Ֆրանց ԿԱՖԿԱ / «ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ»
Ֆրանց ԿԱՖԿԱՅԻ «ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ»-ը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2005 թ., թիվ 8-9-ում
ՖՐԱՆՑ ԿԱՖԿԱ
ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
Պիես երեք գործողությամբ*
ԳՈՐԾՈՂ ԱՆՁԻՆՔ
ՅՈԶԵՖ Կ — բանկի հավատարմատար, 30 տարեկան
ԳՐՈՒԲԱԽ — ֆրաու Գրուբախ, Յոզեֆի տսանտիրուհին
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — ֆրոյլայն Բյուրստներ, մանկամարդ կին, Յոզեֆի հարևանուհին
ԼԵՆՆԻ — փաստաբանի աղախինը, ջահել
ՖՐԻԴԱ — քննչական գրասենյակի ծառայող, ջահել
ՔԵՌԻ — Յոզեֆի քեռին
ՀՈԻԼԴ — փաստաբան, տարեց հիվանդ
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — նկարիչ
ԲԼՈԿ — վաճառական
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ
ՔԱՀԱՆԱ — բանտային քահանա
ՎԻԼԼԵՄ — պահակ, այնուհետև՝ դահիճ
ՖՐԱՆՑ — պահակ, այնուհետև՝ դահիճ
ՏԵՍՈՒՉ
ԿԱՄԻՆԵՐ — Յոզեֆի կրտսեր գործընկերը
ՈՒՍԱՆՈՂ
ՔՆՆԻՉ
ԽՈՐՀՐԴԱԿԱՆ — քննիչի խորհրդականը
ԳԱՆԱՀԱՐՈՂ
ՀՈԳԵՎՈՐԱԿԱՆ
ՏՆՕՐԵՆ — քննչական գրասենյակի տնօրենը
ԱՂՋՆԱԿ Ա. — 14-15 տարեկան, կուզիկ
ԱՂՋՆԱԿ Բ. — նույն տարիքի
ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ ԱՌԱՋԻՆ
Մասնակցում են բազմաթիվ միանման խստաոճ կոստյումներով մարդիկ՝ քննչական դահլիճում: Ուրիշները՝ միջանցքներում, պատշգամբներում, աստիճանների վրա:
Ըստ Ֆրանց Կաֆկայի՝ ոչինչ չի կարող դուրս մնալ դատավարության տիրույթներից: Ուստի բեմը պետք է ունենա մի ընդհանուր կառույց՝ յուրօրինակ շրջանակ՝ կազմված վերին հարկից, պատշգամբներից, խճճված անցումներից, խորշերից, սանդուղքներից: Ըստ տեսարանների՝ փոխվում է միայն կենտրոնական տարածքը, որտեղ էլ տեղի են ունենում հիմնական գործողությունները:
ՏԵՍԱՐԱՆ 1
Յոզեֆի սենյակը: Յոզեֆը քնած է: Արթնանում է: Նայում է ժամացույցին, ապա պատուհանից դուրս, նորից ժամացույցին: Առավոտ է:
ՅՈԶԵՖ — (սրտնեղած): Ֆրաու Գրուբախ: Ինչո՞ւ Աննան նախաճաշը չի բերում:
Ներս է գալիս Ֆրանցը:
ՅՈԶԵՖ — Դուք ո՞վ եք:
ՖՐԱՆՑ — Չկանչեցի՞ք:
ՅՈԶԵՖ — Աղախինը նախաճաշը չի բերել:
ՖՐԱՆՑ — (կիսաբաց անելով դուռը): Նա ուզում է, որ Աննան բերի նախաճաշը: (Դրսից ծիծաղի ձայն է լսվում: Յոզեֆին.) Չի թույլատրվում:
ՅՈԶԵՖ — Այ քեզ բան: Հիմա կտեսնենք, թե այդ ովքե՞ր են հարևան սենյակում և ինչպե՞ս կբացատրի այս ամենը տանտիրուհին:
ՖՐԱՆՑ — Կարծում եմ, ավելի լավ կլիներ, եթե մնայիք ձեր տեղում:
ՅՈԶԵՖ — Չեմ մնա: Ձեզ հետ էլ խոսել չեմ ցանկանում, մինչև չասեք, թե ով եք:
ՎԻԼԼԵՄ — (ներս է գալիս, ծամելով, նախաճաշի սկուտեղը ձեռքին): Ձեզ համար իսկապես ավելի լավ կլինի, որ սենյակից դուրս չգաք: (Սեղանին է դնում սկուտեղը:)
ՅՈԶԵՖ — Եվս մեկը… Ի՞նչ եք ուզում ինձնից ի վերջո… Լավ, ես հիմա ֆրաու Գրուբախին կհարցնեմ: (Փորձում է դուրս գալ:)
ՎԻԼԼԵՄ — Դուրս գալ չի կարելի: Դուք ձերբակալված եք:
ՅՈԶԵՖ — Նման է: Բայց ո՞ր հանցանքի համար:
ՎԻԼԼԵՄ — Բացատրություններ տալու լիազորված չենք: Հանգիստ սպասեք:
ՅՈԶԵՖ — Հանգիստ սպասե՞մ…
ՎԻԼԼԵՄ — Ձեր գործն արդեն սկսված է, երբ հարկ լինի, ամեն բան կիմանաք: Ես և Ֆրանցն առանց այն էլ խախտում ենք մեր լիազորությունները՝ բարեկամաբար խոսելով ձեզ հետ: Եթե ձեր բախտը բերի, ինչպես բերել է մեր՝ պահակներիս նշանակման հարցում, կարող եք հանգիստ լինել ձեր գործի համար:
ՖՐԱՆՑ — Դուք դեռ կհասկանաք, թե որքան ճշմարտացի է Վիլլեմը:
Վիլլեմը և Ֆրանցը տնտղում են Յոզեֆի պիժաման:
ՎԻԼԼԵՄ — Թերևս ստիպված եք լինելու շատ ավելի վատ շապիկ հագնել: Բայց ոչինչ, մենք կպահպանենք այս շապիկն ու մնացյալը նույնպես, և եթե գործը ձեր օգտին վճռվի, բոլորը կվերադարձնենք ինչպես կա:
ՖՐԱՆՑ — Ավելի լավ է մեզ տաք ձեր իրերը, քան հանձնեք պահեստ: Պահեստում իրերը կարող են փոխել, իսկ որոշ ժամանակ անց կվաճառվեն, անկախ այն բանից՝ գործն ավարտված է, թե ոչ:
ՎԻԼԼԵՄ — Դուք երևի գիտեք, թե որչափ երկար են ձգվում այսպիսի գործերը:
ՖՐԱՆՑ — Ինչ խոսք, պահեստն ի վերջո կվերադարձնի իրերի արժեքը, բայց…
ՎԻԼԼԵՄ — Այո, բայց: Առաջինը՝ գումարը չնչին է, երկրորդ՝ փողն այնպիսի բան է, որ երկար չի մնում մարդուս գրպանում, այնպես չէ՞:
ՖՐԱՆՑ — Իհարկե: Փողը տառացիորեն հալչում է, ձեռքից ձեռք է անցնում… Ինձ հասկանո՞ւմ եք:
ՅՈԶԵՖ — Մի րոպե: (Անցնում է սենյակի խորքը:)
ՎԻԼԼԵՄ — Ապրես, խելոք ես:
Յոզեֆը փորփրում է պահարանի գզրոցները: Վիլլեմն ու Ֆրանցը ուտում են նրա նախաճաշը: Յոզեֆը գտնում է ծննդյան վկայականը: Կիսաբաց դռնից երևում է ֆրաու Գրուբախը:
ՅՈԶԵՖ — (Գրուբախին): Դե մտեք վերջապես: (Նա ետ է քաշվում:) Տանտիրուհին ինչո՞ւ չմտավ:
ՎԻԼԼԵՄ — Արգելվում է: Ձերբակալված եք, չէ՞:
ՅՈԶԵՖ — Ձերբակալված: Սակայն մի՞թե դա այսպես է արվում:
ՎԻԼԼԵՄ — (հացը թեյի մեջ թրջելով): Նորից ձերն եք պնդում:
ՖՐԱՆՑ — Մենք նման հարցերի չենք պատասխանում:
ՅՈԶԵՖ — Ստիպված եք լինելու պատասխանել: Ահա իմ փաստաթղթերը: Իսկ դուք ձերը ներկայացրեք, և ամենակարևորը՝ ձերբակալության հրամանը:
ՎԻԼԼԵՄ — Դա ի՞նչ է:
ՅՈԶԵՖ — Ծննդյան վկայական… Եվ էլի…
ՎԻԼԼԵՄ — Ծննդյան վկայակա՞ն: Աստված իմ: Ինչո՞ւ չեք կարողանում հաշտվել ձեր վիճակին:
ՅՈԶԵՖ — Ահա իմ փաստաթղթերը:
ՎԻԼԼԵՄ — Ձեզ երեխայի պես եք պահում: Մի՞թե կարծում եք, որ ձեր դատավարությունը կկարճվի, եթե վիճեք ինչ-որ փաստաթղթերի, ձերբակալության հրամանների պատճառով: Հը՞, ապա լավ մտածեք: Մենք պահակներ ենք, հարգելիս, ցածրաստիճան պաշտոնյաներ, մենք փաստաթղթերից իսկի գլուխ չենք հանում: Մեր գործը ձեզ հսկելն է՝ որքան պահանջվի, ինչի համար էլ աշխատավարձ ենք ստանում:
ՖՐԱՆՑ — Մեր գերատեսչությունը, որքան տեղյակ եմ, մեղավորներ չի փնտրում բնակչության մեջ. մեղքը, ինչպես ասված է օրենքում, ինքն է իր կողմը ձգում արդարադատությանը, և այնժամ իշխանությունները ստիպված են լինում ուղարկել մեզ՝ պահակներիս:
ՅՈԶԵՖ — Չգիտեմ ես այդպիսի օրենք:
ՖՐԱՆՑ — Ավելի վատ ձեզ համար:
ՅՈԶԵՖ — Կարծում եմ, այդ օրենքը գոյություն ունի միայն ձեր գլխում:
ՖՐԱՆՑ — Տեսնո՞ւմ ես, Վիլլեմ, նա խոստովանեց, որ չգիտի օրենքը, սակայն պնդում է, թե անմեղ է:
ՎԻԼԼԵՄ — Միանգամայն ճիշտ ես, բայց նրան որևէ բան բացատրել անհնար է:
ՅՈԶԵՖ — Տարեք ինձ ձեր պետերի մոտ:
ՖՐԱՆՑ — Ոչ վաղ, քան նրանք անհրաժեշտ կհամարեն: Խաղաղվեք և սպասեք:
ՎԻԼԼԵՄ — Եվ մի խորհուրդ՝ խնայեք ձեզ, առջևում մեծ փորձություններ են սպասում: Մեր լավ վերաբերմունքն էլ աշխատեք ճիշտ գնահատել: Մի մոռացեք, որ մենք, ով էլ լինենք, ազատ մարդ ենք, ի տարբերություն ձեզ, իսկ դա փոքր առավելություն չէ:
ՖՐԱՆՑ — Բայց եթե փող ունեք, պատրաստ ենք սրճարանից նախաճաշ բերել ձեզ համար:
ՅՈԶԵՖ — Հասկացա: Այս ամենը կատակ է: Աշխատանքային ընկերներս վճռել են կատակել ծննդյանս օրվա առթիվ: Ճի՞շտ եմ, չէ՞:
ՎԻԼԼԵՄ — Այսօր ձեր ծննդյան օ՞րն է:
ՅՈԶԵՖ — Երեսնամյակս է:
ՖՐԱՆՑ — Շնորհավորում եմ:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն կատակ էր…
ՎԻԼԼԵՄ — Վերջ տվեք: Այս մարդն իսկապես մանկամիտ է:
ՖՐԱՆՑ — Եվ դեռ բանկի ծառայող է: Դե ի՞նչ, նախաճաշ չե՞ք ուզում:
ՅՈԶԵՖ — Ձեզնից ոչինչ հարկավոր չէ: Մի րոպե… (Պառկում է մահճակալին:)
ՎԻԼԼԵՄ — Ճիշտ որոշում է, ապրես:
Դրսից լսվում է՝ «Վիլլեմ»: Վիլլեմը գնում և անմիջապես էլ վերադառնում է:
ՎԻԼԼԵՄ — Տեսուչն է: Կամենում է տեսնել ձեզ:
ՅՈԶԵՖ — (վեր կենալով): Վերջապես: Հրավիրեք:
ՖՐԱՆՑ — Գժվե՞լ եք: Գիշերային հագուստո՞վ պիտի ներկայանաք տեսուչին: Նա կպատժի և՛ ձեզ, և՛ մեզ:
ՅՈԶԵՖ — Լույսը չբացված ներխուժում եք սենյակս և դեռ ուզում եք, որ ֆրակո՞վ լինեմ:
ՎԻԼԼԵՄ — Սև կոստյում է հարկավոր:
ՅՈԶԵՖ — Բայց գործը հո հիմա չի՞ լսվում:
ՎԻԼԼԵՄ — Սև կոստյում է հարկավոր:
ՅՈԶԵՖ — Լավ: Եթե գործին կօգնի՝ դեմ չեմ: (Հագնվում է:)
ՎԻԼԼԵՄ — Արագացրեք, տեսուչը սպասում է: Ֆրանց, հրավիրիր տեսուչին:
Ֆրանցը բացում է դուռը: Գալիս են տեսուչը և Կամիները՝ գլխարկն աչքերին իջեցրած, ասես վախենում է, որ Յոզեֆն իրեն կճանաչի:
ՏԵՍՈՒՉ — Յոզեֆ Կ՞: Երևի ձեզ զարմացրին այսօրվա իրադարձությունները:
ՅՈԶԵՖ — Իհարկե զարմացրին: Թեև… ոչ շատ:
ՏԵՍՈՒՉ — Ոչ շա՞տ: (Խաղում է լուցկու հատիկներով:)
ՅՈԶԵՖ — Թերևս ճիշտ չհասկացաք ինձ: Ես միայն ուզում էի ասել… Նստել կարելի՞ է: ՏԵՍՈՒՉ — Չի թույլատրվում:
ՅՈԶԵՖ — Ես միայն ուզում էի ասել, որ իհարկե զարմացած եմ, բայց երբ երեսուն տարի ապրել ես այս աշխարհում և, ինչպես ասում են, սեփական ճակատով ես ճանապարհդ հարթել, ակամայից վարժվում ես ամեն տեսակի անակնկալների և սրտիդ այնքան էլ մոտ չես ընդունում, հատկապես այնպիսի անակնկալներ, ինչպիսիք եղան այսօր:
ՏԵՍՈՒՉ — Ինչո՞ւ հենց այդպիսիները:
ՅՈԶԵՖ — Ես չեմ ասում, թե այս ամենը կատակ է. իմ կարծիքով, կատակ լինելու համար գործը շատ հեռուն գնաց արդեն:
ՏԵՍՈՒՉ — Միանգամայն ճշմարտացի եք:
ՅՈԶԵՖ — Սակայն մյուս կողմից… (Աշխատում է տեսնել Կամիների դեմքը, որը թերթում է լուսանկարների ալբոմը պահարանի վրա:) Ինչո՞ւ է նա քրքրում իմ լուսանկարները:
ՏԵՍՈՒՉ — Չշեղվենք:
ՅՈԶԵՖ — Մյուս կողմից այս ամենը առանձնակի նշանակություն ունենալ չի կարող, որովհետև ինձ մազաչափ իսկ մեղավոր չեմ զգում:
ՏԵՍՈՒՉ — Ահա թե ինչ:
ՅՈԶԵՖ — Այո: Բայց գլխավոր հարցն այն է, թե ո՞վ է ինձ մեղադրում, ո՞ր գերատեսչությունն է վարում գործը… Դո՞ւք՝ չինովնիկնե՞րդ: Բայց դուք նույնիսկ համապատասխան համազգեստ չունեք: Այս հարցն է, որ պահանջում եմ պարզել, որից հետո մենք հրաժեշտ կտանք միմյանց:
ՏԵՍՈՒՉ – Թե՛ այս պարոնները և թե՛ ես ոչ մի առնչություն չունենք ձեր գործին, ավելին՝ մենք համարյա ոչինչ չգիտենք: Մենք կարող էինք կրել ամենաիսկական համազգեստը, սակայն դա ոչինչ չէր փոխի: Ես նույնիսկ չեմ կարող հաստատապես ասել, թե դուք ինչ-որ բանում մեղադրվում եք, ավելի ճիշտ՝ դա ինձ հայտնի չէ: Այո, դուք ձերբակալված եք. դա ճիշտ է: Սակայն սրանից ավելին ես չգիտեմ:
ՅՈԶԵՖ — Տարօրինակ է:
ՏԵՍՈՒՉ — Խորհուրդ եմ տալիս՝ քիչ մտածեք մեր մասին, նաև այն մասին, թե ձեզ ինչ է սպասում, ավելի լավ է մտածեք, թե ինչ և ոնց եք անելու:
ՅՈԶԵՖ — Դատախազ Հաստերերն իմ հին բարեկամն է: Կարող եմ զանգել նրան:
ՏԵՍՈՒՉ — Իհարկե: Թեև չեմ պատկերացնում, թե դա ինչ իմաստ կարող է ունենալ:
ՅՈԶԵՖ — Ինչ իմա՞ստ… Իմաստ եք փնտրում, սակայն անհեթեթություններ եք դուրս տալիս: Ասում են, որ ձերբակալված եմ, միևնույն ժամանակ համոզում են, թե դատախազին զանգելն անիմաստ է:
ՏԵՍՈՒՉ — Զանգեք, խնդրեմ:
ՅՈԶԵՖ — Լավ, չեմ զանգի:
ՏԵՍՈՒՉ — Ինչո՞ւ, զանգեք:
ՅՈԶԵՖ — Ոչ, հիմա ինքս չեմ ցանկանում: (Դիմացի շենքի պատուհաններից նայողների մասին:) Իսկ սրանք անդադար նայում են:
ՏԵՍՈՒՉ — Ովքե՞ր:
ՅՈԶԵՖ — Դիմացի շենքից: Կորե՛ք այդտեղից, է՛յ, դո՛ւք: Թատրո՞ն է, ինչ է: (Շրջվելով մյուսների կողմը:) Դեհ, պարոնայք… ձեր տեսքից կարելի է եզրակացնել, որ խնդիրը սպառված է: Առաջարկում եմ բարեկամական ձեռքսեղմումով հրաժեշտ տալ միմյանց: Եթե համաձայն եք, ապա խնդրեմ… (Մոտենում է տեսուչին, պարզում ձեռքը:)
ՏԵՍՈՒՉ — (իբր չնկատելով Յոզեֆի ձեռքը): Որքան հեշտ եք պատկերացնում… Ուրեմն, ըստ ձեզ, պիտի հրաժեշտ տանք միմյանց: Ոչ, հարգելիս, չի ստացվի: Թեև մասամբ ճշմարտացի եք, այսօրվա համար բավական է: Ես պիտի հաղորդեի ձեզ, որ ձերբակալված եք՝ այսքանը: Հիմա իսկապես կարող ենք հրաժեշտ տալ, թեև ժամանակավոր: Դուք երևի ուզում եք բա՞նկ գնալ:
ՅՈԶԵՖ — Բա՞նկ:
ՏԵՍՈՒՉ — Այո, բանկ, ծառայության: Չե՞ք ուզում:
ՅՈԶԵՖ — Ինչպե՞ս կարող եմ գործի գնալ, եթե ձերբակալված եմ:
ՏԵՍՈՒՉ — (արդեն դռան մոտից): Այո, դուք ձերբակալված եք: Բայց դա չպետք է խանգարի, որ կատարեք ձեր ծառայողական պարտականությունները: Եվ ընդհանրապես չպետք է խանգարի, որ սովորական կյանք վարեք:
ՅՈԶԵՖ — Դե, ուրեմն այս ձերբակալությունն այնքան էլ սարսափելի չէ:
Բոլորը հավաքվում են դռան մոտ:
ՏԵՍՈՒՉ — Ես ենթադրեցի, թե դուք ցանկանում եք բանկ գնալ: Ձեզ չեմ ստիպում գնալ ծառայության, այլ միայն ենթադրեցի, թե ցանկանում եք անել այդ բանը: Եվ որպեսզի ձեզ մենակ չզգաք և ձեր ուշացումը հնարավորին չափ աննկատ մնա՝ այստեղ եմ հրավիրել ձեր գործընկերոջը: Նա ձեր տրամադրության տակ է: (Ցույց տալով Կամիներին:)
ՅՈԶԵՖ — Կամինե՞ր: Դո՞ւք եք: Չճանաչեցի: Բարի առավոտ:
ԿԱՄԻՆԵՐ — Բարև ձեզ, պարոն հավատարմատար:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն, հիմա միասին կգնանք գործի՞:
ԿԱՄԻՆԵՐ — Իհարկե: Ինձ հենց դրա համար էլ հրավիրել են: (Շրջվում է դեպի տեսուչը, սակայն տեսուչը, ինչպես պահակները, չքվել է:) Գնացի՞ն:
ՅՈԶԵՖ — Կարծես թե:
ԿԱՄԻՆԵՐ — (տալով Յոզեֆի գլխարկը): Խնդրեմ:
ՅՈԶԵՖ — Շնորհակալ եմ: (Վերցնելով գլխարկը:) Գնացինք:
Դուրս են գալիս:
ՏԵՍԱՐԱՆ 2
Երեկո: Ֆրոյլայն Բյուրստների սենյակը: Սենյակում ֆրաու Գրուրախն է, թափթփված իրերն է դասավորում: Դռան թակոց:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Այո:
ՅՈԶԵՖ — (կամաց): Ֆրոյլայն Բյուրստներ:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Մտեք, Յոզեֆ:
ՅՈԶԵՖ — (ներս մտնելով): Ֆրաու Գրուբա՞խ: Ի՞նչ եք անում այստեղ:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Սենյակն եմ կարգի բերում, նրանք ֆրոյլայն Բյուրստների իրերն էլ են տնտղել՝ մեղմ ասած:
ՅՈԶԵՖ — Մի՞թե: Պարզվում է, որ այստեղ էլ են քրքրել: Սակայն նման բան այլևս չի կրկնվի:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Ճշմարտացի եք, նման բան չպետք է կրկնվի:
ՅՈԶԵՖ — Լո՞ւրջ այդպես եք մտածում:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Այո: Սակայն այս ամենն այդքան մոտ չընդունեք ձեր սրտին: Եվ քանի որ այսքան անկեղծ խոսեցիք ինձ հետ, պարոն Կ., ուզում եմ խոստովանել. ինչ-որ բան լսեցի դռան ետևից, որոշ բան էլ պահակները պատմեցին: Ախր, խոսքը ձեր ճակատագրի մասին է… Ես որոշ բաներ լսեցի և չեմ կարող ասել, թե գործը չափազանց վատ է: Ճիշտ է, դուք ձերբակալված եք, սակայն ոչ այնպես, ինչպես, ասենք, գողերին են ձերբակալում: Երբ ձերբակալում են գողի, ապա գործը վատ է, իսկ ձեր ձերբակալությունն ուրիշ է, նրանում, կարծում եմ, ինչ-որ գիտական բան կա: Գուցե հիմարություն է ասածս… գուցե շատ չեմ հասկանում, սակայն կարծում եմ, որ այս դեպքում հասկանալ էլ պետք չի:
ՅՈԶԵՖ — Ամենևին էլ հիմարություն չէ ձեր ասածը, ֆրաու Գրուբախ, համենայնդեպս, մասնակիորեն համաձայն եմ ձեզ հետ: Բայց ես առավել խստորեն եմ մոտենում խնդրին, և նրա ետևում ոչ միայն գիտական, այլև առհասարակ ոչինչ չեմ տեսնում: Ինձ հանկարծակիի բերին՝ ահա ամբողջը: Եթե արթնանալուց հետո անմիջապես ելնեի անկողնուց, չսպասեի աղախնին, այլ գայի ձեզ մոտ և բացառության կարգով խոհանոցում նախաճաշեի, ապա խնդրեի, որ բերեք հագուստս՝ ոչինչ էլ չէր պատահի, այն, ինչ պատահեց՝ կտրված կլիներ հենց արմատից:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Շատ հասարակ չե՞ք ներկայացնում:
ՅՈԶԵՖ — Ամենևին: Բանկում նման բան ինձ հետ պատահել չի կարող, այնտեղ ես ունեմ տնօրեն, որը հարգում է իմ աշխատասիրությունը, ունեմ ենթականեր, սեղանիս դրված են ներքին և քաղաքային հեռախոսները, անդադար ներսուդուրս են անում հաճախորդները, ծառայողները… Դե ոչինչ, հիմա արդեն ամեն բան ավարտվեց: Անկեղծ ասած, նույնիսկ չարժեր խոսել այս մասին, միայն ուզում էի ձեր կարծիքն իմանալ՝ խելամիտ կնոջ կարծիքը, և անչափ գոհ եմ, որ մեր կարծիքները հիմնականում համընկնում են: Տվեք, ուրեմն, ձեր ձեռքը, այսպիսի համերաշխությունը, կարծում եմ, պետք է ձեռքսեղմումով կնքել: (Պարզում է ձեռքը:)
ԳՐՈՒԲԱԽ — (ձեռքը չմեկնելով): Ձեր սրտին այդքան մոտ մի ընդունեք, պարոն Կ.:
ՅՈԶԵՖ — Չեմ էլ ընդունում: Իսկ ֆրոյլայն Բյուրստները որտե՞ղ է:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Թատրոնում: Շտապ գո՞րծ ունեք հետը:
ՅՈԶԵՖ — Ոչ… Պարզապես մի երկու խոսք էի ուզում ասել:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Ցավոք, չգիտեմ, թե երբ կվերադառնա. թատրոնից սովորաբար ուշ է վերադառնում:
ՅՈԶԵՖ — Հաճախ է ուշ վերադառնում մեր օրիորդը:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Դեհ, ջահել է, ի՞նչ կարող ես անել:
ՅՈԶԵՖ — Անշուշտ: Սակայն դա կարող է վատ հետևանքներ ունենալ:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Բամբասել չեմ սիրում, ամեն դեպքում ֆրոյլայն Բյուրստները լավ աղջիկ է, բարեհամբույր, մաքրասեր… Սակայն կարծում եմ, որ առավել զսպված պետք է լինի, առավել հպարտ, ես կասեի՝ անմատչելի: Իսկ նրան այս ամիս արդեն մի քանի անգամ հանդիպել եմ ինչ-որ խուլ նրբանցքներում, տարբեր ընկերների հետ: Միայն ձեզ եմ ասում այս բանը, երդվում եմ. ախր շատ եմ ցավում նրա համար: Եվ էլի մի բան…
ՅՈԶԵՖ — Ֆրաու Գրուբախ, թերևս սխալ մեկնաբանեցիք իմ ասածը օրիորդի մասին, ես բոլորովին այլ բան նկատի ունեի: Այնպես որ, լավ կլինի ոչինչ չասեք նրան:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Պարոն Կ., ես չեմ էլ պատրաստվում նրան որևէ բան ասել, դեռ ինքս համոզված չեմ… Պարզապես ուզում եմ, որ այս տանն ամեն ինչ կարգին լինի: (Չորս կողմը նայելով:) Կարծես ամեն բան արեցի: Իսկ դուք կարող եք սպասել, եթե հարմար եք գտնում: (Դուրս է գալիս:)
ՅՈԶԵՖ — (նրա ետևից): Չէ, ես նույնպես դուրս եմ գալիս:
Յոզեֆը, սակայն, մնում է: Նայում է ֆրոյլայն Բյուրստների նկարին սեղանի կամ պատի վրա: Հետո տեսնում է զգեստը, վերցնում և քնքշորեն հպում է դեմքին: Գալիս է ֆրոյլայն Բյուրստները:
ՅՈԶԵՖ — (համկարծակիի եկած՝ արագ տեղն է դնում զգեստը): Ֆրոյլայն Բյուրստներ, դո՞ւք եք: Վերջապես:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — (վախեցած): Ո՞վ է:
ՅՈԶԵՖ — Ես եմ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Պարոն Կ՞.: Չեմ հասկանում…
ՅՈԶԵՖ — Եկա ձեզ տեսնելու և այստեղ գտա ֆրաու Գրուբախին, նա նոր գնաց, ձեր սենյակն էր կարգի բերում:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ես նրան չեմ խնդրել:
ՅՈԶԵՖ — Այո, բայց դուք նույնիսկ տեղյակ չեք. այսօր առավոտյան մի դեպք պատահեց, այսինքն, ոչ այնքան դեպք, որքան… Մենք հիմա կարո՞դ ենք մի քիչ խոսել, թույլ կտա՞ք:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Հենց հիմա՞:
ՅՈԶԵՖ — Ախր վաղուց եմ սպասում:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Դե լավ: Միայն թե մահու չափ հոգնած եմ: Նստեք:
ՅՈԶԵՖ — Շնորհակալ եմ: (Նստում է:)
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — (մնալով կանգնած): Դե՞հ:
ՅՈԶԵՖ — Հնարավոր է, որ դարձյալ ասեք, թե գործն այնքան էլ հրատապ չէ, և հիմա շատ ուշ է քննարկումների համար, բայց…
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Գիտե՞ք, այդ նախաբաններն ինձ միշտ ավելորդ են թվացել:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն իմ խնդիրն ավելի է հեշտանում: Այսօր առավոտյան, մասամբ իմ մեղքով, ձեր սենյակում ոմանք անկարգություն թույլ տվեցին:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ոմանք: Ովքե՞ր:
ՅՈԶԵՖ — Օտար մարդիկ: Իմ կամքին հակառակ: Սակայն, ինչպես ասացի, իմ մեղքով: Եվ սրա համար, ահա, ցանկանում եմ ներողություն խնդրել ձեզնից:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ինչո՞ւ իմ սենյակում, չեմ հասկանում:
ՅՈԶԵՖ — Չգիտեմ: Սակայն պատահածի իսկական պատճառների մասին խոսել թերևս չարժե:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ինչ արած: Եթե պնդում եք… Եվ ներում եմ ձեզ, քանի որ խնդրում եք այդ մասին: (Անցնում է սենյակով, տնտղում է իրերը:) Նայեք, լուսանկարներս իրար են խառնել: Տարօրինակ է, պարոն Կ., որ ես պետք է արգելեմ ձեզ այն, ինչ ինքներդ չպիտի թույլ տայիք ձեզ:
ՅՈԶԵՖ — Տեսնում եմ, որ չեք հավատում, ուստի ստիպված եմ խոստովանել՝ դա արել են քննչական հանձնաժողովի անդամները: Այսօր քննչական հանձնաժողով էր եկել այստեղ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ձեր պատճառո՞վ: Չի կարող պատահել:
ՅՈԶԵՖ — Պատահել է: Ի՞նչ է, կարծում եք, թե ես որևէ մեղք ունենալ չե՞մ կարող:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Չեմ ուզում միանշանակ կարծիք հայտնել, և ձեզ էլ առանձնապես լավ չեմ ճանաչում… Սակայն քննչական հանձնաժողով ուղարկում են ծանր հանցագործության համար: Իսկ դուք տակավին ազատ եք, ուրեմն ոչ մի ծանր հանցանք չկա:
ՅՈԶԵՖ — Այո: Բայց չէ՞ որ քննչական հանձնաժողովը կարող էր գալ ու պարզել, որ ես մեղավոր չեմ կամ մեղքս այնքան մեծ չի, որքան թվացել է սկզբում:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Իհարկե, կարող էր և այդպես լինել:
ՅՈԶԵՖ — Տեսնո՞ւմ եք: Թերևս դուք այնքան էլ լավ չեք կողմնորոշվում դատական գործընթացներում:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Թերևս: Սակայն ես անպայման կլրացնեմ իմ գիտելիքները, որովհետև հաջորդ ամսվանից պիտի իրավաբանական խորհրդում աշխատեմ:
ՅՈԶԵՖ — Իսկապե՞ս: Լավ է: Գուցե կարողանաք գոնե փոքր-ինչ օգնել ինձ իմ գործում: ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Շատ հնարավոր է, որ կարողանամ: Ես սիրում եմ իմ գիտելիքները գործնականում կիրառել:
ՅՈԶԵՖ — Կարծում եմ, գործն այնքան մեծ չէ, որ իրավաբան ներգրավելու կարիք լինի, բայց լավ խորհրդատուն օգտակար կարող է լինել:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Այո, սակայն չե՞ք կարծում, որ ձեր խորհրդատուն լինելու համար պետք է իմանամ, թե խոսքն ինչի մասին է:
ՅՈԶԵՖ — Դժվարն էլ հենց դա է, որովհետև ինքս ոչինչ չգիտեմ: Ես ձեզ պատմեցի նույնիսկ ավելին, քան գիտեմ: Իրականում դա քննչական հանձնաժողով էլ չէր, ես այդպես անվանեցի, որովհետև չգիտեմ, թե ուրիշ ինչպես կարելի է անվանել: Եվ ընդհանրապես ոչ մի քննություն չի եղել, ինձ պարզապես ձերբակալեցին: Կուզե՞ք, ցույց տամ, թե ինչպես եղավ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Այնքան հոգնած եմ…
ՅՈԶԵՖ – Այնուամենայնիվ, ուզում եմ ցույց տալ: Թույլ կտա՞ք սեղանը տեղափոխեմ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Եթե այդքան կարևոր է՝ տեղափոխեք: Այնքան եմ հոգնած, որ հակառակվելու ուժ չունեմ:
ՅՈԶԵՖ — (տեղափոխելով սեղանը և նստելով նրա առջև): Հարկավոր է ճիշտ պատկերացնել, թե ինչպես էին նրանք տեղավորվել իմ սենյակում: Ես տեսուչն եմ: Այն անկյունում պահակներին էին, իսկ մեր բանկի ծառայողը կանգնած էր պատուհանի մոտ: Մեր սենյակներում կահավորանքը համարյա նույն դասավորությունն ունի: Գլխավոր գործող անձը, նույն ինքը՝ ես, կանգնած էի ա՛յ, այստեղ՝ սեղանի առջև: Տեսուչը հարմար էր տեղավորվել՝ ոտքը ոտքին, ձեռքն աթոռի թիկնակին… ամեն ինչից երևում էր, որ ծույլի մեկն է: Սկսում ենք: Տեսուչը կանչում է ինձ, գոռում է, ասես ուզում է արթնացնել: Կներեք, սակայն որպեսզի ձեզ համար ավելի որոշակի լինի, ստիպված ես էլ պիտի գոռամ: (Բյուրստները ծիծաղելով մատը դնում է շրթունքներին՝ զսպելու համար Յոզեֆին, սակայն ուշանում է, Յոզեֆը գոռում է:) «Յոզեֆ Կ.»:
Թակում են դուռը:
ՅՈԶԵՖ — (նետվելով Բյուրստների մոտ և բռնելով նրա ձեռքը): Մի վախեցեք: Ես ամեն բան կկարգավորեմ: Բայց ո՞վ թակեց… Այնտեղ հյուրասենյակն է, այնտեղ ոչ ոք չի քնում:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Քնում է. երեկվանից այնտեղ գիշերում է ֆրաու Գրուբախի զարմիկը: Ախր ինչո՞ւ գոռացիք:
ՅՈԶԵՖ — Զուր եք այդպես անհանգստանում: (Համբուրում է:)
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ի՞նչ եք անում… Գնացեք, խնդրում եմ, հենց հիմա գնացեք այստեղից: Նա ականջ է դնում դռան ետևից, նա ամեն բան լսում է: Տանջեցիք ինձ իրոք որ:
ՅՈԶԵՖ — Չեմ գնա, քանի դեռ չեք խաղաղվել: Տեղափոխվենք այն անկյունը, այնտեղից ոչինչ չի լսի: (Բյուրստները ենթարկվում է, նրանք տեղափոխվում են հեռավոր անկյունը:) Դուք գիտեք, որ ֆրաու Գրուբախն անվերապահորեն հարգում է ինձ, ի դեպ, ես նրան մեծ գումար եմ տվել պարտքով: Այնպես որ, եթե ուզում եք, հայտնեք նրան, որ ես սիրահետում եմ ձեզ, իսկ ես կհաստատեմ ձեր ասածը, և ֆրաու Գրուբախը կհավատա ինձ՝ առանց կորցնելու հարգանքն իմ նկատմամբ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Շնորհակալ եմ, բայց ընդունել ձեր առաջարկությունը չեմ կարող: Տարօրինակ է, որ չեք հասկանում, թե որքան վիրավորական է ձեր առաջարկը, թեպետ չեմ կասկածում, որ բարի նպատակ եք հետապնդում: Իսկ հիմա հեռացեք, դուք ցանկացաք մի քանի խոսք ասել, բայց արդեն կես ժամ է՝ խոսում ենք, դեռ ավելին:
ՅՈԶԵՖ — Բայց դուք չե՞ք բարկանում:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ոչ, ոչ: Ես երբեք չեմ բարկանում: Գնացեք, շուտ, խնդրում եմ: (Ցույց տալով հյուրասենյակը:) Տեսնո՞ւմ եք, նա վառել է լույսը և հետևում է մեզ:
ՅՈԶԵՖ — Գնում եմ, գնում եմ: (Գրկում, ագահորեն համբուրում է, միայն կապիտանի սենյակից լսված աղմուկն է նրան սթափեցնում:) Հիմա, հեռանում եմ:
Բյուրստները պարզում է ձեռքը հրաժեշտի համար: Յոզեֆը համբուրում է նրա ձեռքն ու հեռանում:
ՏԵՍԱՐԱՆ 3
Յոզեֆը փնտրում է՝ հարցուփորձ անելով միջանցքներում, պատշգամբում նստած-կանգնած մարդկանց, որոնց դեմքերին և կեցվածքներում դաջված է երկարատև սպասումի կնիքը: Նրանք անորոշ պատասխան են տալիս կամ թոթվում ուսերը: Մի քանիսը վախեցած մի կողմ են քաշվում: Յոզեֆը մոտենում է կիսամութ դահլիճի նախաշեմին, որտեղ լվացք է անում Ֆրիդան:
ՅՈԶԵՖ — Քննչական դահլիճն ինչպե՞ս գտնեմ, չե՞ք ասի:
ՖՐԻԴԱ — Ներս անցեք:
ՅՈԶԵՖ — (լսելով դահլիճից եկող ժխորը): Ես կանչված եմ առաջին քննության: Տարօրինակ է, չէ՞, որ կիրակի օրով քննություն է նշանակվում:
ՖՐԻԴԱ — Տարօրինակ բան չկա, մտեք: (Տեսնելով, որ Յոզեֆը չի համարձակվում մտնել:) Մի րոպե, հիմա ձեզ կուղեկցեն: Քրիստի, Քրիստի: (Մոտ եկած Քրիստիին կամ Աղջնակ Ա-ին:) Ուղեկցիր պարոնին:
ԱՂՋՆԱԿ Ա — (բռնելով Յոզեֆի ձեռքը): Եկեք: (Ճանապարհ բացելով:) Ճանապարհ տվեք, քննիչի մոտ ենք գնում:
Մարդիկ ճանապարհ են տալիս: Կենտրոնում լուսավորվում է բարձր հարթակը, որի վրա սեղան կա, որի առջև, բազկաթոռին բազմել է քննիչը: Նրա թիկունքում կանգնած է խորհրդականը. խոսում են: Հավաքվածները բաժանվում են երկու խմբի՝ քննիչի աջ և ձախ կողմերում: Խորհրդականը նկատում է աղջնակին և նրա վրա հրավիրում քննիչի ուշադրությունը: Քննիչը կռանում է, աղջնակը ինչ-որ բան է ասում նրա ականջին և հեռանում:
ՔՆՆԻՉ — Դուք պետք է ներկայանայիք ուղիղ մեկ ժամ և հինգ րոպե աոաջ: (Աջ կողմում ժխոր է բարձրանում:)
ՅՈԶԵՖ — (սպասելով, մինչև հանդարտվի ժխորը): Թող որ ուշացած, բայց չէ՞ որ ես արդեն այստեղ եմ: (Աջ խումբը ծափահարում է:)
ՔՆՆԻՉ — Միայն բացառության կարգով այսօր կընդառաջեմ ձեզ: Բայց ուշացումներ այսուհետև չպետք է լինեն: Իսկ հիմա մոտ եկեք: (Թերթելով առջևը դրված փոքրիկ տետրը:) Դուք ներկարա՞ր եք:
ՅՈԶԵՖ — Ոչ: Ես խոշոր բանկի հավատարմատար եմ:
Աջ խումբը քրքջում է, Յոզեֆն էլ է սկսում ծիծաղել: Ձախ կողմը լուռ է: Ծիծաղ է լսվում նաև պատշգամբից:
ՅՈԶԵՖ — Ձեր հարցը, պարոն քննիչ, ավելի ճիշտ, ոչ թե հարցը, այլ համոզված հաստատումը բնորոշ է իմ դեմ սկսված գործի քննության համար: Դուք կարող եք առարկել, թե ոչ մի քննություն առայժմ չկա, և լիովին ճշմարտացի կլինեք, որովհետև քննությունը կարող է այդպիսին համարվել, եթե ես ճանաչեմ այն:
Դահլիճում աղմուկ է բարձրանում: Քննիչը կանգնում է և ձեռքի շարժումով լռեցնում դահլիճին: Սակայն մնում է կանգնած՝ լսելով Յոզեֆին:
ՅՈԶԵՖ — Լավ, տվյալ պահին ես ճանաչում եմ քննությունը, իհարկե, բացառապես ձեզ զիջած լինելու համար, որովհետև քննությունն ընթանում է ծայրագույնս անփույթ կերպով, և ես ցանկանում եմ, որ դուք վերջապես գիտակցեք սա:
Ներս է գալիս Ֆրիդան, անձայն անցնում սենյակի հեռավոր անկյունը, որտեղ կանգնած է ուսանողը: Բոլորը նայում են Ֆրիդայի ետևից: Քննիչը նստում է և սկսում թերթել տետրը:
ՅՈԶԵՖ — Ձեզ ոչինչ չի օզնի, պարոն քննիչ: Եվ ձեր այդ տետրը միայն հաստատում է ասածս: (Երկու մատով բռնում է տետրի էջից, զզվանքով բարձրացնում այն:) Եվ սա քրեական փաստաթուղթ է կոչվում: (Սեղանին գցելով տետրը:) Կարող եք հանգիստ շարունակել ձեր ընթերցանությունը, պարոն քննիչ, մեղքերի այսպիսի ցուցակից ես բոլորովին չեմ վախենում, թեպետ զրկված եմ նրա հետ ծանոթանալու հնարավորությունից:
Քննիչը վերցնում է տետրը, գտնում հարկավոր էջը և, իբր կլանված, ընթերցում: Յոզեֆը կիսամթի մեջ փորձում է տեսնել ներկաների դեմքերը:
ՅՈԶԵՖ — Ես չեմ ձգտում հռետորական շնորհք բանեցնել, ես միայն մեկ բան եմ ցանկանում՝ բացեիբաց քննարկել օրենքի ակնհայտ խախտումը: Ինքներդ դատեք՝ օրեր առաջ ինձ ձերբակալեցին. փաստն ինքնին ծիծաղելի է, բայց խոսքը հիմա այդ մասին չէ: Եվ ահա, երկու պահակներ ներխուժեցին սենյակս առավոտյան վաղ, երբ դեռ անկողնում էի: Հնարավոր է, որ հրամայված էր ձերբակալել, ինչպես քննիչն այստեղ ասաց, ոմն ներկարարի՝ նույնպիսի մի անմեղ մարդու, ինչպիսին ես եմ, սակայն ընտրությունը, չգիտես ինչու, ընկավ ինձ վրա: Այդ պահակ կոչվածները, ինչպես պարզվեց, բացահայտ ստահակներ էին. հիմարություններ դուրս տալով փորձում էին մոլորեցնել ինձ, կաշառք կորզել, ինչ-որ անհեթեթ պատրվակով տիրանալ հագուստիս, փող էին պահանջում՝ խոստանալով սրճարանից նախաճաշ բերել այն դեպքում, երբ աչքիս առաջ լկտիաբար խփշտեցին իմ նախաճաշը: Սա քիչ է, նրանք, պարզվում է, խուզարկել են հարևան սենյակը, որտեղ ապրում է իմ կողմից խորապես հարգված մի կին: Այս պայմաններում դժվար էր հավասարակշռություն պահպանել, սակայն ես զսպեցի ինձ և շատ հանգիստ հարցրի տեսուչին, թե ո՞րն է իմ ձերբակալության պատճառը: Եվ ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ պատասխանեց նա: Գործնականում՝ ոչինչ: Փոխարենը սենյակ հրավիրեց մեր բանկի մի ծառայողի՝ իմ ենթակային: Երկար ժամանակ չէի հասկանում դրա նպատակը, հետո վերջապես կռահեցի՝ այդ ծառայողը պետք է լուր տարածեր իմ ձերբակալության մասին, այսինքն՝ վնասեր իմ հեղինակությանը, սասաներ իմ դիրքը բանկում: Բայց չստացվեց, պարոնայք: Նույնիսկ տանտիրուհիս, հասարակ մի կին, որին շատ հարգում եմ, նույնիսկ նա գիտակցեց, որ նման ձերբակալությունն ավելի նշանակություն չունի, քան խուժանի քաշքշուկը փողոցում:
Քննիչի կողքին կանգնած խորհրդականը թաքուն ինչ-որ նշաններ է անում ներկաներից մեկին:
ՅՈԶԵՖ — Հենց նոր, պարոն քննիչ, ձեր կողքինը թաքուն նշաններ էր անում ինչ-որ մեկին: Պարզվում է, ձեր մեջ կան մարդիկ, որոնց գործողություններն այստեղից կառավարվում են: Դա ինձ համար մազաչափ կարևորություն չունի: Այնպես որ, ձեր վարձկաններին կարող եք բարձրաձայն պատվիրել «Ծափահարություններ» կամ «Սուլոցներ»:
Խորհրդականը ինչ-որ բան է ասում քննիչին: Դահլիճում ուժգնացող ժխոր է բարձրանում:
ՅՈԶԵՖ — (բռունցքը սեղանին խփելով): Հիմա վերջացնում եմ, պարոնայք: Կարծում եմ, որ ձեզ անհետաքրքիր չէ այս, այսպես կոչված, դատական գործը, ուստի, բարի եղեք, մինչև վերջ լսեք ինձ: (Լռություն:) Անտարակույս, այս ամենի ետևում խոշոր կազմակերպություն է կանգնած, որն իր ենթակայության տակ ունի ոչ միայն ծախու պահակներ, ապաշնորհ տեսուչներ և քննիչներ, այլև բարձրաստիճան դատավորներ՝ իրենց գրագիրներով, ոստիկաններով, օգնականներով, գուցե նաև դահիճներով: Իսկ ո՞րն է այս խոշոր կազմակերպության իմաստը, պարոններ: Այն, որ ձերբակալեն անմեղ մարդկանց և նրանց դեմ անհեթեթ դատավարություն սկսեն: Եվ ահա, այս բացարձակ անհեթեթության պայմաններում, մի՞թե կարելի է խուսափել չինովնիկների կաշառակերությունից: Իհարկե ոչ: Այստեղ նույնիսկ ամենաբարձրագույն դատավորն ի վիճակի չէ ազնիվ մնալու:
Հանկարծ լսվում է Ֆրիդայի ճիչը հեռավոր անկյունից, ապա նաև ուսանողի գոռոցը, որը գրկել է Ֆրիդային: Յոզեֆը նետվում է նրանց կողմը, սակայն նրան անմիջապես բռնում են այս ու այն կողմերից: Նա ուշադիր զննում է իրեն շրջափակած մարդկանց դեմքերը, հագուստը:
ՅՈԶԵՖ — Ահա թե ինչ: Պարզվում է, դուք բոլորդ չինովնիկնե՞ր եք: Հիմա տեսնում եմ՝ դուք հենց այն ծախու ոհմակն եք, որի դեմ ես ելույթ ունեցա: Դուք խցկվել եք այստեղ, որպեսզի լսեք, հոտոտեք. առերես երկու խմբի եք բաժանվել, ծափահարում եք ինձ, փորձում, որպեսզի իմանաք, թե արդյոք կարելի՞ է մոլորեցնել անմեղ մարդուն: Դե ինչ, շնորհավորում եմ… (Իր օձիքից կառչած ծերուկին:) Թող, թե չէ կխփեմ: (Բոլորին.) Ուզածներիդ չափ ծիծաղեցիք երևի, որ անմեղ մեկը պաշտպանություն է սպասում ձեզնից: Հաջողություն եմ ցանկանում ձեր գործին, պարոնայք:
Յոզեֆը քայլում է դեպի ելքը: Քննիչը նրանից շուտ է հասնում դռանը:
ՔՆՆԻՉ — Մի րոպե: Ես միայն ուզում եմ ձեր ուշադրությունը հրավիրել հետևյալի վրա՝ այսօր դուք, գուցե չգիտակցելով, ձեզ զրկեցիք այն առավելությունից, որը, ամեն դեպքում, ձերբակալվածին ընձեռում է հարցաքննությունը:
ՅՈԶԵՖ — (ծիծաղելով): Այ քեզ նողկանք: Նստեք այստեղ ձեր հարցաքննություններով հանդերձ: Մնաք բարով: (Դուրս է գալիս:)
ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ ԵՐԿՐՈՐԴ
ՏԵՍԱՐԱՆ 4
Յոզեֆի կաբինետը: Կամիները տնտղում է պահարանի թղթապանակները: Ներս է գալիս Յոզեֆը:
ՅՈԶԵՖ — Ի՞նչ եք անում այստեղ, սա ի՞նչ հանդգնություն է:
ԿԱՄԻՆԵՐ — Ընդմիջման ժամից կես ժամ անցել է, պարոն հավատարմատար:
ՅՈԶԵՖ — Դրսում գործ ունեի… Դա ձեզ իրավունք է տալիս խառնել թղթապանակնե՞րը իմ կաբինետում:
ԿԱՄԻՆԵՐ — Փոխտնօրենը հրամայեց որոշ փաստաթղթեր վերցնել ձեզնից և իրեն հանձնել: Շտապ գործ էր, իսկ ես չուզեցի ասել, թե դուք տեղում չեք:
ՅՈԶԵՖ — Ձեր պաշտպանության կարիքը չունեմ: Ի՞նչ թղթեր են հարկավոր: Նայեմ: (Նայում է Կամիների ձեռքի թղթապանակը:)
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — (դուռը բացելով): Թույլ կտա՞ք, պարոն հավատարմատար:
ՅՈԶԵՖ — Իհարկե, համեցեք, պարոն գործարանատեր: Նստեք: (Կամիներին.) Ո՞ւմ եք սպասում. տարեք թղթապանակը:
Կամիները դուրս է գալիս:
ԿԱՄԻՆԵՐ — (անմիջապես ետ գալով): Պարոն հավատարմատար:
ՅՈԶԵՖ — Էլի ի՞նչ կա:
ԿԱՄԻՆԵՐ — Ձեզ մի ջահել կին է հարցնում:
ՅՈԶԵՖ — Ասացեք թող սպասի, զբաղված եմ:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Ես երկար չեմ զբաղեցնի:
Կամիները դուրս է գալիս:
ՅՈԶԵՖ — (պատուհանից դուրս նայելով): Տհաճ աշուն է:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Գիտե՞ք, արդեն երկու օր է, որ ինձ չի հաջողվում տեսնել ձեզ:
ՅՈԶԵՖ — Ցավոք, փոքր-ինչ զբաղված եմ այս օրերին, ներող եղեք: Իմ պատճառով ձեր գործն ուշանում է երևի:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Այսօր ստիպված փոխտնօրենի մոտ մտա՝ կարգավորեց, ավելի ճիշտ, ոչ թե մտա, այլ ինքը կանչեց: (Կիսաձայն:) Ինչպե՞ս չեք հասկանում, օգտվելով իրավիճակից՝ նա պարզապես որսում է ձեր կլիենտներին: Ձեր գործն, ինչ խոսք, անչափ կարևոր է, սակայն պիտի կարողանաք ինչ-որ կերպ համատեղել:
ՅՈԶԵՖ — Ո՞ր գործի մասին է խոսքը, ներեցեք:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Դատավարության, էլ ո՞ր:
ՅՈԶԵՖ — Ձեզ ո՞վ հայտնեց, փոխտնօրե՞նը:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Ոչ: Փոխտնօրենը որտեղի՞ց իմանա:
ՅՈԶԵՖ — Իսկ դուք որտեղի՞ց իմացաք:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Ես որոշ տեղեկություններ ունեմ դատական ոլորտներից: Հենց այս մասին է, որ ցանկանում էի խոսել ձեզ հետ:
ՅՈԶԵՖ — Աստված իմ, որքան մարդ է կապված դատական ոլորտներին:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Ցավոք, շատ քիչ բան կարող եմ հաղորդել, սակայն այսպիսի գործերում մանրուքն էլ կարող է նշանակություն ունենալ: Ձեր դատավարության մասին իմացել եմ ոմն Տիտորելլիից: Նա նկարիչ է: Տիտորելլի նրա կեղծանունն է, իսկական անունը չգիտեմ: Արդեն շատ տարիներ ժամանակ առ ժամանակ մտնում է մոտս՝ գրասենյակ, փոքրիկ նկարներ է բերում, որոնց համար նրան մի քիչ փող եմ տալիս, ողորմության պես մի բան: Մի անգամ հետաքրքրվեցի, թե ինչպես է ծայրը ծայրին հասցնում այդ նկարների բերած փողով և ի զարմանս ինձ իմացա, որ իր ապրուստը հիմնականում հայթայթում է դիմանկարներով: «Դատարանին եմ ծառայում»,- ասաց նա: Այդ օրից սկսած Տիտորելլին միշտ որոշ նորություններ է պատմում իր դատարանի մասին: Բավական շատախոս մարդ է… Սակայն դա կարևոր չէ: Եվ ահա, ես մտածեցի, իսկ չի՞ կարող Տիտորելլին ինչ-որ չափով օգտակար լինել ձեզ: Նա շատ դատավորների է ճանաչում, ճիշտ է, առանձնակի ազդեցություն չունի նրանց վրա, բայց կարող է խորհուրդ տալ, թե ինչպես ընկնել ամենաազդեցիկ մարդկանց մոտ:
ՅՈԶԵՖ — Կարծո՞ւմ եք:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Ինչո՞ւ ոչ: Իհարկե, ես միշտ ասել եմ. պարոն հավատարմատարը համարյա իրավաբան է, և ինքներդ էլ կկարողանաք ճիշտ կողմնորոշվել, ձեր գործի բարեհաջող ավարտին ես չեմ կասկածում, սակայն Տիտորելլիին տեսնելը, կարծում եմ, անօգուտ չի լինի: Ահա նրա հասցեն և միջնորդական նամակը:
ՅՈԶԵՖ — (գրպանը դնելով նամակը): Շնորհակալ եմ:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Կարծում եմ, Տիտորելլիի նման մարդուն չարժե հրավիրել բանկ, ինձ հասկանո՞ւմ եք:
ՅՈԶԵՖ — Իհարկե: Ինքս նրան կայցելեմ:
ԳՈՐԾԱՐԱՆԱՏԵՐ — Դա թերևս ճիշտ կլինի: Ցտեսություն:
ՅՈԶԵՖ — Ցտեսություն, պարոն գործարանատեր:
Գործարանատերը դուրս է գալիս:
ԿԱՄԻՆԵՐ — (ներս գալով): Հրավիրե՞մ ֆրոյլայնին:
ՅՈԶԵՖ — Հրավիրիր:
ԿԱՄԻՆԵՐ — (դեպի դուռը): Համեցեք, ֆրոյլայն:
Ներս է գալիս ֆրոյլայն Բյուրստները:
ՅՈԶԵՖ — (տեղից թռչելով): Ֆրոյլայն Բյուրստնե՞ր:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Այո, ես եմ: Բարև ձեզ, Յոզեֆ:
ՅՈԶԵՖ — Բարև ձեզ: Նստեք, ահա, այստեղ, կարծում եմ հարմար կլինի: (Կամիներին.) Դուք ազատ եք: (Կամիները հեռանում է:) Անկեղծ ասած, շատ անսպասելի էր ձեր այցելությունը: Մեր բանկում գործե՞ր ունեք:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ոչ: Ես ցանկանում էի խոսել ձեզ հետ, պարոն Կ.:
ՅՈԶԵՖ — Մենք կարող էինք տանը խոսել… Այսինքն, ես անչափ ուրախ եմ, որ տեսնում եմ ձեզ, պարզապես ուզում եմ ասել…
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ինձ համար դժվար չէր, ես հիմա այստեղ մոտերքում եմ աշխատում: ՅՈԶԵՖ — Հարմար տեղավորվեք, իսկ ես կարգադրեմ, որ թեյ բերեն:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Կարիք չկա, երկար չեմ մնալու, առանց այն էլ ուշանում եմ: Պարոն Կ., արդեն մի քանի օր է, դուք թակում եք դուռս, նամակ ուղարկում…
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն տանն եք եղել և չե՞ք բացել դուռը:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Այո: Սակայն դուք չպետք է վիրավորվեք, աշխատեք ճիշտ հասկանալ ինձ… Այդ կապիտանն անդադար հետևում է, ականջ դնում, իսկ ֆրաու Գրուբախն էլ քիթը միշտ խոթում է գործերիս մեջ: Բացի այդ…
ՅՈԶԵՖ — Բացի այդ՝ ի՞նչ, ասացեք, ֆրոյլայն Բյուրստներ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Օհ, չգիտեմ: Ես հոգնել եմ:
ՅՈԶԵՖ – Ա՜, կարծես կռահում եմ. պատճառն իմ դեմ սկսված գործն է:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Չէ… Այսինքն՝ մասամբ: Հասկացեք ինձ, այլ պայմաններում դա գուցե առանձնակի նշանակություն չունենար, սակայն այս իրավիճակում…
ՅՈԶԵՖ — Դուք արդեն իրավաբանական գրասենյակո՞ւմ եք աշխատում:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Դա կարևոր չէ: Ախ, ինչպես չեք հասկանում, պարոն Կ.:
ՅՈԶԵՖ — Ֆրոյլայն Բյուրստներ, հավատացնում եմ, դուք մոլորված եք, ձեզ մոլորեցրել են: (Փորձում է համբուրել ձեռքը:)
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Թողեք, ի՞նչ եք անում: Չեք պատկերացնում, թե որքան տառապանք եք պատճառում ինձ:
ՅՈԶԵՖ — Ֆրոյլայն Բյուրստներ, բայց ես…
Թափով բացվում է դուռը, սենյակ է ներխուժում քեռին:
ՔԵՌԻ — (բարձրաձայն խոսելու սովորություն ունի): Յոզեֆ, տղաս: Արի գրկեմ քեզ, տղաս: Հենց նոր իջա գնացքից և ուղիղ քեզ մոտ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Դեհ, ես գնամ, պարոն հավատարմատար:
ՅՈԶԵՖ — Մի րոպե, ֆրոյլայն:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ցտեսություն:
ՅՈԶԵՖ — Ախր լավ չստացվեց:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Հակառակը: Այսպես երևի ճիշտ է: Մի ուղեկցեք: (Դուրս է գալիս:)
ՅՈԶԵՖ — Սպասեք…
ՔԵՌԻ — (բռնելով ձեռքից): Նստիր, տղաս:
ՅՈԶԵՖ — Ճանապարհից հոգնել եք երևի, քեռի:
ՔԵՌԻ — Ի՞նչ հոգնության մասին կարող է խոսք լինել հիմա: Նա դեռ խոսում է հոգնության մասին:
ՅՈԶԵՖ — Չեմ հասկանում, թե ինչն է ձեզ այդպես հուզել, սիրելի քեռի:
ՔԵՌԻ — Մի՞թե ուզում ես թաքցնել ինձնից, Յոզեֆ:
ՅՈԶԵՖ — Հասկացա: Լսել եք դատավարության մասին: Իսկ ումի՞ց:
ՔԵՌԻ — Իմ դստրիկից՝ Էռնայից:
ՅՈԶԵՖ — Էռնայի՞ց: Բայց ես նրան վաղուց չեմ տեսել:
ՔԵՌԻ — Երեկ նամակ ստացա: (Հանում է նամակը:) Ահա թե ինչ է նա գրում: Միայն քեզ վերաբերող մասն եմ կարդում. «Գործերս գիմնազիայում լավ են ընթանում, բայց ձեզ շատ եմ կարոտում…», էէ, ոչ, սա չէ: Ահա. «Վերջապես այցելեցի Յոզեֆին, սակայն ինձ նրա մոտ չթողեցին, որովհետև նա խիստ զբաղված էր: Ցրիչն ասաց, որ նա կարևոր խոսակցություն ունի ինչ-որ պարոնի հետ և որ հարցն, ըստ ամենայնի, վերաբերում է նրա դեմ հարուցված դատավարությանը, և որ այդ դատավարությունը շատ լուրջ բան է: Ես սաստեցի ցրիչին, ասացի, որ նման բան հնարավոր չէ, որ նա այլևս չտարածի այդ բամբասանքը, որովհետև չեմ հավատում ցրիչի ասածին: Սակայն, ամեն դեպքում, թանկագին հայրիկ, լավ կլիներ, որ գայիր և պարզեիր խնդիրը: Գուցե Յոզեֆն իսկապե՞ս փորձանքի մեջ է ընկել»: (Հուզված:) Լավ աղջիկ է իմ Էռնան:
ՅՈԶԵՖ — Լավն է:
ՔԵՌԻ — Դե՞, ի՞նչ կասես:
ՅՈԶԵՖ — Այո, քեռի, ճշմարիտ է:
ՔԵՌԻ — Ճշմարի՞տ: Ինչպես թե… Ի՞նչ դատավարություն է, չլինի՞ քրեական:
ՅՈԶԵՖ — Այո, քրեական:
ՔԵՌԻ — (առավել բարձրաձայն): Եվ դու այստեղ հանգիստ նստած ես, երբ քեզ քրեական դատավարությո՞ւն է սպասում:
ՅՈԶԵՖ — Որքան հանգիստ լինեմ, արդյունքն այնքան բարեհաջող կլինի: Դու մի վախենա, քեռի:
ՔԵՌԻ — Ոչ, ինձ հանգստացնել հարկավոր չէ: Յոզեֆ, մտածիր քո մասին, հարազատներիդ մասին, մեր բարի անվան մասին: Դու միշտ մեր հպարտությունն ես եղել և հիմա չպիտի դառնաս մեր խայտառակությունը: Ոչ, քո վերաբերմունքն ինձ դուր չի գալիս: Անմեղ մարդն իրեն այսպես չի պահի, եթե, իհարկե, խելքը չի թռցրել: Արագ պատմիր, թե բանն ինչ է, գուցե կարողանամ օգնել: Բանկային օպերացիաներն անմասն չեն այս գործին, այո՞:
ՅՈԶԵՖ — Ոչ, հավատացնում եմ: Սակայն դու անչափ բարձր ես խոսում, քեռի, իսկ ցրիչը հաստատ ականջ է դրել դռան ետևում:
ՔԵՌԻ — (կիսաձայն): Ճիշտ դիտողություն է: Դե, հիմա խոսիր:
ՅՈԶԵՖ — Իզուր ես կարծում, թե չեմ գիտակցում ընտանիքի առաջ ունեցած իմ պատասխանատվությունը: Բայց սա այն դատավարություններից չէ, որոնք քննվում են սովորական դատարաններում:
ՔԵՌԻ — Դա վատ է:
ՅՈԶԵՖ — Ինչո՞ւ:
ՔԵՌԻ — Ասում եմ՝ վատ է: Բայց ինչպե՞ս պատահեց, չէ՞ որ նման գործերը միանգամից չեն արվում, այլ երկար, ծածուկ նախապատրաստվում են: Ինչ-որ նախանշաններ, ինչ-որ ակնարկներ պետք է լինեին: Ինչո՞ւ ոչինչ չէիր գրում: Իհարկե, ես ամեն կերպ կօգնեմ, սակայն հիմա, երբ գործն արդեն ընթացքի մեջ է, դա շատ դժվար կլինի: Կարծում եմ, ճիշտ կանես, մի փոքրիկ արձակուրդ վերցնես և ինձ հետ մեկնես գյուղ: Տես, ոնց ես հյուծվել: Գյուղում կկազդուրվես, և դա քեզ շատ պետք կգա, չէ՞ որ աոջևում, անշուշտ, հազար ու մի դժվարություններ են սպասում:
ՅՈԶԵՖ — Բացակայել քաղաքից կարող են թույլ չտալ:
ՔԵՌԻ — Չեմ կարծում, թե այդքան հեռուն գնան: Չէ՞ որ ամեն դեպքում նրանք չեն կորցնում իշխանությունը քո նկատմամբ:
ՅՈԶԵՖ — (մոտենալով դռանը և ականջ դնելով): Իսկ ես կարծում էի, թե դու այս գործին նույնքան քիչ կարևորություն կտաս, որքան ես:
ՔԵՌԻ — Յոզեֆ: Դու ցանկանում ես տանո՞ւլ տալ գործը: Չէ, դու հասկանո՞ւմ ես, թե դա ինչ է նշանակում: Դա նշանակում է, որ քեզ պարզապես կջնջեն կյանքից: Եվ բոլոր հարազատներիդ էլ ետևիցդ քարշ կտաս կամ, լավագուն դեպքում, անասելի կստորացնես: Քո անտարբերությունը գժվեցնում է ինձ: Նայում եմ քեզ ու սկսում հավատալ ասացվածքին. «Ով թույլ է տալիս դատավարությունը, նա տանուլ է տալիս այն»:
ՅՈԶԵՖ — Դուք ասում եք, թե մեր ամբողջ ընտանիքը կարող է ներքաշվել այս դատավարության մեջ. անկեղծ ասած, չեմ հավատում դրան, սակայն եթե խորապես համոզված եք և անհանգստացած, պատրաստ եմ ձեր ասածով շարժվել: Միայն թե գյուղ գնալը նպատակահարմար չեմ համարում, որովհետև դա կմեկնաբանվի որպես փախուստ, որպես մեղքերի խոստովանանք:
ՔԵՌԻ — Այս հարցում դու թերևս ճշմարտացի ես:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն համաձայնվեցինք: Ուրիշ առաջարկություններ կա՞ն:
ՔԵՌԻ — Բայց դու դեռ չես պատմել ամբողջը: Մենք հենց հիմա կգնանք փաստաբան Հուլդի մոտ, իսկ ճանապարհին ամեն բան կպատմես ինձ: Հուլդի անունը քեզ ծանոթ չէ՞: Ո՞չ: Տարօրինակ է: Նա իմ դպրոցական ընկերն է: Հագնվիր, Յոզեֆ:
ՅՈԶԵՖ — (հագնելով թիկնոցը և վերցնելով գլխարկը): Ես չէի կարծում, թե այս տեսակ գործերում կարելի է փաստաբան ներգրավել:
ՔԵՌԻ — Այ քեզ բան: Իսկ ինչո՞ւ ոչ:
Քեռին պատրաստվում է դուրս գալ, բայց Յոզեֆը առաջ է ընկնում, կիսաբաց անում դուռը և նայում:
ՅՈԶԵՖ — Մի րոպե… թող փոխտնօրենը մտնի իր սենյակը:
ՔԵՌԻ — Ի՞նչ փոխտնօրեն, հիմա խաղերի ժամանակ չէ, գնացինք:
Դուռը բացվում է, ներս է գալիս Կամիները:
ՅՈԶԵՖ — (ընկրկելով): Կամինե՞ր: Ի՞նչ կա նորից:
ԿԱՄԻՆԵՐ — Պարոն ավագ հավատարմատար, դուք գնո՞ւմ եք:
ՔԵՌԻ — Գնում է, գնում:
ՅՈԶԵՖ — Այո, շտապ գործ ունեմ:
ԿԱՄԻՆԵՐ — Բայց կլիենտներ են սպասում, ի՞նչ ասեմ… Չեմ կարծում, թե նրանք համաձայնեն վաղը գալ:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն թող փոխտնօրենի մոտ գնան, նա լավ է յուրացնում այն ամենը, ինչից ես ստիպված եմ հրաժարվել: Գնացինք, քեռի:
ՔԵՌԻ — Գնացինք, տղաս:
Դուրս են գալիս:
ՏԵՍԱՐԱՆ 5
Մահճակալին պառկած է փաստաբան Հուլդը, մութ է: Առավել մութ է այն անկյունը, որտեղ նստած է տնօրենը: Նախասենյակում Լեննին թեյ է պատրաստում: Դռան թակոց: Լեննին չի շտապում բացել դուռը: Նորից թակոց:
ՔԵՌԻ — Բացեք: (Յոզեֆին.) Երևի նոր աղախին է: Բացեք, մենք փաստաբանի բարեկամներն ենք:
Լեննին բացում է փականը և վերադառնում իր գործին:
ՔԵՌԻ — Բացեք վերջապես:
ՅՈԶԵՖ — Կարծես բացել է: (Հրում է դուռը:)
ՔԵՌԻ — (ներխուժելով): Հաջորդ անգամ ավելի աշխույժ շարժվեք: Արի, Յոզեֆ:
ԼԵՆՆԻ — (փորձելով փակել ճանապարհը): Պարոն փաստաբանը հիվանդ է:
ՔԵՌԻ — Դարձյալ սի՞րտն է: Ետ մի մնա, Յոզեֆ:
ՀՈՒԼԴ — Լեննի, ովքե՞ր են:
ՔԵՌԻ — Ալբերտն է, վաղեմի բարեկամդ: Մի՞թե այդքան վատ ես: Չեմ հավատում: Երևի րոպեական թուլություն է, կանցնի:
ՀՈՒԼԴ — Չգիտեմ: Բայց այսպես վատ երբեք չեմ եղել: Օրեցօր ավելի ու ավելի եմ ուժասպառվում:
ՔԵՌԻ — Վատ է: Այստեղ այնքան մութ է, այնքան անշուք… Նա լա՞վ է խնամում, շատ անբարեհամբույրն է:
Լեննին անտարբեր է քեռու նկատմամբ, ուշադրությունը Յոզեֆի կողմն է:
ՀՈԻԼԴ — Գուցե մութ է և անշուք, բայց հանգիստ է. ինձ հիմա հանգիստն է կարևոր: Իսկ Լեննին լավ է խնամում, ապրի Լեննին:
Լեննին սկսում է ուղղել անկողինը՝ փսփսալով Հուլդի հետ, ինչը կասկածելի է թվում քեռուն:
ՔԵՌԻ — Լսեք, խնդրում եմ, մեզ մենակ թողեք, իմ բարեկամի հետ որոշ անձնական գործեր ունեմ քննարկելու:
ԼԵՆՆԻ — Մի՞թե չեք տեսնում, որ պարոն փաստաբանը խիստ հիվանդ է և չի կարող հիմա անձնական գործեր քննարկել:
ՔԵՌԻ — Ախ դու գրողի տարած… Ինձ խելագարի տե՞ղ եք դնում: Մենակ թողեք մեզ, աղաչում եմ:
ՀՈՒԼԴ — Լեննիի ներկայությամբ կարող ես ամեն ինչ ասել:
ՔԵՌԻ — Խնդիրը ի՛նձ չի վերաբերում, ի՛մ գաղտնիքը չէ:
ՀՈԻԼԴ — Ո՞ւմն է:
ՔԵՌԻ — Զարմիկինս: Ահա նա: Յոզեֆ Կ., ավագ հավատարմատար:
ՀՈԻԼԴ — (աշխուժանալով, պարզելով ձեռքը): Կներեք, չնկատեցի ձեզ: Լեննի, աղջիկս, դուրս արի: (Լեննին դուրս է գալիս:) Ուրեմն այսպես: Ստացվում է, որ դու ոչ թե հիվանդատես ես եկել, այլ գործով:
ՔԵՌԻ — Տեսնո՞ւմ ես, հենց այդ ջադուն հեռացավ՝ տեսքդ միանգամից լավացավ:
ՀՈԻԼԴ — Սխալվում ես, Ալբերտ, նա վատ աղջիկ չէ: Իսկ ինչ վերաբերում է քո հարգելի զարմիկին, ապա երջանիկ կլինեմ, եթե ուժերս ներեն կատարելու այսչափ դժվարին գործը: Աստված ոչ անի, եթե հիվանդության պատճառով ստիպված լինեմ ուրիշ մեկին էլ ներգրավել, ու եթե սիրտս չդիմանա էլ՝ առավել արժանի պատճառ նրա խափանման համար դժվար է գտնել:
ՅՈԶԵՖ — Չեմ հասկանում:
ՀՈԻԼԴ — Ես կարծեցի, թե խոսքը ձեր դատավարությանն է վերաբերում:
ՔԵՌԻ — Անշուշտ: (Յոզեֆին.) Ի՞նչ չես հասկանում, տղաս:
ՅՈԶԵՖ — Ախր որտեղի՞ց գիտեք իմ և իմ դատավարության մասին:
ՀՈԻԼԴ — Չէ՞ որ փաստաբան եմ, ես լինում եմ դատական ոլորտներում…
ՅՈԶԵՖ — Դուք լինում եք դատական ոլորտներո՞ւմ:
ՀՈԻԼԴ — Իհարկե:
ՔԵՌԻ — Մանկական հարցեր ես տալիս:
ՀՈԻԼԴ — Իսկ ո՞ւմ հետ պիտի շփվեմ, եթե ոչ՝ իմ մասնագիտության տեր մարդկանց: Ճիշտ է, հիվանդությունս հիմա փոքր-ինչ խանգարում է, բայց իմ լավ բարեկամներն Այնտեղից այցելում են ինձ, և նրանց շնորհիվ ահագին բան եմ իմանում: Այ, հիմա էլ ես թանկագին հյուր ունեմ: (Մութ անկյունից առաջ է գալիս ծերուկ տնօրենը:) Պարոնը գրասենյակի տնօրենն է, ծանոթացեք: Սա իմ բարեկամ Ալբերտն է, իսկ սա նրա զարմիկն է՝ բանկի ավագ հավատարմատար: Ինչպես ասացի, պարոն տնօրենն այնքան սիրալիր էր, որ այցելեց ինձ: Միայն տեղյակ մարդը կարող է հասկանալ նման այցելության գինը, միայն նա, ով գիտե, թե որքան զբաղված է պարոն տնօրենը: Նստեք, պարոն տնօրեն, կարծում եմ, մենք միասին հիմա որոշ հարցեր կքննարկենք:
ՏՆՕՐԵՆ — Ցավոք, միայն մի քանի րոպեներս կարող եմ նվիրել ձեզ: Սակայն չեմ ցանկանում բարեկամիս բարեկամի հետ ծանոթանալու առիթը կորցնել: (Քեռուն.) Մոտ եկեք:
Երեքով ցածրաձայն խոսում են: Յոզեֆը լարվում է, բայց ոչինչ չի լսում: Նախասենյակից ուժգին շրխկոց է լսվում:
ՅՈԶԵՖ — Տեսնեմ ինչ պատահեց այնտեղ: (Դուրս է գալիս:)
ԼԵՆՆԻ — (նախասենյակում բռնելով Յոզեֆի ձեռքը): Դիտավորյալ աղմկեցի, որ դուրս գաք ինձ մոտ: (Տանում է հեռավոր անկյունը:) Կարծում էի, դուք դուրս կգաք: Զարմանալի է, սկզբում աչք չէիք կտրում ինձնից, սակայն հետո ստիպեցիք երկար սպասել: Ինձ պարզապես Լեննի անվանեք:
ՅՈԶԵՖ — Հաճույքով: Գիտե՞ք, Լեննի, ես ուզում էի դուրս գալ, բայց անհարմար էի զգում: Այնքան համարձակ մարդ չեմ, ավելի ճիշտ, ամաչկոտ եմ մի քիչ:
ԼԵՆՆԻ — Ոչ, ոչ, ոչ, այդ չէ, ես գիտեմ: Պարզապես ձեզ դուր չեկա, ահա թե ինչ:
ՅՈԶԵՖ — Սխալ եք մեկնաբանում: Դուր գալ-չգալու խնդիր չկա… (Նայելով պատի նկարին պատկերված դատավորին:) Գուցե հենց սա է իմ դատավորը:
ԼԵՆՆԻ — Ես նրան ճանաչում եմ, հաճախ է գալիս մեզ մոտ: Իրականում գաճաճի մեկն է: Իսկ նկարի վրա հրամայել է իրեն ահա այսպես վեհորեն պատկերել: Մեծամտությունից է: Ի դեպ, այստեղ բոլորն են այդպիսին: Ես էլ եմ մեծամիտ և անչափ դժգոհ եմ, որ ձեզ դուր չեմ գալիս:
ՅՈԶԵՖ — (գրկում է, Լեննին գլուխը դնում է նրա ուսին): Իսկ ի՞նչ աստիճան ունի:
ԼԵՆՆԻ — Քննիչ է:
ՅՈԶԵՖ — Ընդամենը քննիչ: Իսկ բարձրաստիճանները թաքնվում են: Սակայն, նայեք, նա գահի վրա է բազմել:
ԼԵՆՆԻ — Սուտ բան է: Իրականում խոհանոցային բազկաթոռին է նստած: Անդադար ձեր դատավարության մասի՞ն եք մտածում:
ՅՈԶԵՖ — Ամենևին: Հակառակը՝ թերևս շատ քիչ եմ մտածում:
ԼԵՆՆԻ — Ձեր սխալը դա չէ: Լսել եմ, որ չափազանց համառն եք, անզիջում:
ՅՈԶԵՖ — Ո՞վ է ասել:
ԼԵՆՆԻ — Մի հարցրեք, խնդրում եմ, միևնույն է, չեմ կարողանա ասել: Ավելի լավ է ուղղեք ձեր սխալը՝ դատարանին հակառակվելն անօգուտ է: Առաջին իսկ հնարավորության դեպքում խոստովանեք: Միայն այդ կերպ կարելի է հուսալ, թե կպրծնեք: Թեև, առանց կողմնակի օգնության դա էլ երևի անհնար է: Սակայն մի անհանգստացեք, ես կօգնեմ ձեզ:
ՅՈԶԵՖ — (ծնկներին նստեցնելով Լեննիին): Իսկ եթե չխոստովանեմ, ինձ օգնել չե՞ք կարողանա:
ԼԵՆՆԻ — Ոչ, չեմ կարողանա… Սիրած կին ունե՞ք:
ՅՈԶԵՖ — Չունեմ:
ԼԵՆՆԻ — Ստում եք:
ՅՈԶԵՖ — Իսկապես որ… Ամոթալի է, բայց քիչ մնաց հրաժարվեմ նրանից, թեև լուսանկարը միշտ գրպանումս եմ պահում:
ԼԵՆՆԻ — Ցույց տվեք: (Վերցնելով ու նայելով:) Ինձ դուր չի գալիս, մի տեսակ կոպիտ է կարծես, խոշոր: Նա ընդունա՞կ է անձնազոհության հանուն ձեզ:
ՅՈԶԵՖ — Ոչ: Ոչ քնքուշ է, ոչ էլ, կարծում եմ, հանուն ինձ կզոհի իրեն:
ԼԵՆՆԻ — Ուրեմն նա ձեզ համար առանձնակի կարևորություն չունի: Դուք նույնիսկ չեք տխրի, եթե կորցնեք նրան կամ փոխարինեք մեկ ուրիշով: Իսկ մարմնական որևէ թերություն չունի՞:
ՅՈԶԵՖ — Մարմնական թերությո՞ւն:
ԼԵՆՆԻ — Այո: Ես, օրինակ, ունեմ մի փոքրիկ թերություն: Ահա, նայեք: (Ցույց է տալիս ձեռքը:) Այս երկու մատներս սերտաճած են, տեսնո՞ւմ եք:
ՅՈԶԵՖ — Բնության ինչպիսի խաղ: Ինչ փոքրիկ թաթիկ է: (Համբուրում է սերտաճած մատները:)
ԼԵՆՆԻ — Օ՛, դուք համբուրեցիք ինձ: (Սկսում է համբուրել ու կծոտել Յոզեֆին:) Դուք ինձ վերցնում եք նրա փոխարեն, տեսնո՞ւմ եք, արդեն վերցնում եք: Հիմա դու իմն ես: (Քայլերի ձայն լսելով՝ ոտքի է կանգնում:) Կարող ես գալ ինձ մոտ՝ երբ ուզես: (Տեսնելով քեռուն՝ փախչում է:)
ՔԵՌԻ — Ախ, անպիտան տղա: Այս ի՞նչ արեցիր: Գործը համարյա գլուխ էր գալիս, իսկ դու հանկարծ թողիր, դուրս եկար այդ փոքրիկ, կեղտոտ արարածի մոտ: Ախր նա, ըստ ամենայնի, փաստաբանի սիրուհին է: Այդպես վարվել մի մարդու հետ, որից կախված է բախտդ… Չեմ հասկանում քեզ: Եվ լավ է, որ քաղաքավարի մարդկանց հետ գործ ունենք, ոչինչ չասացին: Սակայն ինչպիսի խղճահարությամբ էր նայում ինձ գրասենյակի տնօրենը: Այդպես լուռ նստել, նայում ենք միմյանց՝ սպասելով, թե երբ կգաս:
ՅՈԶԵՖ — Բայց դուք խոսում էիք և իմ կարիքը կարծես չէր էլ զգացվում:
ՔԵՌԻ — Հիմա էլ հակաճառում ես հարազատ քեռուդ, որն ամեն կերպ փորձում է օգնել քեզ: Անպիտան տղա: Գնացինք: Փառք Աստծուն, որ գործ ունենք կրթված, նրբանկատ մարդկանց հետ: Բայց ինչպես էր տառապում խեղճ, հիվանդ Հուլդը: Դու արագացնում ես նրա մահը, մի մարդու մահը, ումից կախված է գործդ: Անպիտան տղա:
ՏԵՍԱՐԱՆ 6
Նիստերի դատարկ դահլիճ: Նախասրահում Ֆրիդան է: Դռան թակոց: Ֆրիդան ներս է թողնում Յոզեֆին:
ՖՐԻԴԱ — Այսօր նիստ չկա:
ՅՈԶԵՖ — Ինչպես թե՝ չկա:
ՖՐԻԴԱ — Չկա: Ինքներդ համոզվեք:
ՅՈԶԵՖ — Իսկապես որ: (Նայելով պահարանի գրքերին:) Թույլ կտա՞ք նայեմ այս գրքերը: Սրանք երևի օրենսգրքեր են:
ՖՐԻԴԱ — Չի կարելի, գրքերը քննիչինն են:
ՅՈԶԵՖ — Ահա թե ինչ: Ներկայիս արդարադատությունն ուզում է դատել ոչ միայն անմեղ, այլև անտեղյակ մարդուն: Դե ինչ, գնամ:
ՖՐԻԴԱ — Ինչ-որ բան հաղորդե՞մ քննիչին:
ՅՈԶԵՖ — Դուք նրան գիտե՞ք:
ՖՐԻԴԱ — Իհարկե, չէ՞ որ իմ ամուսինը դատարանի ծառայող է: Մեզ այստեղ բնակության տեղ են հատկացրել, սակայն նիստերի օրերին պարտավոր ենք ազատել տարածքը: Դա ձեզ զարմացնո՞ւմ է:
ՅՈԶԵՖ — Ինձ առավել զարմացնում է, որ դուք ամուսին ունեք:
ՖՐԻԴԱ — Հավանաբար ակնարկում եք այն նիստը, երբ խանգարեցի ձեր ելույթը:
ՅՈԶԵՖ — Այո: Անցած-գնացած բան է, բայց այն օրը պարզապես կատաղել էի:
ՖՐԻԴԱ — Սակայն իմ միջամտությունն օգտակար եղավ ձեզ համար: Գիտե՞ք, ձեր մասին հետագայում շատ անբարենպաստ խոսքեր հնչեցին:
ՅՈԶԵՖ — Հնարավոր է: Սակայն դա արդարացում չէ ձեզ համար:
ՖՐԻԴԱ — Զուր եք այդպես խիստ վերաբերվում: Այն ջահելը, որ գրկել էր ինձ, վաղուց է վազում ետևիցս: Եվ ոչինչ անել չես կարող, նույնիսկ ամուսինս ստիպված է հաշտվել, եթե չի ուզում կորցնել իր տեղը՝ պետք է դիմանա, որովհետև այդ ջահելը ուսանող է և, ըստ ամենայնի, բարձր աստիճանների կհասնի:
ՅՈԶԵՖ — Ինձ արդեն ոչինչ չի զարմացնում:
ՖՐԻԴԱ — (ցածրաձայն, զգուշավոր): Ցանկանում եք կարգ ու կանոն մտցնել այստեղ, այո՞: Այդպես էլ ենթադրեցի ձեր այն ճառից: Անձամբ ինձ ձեր խոսքը շատ դուր եկավ: Ճիշտ է, ամբողջը չլսեցի, սկիզբը բաց թողեցի, իսկ վերջում ուսանողի հետ պառկած էի հատակին: Այստեղ այնքան անտանելի է: Իսկ դուք հավատո՞ւմ եք, որ կհաջողվի կարգ ու կանոն հաստատել:
ՅՈԶԵՖ — Ես դա անում եմ միայն հանուն իմ գործի: Գուցե թույլ տա՞ք նայեմ գրքերը:
ՖՐԻԴԱ — Լավ, վերցրեք:
ՅՈԶԵՖ — Շնորհակալ եմ: (Վերցնում է գրքերից մեկը, թերթում: Ապշած:) Ահա թե ինչ իրավաբանական գրքեր են այստեղ ուսումնասիրվում: Ախր սա պոռնոգրաֆիկ գրականություն է: Եվ այս մարդիկ պատրաստվում են դատել ինձ: (Սեղանին է դնում գիրքը:)
ՖՐԻԴԱ — Ես կփորձեմ օգնել ձեզ:
ՅՈԶԵՖ — Բայց կարո՞ղ եք: Ձեզ վտանգի տակ կդնեք, չէ՞ որ ձեր ամուսինը լիովին կախված է իր պետերից:
ՖՐԻԴԱ — Այդուամենայնիվ, ես կօգնեմ ձեզ: Նստեք այստեղ: Ինչ արտահայտիչ աչքեր ունեք: Ասում են՝ իմ աչքերն էլ վատը չեն, բայց ձերն ավելի գեղեցիկ են: Ես անմիջապես նկատեցի, հենց առաջին անգամ: Եվ ձեր պատճառով էր, որ հետո մտա նիստերի դահլիճ: Սովորաբար ինձ նման բան թույլ չեմ տալիս:
ՅՈԶԵՖ — Չեմ կարծում, որ կարողանաք օգնել ինձ: Իսկական օգնության համար կապեր են պետք բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ, իսկ դուք գիտեք միայն մանր-մունր գործիչների, որոնք շատ բան անել չեն կարող:
ՖՐԻԴԱ — Մի գնացեք: Դուք բոլորովին սխալ պատկերացում ունեք իմ մասին, այդպես չի կարելի: Մնացեք, խնդրում եմ:
ՅՈԶԵՖ — Կմնամ, եթե այդքան ուզում եք. ես եկա կարծելով, թե այսօր դատական նիստ կա: Սակայն խնդրում եմ, իմ գործով ոչինչ մի ձեռնարկեք: Հասկացեք, ինձ համար միևնույնն է, թե ինչով կավարտվի այս դատավարությունը, և նրանց դատավճոի վրա միայն ծիծաղելու եմ: Իհարկե, եթե դատավարությունն առհասարակ կայանա, ինչին ես խիստ կասկածում եմ: Ավելի շուտ կարելի է ենթադրել, որ գործն արդեն կարճված է կամ կկարճվի մոտ ժամանակներում: Հնարավոր է, իհարկե, որ նրանք առերևույթ դեռ շարունակեն վարույթը, որպեսզի կաշառք պոկեն, սակայն կանխապես զգուշացնում եմ՝ նրանց հույսերն իզուր են: Այստեղ դուք կարող եք օգտակար լինել, հայտնեք քննիչին, որ ինձնից կաշառք պոկել չի հաջողվի: Ի դեպ, մոտի՞կ եք ճանաչում քննիչին:
ՖՐԻԴԱ — Այո: Հենց նրան նկատի ունեի, երբ առաջարկեցի օգնել ձեզ: Ես չգիտեի, որ նա ցածրաստիճան ծառայող է. սակայն եթե դուք այդպես եք ասում, ուրեմն այդպես էլ կա: Այդուհանդերձ, կարծում եմ, որ Վերև ուղարկած նրա արձանագրություններն ինչ-որ բան նշանակում են: Իսկ նա այնքան է գրում, այնքան է գրում… Մինչև ուշ գիշեր: Պատկերացրեք, ամուսնուս հետ արդեն քնած ենք, իսկ նա գրում է ու գրում լամպի մոտ նստած:
ՅՈԶԵՖ — Այս սենյակո՞ւմ:
ՖՐԻԴԱ — Այո: Եվ իմ նկատմամբ էլ անտարբեր չէ: Երեկ, օրինակ, ուսանողի միջոցով մի զույգ մետաքսյա գուլպա էր ուղարկել: Ահա, նայեք, հիանալի գուլպաներ են: (Ցնցվում է՝ նկատելով ուսանողին, որը մտել ու լուռ կանգնել է դռների մոտ:) Սուս, ուսանողը հետևում է մեզ: Մի բարկացեք և վատ մի մտածեք իմ մասին, բայց հիմա պետք է նրա մոտ գնամ, այդ զզվելիի մոտ: Շուտ կվերադառնամ և եթե վերցնեք ինձ, կգամ ձեզ հետ՝ ուր ուզեք, և կարող եք անել ինձ հետ՝ ինչ ուզեք, ես երջանիկ կլինեմ, միայն թե ընդմիշտ հեռանամ այստեղից:
Ֆրիդան գնում, խոսում է ուսանողի հետ, որը ժամանակ առ ժամանակ նայում է Յոզեֆին: Յոզեֆը ջղային քայլում է սենյակում:
ՈՒՍԱՆՈՂ — Եթե այդքան անհամբեր եք, կարող եք գնալ: Այո, այո, դուք պիտի գնայիք անմիջապես, հենց ես մտա:
ՅՈԶԵՖ — Հակառակը, ես կարծում եմ, որ լավ կանեք՝ դուք հեռանաք, մենք չենք ավարտել մեր զրույցը:
ՈՒՍԱՆՈՂ — Զուր ազատ թողին նրան: Դա անշուշտ բացթողում էր մեր կողմից: Ես այդպես էլ ասացի՝ նրան հարկավոր է տնային կալանքի մեջ պահել: Անկեղծ ասած, երբեմն չեմ հասկանում մեր քննիչին:
ՅՈԶԵՖ — Պարապ խոսքեր են: (Փորձում է բռնել-քաշել Ֆրիդայի ձեռքը:)
ՈՒՍԱՆՈՂ — Ոչ, նրան ձեզ չեմ թողնի, հույս չունենաք: (Ֆրիդային տանում է դեպի ելքը:)
ՖՐԻԴԱ — Ճար չկա: Նրան քննիչն է ուղարկել իմ ետևից: Այս փոքրիկ այլանդակը… այս փոքրիկ այլանդակը չի թողնի ինձ:
ՅՈԶԵՖ — Բայց դուք կարծես չեք էլ ուզում ազատվել նրանից: (Փորձում է ետ քաշել ուսանողին:)
ՖՐԻԴԱ — Ոչ, մի արեք, հո չե՞ք խելագարվել: Դուք կկործանեք ինձ: Թողեք նրան, աղաչում եմ, թողեք: Նա կատարում է քննիչի հրամանը:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն թող կորչի գրողի ծոցը: Եվ ձեզ նույնպես տեսնել չեմ ցանկանում այլևս:
Ուսանողը դուրս է տանում Ֆրիդային: Հայտնվում են Ֆրանցը, Վիլլեմը՝ չորեքթաթ, Գանահարողը՝ մտրակը ձեռքին:
ՅՈԶԵՖ — Ի՞նչ եք անում այստեղ: Ովքե՞ր եք:
ՖՐԱՆՑ — Ախ, պարոն, մեզ հիմա ծեծելու են, և պատճառը ձեր բողոքն է քննիչին:
ՅՈԶԵՖ — Դո՞ւք եք, իմ պահակնե՞րը:
ՖՐԱՆՑ — Մենք:
ՅՈԶԵՖ — Ես չեմ բողոքել, պարզապես պատմել եմ, թե ինչ կատարվեց իմ բնակարանում: Ի դեպ, ձեր վարքը բնավ անբասիր չէր, եթե հիշում եք:
ՎԻԼԼԵՄ — Պարոն, եթե իմանայիք, թե որքան քիչ են մեզ վճարում, այդպես խիստ չէիք դատի: Ես ընտանիք պիտի կերակրեմ, իսկ Ֆրանցն ուր որ է կամուսնանա, միայն աշխատանքով չես ապրի, թեկուզ կաշվիցդ էլ դուրս գաս: Ձեր ներքնահագուստը թանկարժեք էր, դե, մենք էլ գայթակղվեցինք: Լավ չստացվեց, բայց մի՞թե դա կարող է որևէ նշանակություն ունենալ մի մարդու համար, որը, ի դժբախտություն իրեն, ձերբակալվել է:
ՅՈԶԵՖ — Ես այդ ամենը չեմ իմացել, և հետո, ես չեմ պահանջել պատժել ձեզ, խոսքը միայն սկզբունքի մասին էր:
ՎԻԼԼԵՄ — Տեսնո՞ւմ ես, Ֆրանց, ես ի՞նչ էի ասում, պարոնը բնավ չի պահանջել, որ մեզ պատժեն:
ԳԱՆԱՀԱՐՈՂ — Զուր շատախոսություն է. նրանց պատժելը և՛ արդարացի է, և՛ անբեկանելի: (Մտրակում է Վիլլեմին: Ֆրանցն անընդհատ թաքնվում է Վիլլեմի կամ Յոզեֆի ետևում:)
ՎԻԼԼԵՄ — Նրան մի լսեք: Մեզ ձեր բողոքի պատճառով են պատժում: Մի՞թե սա արդարացի է: Երկուսս էլ հին ծառայողներ ենք, հատկապես՝ ես, երկուսս էլ մեզ լավ ենք դրսևորել, և ձեր ձերբակալությունն ու հսկումն էլ անթերի կատարեցինք: Մենք հույս ունեինք առաջ քաշվել ծառայության մեջ՝ գանահարող դառնալ, ինչպես նա, բայց հիմա մեր կարիերան վտանգված է, հիմա մեզ կտան միայն ամենածանր ու կեղտոտ գործերը, գումարած՝ այս ծեծը:
ՅՈԶԵՖ — (գանահարողին): Ոչ մի հնար չկա՞ նրանց այս ծեծից ազատելու:
ԳԱՆԱՀԱՐՈՂ — Է՜ ոչ: (Պահակներին.) Հանեք ձեր հագուստը: (Վիլլեմի մասին:) Ուզում է գանահարող դառնալ: Նայիր՝ ինչ ճարպոտն է, իսկ ինչո՞ւ… Որովհետև խժռում է ձերբակալվածների նախաճաշը: Երևի քոնն էլ է խժռել, ճի՞շտ է: Իսկ այսպիսի մարդը գանահարող կդառնա՞:
ՅՈԶԵՖ — (գանահարողին): Քեզ լավ վճար կտամ, միայն թող նրանց:
ԳԱՆԱՀԱՐՈՂ — Է՜ ոչ, հետո էլ իմ վրա բողոք կգրես: Ոչ, ոչ:
ՅՈԶԵՖ — Հիմար մի եղիր: Տեսնում ես, չէ՞, որ փորձում եմ օգնել նրանց, թեև կարող էի չխառնվել այս գործին: Եթե իմանայի, որ նրանց կվնասեմ, երբեք անունները չէի տա: Նրանց մեղավոր էլ չեմ համարում, մեղավոր է կազմակերպությունն ամբողջությամբ վերցրած, մեղավոր են բարձրաստիճան չինովնիկները:
ՊԱՀԱԿՆԵՐ — Ճիշտ է:
Գանահարողը մտրակում է նրանց:
ՅՈԶԵՖ — (բռնելով մտրակը): Հավատա, եթե մտրակիդ տակ դատավորը լիներ՝ չէի խանգարի, հակառակը, փող կտայի, որ գործդ առավել եռանդով կատարես:
ԳԱՆԱՀԱՐՈՂ — Խոսքդ ճշմարտանման է հնչում: Բայց միևնույն է, թույլ չեմ տա ինձ կաշառել: Եթե ինձ վստահված է ծեծել՝ ուրեմն կծեծեմ:
Ֆրանցը սողեսող մոտենում է Յոզեֆին, կառչում նրանից:
ՖՐԱՆՑ — Եթե չեք կարողանում երկուսիս օգնել, փորձեք գոնե միայն ինձ ազատել: Վիլլեմը տարիքով է, փորձված, հետո, նա է ինձ սովորեցնում օրինազանցություն կատարել: Իսկ դրսում ինձ է սպասում հարսնացուս, ժամադրված ենք: Պատկերացնո՞ւմ եք: Օհ, ինչպիսի ամոթ է ինձ համար…
ԳԱՆԱՀԱՐՈՂ — Դեհ, ես այլևս սպասել չեմ կարող: Անցանք գործի:
Երկուսով էլ, մտրակահարվելով, սողում են դահլիճի մութ խորքը:
ՅՈԶԵՖ — (գնալով նրանց ետևից): Սպասեք, սպասեք ախր, այսպես չի կարելի… Ի՞նչ եք անում… Սպասեք…
ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ ԵՐՐՈՐԴ
ՏԵՍԱՐԱՆ 7
Աղջնակ Ա.-ն և Աղջնակ Բ.-ն քաշքշելով բերում են Յոզեֆին Տիտորելլիի դռան մոտ:
ԱՂՋՆԱԿ Ա. — Տիտորելլին այստեղ է ապրում, գնա: Տիտորելլի, դու հյուր ունես:
ԱՂՋՆԱԿ Բ. — Տիտորելլի, դուռը բաց:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — (բացելով դուռը և խոնարհվելով): Նկարիչ Տիտորելլի: Ներս անցեք:
Յոզեֆը մտնում է: Խցկվում է նաև կուզիկ աղջնակը, որին նկարիչը դուրս է հանում:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — (փակելով դուռը): Այս կապիկներից պրծում չկա: Նստեք:
Յոզեֆը նստում է: Սենյակը փոքր է, խղճուկ, թափթփված: Մահճակալի ետևում դուռ կա: Նկարակալի նկարը ծածկված է կտորով:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Մի անգամ նրանցից մեկին նկարեցի և այդ օրվանից ինձ հանգիստ չեն թողնում: Եթե սենյակը ձրի տրամադրված չլիներ, անպայման կտեղափոխվեի:
ԱՂՋՆԱԿ Ա. — (դրսից): Տիտորելլի, կարելի՞ է ներս գալ:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Ոչ:
ԱՂՋՆԱԿ Բ. — Ինձ է՞լ չես թողնի:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Քեզ նույնպես: (Յոզեֆին.) Ցանկանում եք նկար գնե՞լ, թե՞ դիմանկար պատվիրել:
ՅՈԶԵՖ — Ձեր մասին մեր ընդհանուր ծանոթից իմացա, գործարանատիրոջից, նրա խորհրդով եմ եկել: Ահա… (Տալիիս է նամակը: Յոզեֆը ցույց է տալիիս կտորով ծածկած նկարը:) Նոր գո՞րծ եք սկսել:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Այո: Դիմանկար է: Վատ չի ստացվում, սակայն դեռևս անավարտ է: (Բացելով նկարը:) Սա Արդարադատությունն է: (Կավիճով գծմծում է վրան:)
ՅՈԶԵՖ — Հիմա կռահեցի: Աչքերին կապ կա, իսկ սրանք էլ երևի կշեռքի նժարներն են: Սակայն ոտքերին թևիկներ կան, և ընդհանրապես, կարծես վազքի մեջ լինի:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Պատվիրատուն այդպես ուզեց: Սա արդարադատության աստվածուհու և, միևնույն ժամանակ, հաղթանակի աստվածուհու միատեղում է:
ՅՈԶԵՖ — Այնքան էլ հաջող միատեղում չէ: Արդարադատության աստվածուհին պետք է տեղում կանգնած մնա, այլապես նժարները կսասանվեն և արդարացի վճիռ չի կայացվի:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Դեհ, ես ենթարկվում եմ պատվիրատուին, ինձ մանրամասն ցուցում է տրված, թե ինչը ոնց նկարեմ:
ՅՈԶԵՖ — Կեցվածքը դատավորի կեցվածք է:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Հենց դատավոր է, որ կա, բայց գերագույն դատավորը չէ: Այս պարոններն անչափ փառամոլ են: Վերից կարգադրություն կա, որ հենց այս կեցվածքով նկարվեն: Յուրաքանչյուրն ունի նկարվելու՝ իրեն թույլատրված կեցվածքի սահմանները:
ՅՈԶԵՖ — Իսկ ի՞նչ է այս դատավորի անունը:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Այդ մեկը ասելու իրավունքը չունեմ:
ՅՈԶԵՖ — Ըստ ամենայնի դուք վստահված անձ եք դատարանում, այո՞:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Եկեք անկեղծ լինենք: Դուք ցանկանում եք ինչ-որ բան իմանալ դատարանի մասին, բայց ինձ սիրաշահելու նպատակով սկզբում նկարչությունից խոսեցիք: Օրերս գործարանատիրոջ հետ զրուցել ենք ձեր գործի մասին, և նա հարցրեց, թե չե՞մ կարողանա արդյոք օգտակար լինել: Ասացի՝ թող այդ մարդն անցնի մոտս: Եվ ուրախ եմ, որ չուշացրիք այցելությունը: Գուցե հանեք վերարկուն, այստեղ շոգ է:
Յոզեֆը հանում է վերարկուն և նորից նստում:
ԱՂՋՆԱԿ Ա. — (դրսից): Նա հանեց վերարկուն:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Դուք անմեղ եք, այնպես չէ՞:
ՅՈԶԵՖ — Այո, ես կատարելապես անմեղ եմ:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Դե, եթե անմեղ եք, ուրեմն խնդիրը բարդ չէ:
ՅՈԶԵՖ — Սակայն իմ անմեղությունը չի պարզեցնում գործը: Այստեղ բազմաթիվ նրբություններ կան, որոնցում դատարանը կարող է խճճվել:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Այո, իհարկե, այդպես է: Բայց դուք, այնուամենայնիվ, անմեղ եք, չէ՞: ՅՈԶԵՖ — Անտարակույս:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Դա ամենակարևորն է:
ՅՈԶԵՖ — Ես ձեզ նման քաջատեղյակ չեմ դատարանին, բայց տարբեր մարդկանցից իմ լսածն ասում է այն մասին, որ թեթևամիտ մեղադրանքներ չեն լինում, և եթե դատավորները մեղադրանք են ներկայացրել, ուրեմն նրանք համոզված են մեղադրյալի մեղավորությանը, և հակառակն ապացուցել շատ դժվար է:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Դժվա՞ր: Դա պարզապես անհնարին է, հարգելիս:
ԱՂՋՆԱԿ Ա. — Տիտորելլի, նա ե՞րբ է գնալու վերջապես:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Ձայներդ կտրեք:
ԱՂՋՆԱԿ Բ. — Դու նկարելո՞ւ ես նրան:
ԱՂՋՆԱԿ Ա. — Մի նկարիր, խնդրում եմ, նա տգեղ է:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — (վազելով ու բացելով դուռը՝ աղջնակներին): Մի խանգարեք, անպիտաններ, գնացեք այստեղից, գնացեք: (Վերադառնալով:) Այս աղջնակներն էլ են կապված դատարանին:
ՅՈԶԵՖ — Ինչպե՞ս…
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Ախր, աշխարհում ամեն բան կապված է դատարանին:
ՅՈԶԵՖ — Առայժմ չեմ նկատել:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Դուք, թերևս, դատարանի մասին ոչ մի պատկերացում չունեք:
ՅՈԶԵՖ — Գուցե: Ես փաստաբան եմ վարձել: Բայց չեմ վստահում նրան: Նույնիսկ առաջին խնդրագիրը դեռ չի ուղարկել: Վախենամ՝ երբեք էլ չուղարկի:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Ինչո՞ւ:
ՅՈԶԵՖ — Կասկած ունեմ, որ ոչ այնքան իմ օգտին է աշխատում, որքան նրանց: Այլապես ինչո՞ւ պատրաստ չէ խնդրագիրը: Հիմա փորձում եմ ինքս կազմել խնդրագիրը: Ահավոր դժվար բան է, ստիպված ես լինում նկարագրել ամբողջ կյանքդ իր ամենաաննշան մանրամասներով, որովհետև չգիտես, թե հատկապես ինչու ես մեղադրվում:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Սակայն անմեղ եք, չէ՞:
ՅՈԶԵՖ — Ասացի՝ անմեղ եմ. ի՞նչ եք անդադար նույնը կրկնում: Ձեզ մոտ շոգ է:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Եթե կատարելապես անմեղ եք, ես մեն-մենակ էլ դուրս կքաշեմ ձեզ այս գործից:
ՅՈԶԵՖ — Բայց դուք ասացիք, թե դատարանի վրա ոչ մի ապացույց չի ազդում:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Չեն ազդում այն ապացույցները, որոնք ներկայացվում են անմիջականորեն դատարանին: (Բազմանշանակ:) Սակայն խնդիրը բոլորովին այլ է, երբ փորձում են գործել պաշտոնական դատարանի ոլորտից դուրս, ասենք՝ խորհրդակցական սենյակներում, միջանցքներում կամ, թեկուզ, այստեղ՝ նկարչական սրահում: Հասկանո՞ւմ եք: (Մեծամտորեն:) Ես իսկական իրավաբանի պես եմ խոսում, չե՞ք գտնում:
ՅՈԶԵՖ — Այո, իսկը՝ իրավաբան:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Ախր, իմ կապերը դատարանի հետ ժառանգաբար եմ ստացել, հորիցս:
ՅՈԶԵՖ — Ինչպես թե…
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Հայրս էլ դատական նկարիչ էր: Իսկ այդ տեղը ժառանգաբար փոխանցվում է: Բանն այն է, որ տարբեր չինովնիկների պատկերելու համար հաստատված են բազում բարդ ու, ամենակարևորը, գաղտնի օրինակարգեր, որոնց հասու են միայն որոշակի ընտանիքներ: Այ, այն գզրոցում, օրինակ, պահում եմ հորս գրառումները, որոնք երբեք ոչ ոքի ցույց չեմ տալիս: Միայն նա, ով գիտի այդ ամենը, ընդունակ է դատավորների դիմանկարներ նկարել: Յուրաքանչյուր դատավոր ցանկանում է, որ իրեն նկարեն այնպես, ինչպես նկարել են նախկինում՝ այն ժամանակների մեծագույն դատավորներին: Իսկ դա կարող եմ անել միայն ես:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն ձեր դիրքն անսասան է:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Այո, անսասան է: Հենց այդ պատճառով է, որ երբեմն կարողանում եմ օգտակար լինել որևէ դժբախտի: Ի դեպ, ինչպե՞ս կգերադասեիք ազատվել դատից: Գոյություն ունի երեք հնարավորություն, առաջինը լիակատար արդարացումն է: Սակայն պետք է նկատեմ՝ դեռևս ոչ մի լիակատար արդարացման դեպք չեմ հիշում և չեմ էլ լսել:
ՅՈԶԵՖ — Ասում եք, ոչ մի լիակատար արդարացո՞ւմ:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Ոչ մի: Ճիշտ է, ասում են, որ հնում եղել են նման դեպքեր: Սակայն հաստատապես պնդել դժվար է, չէ՞ որ դատարանի վերջնական վճիռները չեն հրապարակվում, նույնիսկ դատավորներն իրավունք չունեն նրանց ծանոթանալու, այնպես որ հին դատավարությունների մասին միայն առասպելներ են պահպանվել:
ՅՈԶԵՖ — Ուստի լիակատար արդարացման մասին խոսելն անիմաստ է: Բայց կարծեմ դուք հիշատակեցիք ևս երկու հնարավորության մասին:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Այո: Թվացյալ արդարացում և քաշքշուկ, խոսքը կարող է լինել միայն այս երկուսի մասին: Սակայն սկզբում գուցե հանե՞ք ձեր բաճկոնը, շոգում եք երևի:
ՅՈԶԵՖ — Այո, այստեղ անտանելի շոգ է: Պատուհանը բացել հնարավոր չէ՞:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Ոչ, չի բացվում:
ՅՈԶԵՖ — Բայց այդպես չի կարելի, վնասակար է:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Ամենևին: Այսպես ջերմությունը լավ է պահպանվում: Իսկ եթե օդափոխության կարիք եմ ունենում, մի բան, որ շատ հազվադեպ է պատահում, կարելի է բացել դուռը, նույնիսկ երկու դռները:
ՅՈԶԵՖ — (հայացքով փնտրելով երկրորդ դուռը): Երկո՞ւ…
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Մահճակալի ետևում է:
Յոզեֆը հանում է բաճկոնը:
ԱՂՋՆԱԿ Բ. — Նա բաճկոնն էլ հանեց:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Աղջնակները կարծում են, թե նկարելու եմ ձեզ:
ՅՈԶԵՖ — Դուք հիշատակեցինք ևս երկու հնարավորությունների մասին:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Հիշատակեցի: Եվ երկու դեպքում էլ ի վիճակի եմ օգնելու ձեզ: Եթե ընտրեք թվացյալ արդարացումը, ապա մի երաշխավորություն կգրեմ ձեր անմեղության մասին: Այդպիսի երաշխավորականի ճիշտ ձևը հայրս է ինձ փոխանցել: Այդ փաստաթուղթը ձեռքիս՝ կանցնեմ բոլոր ծանոթ դատավորների մոտ, կբացատրեմ, որ անմեղ եք և կխնդրեմ ստորագրություն դնել երաշխավորականի տակ: Ոմանք կցանկանան անձամբ ծանոթանալ ձեզ հետ, և դա նույնիսկ լավ է, որովհետև նախապես կսովորեցնեմ, թե ինչպես պահեք ձեզ և ինչ խոսեք այս կամ այն դատավորի հետ: Երբ հավաքեմ բավարար քանակով ստորագրություններ՝ թուղթը կներկայացնեմ գործը վարող դատավորին, և նա, ընդառաջելով ինձ, արդեն հեշտորեն կկարողանա գլուխ բերել ձեր արդարացումը:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն ես ազա՞տ կլինեմ:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Կլինեք: Բայց դա, իհարկե, թվացյալ, ավելի ճիշտ, ժամանակավոր ազատություն է: Հասկանո՞ւմ եք, ցածրաստիճան դատավորները վերջնական արդարացում տալու իրավունք չունեն, նման իրավունք ունի միայն գերագույն դատարանը: Ուստի, եթե այս փուլում ձեզ արդարացրել են, դա նշանակում է, որ ձեզնից միայն հեռացրել են մեղադրանքը, որը, ցավոք, շարունակում է մնալ կախված ձեր գլխավերևում: Անիրազեկ մարդուն կարող է թվալ, թե ամեն բան վաղուց մոռացված է, մեղադրական ակտը կորսված է և արդարացումը լիակատար է ու վերջնական: Իրականում ոչ մի փաստաթուղթ կորչել չի կարող: Եվ մի որևէ դատավոր առավել ուշադիր նայելով թղթերին, հանկարծ նկատում է, որ մեղադրանքը լիովին չի հանված և նոր ձերբակալության հրաման է արձակում: Թվացյալ արդարացումից նոր ձերբակալություն ընկած ժամանակը կարող է մեծ լինել, սակայն կարող է պատահել նաև, որ արդարացված անձը դատարանից գալիս է տուն, իսկ տանը նրան արդեն սպասում է նոր ձերբակալության հրամանը:
ՅՈԶԵՖ — Եվ ամեն բան կսկսվի նորի՞ց:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Այո: Եվ դարձյալ պետք է երաշխավորական գրել, դարձյալ ստորագրություններ հավաքել և հասնել նոր արդարացման:
ՅՈԶԵՖ — Սակայն երկրորդ արդարացումն էլ վերջնական չի լինի, այո՞:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Իհարկե: Երկրորդ արդարացմանը հետևում է երկրորդ ձերբակալությունը, երրորդին՝ չորրորդը և այլն: Սակայն տեսնում եմ, որ թվացյալ արդարացումը ձեր սրտովը չէ:
ՅՈԶԵՖ — Ճիշտ կռահեցիք:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ – Ուրեմն՝ քաշքշուկ: Քաշքշուկի իմաստն այն է, որ դատավարությունը երկար ժամանակով խրվում-մնում է իր ամենաառաջին փուլում: Սրա համար անհրաժեշտ է ոչ մի ակնթարթ աչքաթող չանել վարույթը, յուրաքանչյուր պատեհ առիթով այցելել դատավորին և, ամենակարևորը, ջանք չխնայել նրա հետ ամենամտերմիկ հարաբերություններ ստեղծելու համար: Եթե սա հաջողվեց, ուրեմն համոզված եղեք, որ գործն իր առաջին փուլից դուրս չի գա: Ճիշտ է, վարույթը չի դադարեցվի, սակայն մեղադրյալը նույնքան պաշտպանված կլինի դատավճռից, որքան՝ եթե ազատ մարդ լիներ: Թվացյալ արդարացման համեմատ այն առավելությունը կա, որ ամեն պահի նոր ձերբակալության չես սպասում: Սակայն քաշքշուկն էլ իր անհարմարություններն ունի՝ դատավարությունը չի կարելի բացահայտորեն լճացնել, այն պետք է ինչ-ինչ կերպ արտաքնապես դրսևորի իրեն, ուստի ժամանակ առ ժամանակ պետք է տրվեն որոշ հանձնարարություններ, պետք է քննարկվեն գործին վերաբերող ինչ-որ նոր թղթեր, մեղադրյալը գոնե հազվադեպ, բայց պետք է ներկայանա հարցաքննության, և այլն, և այլն: Չէ՞ որ դատավարությունը ամբողջ ժամանակ պիտի պտտվի այն շրջանով, որն արհեստականորեն նեղացվել է:
Յոզեֆը վեր է կենում:
ԱՂՋՆԱԿ Ա. — Վեր կացավ, վեր կացավ:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Արդեն գնո՞ւմ եք: Երևի շոգն է պատճառը: Ես դեռ էլի ասելիք ունեի: Բայց կարծում եմ, որ հասկացաք ինձ:
ՅՈԶԵՖ — Օ՛, այո՛:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Երկու հնարավորությունների նմանությունն այն է, որ երկուսն էլ խոչընդոտում են դատավճիռ կայացնելուն:
ՅՈԶԵՖ — Սակայն նրանք խոչընդոտում են նաև լիովին ազատ արձակելուն:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Դուք կռահեցիք գործի էությունը:
Յոզեֆը հագնվում է:
ԱՂՋՆԱԿ Բ. — Նա հագնվում է:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Մի շտապեք, լավ մտածեք, սակայն հապաղելն էլ ձեր օգտին չէ:
ՅՈԶԵՖ — Շուտով դարձյալ կայցելեմ ձեզ:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Ձեր խոսքի տերը եղեք, այլապես ստիպված կլինեմ ինքս գալ բանկ և իմանալ, թե ինչ է պատահել:
ՅՈԶԵՖ — Բացեք դուռը վերջապես:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Աղջնակները ձեր հոգին կհանեն, ավելի լավ է այս դռնով դուրս եկեք:
Յոզեֆը գնում է դեպի երկրորդ դուռը և սպասում, որ Տիտորելլին բացի այն: Սակայն Տիտորելլին մտնում է մահճակալի տակ:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — (մահճակալի տակից): Մի րոպե… Չե՞ք ուզում տեսնել մի նկար, որը կարող եմ վաճառել ձեզ: (Հանում է նկարը: Փչելով փոշին:) Տափաստանային բնանկար:
ՅՈԶԵՖ — Բարի: Ես գնում եմ այն:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — (ևս մի նկար հանելով, որը առաջինի ճիշտ կրկնակն է): Իսկ սա առաջինի հակապատկերն է:
ՅՈԶԵՖ — Հիանալի բնանկարներ են: Երկուսն էլ գնում եմ. կկախեմ իմ առանձնասենյակում:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Տեսնում եմ, թեման ձեզ դուր եկավ: (Հանում է երրորդ նկարը, որը նույնպես չի տարբերվում մյուսներից:) Ինչ լավ է, որ այս մեկն էլ է պահպանվել:
ՅՈԶԵՖ — Սա նույնպես կվերցնեմ: Որքա՞ն վճարեմ երեքի համար:
ՏՒՏՈՐԵԼԼԻ — Մնա հետո: Հիմա շտապում եք: Գիտե՞ք, լավ է, որ հավանեցիք այս նկարները, սրանցից էլի ունեմ մահճակալի տակ: Բոլորը ձեզ կտամ: Միայն տափաստանային բնանկարներ են: Ոմանք չեն սիրում, գտնում են, որ մռայլ է, իսկ ոմանք էլ, ինչպես դուք, հենց մռայլն են սիրում:
ՅՈԶԵՖ — Փաթաթեք բոլորը:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Այսօր այս երեքը տարեք: (Բացելով դուռը:) Անհարմար մի զգացեք, անցեք մահճակալի վրայով, այս դռնից օգտվողները միշտ այդպես են անում:
ՅՈԶԵՖ — (անցնելով մահճակալի վրայով, ապշած շրջվում է): Ի՞նչ է այնտեղ:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Այնտե՞ղ: Ա՛, դատական գրասենյակներն են: Զարմանալու ի՞նչ կա: Իմ արվեստանոցը նույնպես դատական գրասենյակներին է պատկանում, թեև դատարանն այն ինձ է հատկացրել, այսպես ասած, անձնական օգտագործման համար: (Նկարները տալով:) Վերցրեք:
ՅՈԶԵՖ — Ցտեսություն:
ՏԻՏՈՐԵԼԼԻ — Ցտեսություն: (Տեսնելով, որ Յոզեֆը միջանցքում բախվեց ինչ-որ իրերի:) Զգույշ, մարդ Աստծո, չընկնեք:
ՏԵՍԱՐԱՆ 8
Փաստաբան Հուլդի նախասենյակը: Այնտեղ վաճառական Բլոկն է, առանց բաճկոնի: Դռան թակոց:
ԲԼՈԿ — (մոմը ձեռքին՝ նայում է դռան անցքից, ապա դեպի խոհանոց, Լեննիին): Նա է:
Յոզեֆը նորից է թակում: Բլոկը վերջապես բացում է:
ՅՈԶԵՖ — (ուզում է ներս գալ, Բլոկը փակել է ճանապարհը: Երեում է Լեննին՝ ներքնազգեստով և արագ չքանում է): Դուք ծառայո՞ւմ եք պարոն Հուլդի մոտ:
ԲԼՈԿ — Ոչ: Ես գործով եմ եկել, խորհրդի կարիք ունեմ:
ՅՈԶԵՖ — Առանց բաճկոնի՞:
ԲԼՈԿ — (կարծես նոր նկատելով, որ բաճկոն չկա հագին): Ահ, ներեցեք:
ՅՈԶԵՖ — Լեննին ձեր սիրուհի՞ն է:
ԲԼՈԿ — Աստված իմ, ոչ, իհարկե ոչ, ինչե՞ր եք հնարում:
ՅՈԶԵՖ — Գիտե՞ք, դուք վստահություն եք ներշնչում: Թեև… Ինչպե՞ս է ձեր անունը:
ԲԼՈԿ — Բլոկ, վաճառական Բլոկ:
ՅՈԶԵՖ — Դա ձեր իսկակա՞ն անունն է:
ԲԼՈԿ — Իհարկե: Ինչո՞ւ եք կասկածում:
ՅՈԶԵՖ — (ներս մտնելով): Մտածեցի, որ կարող եք իսկական անունը թաքցնելու պատճառներ ունենալ:
ԲԼՈԿ — Բնավ ոչ: Տարօրինակ բաներ եք ասում:
ՅՈԶԵՖ — (պատի նկարը ցույց տալով): Լուսավորեք նկարը: Ճանաչո՞ւմ եք նրան:
ԲԼՈԿ — Դատավոր է:
ՅՈԶԵՖ — Գերագո՞ւյն
ԲԼՈԿ — Այո, սա գերագույն դատավորն է:
ՅՈԶԵՖ — Ստում եք, հարգելիս: Դատական մանր ու մեծ չինովնիկների մեջ սա ամենապստիկն է:
ԲԼՈԿ — Ինչպե՞ս միանգամից գլխի չընկա, չէ՞ որ լսել էի այդ մասին:
ՅՈԶԵՖ — Դուք երևի գիտեք, թե որտեղ է թաքնվում Լեննին:
ԲԼՈԿ — Թաքնվո՞ւմ: Ոչ, նա ապուր է եփում խոհանոցում փաստաբանի համար:
ՅՈԶԵՖ — Ինչո՞ւ միանգամից չասացիք:
ԲԼՈԿ — Ուզում էի, բայց դուք շեղեցիք միտքս:
ՅՈԶԵՖ — Խորամանկն եք երևում:
ԼԵՆՆԻ — (դուրս գալով): Բարի երեկո, Յոզեֆ:
ՅՈԶԵՖ — Բարի երեկո: (Բլոկին.) Դուք նստեք: (Լեննիին.) Ո՞վ է այս մարդը:
ԼԵՆՆԻ — (գրկելով Յոզեֆին): Դժբախտի մեկն է, սնանկացած վաճառական, ոմն Բլոկ: Նայիր, ինչ խեղճն է:
ՅՈԶԵՖ — Դու ներքնաշորով էիր, Լեննի: Նա քո սիրեկա՞նն է:
ԼԵՆՆԻ — Քեզ ամեն ինչ կբացատրեմ, գնանք:
ՅՈԶԵՖ — Ոչ: Ես ուզում եմ, որ հենց այստեղ ու հենց հիմա բացատրես: (Տեսնելով, որ Լեննին ուզում է համբուրել իրեն:) Պետք չի:
ԼԵՆՆԻ — Յոզեֆ, մի՞թե խանդում ես: Ռուդի, օգնիր ինձ, չե՞ս տեսնում, ոնց է կասկածում… և թող այդ մոմը:
ԲԼՈԿ — Չեմ հասկանում, թե ինչն է ստիպում ձեզ խանդել:
ՅՈԶԵՖ — Ինքս էլ չեմ հասկանում:
ԼԵՆՆԻ — Հանգիստ թող նրան, ինքդ ես տեսնում, թե ինչ մարդ է: Պարզապես մի քիչ խղճացի, նա կարևոր կլիենտ է փաստաբանի համար: Իսկ դու ինչպե՞ս ես, Յոզեֆ: Ուզում ես խոսե՞լ փաստաբանի հետ: Նա իրեն վատ է զգում այսօր, բայց եթե անհրաժեշտ է՝ հենց հիմա կզեկուցեմ: Իսկ գիշերը ինձ մոտ կմնաս: Այնքան վաղուց չես եղել մեզ մոտ. նույնիսկ փաստաբանն է անհանգստանում: Հետո, ահագին բաներ ունեմ քեզ հայտնելու, որոշ տեղեկություններ եմ հայթայթել: Բայց նախ՝ վերարկուդ հանիր: Ապուրը երևի պատրաստ է. զեկուցե՞մ քո մասին, թե՞ սկզբում կերակրեմ նրան:
ՅՈԶԵՖ — Զեկուցիր: (Հեռացող Լեննիի ետևից:) Ոչ, թերևս ճիշտ կլինի, որ կերակրես. թող ուժ հավաքի ինձ հետ խոսելուց առաջ, դա նրան պետք կգա:
Լեննին ետ է զալիս:
ԲԼՈԿ — (ցածրաձայն): Ուրեմն դուք է՞լ փաստաբանի կլիենտն եք:
ՅՈԶԵՖ — Իսկ ձեր ի՞նչ գործն է:
ԼԵՆՆԻ — (Բլոկին): Դու լռիր: (Յոզեֆին.) Ուրեմն նախ ապուր տամ նրան: Միայն թե վախենամ՝ քնի, ուտելուց հետո սովորաբար անմիջապես քնում է:
ՅՈԶԵՖ — Ոչինչ, իմ բառերից նրա քունը ակնթարթորեն կփախչի: Դե գնա, կերակրիր:
ԼԵՆՆ Ի — (օդային համբույր ուղարկելով): Չտխրես: (Հեռանում է:)
ՅՈԶԵՖ — Վաղո՞ւց եք այցելում փաստաբանին:
ԲԼՈԿ — Շատ վաղուց:
ՅՈԶԵՖ — Քանի՞ տարի:
ԲԼՈԿ — Դատավարության հենց սկզբից, արդեն մոտ հինգ տարի: (Գրպանից բլոկնոտը հանելով:) Այստեղ ամեն ինչ գրված է… Ահա, դատավարությունն իմ դեմ սկսվեց կնոջս մահից անմիջապես հետո, արդեն հինգ ու կես տարի:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն փաստաբան Հուլդը զբաղվում է նաև սովորական՝ քաղաքացիական գործերո՞վ:
ԲԼՈԿ — Իհարկե: Նույնիսկ ասում են, թե քաղաքացիական գործերից ավելի լավ է գլուխ հանում: (Վախեցած:) Բայց խնդրում եմ, հանկարծ չհաղորդեք նրան ասածս: Նա շատ վրեժխնդիր մարդ է:
ՅՈԶԵՖ — Ձեզ պես հավատարիմ կլիենտին, կարծում եմ, երբեք վատություն չի անի:
ԲԼՈԿ — Այն էլ ինչպես կանի: Եվ հետո, ես այնքան էլ հավատարիմ չեմ:
ՅՈԶԵՖ — Չի կարող պատահել:
ԲԼՈԿ — Չգիտեմ, ձեզ վստահել կարելի՞ է:
ՅՈԶԵՖ — Կարծում եմ, կարելի է:
ԲԼՈԿ — Այդ դեպքում դուք էլ ինձ որևէ գաղտնիք վստահեք, որպեսզի հանգիստ լինեմ:
ՅՈԶԵՖ — Չափազանց զգուշավոր եք: Լավ, ես կհայտնեմ մի գաղտնիք, որը վերջնական հանգստություն կբերի ձեր հոգուն: Բայց՝ հետո: Սկզբում դուք ասեք, թե ո՞րն է ձեր անհավատարմությունը Հուլդին:
ԲԼՈԿ — Ես… Ես նրանից բացի էլի փաստաբաններ ունեմ:
ՅՈԶԵՖ — Դե, կարծում եմ, դա այնքան էլ մեծ հանցանք չէ:
ԲԼՈԿ — Սխալվում եք, այսպիսի գործերում դա, մեղմ ասած, անթույլատրելի արարք է համարվում: Բացի պարոն Հուլդից ես ունեմ ևս հինգ փաստաբան:
ՅՈԶԵՖ — Հինգ, չհաշված սրա՞ն:
ԲԼՈԿ — Եվ դեռ բանակցություններ եմ վարում վեցերորդի հետ:
ՅՈԶԵՖ — Սակայն ձեր ինչի՞ն է պետք այդքանը:
ԲԼՈԿ — Պետք են: Առաջին հերթին չեմ ցանկանում տանուլ տալ գործս: Այս պատճառով իրավունք չունեմ բաց թողնել որևէ մանրուք, եթե այն կարող է գոնե փոքր-ինչ օգնել գործին: Ունեցած-չունեցածս եմ վատնել դատավարության վրա, հարգելիս: Հիմա փլուզման եզրին եմ կանգնած ու պատճառը միայն սնանկացումը չէ, ես դատավարության վրա վատնում եմ նաև ամբողջ ժամանակս:
ՅՈԶԵՖ — Չե՞ք փորձել ինքնուրույն գործել դատարանում: Սա ինձ համար անչափ հետաքրքիր է և կարևոր:
ԲԼՈԿ — Փորձել եմ, սկզբում: Հետո հրաժարվեցի: Նույնիսկ պարզապես նստելն ու սպասելն է անասելի լարվածություն ու տառապանք բերում: Ինքներդ գիտեք, թե դատական գրասենյակներում ինչ մթնոլորտ է:
ՅՈԶԵՖ — Դուք տեղյակ եք, որ ես եղե՞լ եմ այնտեղ:
ԲԼՈԿ — Ես նստած էի ընդունարանում, երբ դուք մտաք:
ՅՈԶԵՖ — Ի՜նչ զուգադիպություն:
ԲԼՈԿ — Այնքան էլ մեծ զուգադիպություն չէ, ես համարյա ամեն օր լինում եմ այնտեղ:
ՅՈԶԵՖ — Հիշում եմ, երբ մտա՝ բոլորի դեմքերին մի տեսակ ակնածանք հայտնվեց: Թե՞ թվաց:
ԲԼՈԿ — Ոչ: Բոլորն անմիջապես կռահեցին, որ իրենց առջև մեղադրյալ է կանգնած:
ՅՈԶԵՖ — Բայց ինչպե՞ս:
ԲԼՈԿ — Չգիտեմ, գիտակցական ընկալում չէ: Ասում են, օրինակ, որ մեղադրյալի դեմքից, հատկապես շրթունքներից, կարելի է գուշակել, թե ինչ ավարտ կունենա նրա գործը: Սնահավատություն է, իհարկե, սակայն այն օրը, ձեր գնալուց հետո, բոլորը միաբերան պնդում էին, որ ձեր դատավճիռը շուտով կկայացվի: Նրանցից մեկը նույնիսկ համոզում էր, թե ձեր շրթունքների վրա կարդաց ոչ միայն ձեր, այլև իր դատավճիռը:
ՅՈԶԵՖ — Իմ շրթունքների վրա՞: (Փոքրիկ հայելի հանելով ու նայելով:) Ոչ մի առանձնակի բան չեմ տեսնում: Իսկ դո՞ւք:
ԲԼՈԿ — Ես նույնպես: Բացարձակապես ոչինչ:
ՅՈԶԵՖ — Որքան անհավատ են մարդիկ:
ԲԼՈԿ — Այո, այո… Հիշում եմ այն ժամանակները, երբ իմ դատավարությունն էլ նույնքան նորաթուխ էր, որքան ձերը: Այն ժամանակ իմ գործով զբաղվում էր միայն այս փաստաբանը, բայց նրանից դժգոհ էի: Գործը տեղից չէր շարժվում: Ճիշտ է, ես ճշտապահորեն ներկայանում էի բոլոր հարցաքննություններին, հավաքում էի հարկավոր թղթերը, անդադար վազում էի փաստաբանի մոտ, նա էլ բազմաթիվ երաշխավորագրեր էր հղում…
ՅՈԶԵՖ — Ինչպե՞ս…
ԲԼՈԿ — Իհարկե:
ՅՈԶԵՖ — Բայց իմ գործով նա նոր առաջին երաշխավորագիրն է պատրաստում: Հիմա տեսնում եմ, թե ինչ վատ է հետևում իմ գործին, նա համարյա ոչինչ չի անում:
ԲԼՈԿ — Չգիտեմ: Դա գուցե ոչ մի նշանակություն էլ չունի: Ինձ այդ երաշխավորագրերը համարյա չօգնեցին: Որպես գաղտնիք ասեմ՝ Հուլդի պահվածքին մի խաբվեք, նա պատկանում է, դատական տերմինաբանությամբ ասած, մանր փաստաբանների թվին:
ՅՈԶԵՖ — Կան նաև խոշո՞ր փաստաբաններ:
ԲԼՈԿ — Կան: Իսկ դուք չե՞ք լսել: Տարօրինակ է: Չկա և ոչ մի մեղադրյալ, որ չերազի ընկնել նրանց մոտ, թեև ոչ ես, ոչ էլ իմ ծանոթներից գոնե մեկը նրանց չի տեսել երբեք: Այո, նրանց մոտ ընկնելու գայթակղությանը չարժե կուլ գնալ, որովհետև նրանք պաշտպանում են միայն նրանց, ում իրենք են հարկ համարում: Նրանց մասին երազելը միայն ջլատում է ուժերը: Այլ է խնդիրը ընդհատակյա փաստաբանների հետ գործ ունենալիս:
ԼԵՆՆԻ — (ներս գալով): Ինչ լավ եք նստած այստեղ երկուսով:
ԲԼՈԿ — Նա խնդրեց, որ պատմեմ իմ դատավարության մասին:
ԼԵՆՆԻ — Դե պատմիր, պատմիր:
ՅՈԶԵՖ — (տեսնելով, որ Բլոկը լռում է): Դուք ցանկանում էիք խոսել ընդհատակյա փաստաբանների մասին:
ԲԼՈԿ — Ցանկանո՞ւմ էի: (Հասկացնելով, որ Լեննիի ներկայությամբ չի ուզում խոսել:)
ՅՈԶԵՖ — (Լեննիին): Զեկուցեցի՞ր:
ԼԵՆՆԻ — Իհարկե: Նա սպասում է քեզ: Իսկ Բլոկի հետ հետո էլ կհասցնես խոսել, նա կմնա ու կսպասի:
ՅՈԶԵՖ — (Բլոկին): Դուք կմնա՞ք:
ԼԵՆՆԻ — Կմնա: Նա հաճախ նույնիսկ գիշերում է այստեղ:
ՅՈԶԵՖ — Գիշերո՞ւմ է:
ԼԵՆՆԻ — Այո: Ամեն մեկին չէ, որ ուզած ժամին թողնում են փաստաբանի մոտ, ինչպես քեզ, Յոզեֆ:
ՅՈԶԵՖ — Ուզում ես ասել, որ շնորհակա՞լ լինեմ:
ԼԵՆՆԻ — Ոչ, ուզում եմ, որ սիրես ինձ:
ՅՈԶԵՖ — Փաստաբանն ընդունում է ինձ, որովհետև նրա կլիենտն եմ:
ԼԵՆՆԻ — Ինչ վատն է նա այսօր:
ԲԼՈԿ — Փաստաբանը նրան ընդունում է նաև այն պատճառով, որ նրա գործն իմ գործից ավելի հետաքրքիր է և դեռ խճճված չէ:
ԼԵՆՆԻ — (Յոզեֆին): Դու նրան քիչ լսիր: Նա անուշիկն է, բայց՝ շատախոս: Փաստաբանը երևի հենց դրա համար էլ չի սիրում նրան: Պատկերացրու, երբեմն զեկուցում եմ Բլոկի մասին, իսկ Հուլդը նրան ընդունում է միայն երկու օր անց: Բայց եթե Բլոկը նույն պահին չներկայանա՝ վերջ, հարկավոր է նորից զեկուցել: Այդ պատճառով էլ թույլ եմ տվել, որ գիշերի այստեղ: Պատահում է, որ փաստաբանը գիշերով զանգում ու պահանջում է կանչել նրան, իսկ Բլոկն այստեղ է՝ պատրաստ: Ճիշտ է, երբեմն Հուլդն իմանում է, որ Բլոկն այստեղ է և հետաձգում է կանչը:
ԲԼՈԿ — (ի պատասխան Յոզեֆի հարցական հայացքի): Այո, աստիճանաբար սկսում ես սաստիկ կախվածություն ունենալ քո փաստաբանից:
ԼԵՆՆԻ — (Յոզեֆին): Առերես է տրտնջում, իրականում սիրում է այստեղ գիշերել: Ուզո՞ւմ ես տեսնել նրա ննջարանը: (Բացում է անկյունի փոքրիկ դուռը:) Ահա՛:
ՅՈԶԵՖ — (դռնից ներս նայելուց հետո, Բլոկին): Ծառայողների սենյակո՞ւմ եք քնում:
ԲԼՈԿ — Լեննին զիջեց: Հարմար է, գիտե՞ք:
ՅՈԶԵՖ — (Լեննիին): Դե պառկեցրու նրան քնելու: (Գնում է դեպի փաստաբանի սենյակը:)
ԲԼՈԿ — Պարոն հավատարմատար, դուք մոռացաք ձեր խոստումը:
ՅՈԶԵՖ — Ի՞նչ խոստում:
ԲԼՈԿ — Ինչ-որ գաղտնիք պետք է հայտնեիք իմ գաղտնիքի դիմաց:
ՅՈԶԵՖ — Ճիշտ է: Լսեք ուրեմն՝ ես հիմա մտնում եմ փաստաբանի մոտ, որպեսզի հրաժարվեմ նրա ծառայություններից:
ԲԼՈԿ — (վեր թռչելով և հուզված վազվզելով, ձեռքերը երկինք մեկնած): Նա հրաժարվում է: Աստված իմ, նա հրաժարվում է փաստաբանից: Նա հրաժարվում է փաստաբանից…
ԼԵՆՆԻ — Սպասիր, Յոզեֆ, դու դա չես անի: Ես թույլ չեմ տա… (Յոզեֆը հրում է նրան, մտնում Հուլդի մոտ:)
ՀՈՒԼԴ — (պառկած է անկողնում: Մի կողմ դնելով թուղթը, որ կարդում էր): Վաղուց սպասում եմ ձեզ:
ՅՈԶԵՖ — Իսկ ես շուտով կգնամ:
ՀՈՒԼԴ — Հաջորդ անգամ այսքան ուշ չեմ ընդունի:
ՅՈԶԵՖ — Դա լիովին համընկնում է իմ ցանկությանը:
ՀՈՒԼԴ — Նստեք:
ՅՈԶԵՖ — Եթե ձեզ այդպես հաճելի է: (Նստում է:)
ՀՈՒԼԴ — Լեննին դարձյալ հալածո՞ւմ է ձեզ: (Ծիծաղելով:) Մի շփոթվեք: Դա նրա տարօրինակությունն է՝ բոլոր մեղադրյալները աչքին գեղեցիկ են թվում: Նա կապվում է բոլորին, սիրում, և բոլորն էլ կարծես նրան են սիրում: Հետո, հանուն զվարճության, երբեմն պատմում է ինձ նրանց մասին: Ես վաղուց ներել եմ Լեննիին իր տարօրինակությունների համար և այլևս չեմ զարմանում: (Դադար:) Որոշակի նպատակո՞վ եք եկել:
ՅՈԶԵՖ — Այո: Ուզում էի ասել, որ այսօրվանից զրկում եմ ձեզ դատարանում ինձ պաշտպանելու իրավունքից:
ՀՈՒԼԴ — (նստելով): Արդյո՞ք ճիշտ հասկացա:
ՅՈԶԵՖ — Կարծում եմ, այո:
ՀՈՒԼԴ — Դե ինչ, կարելի է քննարկել նաև այդ տարբերակը:
ՅՈԶԵՖ — Դա արդեն տարբերակ չէ:
ՀՈՒԼԴ — Հնարավոր է: Սակայն, ամեն դեպքում, չշտապենք:
ՅՈԶԵՖ — Երկար եմ մտածել, նույնիսկ չափազանց երկար, և վճիռս վերջնական է:
ՀՈՒԼԴ — Ձեր քեռին իմ բարեկամն է, և ձեզ էլ արդեն, անկեղծ ասած, հասցրել եմ սիրել, և չէի ցանկանա, որ անուղղելի սխալ գործեք:
ՅՈԶԵՖ — Շնորհակալ եմ բարեհաճ վերաբերմունքի համար: Ես գիտակցում եմ, որ ինձ համար արել եք այն ամենը, ինչ հնարավոր է և ինչը, ձեր կարծիքով, օգտակար է իմ գործին: Սակայն վերջերս եկա այն համոզմունքին, որ դա բավարար չէ:
ՀՈՒԼԴ — Դուք անհամբեր եք:
ՅՈԶԵՖ — Բնավ էլ անհամբեր չեմ: Ես զգում եմ, որ դատավարության օղակն անտեսանելիորեն, բայց ամուր սեղմվում է իմ շուրջը, և այս պարագայում ձեր դանդաղկոտությունը կարող է անդառնալի վնաս բերել:
ՀՈՒԼԴ — Ճիշտ է, ես թաղված եմ գործերի մեջ և հիվանդ եմ, սակայն ձեր գործը երբեք աչքաթող չեմ արել: Դուք անտեղյակ եք, և հենց դա թյուրիմացությունների մեջ է գցում ձեզ: Դուք դադարել եք վստահել ինձ, և դա լրացուցիչ դժվարություն է ինձ համար: Հիմա էլ հայտարարում եք, որ մերժում եք իմ ծառայությունները:
ՅՈԶԵՖ — Լավ, ասացեք, ի՞նչ կձեռնարկեք իմ գործով, եթե մնաք իմ պաշտպանը:
ՀՈՒԼԴ — Կշարունակեմ այն, ինչի սկիզբն արդեն դրել եմ:
ՅՈԶԵՖ — Այդպես էլ գիտեի: Ուստի զուր խոսքեր չվատնենք:
ՀՈՒԼԴ — Կարծում եմ, որ չնայած մեղադրյալ լինելուն, ձեզ մինչ այժմ չափազանց լավ են վերաբերվել, ավելի ստույգ ասած՝ չափազանց անփույթ: Հիմա ցանկանում եմ ցույց տալ, թե ինչպես են վարվում ուրիշ մեղադրյալների հետ. դա օգտակար կլինի ձեզ: Այժմ ես կկանչեմ Բլոկին, և դուք ամեն բան կտեսնեք:
ՅՈԶԵՖ — Հաճույքով: Բայց հաշվի առա՞ք, որ ձեզ ազատում եմ ինձ պաշտպանելու պարտականությունից:
ՀՈՒԼԴ — Այո: Սակայն դուք հենց այսօր կարող եք փոխել ձեր վճիռը: (Պառկում է դեմքով դեպի պատը և հնչեցնում զանգը:)
ԼԵՆՆԻ — (ներս գալով): Լսում եմ:
ՀՈՒԼԴ — Այստեղ բեր Բլոկին:
ԼԵՆՆԻ — Բլոկ, փաստաբանի մոտ: (Սկսում է խաղալ Յոզեֆի մազերի հետ:)
Բլոկը գալիս է և պատրաստակամ կանգնում Հուլդի մահճակալի մոտ:
ՀՈՒԼԴ — Բլոկն այստե՞ղ է:
ԲԼՈԿ — Ձեր տրամադրության տակ:
ՀՈՒԼԴ — Ի՞նչ է հարկավոր քեզ. նորի՞ց անպատեհ ներս մտար:
ԲԼՈԿ — Սակայն… ինձ կանչեցին կարծես:
ՀՈՒԼԴ — Կանչեցին, այո: Չնայած դրան, դու անպատեհ ներս մտար: Դու միշտ անպատեհ ես մտնում:
ԲԼՈԿ — Դուք կամենում եք, որ ես գնա՞մ:
ՀՈՒԼԴ — Քանի որ եկել ես՝ մնա: Երեկ այցելեցի երրորդ դատավորին և բարեկամական զրույցի ժամանակ խոսքն աստիճանաբար դարձրի քո գործի շուրջը: Ուզո՞ւմ ես իմանալ, թե նա ինչ ասաց:
ԲԼՈԿ — Օ, խնդրում եմ: Խնդրում եմ, ասացեք, պարոն փաստաբան:
ՀՈՒԼԴ — (Լեննիին): Իսկ ինչպե՞ս է նա իրեն պահել այսօր:
ԼԵՆՆԻ — Շատ խոհեմ ու կարգապահ:
ՀՈՒԼԴ — Ինչո՞վ էր զբաղված ամբողջ օրը:
ԼԵՆՆԻ — Իր սենյակում փակված՝ ձեր տված փաստաթղթերն էր կարդում, ես էի նրան փակել, որ ինձ չխանգարի:
ՀՈՒԼԴ — Կարդացածը գոնե հասկանո՞ւմ է:
ԼԵՆՆԻ — Չգիտեմ: Բայց անդադար կարդում է, առավոտից գիշեր: Միայն մեկ անգամ դուրս թողեցի, պետք ուներ:
ՀՈՒԼԴ — Դու միշտ գովում ես նրան:
ԲԼՈԿ — (ծնկի է իջնում): Ես իսկապես կարդացել եմ ամբողջ օրը, իմ փաստաբան: Աղերսում եմ, մի տանջեք, ի՞նչ ասաց երրորդ դատավորը: (Փորձում է համբուրել Հուլդի ձեռքը:)
ՅՈԶԵՖ — Ի՞նչ ես անում… Վեր կաց, վեր կաց:
ՀՈՒԼԴ — Բլոկ, ո՞վ է քո փաստաբանը:
ԲԼՈԿ — Դուք:
ՀՈՒԼԴ — Իսկ ինձնից բացի՞:
ԲԼՈԿ — Ձեզնից բացի՝ ոչ ոք:
ՀՈՒԼԴ — Ուրեմն ուրիշի մի լսիր:
ՅՈԶԵՖ — (Բլոկին): Այլևս չեմ խանգարի, սողդա, ծնկի իջիր, լիզիր ձեռքերը, ինչ կուզես՝ արա, այլևս չեմ խանգարի:
ԲԼՈԿ — Չհամարձակվեք ինձ հետ այդպես խոսել: Ո՞ր իրավունքով եք վիրավորում ինձ, այն էլ պարոն փաստաբանի ներկայությամբ: Գուցե ձեզ բարձր եք դասում, որովհետև նստել եք աթոռին, իսկ ես, ինչպես ինքներդ արտահայտվեցիք, պետք է սողա՞մ: Այդ դեպքում թույլ տվեք հիշեցնել մի հին դատական ասացվածք՝ մեղադրյալի համար շարժումը դադարից գերադասելի է, որովհետև եթե գտնվում ես դադարի մեջ, շատ հնարավոր է, որ ինքդ էլ չիմանալով, արդեն նստած ես կշեռքի նժարին քո բոլոր մեղքերի հետ միասին:
ՅՈԶԵՖ — Խեղկատակ:
ԲԼՈԿ — Պարոն փաստաբան, դուք լսո՞ւմ եք, թե ինչպես է ինձ հետ խոսում այս պարոնը: Իմ դատավարությունն արդեն հինգ տարի է, որ շարունակվում է, իսկ նա իրեն թույլ է տալիս դասեր կարդալ գլխիս, նույնիսկ հայհոյել:
ՀՈՒԼԴ — Ուշադրություն մի դարձրու, արա՝ ինչպես ճիշտ ես գտնում:
ԲԼՈԿ — Անշուշտ, իմ փաստաբան: (Մոտ է սողում ու սկսում շոյել Հուլդին ծածկած վերմակը:)
ԼԵՆՆԻ — (պոկելով ձեռքը Յոզեֆի սեղմումից): Թող, ցավեցնում ես: Ես ուզում եմ Բլոկի մոտ գնալ:
ՅՈԶԵՖ — Դե գնա այդ ոչնչության մոտ: Իսկ ես մեկ րոպե էլ չեմ մնա այստեղ:
ԲԼՈԿ — Նա հեռանում է: Աստված իմ, նա հեռանում է:
ՀՈՒԼԴ — Անուղղելի սխալ եք գործում, պարոն Կ.:
ԼԵՆՆԻ — Յոզեֆ, սպասիր…
ՅՈԶԵՖ — Ոչ մի դեպքում: Մնաք բարով: (Դուրս է գալիս:)
ՏԵՍԱՐԱՆ 9
Եկեղեցու գավիթ: Հարթակին կանգնած է Քահանան: Գավիթում Յոզեֆը ետ ու առաջ է քայլում, սպասում է: Մի անկյունում ֆրոյլայն Բյուրստներն է՝ մոմ է վառում: Մյուս կողմում եկեղեցու կուզիկ ծառայողն է, հանգած մոմերն է հավաքում: Յոզեֆը մի քանի անգամ անցնում է ֆրոյլայն Բյուրստների մոտով, ջանալով տեսնել դեմքը: Վերջապես ճանաչում է:
ՅՈԶԵՖ — Ֆրոյլայն Բյուրստնե՞ր: Դո՞ւք եք:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ես եմ: Ո՞վ է:
ՅՈԶԵՖ — Չճանաչեցի՞ք:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Աստված իմ, Յոզեֆ, ինչպես եք փոխվել:
ՅՈԶԵՖ — Վաղուց չենք տեսնվել: Ֆրաու Գրուբախից իմ պատճառով հեռացաք, այնպես չէ՞:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Չխոսենք այդ մասին:
ՅՈԶԵՖ — Չխոսենք: Անկեղծ ասած, անսպասելի էր ձեզ եկեղեցում հանդիպել:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ինձ լավ չեք ճանաչում, պարոն Կ.: Իսկ դուք ի՞նչ եք անում այստեղ:
ՅՈԶԵՖ — Բանկից ուղարկեցին: Մեր կլիենտներից մեկին պիտի հանդիպեմ, ոմն Բերտոլուչիի:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Եկեղեցո՞ւմ:
ՅՈԶԵՖ — Ես էլ զարմացա: Սակայն տնօրենն ասաց, որ դա կլիենտի ցանկությունն է, իսկ կլիենտի ցանկությունը օրենք է: Այդ իտալացին որոշել է գործնական խոսակցությունը համատեղել տաճարի ճարտարապետության ուսումնասիրության հետ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Ինչե՞ր եք խոսում, Յոզեֆ:
ՅՈԶԵՖ — Այո, նա նաև ճարտարապետ է, այդ իտալացին: Բայց ուշացավ, կես ժամից ավել է, որ սպասում եմ այստեղ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Խեղճ Յոզեֆ: Նրանք ձեզ խելագարության կհասցնեն:
ՅՈԶԵՖ — Դատավարությունը նկատի ունեք անշուշտ:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Չգիտեմ: Ես ոչինչ չգիտեմ և չեմ ուզում իմանալ: (Պատրաստվում է հեռանալ:)
ՅՈԶԵՖ — Սպասեք, ֆրոյլայն Բյուրստներ, ինձ մենակ մի թողեք:
ԲՅՈՒՐՍՏՆԵՐ — Չեմ կարող: Մի ուղեկցեք: Մնաք բարով:
ՅՈԶԵՖ — Ցտեսություն:
Կուզիկ ծառայողը մատով կանչում է, Յոզեֆը մոտենում է: Ծառայողը տանում է նրան քահանայի մոտ:
ՅՈԶԵՖ — Ի՞նչ եք ուզում ինձնից:
Ծառայողը ակնածանքով ցույց է տալիս քահանային և ծիծաղելի ոստոստալով հեռանում:
ՔԱՀԱՆԱ — (ետ քաշելով թիկնոցը, հանդիսավոր): Յոզեֆ Կ.:
Յոզեֆը սարսափած շրջվում է:
ՔԱՀԱՆԱ — Դու Յոզեֆ Կ.-ն ես:
ՅՈԶԵՖ — Այո:
ՔԱՀԱՆԱ — Դու մեղադրյալ Յոզեֆ Կ.-ն ես:
ՅՈԶԵՖ — Այո:
ՔԱՀԱՆԱ — Կարգադրել եմ քեզ այստեղ կանչել, որպեսզի խոսեմ հետդ:
ՅՈԶԵՖ — Ես այստեղ եմ եկել մի իտալացու հետ հանդիպելու համար:
ՔԱՀԱՆԱ — Թող այդ կողմնակի մտքերը: Ես բանտային քահանան եմ:
ՅՈԶԵՖ — Ահա թե ինչ:
ՔԱՀԱՆԱ — Այո: Մոտ արի: Գիտե՞ս արդյոք, Յոզեֆ Կ., որ քո դատավարության վիճակը վատ է:
ՅՈԶԵՖ — Հիմա ինձ էլ է այդպես թվում: Ես շատ ջանք ներդրեցի, բայց առայժմ արդյունք չկա: Ճիշտ է, խնդրագիրը դեռ պատրաստ չէ…
ՔԱՀԱՆԱ — Իսկ ավարտն ինչպե՞ս է պատկերվում քեզ:
ՅՈԶԵՖ — Չգիտեմ: Սկզբում կարծում էի, թե ամեն բան լավ է ավարտվելու, բայց հիմա ավելի ու ավելի հաճախ եմ կասկածում դրան: Չգիտեմ ինչով կավարտվի: Դու գիտե՞ս:
ՔԱՀԱՆԱ — Ոչ: Բայց վախենամ՝ լավ չավարտվի: Համարում են, որ դու մեղավոր ես: Թերևս գործը դատական ստորին ատյաններից դուրս էլ չգա: Համենայնդեպս, առայժմ համարվում է, որ քո մեղքն ապացուցված է:
ՅՈԶԵՖ — Բայց ես անմեղ եմ: Սխալմունք է: Եվ ինչպե՞ս կարող է մարդը մեղավոր համարվել առհասարակ: Իսկ մենք բոլորս այստեղ մարդիկ ենք՝ և ես, և ուրիշները:
ՔԱՀԱՆԱ — Ճիշտ է: Սակայն մեղավորները միշտ այդպես են խոսում:
ՅՈԶԵՖ — Դու նույնպե՞ս կանխակալ կարծիք ունես:
ՔԱՀԱՆԱ — Ոչ մի կանխակալ կարծիք չունեմ:
ՅՈԶԵՖ — Շնորհակալ եմ: Իսկ մնացյալը՝ ովքեր մասնակից են դատավարությանը, բոլորն էլ կանխակալ կարծիք ունեն և իմ վիճակը գնալով վատանում է:
ՔԱՀԱՆԱ — Սխալ պատկերացում ունես գործի էության մասին: Դատավճիռն անմիջականորեն չի ներկայացվում, այլ վարույթն աստիճանաբար վերափոխվում է դատավճռի:
ՅՈԶԵՖ — Ահա թե ինչ:
ՔԱՀԱՆԱ — Իհարկե: Ի՞նչ ես մտադիր անել այսուհետև:
ՅՈԶԵՖ — Կշարունակեմ օգնություն փնտրել, երևի կան բազմաթիվ չօգտագործված հնարավորություններ:
ՔԱՀԱՆԱ — Չափազանց շատ ես օգնություն փնտրում ուրիշներից, հատկապես կանանցից: Մի՞թե չես նկատում, որ նման օգնությունը իսկական չէ:
ՅՈԶԵՖ — Թույլ տուր չհամաձայնել: Կանայք մեծ իշխանություն ունեն: Ախր, դատարանում բոլորը կնամոլ են: Քննիչին կին ցույց տուր, և նա պատրաստ է ամեն ինչի, միայն թե տիրանա նրան… Երևում է, ինքդ էլ չգիտես, թե ինչպիսի արդարադատությանն ես ծառայում… Այսինքն, ես գիտեմ միայն այն, ինչ ինձ է վերաբերում:
ՔԱՀԱՆԱ — (գոռալով): Քթիցդ այն կողմ ոչինչ չե՞ս տեսնում:
Երկար լռություն:
ՅՈԶԵՖ — Գուցե իջնե՞ս: Իջիր ինձ մոտ:
ՔԱՀԱՆԱ — Հիմա թերևս կարելի է իջնել: (Վերցնում է լամպն ու իջնում:) Սկզբում վերևից պիտի խոսեի, տարածության վրա: Հակառակ դեպքում ինձ վրա ազդելը հեշտ է, և ես մոռանում եմ իմ պարտականությունները:
ՅՈԶԵՖ — Մի քիչ ժամանակ կտրամադրե՞ս ինձ:
ՔԱՀԱՆԱ – Այսինքն՝ որքան քեզ անհրաժեշտ լինի:
ՅՈԶԵՖ — Դու բարի ես. բոլոր դատական ծառայողներից դու բացառություն ես: Ես վստահում եմ քեզ ավելի, քան մնացյալ բոլորին, ում հետ մինչ այժմ առնչվել եմ: Քեզ հետ կարող եմ անկեղծ լինել:
ՔԱՀԱՆԱ — Մի մոլորվիր:
ՅՈԶԵՖ — Ինչո՞ւմ է իմ մոլորությունը:
ՔԱՀԱՆԱ — Դատարանին տված գնահատականի մեջ: Ահա թե ինչ է ասված նման մոլորության մասին Օրենսգրքի ներածականում: Ուշադիր լսիր: Օրենքի դարպասի առաջ մի պահապան է կանգնած: Եվ գալիս է նրա մոտ մի մարդ և Օրենքի տիրույթները մտնելու թույլտվություն է խնդրում: Սակայն պահապանը բացատրում է, որ ներս թողնել նրան առայժմ չի կարող: Մտածում է մարդը և հարցնում, թե գոնե հետագայում կկարողանա՞ մտնել: «Հնարավոր է,- պատասխանում է պահապանը,- բայց հիմա մտնել չի կարելի»: Օրենքի դարպասը բաց է, և մարդը փորձում է տեսնել ներսը: Պահապանը ծիծաղում է և ասում՝ «Եթե այդքան անզուսպ ես, փորձիր մտնել, բանի տեղ մի դիր ինձ: Բայց գիտցիր՝ իմ ուժը մեծ է, թեև ես ամենաստորինն եմ պահակներից: Այնտեղ, սրահից սրահ, կանգնած են մեկը մյուսից առավել հզոր պահակներ»: Շփոթվեց մարդը, նա կարծում էր, թե Օրենքը մատչելի է բոլորի համար և ուզած պահին: Նայեց անհաղորդ ու հպարտ պահակին և վճռեց սպասել: Պահակն աթոռ տվեց, և նա նստեց մուտքի մոտ: Անցնում են տարիներ և մարդը ժամանակ առ ժամանակ խնդրում է, որ ներս թողնեն իրեն: Պահակը երբեմն հարցեր է տալիս մարդուն, հետաքրքրվում է, թե որտեղից է նա ծնունդով և էլի ուրիշ բաներ, բայց վերջում դարձյալ թույլ չի տալիս մտնել: Մարդը տնից շատ բարիք էր բերել և բոլորը, նույնիսկ ամենաթանկարժեք բաները, տալիս է պահակին, որպեսզի սիրաշահի նրան: Պահակը վերցնում է, բայց միաժամանակ նկատում՝ «Վերցնում եմ, որպեսզի չմտածես, թե ինչ-որ հնարավորություն չես օգտագործել»: Տարիները գլորվում են: Ծերանում է մարդը, աչքերի լույսը խամրում է, նա տեսնում է միայն Օրենքի դարպասից հորդացող լույսը: Եվ ահա նրա կյանքը մոտենում է ավարտին: Անկարող լինելով շարժվել՝ իր մոտ է կանչում պահակին, որպեսզի տա իրեն տանջող վերջին հարցը: Պահակը կռանում է և ասում՝ «Էլի ի՞նչ է հարկավոր քեզ, անհագ մարդ»: «Ախր բոլորն են ձգտում դեպի Օրենքը,- ասում է մարդը,- ուրեմն ինչպե՞ս եղավ, որ այս երկար տարիների ընթացքում ոչ մեկը, ինձնից բացի, չպահանջեց ներս թողնել իրեն»: Պահակը, տեսնելով, որ մարդն արդեն հանգչում է, ամբողջ ուժով գոռաց, որպեսզի լսելի լինի՝ «Ոչ ոք մտնել այստեղից չի կարող, որովհետև այս դարպասը միայն քեզ համար էր նախատեսված: Հիմա արդեն կգնամ ու կփակեմ այն»:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն պահակը խաբեց մարդուն:
ՔԱՀԱՆԱ — Չգիտեմ: Ես պատմեցի այս առակը ճիշտ այնպես, ինչպես Օրենքում է ասված:
ՅՈԶԵՖ — Բայց պարզից էլ պարզ է. պահակը ճշմարտությունը բացեց միայն այն ժամանակ, երբ մարդուն արդեն ոչնչով օգնել հնարավոր չէր:
ՔԱՀԱՆԱ — Նախկինում, սակայն, պահակին այդ հարցը չէին տվել: Եվ մի մոռացիր, որ նա ընդամենը պահակ էր և իր պարտքն ազնվորեն էր կատարում:
ՅՈԶԵՖ — Ազնվորե՞ն: Չեմ կարծում: Գուցե նրա պարտքը ուրիշներին ներս չթողնելն էր, իսկ այն մարդուն, ում համար նախատեսված էր մուտքը՝ պարտավոր էր թողնել:
ՔԱՀԱՆԱ — Այս առակը միշտ էլ ամենատարբեր մեկնաբանությունների առիթ է տալիս: Մեկնիչներից ոմանք մեղադրում են պահապանին, մյուսները՝ մարդուն, կան նաև մեկնիչներ, որոնք խղճում են պահապանին, որովհետև եթե մարդն ազատ էր և հույս ուներ երբևիցե մտնել Օրենքի դարպասներով, ապա պահապանն այդ հույսից զրկված էր, քանզի ստիպված էր միշտ հսկել մուտքը: Իսկ շատերը, դրանց թվում նաև ես, համարում են, որ պահապանի վարքը քննարկելու իրավունք առհասարակ ոչ ոք չունի, կա այն անժխտելի փաստը, որ նա Օրենքի ծառան է, այսինքն՝ կապված է Օրենքին և ուրեմն՝ մարդկային դատաստանի ենթակա չէ:
ՅՈԶԵՖ — Համաձայն չեմ: Եթե այդպես մտածենք՝ պահակի բոլոր ասածները պիտի ընդունենք որպես կատարյալ ճշմարտություն:
ՔԱՀԱՆԱ — Հասկացիր, որպես ճշմարտություն ընդունել-չընդունելը կարևոր չէ. կարևոր է միայն ընդունել ամենայնի անհրաժեշտությունը:
ՅՈԶԵՖ — Տխուր եզրակացություն է: Կեղծիքը կանոնակարգվում է:
Նրանք լուռ քայլում են: Կուզիկ ծառայողը հանգցնում է բոլոր մոմերը: Լուսավորում է միայն քահանայի ձեռքի լամպը:
ՅՈԶԵՖ — Մենք մոտենում ենք ելքի՞ն:
ՔԱՀԱՆԱ — Ոչ, մենք հեռու ենք նրանից: Իսկ դու արդեն գնա՞լ ես ուզում:
ՅՈԶԵՖ — Այո: Ես բանկում եմ ծառայում, ինձ սպասում են…
ՔԱՀԱՆԱ — Դե ինչ: Գնա:
ՅՈԶԵՖ — Բայց ես չեմ կարողանա կողմնորոշվել այս մթության մեջ:
ՔԱՀԱՆԱ — Գնա պատի տակով, ապա ձախ թեքվիր: (Հեռանում է:)
ՅՈԶԵՖ — Սպասիր, խնդրում եմ:
ՔԱՀԱՆԱ — (կանգ է առնում): Ես սպասում եմ:
ՅՈԶԵՖ — Քեզ ինձնից ուրիշ ոչինչ հարկավոր չէ՞:
ՔԱՀԱՆԱ — Ոչ:
ՅՈԶԵՖ — Սկզբում այնքան բարի էիր, իսկ հիմա հանգիստ լքում ես, կարծես բոլորովին պետքդ չեմ:
ՔԱՀԱՆԱ — Բայց դու գնում ես, չէ՞:
ՅՈԶԵՖ — Գնում եմ, այո, բայց ուզում եմ հասկանալ…
ՔԱՀԱՆԱ — Նախ հասկացիր, թե ով եմ ես:
ՅՈԶԵՖ — Դու բանտային քահանան ես:
ՔԱՀԱՆԱ — Ասել կուզի՝ ես նույնպես ծառայում եմ դատարանին, ճի՞շտ է: Ուստի ինչո՞ւ պիտի քեզնից ինչ-որ բան պետք լինի, դատարանին քեզնից ոչինչ պետք չէ: Դատարանն ընդունում է քեզ, երբ դու գալիս ես, և բաց է թողնում, երբ ուզում ես գնալ: (Քահանայի ձայնը, աստիճանաբար հեռանալով, կրկնում է:) Դատարանն ընդունում է քեզ, երբ դու գալիս ես, և բաց է թողնում, երբ ուզում ես գնալ…
ՏԵՍԱՐԱՆ 10
Յոզեֆի սենյակը: Նա նստած թերթում է լուսանկարների ալբոմը: Ներս է գալիս ֆրաու Գրուբախը, թեյ է բերում:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Բարի երեկո, պարոն Կ.:
ՅՈԶԵՖ — Բարի երեկո, ֆրաու Գրուբախ:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Թեյ եմ բերել: Այնքան գունատ եք այսօր:
ՅՈԶԵՖ — Մի՞թե:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Այո: Մտածեցի՝ պարոնը երևի մրսել է, թեյը հաճելի կլինի:
ՅՈԶԵՖ — Անչափ բարի եք: Դրեք սեղանին:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Աստված իմ, ձեր շրթունքները բոլորովին անարյուն են. ինչո՞ւ անկողին չեք մտնում:
ՅՈԶԵՖ — Անարյո՞ւն: (Նայում է հայելու մեջ:) Իսկապես որ… Եվ ծայրերն էլ կախ են ընկել մի տեսակ:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Խմեք թեյը, քանի դեռ տաք է: (Ալբոմի նկարը ցույց տալով:) Ո՞վ է այս թմբլիկ մանչուկը. ինչ անուշիկն է:
ՅՈԶԵՖ — Ես եմ, ֆրաու Գրուբախ, ես: Աչքերին նայեք, ստվերը տեսնո՞ւմ եք խորքում:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Ոչ մի ստվեր էլ չեմ տեսնում, հնարում եք:
ՅՈԶԵՖ — Ֆրաու Գրուբախ, ես սաստիկ հոգնած եմ, ինձ մենակ թողեք, խնդրում եմ:
ԳՐՈՒԲԱԽ — Իհարկե, իհարկե… Եթե ինչ-որ բանի կարիք ունենաք՝ կանչեք: (Հեռանում է:)
Դռների մեջ հայտնվում են Վիլլեմն ու Ֆրանցը. այնքան փոխված են, որ համարյա անճանաչելի են: Մտնում են ու կանգնում Յոզեֆի երկու կողմերում, ձեռքերի վրա հարթելով սև ձեռնոցների ծալքերը:
ՅՈԶԵՖ — Ուրեմն ինձ ձե՞զ են վստահել:
Եկվորները գլխի շարժումով հաստատում են:
ՅՈԶԵՖ — Ձեր դեմքերն ինձ կարծես ծանոթ են:
ՖՐԱՆՑ — Ոչ, դուք սխալվում եք, հավատացնում եմ: (Վիլլեմին.) Սխալվում է, չէ՞:
ՎԻԼԼԵՄ — Իհարկե:
ՅՈԶԵՖ — Հնարավոր է, որ սխալվում եմ: Դա կարևոր էլ չէ: (Նայելով նրանց ծամածռություններին:) Լսեք, դուք ո՞ր թատրոնից եք:
ՎԻԼԼԵՄ — Թատրո՞ն: Ի՞նչ թատրոն:
ՖՐԱՆՑ — Պարոնը կատակում է: Լավ, ժամանակը սուղ է, գնացինք: (Փորձում են թևանցուկ անել Յոզեֆին երկու կողմից:)
ՅՈԶԵՖ — Ո՛չ այստեղ, փողոցում կբռնեք:
Դուրս են գալիս: Կիսամութ: Վիլլեմն ու Ֆրանցն անմիջապես կախվում են Յոզեֆի թևերից: Անցնում է ֆրոյլայն Բյուրստները:
ՅՈԶԵՖ — Ֆրոյլայն Բյուրստներ… Դե թողեք, թողեք մեկ րոպեով: Ֆրոյլայն Բյուրստներ:
ՎԻԼԼԵՄ — Հանգիստ, պարոն հավատարմատար, հանգիստ:
Բյուրստները հեռանում է:
ՅՈԶԵՖ — Ինչո՞ւ հատկապես ձեզ ուղարկեցին, գրողը տանի:
ՖՐԱՆՑ — Դա կարևո՞ր է:
ՅՈԶԵՖ — Թերևս ոչ: Սակայն ո՞ւր է դատավորը, ինչո՞ւ այդպես էլ չտեսա նրան, ո՞ւր է գերագույն ատյանը, ինչո՞ւ գործն այնտեղ չհասավ: (Լռություն:) Վերջ, առաջ գնալ չեմ ուզում այլևս…
ՎԻԼԼԵՄ — Այստեղ էլ հարմար է:
ՖՐԱՆՑ — Իհարկե: Ձգձգելու հարկ չկա:
Ծնկի են իջեցնում Յոզեֆին: Նրանց ետևում բեմը լուսավորվում է. այնտեղ՝ աստիճաններին, պատշգամբում և այլուր, անշարժ կանգնած են բոլոր գործող անձինք և անկիրք հետևում են անցուդարձին: Ֆրանցը ամուր բռնում է Յոզեֆին, Վիլլեմը դանակը խրում է նրա սիրտը և մի քանի անգամ պտտում: Երկուսով հետաքրքրությամբ հետևում են վախճանին:
ՅՈԶԵՖ — (խռխռոցով): Ինչպես մի քնձռոտ շան…
ՎԻԼԼԵՄ — Տարօրինակ մարդ, նրան թվում է, թե խայտառակությունն իրենից երկար է ապրելու: (Ֆրանցին, որ ուշադիր հետևում է անշարժացած Յոզեֆին:) Վե՞րջ:
ՖՐԱՆՑ — Վերջ:
Հեռանում են:
Վեպը պիեսի վերածեց Գուրգեն ԽԱՆՋՑԱՆԸ
*Պիեսը տպագրվում է կրճատումներով: