝ պաշտպանել ինձ, իսկ քույրիկս սկսի լաց լինել… Այդ րոպեներին ինձ համար ամենակարևորը չխեղդվելն էր: (Էկրանին այդ նույն պատմությունն է, որի վերջին կադրում յոթ տարեկան աղջնակն է՝ վախվորած աչքերով:) Մեկ էլ հիշում եմ երեկոները, երբ պառկում էինք քնելու, դու Շոպեն էիր նվագում, իսկ փողոցից լսվում էր երեխաների ձայնը… (Էկրանին նույն պատմությունն է, վերջին կադրում անկողնում պառկած, աչքերը լայն բացած աղջնակը:) Քնել չէի ուզում, ու շատ տխուր էր՝ Շոպենի երաժշտությունի՞ց, թե՞ ինչ-որ կարևոր բանի անվերադարձ կորնչելու զգացումից… Ինչ-որ մեկի օտար ծիծաղը հեռվում, որտեղ մենք չկանք… Կյանքս էլ այդպես անցավ… Մինչ ես փակված էի չորս պատերի մեջ, ուրիշներն ապրում էին իրադարձություններով լի կյանքով: Ախր, ես շա՜տ էի վախենում սխալվելուց…
ՄԱՅՐ — Դու փոքրուց դանդալոշ, գորշ աղջիկ էիր, քանի՜ խմբակ եմ քեզ տարել, ու ոչ մի արդյունք:
ԴՈՒՍՏՐ — Մեկ էլ հիշում եմ՝ պառկում էի ու չէի կարողանում քնել, ելնում էի, կանգնում պատի մեծ ժամացույցի մոտ ու սպասում էի, ո՜նց էի սպասում քեզ, իսկ սլաքները ցույց էին տալիս ժամը ինը, տասը, տասնմեկը… (Էկրանին 11-ամյա աղջնակն է՝ գիշերազգեստով, դիմացը՝ մեծ, սև ժամացույց:) Այնպես էի վախենում, որ չես գա, հանկարծ ու քեզ հետ բան կպատահի… Ես աղոթում էի, որ շուտ տուն վերադառնաս… այդպես էլ քնում էի:
ՄԱՅՐ — Այն ժամանակ ես շատ էի աշխատում, սովորում էի, ինչ-որ կերպ պիտի ձեզ կերակրեի, իսկ փող չկար ու չկար: Ես ուզում էի ապացուցել ձեր հորը, որ կարող եմ բարձրագույն կրթություն ստանալ և ապացուցեցի:
ԴՈՒՍՏՐ — Իսկ իններորդ դասարանում ասացի, որ ուզում եմ դերասանուհի դառնալ: ՄԱՅՐ – Սարսա՛փ… Այդքան անշնորհք, տգեղ ու՝ դերասանուհի:
ԴՈՒՍՏՐ — Հիշում եմ, ինչպես էիր մեր ազգականների մոտ կարդում օրագիրս՝ դա այնպիսի սարսափ էր… (Էկրանին 16-ամյա աղջիկն է, մայրը թափահարում է օրագիրը, ազգականների լրջացած դեմքերն են. վերջին կադրում աղջկա՝ արցունքով ողողված դեմքն է:)
ՄԱՅՐ — Քո օգտի համար դա արեցի, և, ընդհանրապես, այնտեղ այնպիսի հիմարություններ էին գրված անպատասխան սիրո, ինքնասպանության մասին…
ԴՈՒՍՏՐ — Քանի դեռ լուռ, անտրտունջ կատարում էի ծնողներիս ասածները՝ լավ աղջիկ էի, բայց բավական էր ցանկանայի մի բան, որ չէր համընկնում ընդհանուրի կարծիքին, իմ բարյացակամ ազգականները հրեշների վերածվեցին և ինձ հոշոտեցին քո թողտվությամբ: Դու ինձ գցեցիր նրանց ճանկը՝ նրանց մեջ արթնացնելով դուրսպրծուկին կտցահարելու ամենանսեմ բնազդը… Այդ ժամանակ ես առաջին անգամ զգացի, թե ինչքան մենակ եմ:
ՄԱՅՐ — Չեմ զղջում արածիս համար, ես քեզ փրկել եմ հերթական հիմարությունից:
ԴՈՒՍՏՐ — Հիմա մտածում եմ, որ այդ ամենը կարևոր չէր: Կարևորը՝ հասկացա, թե ինչպիսին պիտի լինի մայրը:
ՄԱՅՐ — Եվ ինչպիսի՞ն է արդյունքդ: (Թունոտ ծիծաղում է:) Թռել-գնացել են ձագուկներդ: Չեն զանգում, նամակ չեն գրում, դու նրանց այլևս պետք չես: Գուցե բավականաչափ լավը չե՞ս եղել: Ի վերջո, առանց իմ օգնության դու նրանց չէիր մեծացնի:
Հեռախոսազանգ: Դուստրը ընկալուչն այնպես ամուր է սեղմում ականջին, որ ոչինչ չի լսվում: Սկսում է արտասվել, բայց այնպես, որ խոսակիցը չլսի նրա լացը:
ԴՈՒՍՏՐ — Այո, թանկագինս… ոչ, ամեն ինչ լավ է: Շնորհակալություն: Այո, այո, նա էլ քեզ է բարևում: (Կապն անջատվում է: Շարունակում է արտասվել:)
ՄԱՅՐ — (քինոտ): Ի՞նչ, Նոբելյան մրցանա՞կ են տվել:
ԴՈՒՍՏՐ — Երեխաներն էին, ծննդյանս օրը շնորհավորեցին:
ՄԱՅՐ — (շփոթվում է): Ներիր: Ինչպե՞ս էի մոռացել: (Մոտենում, համբուրում է:) Նվեր էլ չեմ պատրաստել:
ԴՈՒՍՏՐ — Դու գիտես, որ ծննդյան օրս չեմ սիրում: Այդ օրն անընդհատ ուզում եմ լաց լինել: Ինչպես է պետք չապրված ևս մի տարի: Եվս մի օր, երբ մոտդ չի գա նա, ում սպասում ես: Սա այն օրն է, երբ տեսնում ես, թե ինչքան քիչ մարդ է քեզ սիրում, միայն ազգականները, որ եկել են ուտելու… Ծննդյան տոնը սիրեցի միայն երեխաներիս ծնունդից հետո, դա նրանց այնպիսի ուրախություն էր պարգևում:
ՄԱՅՐ — Երեխա ժամանակ այնքան ուրախ, աշխույժ, աչքաբաց էիր, հետո փոխվեցիր, դարձար մտածկոտ ու տխուր, գուցե նաև իմ մեղքով: Մեր դասարանում մի տղա կար, շատ սիրուն էր ու խուլիգան… գժի պես սիրում էր ինձ… ստվերի պես հետևում էր ամենուր: Դա այնքան լրջացավ, որ մայրը ինձ մոտ եկավ ու խնդրեց, որ չկոտրեմ նրա սիրտը… բայց ես նրան չէի սիրում և ոչնչով օգնել չէի կարող: Ինձ թվում է, որ նրա մայրն ինձ անիծել է: (Էկրանին ձեռքերը ծնկներին հենած կինն է:) Հետո հանդիպեցի հորդ, նա ուրիշ էր, երիտասարդ գիտնական, գեղեցիկ տղամարդ, բանաստեղծություններ էր կարդում, ծաղիկներ էր նվիրում, հիանում էր իմ գեղեցկությամբ, և ես երջանիկ էի: Կարծում էի՝ վերջապես գտել եմ իմ հերոսին: (Էկրանին գեղեցկադեմ երիտասարդ է, նա և մայրը քայլում են ծառուղով, վերջին կադրում՝ հարսանեկան լուսանկար:) Մենք ամուսնացանք, ու ես տեսա լրիվ ուրիշ մի մարդ… Դաժան, անսիրտ, ով դաժան էր վարվում ոչ միայն ինձ, այլև ձեզ հետ: Նա ծաղրում էր հասարակ ծագումս, բարձրագույն կրթություն չունենալս, ծեծում էր, այդ պատճառով սկեսրայրս մեզ տնից դուրս հանեց: (Էկրանին ամուսինը ծեծում է կնոջը:) Մի օր էլ իմացա, որ նախքան ամուսնանալը ուրիշին է սիրել, բայց ծնողները դեմ են եղել… Ես դա էլ ներեցի: (Էկրանին հայրը՝ «Ինչպե՞ս կարող էի թողնել նրան ու ամուսնանալ այս հիմարի հետ», մայրը լալիս է՝ նա հղի է:) Վերջին հարվածը նրա հերթական կապն էր ուսանողուհու հետ, ու ես բաժանվեցի: Ես ուզում էի նրան ապացուցել, որ ես էլ լիարժեք մարդ եմ, կարող եմ բարձրագույն կրթություն ստանալ, կարող եմ ապրել առանց նրան… Գուցե իրավացի չէի: Եթե չբաժանվեի, մեր կյանքը գուցե թե այլ կերպ դասավորվեր, այդքան բեռն իմ ուսերին չառնեի, մենակ չմեծացննի ձեզ, օր-ծերության էլ մենակ չմնայի…
ԴՈՒՍՏՐ — Ոչ, դու ամեն ինչ ճիշտ ես արել:
ՄԱՅՐ — Ոչ, ես այնքան մեղավոր եմ, դու ինձ կներե՞ս:
ԴՈՒՍՏՐ — Իհարկե, եթե ուզենայի հայր ունենալ, ապա ոչ նրա նման…
ՄԱՅՐ — (գրկելով դստերը): Ես ինձ այնպես մեղավոր եմ զգում: (Էկրանի պատկերները աստիճանաբար մարում են:) Այն օրը եթե Նունեին չթողնեի, նրան բան չէր պատահի: Բայց ես կարո՞ղ եմ անընդհատ արգելել: Մի՞թե կարող եմ խանգարել զավակներիս, դա իրենց կյանքն է… Երբ պատերազմ սկսվեց, առաջին անգամ ուրախացա, որ աղջիկ եք ու ռազմաճակատ չեք գնա: Բայց, պարզվում է, մահվան համար պատերազմ պետք չէ, գնում ես հանգստանալու և ճանապարհին… իսկ ես անգամ կարգին հրաժեշտ չտվեցի նրան, չհասցրի ասել ամենակարևորը… Այն վերջին օրերին մենք առանձնապես երջանիկ էինք և չէինք վիճում: Թշվառ Նունե… հիշում եմ, երբ նա ծնվեց, հայրդ հիվանդանոց էր եկել հերթական ուսանողուհու հետ, տրամադրությունը լավ էր, դաշտային ծաղիկներ էր բերել: Երբ իմացավ, որ աղջիկ է ծնվել, առաջարկեց հիվանդանոցում թողնել, նա միայն տղա էր ուզում… (Էկրանին երիտասարդ մայրն է՝ կրծքին է սեղմում նորածին աղջկան:) Հիմա, երբ հիշեցնում եմ ասածը, նա ասում է, որ այդպիսի բան չի եղել: Եվ ինչի՞ է վերածվել հիմա՝ խղճուկ ոչնչություն: Քանի դեռ նրա կողքին էի՝ նա գիտությամբ էր զբաղվում, հոդվածներ էր գրում և անընդհատ վիրավորում ու նսեմացնում էր ինձ: Բայց հենց բաժանվեց ինձնից՝ վերածվեց խղճուկ անհաջողակի, բոմժի…
ԴՈՒՍՏՐ — Մամ, ինչո՞ւ միայն անցյալի մասին ես խոսում: Առաջ նայիր: Ապագայի մասին մտածիր:
ՄԱՅՐ — Ես ապագա չունեմ: Միայն անսահման անցյալ՝ սխալներ, վիրավորանքներ, հիասթափություն ու մեղավորության զգացում… Բայց ամենասարսափելին այն է, որ անցյալը երբեք անցյալ չի դառնում, մշտապես մեզ հետ է: Մարդիկ մահանում են, հեռանում, բայց էլի մեզ հանգիստ չեն թողնում: Քառասուն տարի է՝ հորդ հետ չեմ ապրում, բայց ամեն գիշեր կռիվ եմ տալիս հետը… Իսկ Նունե՞ն… Ես եմ մեղավոր, որ նրա հետ դա պատահեց…
ԴՈՒՍՏՐ — Դա դժբախտ պատահար էր, ո՞րն է քո մեղքը: Դու հո ամեն ինչի համար պատասխանատու չե՞ս:
ՄԱՅՐ — Դու չգիտես, ինչ սարսափ է բաժանումը, ինչքան դժվար է առաջին անգամ երեխայիդ մանկապարտեզում թողնելը, դպրոց տանելը: Ցերեկույթներին նայել վերջին շարքում կանգնած աղջկադ, լսել, որ նրան նեղացնում են, ինչ-որ մեկը չի ուզում նրա հետ ընկերանալ ու մշտապես վախենալ նրա ու բոլոր-բոլորի համար, որովհետև այնքան փոքր ու փխրուն են այս մեծ ու սարսափելի աշխարհում: Ամեն գրոշը հաշվես և այնպես հագցնես, որպեսզի չծիծաղեն, ոչ թե փոքրացած բլուզի թևքերը երկարացնես… Եվ արդյունքում ինչի՞ ես հասնում՝ ոչ մեկին պետք չեկող ծերության:
ԴՈՒՍՏՐ — Վերջ տուր, կարո՞ղ է՝ ուրիշները լավ են ապրում: Մի՞թե ծերությունը մենակություն չի նշանակում: Ամուսինները մեռնում են, երեխաները՝ տնից գնում…
ՄԱՅՐ — Հասկացիր, ես ծեր եմ և կյանքիս միակ մխիթարությունը դու ես և այն ամենը, ինչ արել եմ քեզ ու քրոջդ, ընտանիքիդ, երեխաներիդ համար ու երբ դու ասում ես, որ ամեն ինչ վատ է եղել, իմ կյանքը զրկվում է իմաստից:
ԴՈՒՍՏՐ — Ներիր, ներիր: (Գրկում, համբուրում է մորը:) Դե, վերջ տուր, արի նշենք ծննդյանս օրը: Դու չե՞ս ուզում շնորհավորել:
ՄԱՅՐ — Իհարկե: (Սրբում է արցունքները: Նստում են, լցնում բաժակները:) Կենացդ: Իմ աղջկա կենացը:
ԴՈՒՍՏՐ — Շնորհակալ եմ: Եվ իմ սիրելի, թանկագին մոր կենացը:
ՄԱՅՐ — Մեկ էլ խմենք, որ տունը միշտ երեխաներով, թոռներով լիքը լինի, ընտանեկան տոներ նշվեն ու նաև խմենք այն բանի համար, որ երբ գա մահը, կարողանանք ժպտալ նրան ու ասել. «Ես պայքարել եմ մինչև վերջ, իրականացրել այն ամենը, ինչ ցանկացել եմ և ինչ կախված է եղել ինձնից, ու եթե ինչ-որ բան չի ստացվել, ապա միայն այն պատճառով, որ ամեն ինչ չէ, որ կախված է մարդուց: Եվ հիմա ժպտալով կգնամ այն աշխարհ»: Իմ երազանքն է այդպես մեռնել՝ ժպիտը դեմքիս, ձեռքերս լայն տարածած, երեխաներով լիքը տան մեջ: (Էկրանին տան մեջ վազվզող, խաղացող երեխաներ են:)
ԴՈՒՍՏՐ — Խնդրում եմ, մի խոսիր մահվան մասին:
ՄԱՅՐ — Դու լավ գիտես, որ կյանքում ամենակարևորը ինքդ քեզ չդավաճանելն է, բոլոր ցանկություններդ իրականացնելը, որպեսզի հետո, երբ քեզ կտանջեն անքնությունն ու գիշերային մղձավանջները, աչքդ առաստաղին հառած նորից ու նորից չվերհիշես սխալներդ: (Ինքն իրեն:) Ինչե՜ր էի երազում… (Խանդավառվում ու միանգամից էլ սմքում է:) Երբեք, լսո՞ւմ ես, երբեք երազանքիդ իրականացումը չհետաձգես, որպեսզի հետո, երբ ոչինչ չստացվի, գոնե իմանաս, որ փորձել ես հասնել երազածիդ, պարզապես դա քոնը չի եղել:
ԴՈՒՍՏՐ — (ժպտալով): Լավ: Իսկ դու խոստացիր, որ էլ տնից չես փախչի, ախր ես սիրում եմ քեզ ու շատ եմ անհանգստանում: Ուզո՞ւմ ես ներկեր գնեմ, որ դու զբաղվելու բան ունենաս:
ՄԱՅՐ — Չգիտեմ, կմտածեմ: Իսկ քեզ ոչինչ չնվիրեցի…
ԴՈՒՍՏՐ — Վերջ տուր, ամենալավ նվերը մարդկային ջերմությունն է… Տաք թեյն ու թխվածքը: (Ժպտում է:) Սպասիր, բերեմ… (Գնում է խոհանոց: Էկրանին երեխաները շարք են կանգնում ու երգում «Ծնունդդ շնորհավոր»:)
Դուստրը բերում է վառվող մոմերով տորթը:
ՄԱՅՐ — (դեմքի պաղ, արհամարհական արտահայտությամբ՝ ինչպես առաջին տեսարանում): Ի՞նչ ավելորդ ծախսեր: Դու լավ գիտես, որ երեկոները չեմ ուտում:
Էկրանները խամրում են:
ԴՈՒՍՏՐ — (մի պահ քարանում է, հետո, ուշքի գալով, նստում): Ոչինչ, այսօր բացառություն արա:
Լուռ, ամեն մեկը իր մտքերի հետ, շարունակում են ընթրել:
