Կարինե ԽՈԴԻԿՅԱՆ / «ՏՐԱԿՏԱՏ ԹԱՇԿԻՆԱԿԻ ՄԱՍԻՆ»

Կարինե ԽՈԴԻԿՅԱՆԻ «ՏՐԱԿՏԱՏ ԹԱՇԿԻՆԱԿԻ ՄԱՍԻՆ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2006 թ., թիվ 10-11-ում:

 

 

 

Թատրոնը ամենամեծ խաղն էկյանքից հետո։ Ու նաև՝ ամենադաժանն ու ամենահետաքրքիրը։ Ավելի լավ է խաղի կանոններ թելադրել թատրոնում, քան խաղի մասնակից դառնալ կյանքում՝ ակամա։ Խաղացե՛ք, տիկնայք և պարոնայքկյանքում կամ թատրոնում՝ ինչպես կամենաք։ Ինչպես՝ ես:

 

Կարինե ԽՈԴԻԿՅԱՆ

 

ՏՐԱԿՏԱՏ ԹԱՇԿԻՆԱԿԻ ՄԱՍԻՆ

(մոնոդրամա երեք գործող անձանց համար)

 

Գործող անձինք

ՕԹԵԼԼՈ

ԴԵԶԴԵՄՈՆԱ

ՅԱԳՈ

 

Բեմի միջտեղում կեռիկից կախված է սպիտակ կտոր՝  2 մ x 1,5 մ չափսի:

Ներս է մտնում Յագոն, գալիս է նախաբեմ:

ՅԱԳՈ(դահլիճը զննելուց հետո): Չեմ բարևում: Որովհետև մեկ ժամ քսան րոպե հետո «ցտեսություն» չեմ ասելու: Առավել ևս՝ «մնաք բարով»: Ես այստեղ եմ, ու պիտի համակերպվեք այս փաստի հետ: Մանավանդ որ ձեր կամքով եք այստեղ, ոմանք նույնիսկ տոմս են գնել… նշանակում է՝ գործ ունենք ամեն ինչի պատրաստ հանդիսատեսի հետ: Ոչ պակաս կարևոր մի հանգամանք էլ՝ համարյա բոլորիդ այստեղ է բերել Շեքսպիրին հանդիպելու բուռն ցանկությունը: Շեքսպիրին, բնականաբար, չեք հանդիպի, բայց… ես եմ այստեղ: Անունս Յագո է… Պետք չէ այդպես նայել: Գիտեմ՝ ինչ եք մտածում… Դրա համար էլ այստեղ եմ, որ ձեզ ճշմարտությունն ասեմ գերազնիվ Յագոյի մասին: Իրավունք ունեք և կարող եք հարցնել. «Իսկ մինչև հիմա ո՞ւմ հետ ենք գործ ունեցել»: Պատասխանեմ՝ մինչև օրս այդ գործն ստանձնել էր հարգարժան հեղինակը: Բայց ժամանակները փոխվել են, հիմա հեղինակային իրավունքին զուգահեռ ոչ այնքան գործում, որքան օգտագործվում է մոդայիկ դարձած «մարդու իրավունքներ» կոչվածը… Իսկ ո՞վ կասի, որ կերպարը մարդ չէ: Ի միջի այլոց, մարդ կարող ես չլինել, բայց կերպար լինել դու պարտավոր ես… Ծանոթ միտք է, չէ՞, ու միշտ արդիական… Չերկարացնեմ. այսօր ինձ հնարավորություն է տրվել պաշտպանել իմ իրավունքները: Ինչը նշանակում է, որ Դեզդեմոնայից և Օթելլոյից բացի, ստիպված եք նաև ինձ լսել: Խոսքս չի լինի ոչ մեղադրական ու ոչ էլ պաշտպանական: Ընդամենը բոլորիդ քաջածանոթ պատմությունը կներկայացնեմ ի՛մ տեսանկյունով: Ըն-դա-մե-նը:

Ուրեմն այսպես. Վիլյամ Շեքսպիր: Օթելլո կամ Վենետիկի մավրը: Ողբերգություն հինգ գործ… գործողությամբ…

Ողբերգություն… Չգիտեմ՝ այն երկուսն ինչպես, իսկ ես հակված չեմ ողբերգության: Գոնե այսօր: Տրամադրությունս այն չէ… Հիմա ավելի լուրջ: Հայտնի բան է՝ պատմությունները, առաջին անգամ լինելով ողբերգական, կրկնվելիս վերածվում են կատակերգության՝ ֆարսի: Էլի ծանոթ միտք ու դարձյալ ժամանակի փորձությանը դիմացած: Այնպես որ, փխրասիրտ հանդիսատեսին խորհուրդ եմ տալիս թաշկինակը չհանել գրպանից: Առանց  այդ էլ բեմում թաշկինակի պակաս չի լինի: Թաշկինակ ու նրա մետամորֆոզները: Համոզված եմ, որ այս ամենին ըմբռնումով կմոտենաք: Չէ՞ որ հիմա խաղում ենք «Յագո կամ տրակտատ թաշկինակի մասին»:

Մոտենում է սպիտակ կտորին, շոշափումտնտղում է:

Կասեք՝ թաշկինակ չէ՞… Իսկ ես կասեմ. թաշկինակի սկիզբը սարդոստայնն է:

Խավար:

 

 

Բեմը լուսավորվում է:

Ներս է մտնում Դեզդեմոնան: Հագնված է տնավարի, առանց շպարի: Գալիս է նախաբեմ:

ԴԵԶԴԵՄՈՆԱ — Չգիտեմ՝ թեթև բարևե±մ, թե± ժպտամ հին ծանոթի պես: (Լայն ժպիտ: Պիտի այնքան տանի համր խաղը, մինչև տրամադրի դահլիճին, մինչև հանդիսատեսն արձագանքի:) Այսպես հնարավորություն տվեցի, որ մի լավ զննեք ինձ: Ոմանք նույնիսկ հասցրին կարծիքներ փոխանակել. «Վա՜յ, ոնց է փոխվել», «Լա՜վ էլ լենքին է տվել»… Չեմ վիճում: Նախ՝ ներկայացումը դեռ չի սկսվել, գրիմ-բան չեմ հասցրել… Եվ այդ դեպքից հետո այնքա՜ն ջրեր են հոսել: Չորս հարյուր տարի… Թեև դա ոչինչ չի նշանակում: Ես Դեզդեմոնան եմ, և արդեն ամեն ինչ ասված է: Իմ բարի Շեքսպիրն այնպես է կերտել ինձ, որ ինչպես ժամանակն է անզոր   հմայքիս դեմ, այնպես էլ ես չէի կարող հակառակվել ծերուկի հեղինակային կամքին: Հասկանում եք, չէ՞, ինչ եմ ուզում ասել… երիտասարդ էի, գեղեցիկ, ապրել էի ուզում, սիրել ու սիրվել, իսկ նա… Պիեսի հաջողության համար չխնայեց ո՛չ գեղեցկությունս, ո՛չ ջահելությունս… Ու ես մե-ռա՛: Բայց չարացած չհեռացա կյանքից, քեն չեմ պահել… Չէ, այդքան մեծահոգի չեմ, պարզապես անունս մինչև հիմա հուզում է շատերին, իսկ դա հուզում է ինձ: Ու նաև լավ գիտեմ ժանրի պայմանը` որպեսզի հաղթեի ժամանակին, մահը պիտի հաղթեր ինձ: Թե± կարծում եք, որ չորս հարյուր տարի հանդիսատեսը կհուզվեր ու կարտասվեր, եթե Օթելլոն խեղդեր հիսունն անց ատամնաթափ ու սմքած մի տիկնոջ:

Ինձնից առաջ Յագոն էր այստեղ ու հաստատ ասած կլինի, որ սա ֆարս է լինելու: Չհավատա՛ք: Ինձ համար շա՜տ կասկածելի այս ներկայացմանը համաձայնեցի մասնակցել լոկ մի պատճառով. գոնե ինձ համար պետք է ճշտեմ՝ ինչո՞ւ Օթելլոն ինձ խեղդեց, ոչ թե Յագոյին…

Եթե շեքսպիրագետներ կան դահլիճում (բայց նրանք ե՜րբ են թատրոն գալիս…), խնդրում եմ, ուշադիր լսեն: Մինչև հիմա այս հարցը քննել են բոլորը՝ ինձնից բացի ու միշտ` առանց ինձ: Իսկ ո՞ւր մնաց «մարդու իրավունք» ասվածը: Մարդո՛ւ… Ինչո՞ւ եք թերահավատ նայում. ուզածդ կին կերպար երկո՛ւ մարդ արժե, հատկապես, եթե այդ կերպարը տղամարդ դրամատուրգ է ստեղծել: Դե, իսկ եթե նա Շեքսպի՜րն է…

Չերկարացնեմ. սա ներկայացում չէ, սա դատավարություն է, ու վերջին խոսքի իրավունքն ի՛նձ է պատկանելու: Իսկ վերջում թաշկինակի կարիք հաստատ կզգացվի, քանի որ հիմա խաղում ենք «Դեզդեմոնա կամ տրակտատ թաշկինակի մասին»:

Մոտենում, զննումտնտղում է սպիտակ կտորը:

Կասեք՝ թաշկինակ չէ՞… Իսկ ես կասեմ՝ թաշկինակի սկիզբը տունն է:

Խավար:

 

 

Բեմը լուսավորվում է:

Սրընթաց ներս է մտնում Օթելլոն և առանց դադարի, միանգամից վրա է տալիս:

ՕԹԵԼԼՈ – Էլի՛ ինձնից առաջ անցան, նորից ե՛ս մնացի վերջում: Եկան, խոսեցին, իմացած-չիմացածներն ասացին առաջին խոսքի իրավունքով… Իսկ ո՞վ է նրանց տվել այդ իրավունքը… Հետո՞ ինչ, որ երկուսն էլ առավելություններ ունեն, որոնք առանձին վերցրած ոչինչ են և բարեմասնություն են դառնում ինձ հետ համեմատվելի՞ս…

Այս ընթացքում դեսուդեն է նետվում և վերջին բառի հետ մոտենում է բեմեզրին:

Բարև ձեզ: Բարևեմ, որովհետև մեկ ժամ քսան… ոչ, արդեն տասնմեկ րոպե հետո պիտի ասեմ  «ցտեսություն», հնարավոր է, անգամ` «մնաք բարով»: (Խոժոռ հայացք, երկար դադար:) Ձեզ ժամանակ տվեցի՝ լավ նայեք ու համոզվեք, որ չեմ փոխվել, նույնն եմ մնացել: Աչքիս լույսը չի պակասել, բազկիս ուժը չի թուլացել, բայց, գլխավորը՝ գույնս չի խամրել, նույն հաստաշուրթ մավրն եմ մնացել: (Մի կողմ թողնելով պաթոսը՝ տնավարի:) Ոմանք փորձում են ապացուցել, որ սխալմունք է եղել, ծերուկ Շեքսպիրը ուղղակի է հասկացել Մորո անունը և ինձ սևամորթ է հռչակել:

(Պայթում է:) Չհավատա՛ք… (Այնպես պիտի գոռա, որ դահլիճը արձագանքի, որպեսզի ինքը գոհանա:) Թափս տեղն է, չէ՞… Դե, հիմա սպիտակամորթ մեկը թող գա ու այսպես գոռա, որ ձեզ տեղահան անի… (Սկսում է ծիծաղել, ծիծաղի կեսից լռում է:)

Բայց դա չէ ասելիքս: Տեսնում եմ ձեր հայացքները՝ «Ինչո՞ւ խեղդեցիր»: Մինչև հիմա չե՞ք հասկացել: Այն երկուսը, որ առաջ ընկան ու առաջին խոսքն էլ փախցրին ինձնից, ասած կլինեն մարդու իրավունքների մասին: Բայց դա նրանց խելքի բանը չէ, դա ի՛մ ասելիքն է: Ինձնից բացի, ո՞վ իրավունք ունի խոսել մարդու և հատկապես կնոջ իրավունքի մասին: Առաջինը ե՛ս պիտի մտնեի բեմ… Իրենք մտան: Իսկ ի՞նչ ասացին՝ ոչի՛նչ: Իսկ ես կասեմ: Իր ժամանակին: Որովհետև հիմա խաղալու ենք «Օթելլո կամ տրակտատ թաշկինակի մասին»:

Մոտենում, զննումտնտղում է սպիտակ կտորը:

Կասեք՝ թաշկինակ չէ՞…  Իսկ ես կասեմ՝ թաշկինակի սկիզբը սավանն է:

Խավար:

 

 

Բեմը լուսավորվում է:

Մտնում է Յագոն: Բեմի մեջտեղում կախված սավանը պոկում է,  «Հայր սուրբի ու նրա պատվիրանի»  պատմությունը անելիս քարշ է տալիս՝ բեմում պտտվելով: Պատմության ավարտին սավանը պիտի թողնի այնտեղ, որտեղից քիչ անց պիտի վերցնի  «սարդոստայնը»:

ՅԱԳՈ – Յոթ տարեկան էի, երբ մահացավ ծեր վանահայրը, ու նրան փոխարինեց մի ջահել: Հենց առաջին կիրակին քարոզ կարդաց՝ «Սիրիր մերձավորիդ» պատվիրանն էր նյութը: Օ՜, հմուտ ճառասաց էր նա, այնպես էր խոսում՝ արցունքն աչքերին, որ բոլորիս գերեց… Անձամբ ես եկեղեցուց դուրս եկա Տիրոջ հնազանդ գառնուկը դարձած: Ոտքից գլուխ սեր էի: Այդ սերն ինձ այնպես էր ոգեշնչել, որ ամբողջ օրը փողոցներում թափառելուց հետո որոշեցի մեկ անգամ ևս տեսնել հայր սուրբին, ծնկաչոք համբուրել նրա ձեռքերը՝ ճշմարիտ ուղին ցույց տալու համար: Այո՜, ես արդեն ներքաշված էի մերձավորին սիրելու աստվածահաճո գործընթացին: Այգու դուռը փակ էր, բայց սերն առ մերձավորն այնպես էր թևավորել, որ բարձր ցանկապատից ցատկեցի ներս: Չէի հասցրել գետնից բարձրանալ` հարվածներ թափվեցին գլխիս, ուսերիս, մեջքիս, գլխի՛ս… ուսերի՛ս… մեջքի՛ս… Հետո ինչ-որ մեկի ոտքերը տափանում էին ինձ. «Գո՛ղ, սրիկա՛, քեզ ցույց կտամ սալոր գողանալ, ուրիշի ունեցածին աչք տնկել…»: (Դադար:) Հայր սուրբն էր: Պատժում էր ինձ` պաշտպանելով «Մի՛ գողանար» պատվիրանը, թքած ունենալով մերձավորին սիրելու ցանկությունս ապացուցելու, ինձ արդարացնելու ջանքերիս վրա:

Այդպես իմ «Սիրի՛ր մերձավորիդ» պատվիրանը ջախջախիչ պարտություն կրեց նրա «Մի՛ գողանար» պատվիրանից, ինչի շնորհիվ երկու շատ կարևոր բան հասկացա՝ գողանաս թե չգողանաս՝ գող ես, այնպես որ, առանց խղճի խայթի կարող ես… ատե՛լ մերձավորիդ: (Շպրտում է սավանը:)

21-րդ դարում մոդայիկ դարձած հոգեվերլուծողները մարդու բոլոր բարդույթների պատճառը փնտրում են մանկության մեջ և, պատկերացրեք, նույնիսկ գտնում են: Այնպես որ, հիմա կարող եմ խոստովանել, որ հենց ա՛յդ դեպքից հետո կյանքիս նշանաբանը դարձրի «Այն չեմ, ինչ որ կամ» խոսքը, որովհետև այդ ծեծից հետո դեռ քանի՜ տարի ծնողներիս հետ ստիպված գնում էի եկեղեցի՝ լսելու հայր սուրբի սրտառուչ քարոզները, թեև նա համոզված էր, որ գող եմ, ես էլ գիտեի, որ կեղծավորի մեկն է: Ու կիրակնօրյա պատարագից հետո նրա աջը համբուրում էի միայն մի փափագով՝ տեսնել նրան դագաղում: (Երկար դադար:)

Վերադառնամ «Սիրիր մերձավորիդ» պատվիրանին: Համաձայն ավետարանական այդ խոսքի` ես պիտի սիրեի Օթելլոյին: Սիրեի… և ո±ւմ…

Ո՞վ էր նա. ազնվական այր, Վենետիկի պետության պաշտոնյա:

Ո՞վ էի ես. նրա դրոշակիրը:

Սա՝ ըստ Շեքսպիրի:

Հիմա՝ ըստ Յագոյի:

Նա տեր էր, ես՝ ծառա: Այսինքն՝ ես պիտի հավատարիմ ծառայեի նրան: Բայց ես Յագոն չէի լինի, եթե այդպես լիներ: Լրի՛վ հակառակը: Նրան ծառայելով՝ ինձ էի ծառայում: Լսվա՞ծ բան է, որ ծառան սիրի տիրոջը, հավատարիմ լինի ու հետն էլ ընդունի նրա առավելությունն իր նկատմամբ: Չհամոզեք, չկա՛:

Ես միշտ եմ ասել՝ ատո՛ւմ եմ նրան: Ու հարցն այն չէ, որ ինձ անտեսելով` տեղակալ նշանակեց ֆլորենտացի Կասիոյին: Մի թվաբանի, որը երբեք մի վաշտ չէր տարել մարտի և պատերազմի բաժանումներից այնքան բան գիտեր, որքան մի աղջիկ:

Ավելի լուրջ պատճառ ևս ունեմ:

Դեզդեմոնային ես էլ եմ սիրում.

Ոչ միայն տենչից, թեև պատահմամբ

Այդ մեծ մեղքից էլ այնքան մաքուր չեմ,

Այլ մասամբ դրդված վրեժիս փափագից,

Քանի որ իրոք կասկածներ ունեմ, որ վավաշ մավրը

Իմ տեղն է ցատկել: Եվ երբ այդ բանը մտքովս անցնում է,

Հանքաթույնի պես կրծում է ներսս:

Մի բան էլ ասեմ՝ ծառայի կինն էլ տիրոջ ծառան է: Ավելին՝ կրկնակի  ծառա է: Ի տարբերություն ցերեկային ծառայության մեջ  գտնվող ամուսնու, սիրասուն տիկինը ծառայում է տիրոջը նաև… գիշերը: Ու գիշերային այդ ծառայությունից ավելանում է  ամուսնու ուսերի բեռը՝ եղջյուրի տեսքով: Անպայման նշեմ, որ սա օրինաչափ է: Իսկ իմ Էմիլիան ինչպե՞ս դուրս մնար օրինաչափությունից:

Շատերը կարծում են.

Թե նա երբեմն սավաններիս մեջ իմ տեղն է բռնել:

Ճի՞շտ է այդ թե ոչ, դա ինձ հայտնի չէ,

Բայց ես այդ տեսակ կասկածի դեպքում

Այնպես կվարվեմ, որպես թե իրոք վստահ լինեի:

Այս և ուրիշ պատճառներ դուք էլ կգտնեք, եթե ցանկանաք: Իսկ որ ինձ հարցնեք՝ կամոքն Աստծո դա պիտի լիներ՝ նա իմ տերն էր, ես՝ նրա ծառան: Եթե նրանից խիզախ կռվեի, Դեզդեմոնային գայթակղեի, իսկ Էմիլիան հրաշքով վերածվեր բարեպաշտ տիկնոջ, միևնույն է, կմնայի նրա դրոշակիրը… Տեղակալ դարձնելը շատ համարեց, թեև քաղաքացի երեք մեծ մարդիկ անձամբ դիմեցին նրան և գլխարկ հանած՝ խնդրեցին: Որովհետև Յագոն միակն էր և արժանի՛ էր այդ պաշտոնին:

(Այլ տոնով:) Բայց… մեր բաժին կյանքում մեզ վերապահված մեր տեղն ունենք: Ի՞նչ անել, անթաքույց հակառակվե՞լ… տիրո՞ջդ… Ես հո հիմար չե՜մ: Իմ գաղտնավանկը մի խոսքի մեջ է՝ «Այն չեմ, ինչ որ կամ»: Որպեսզի նախախնամությանը ապացուցեի, որ ե՛ս պիտի լինեի տեր, իսկ նա՝ իմ ծառան, անհրաժեշտ էր խորամանկ մի քայլ: Թակարդ: Կամ սարդոստայն: Ահա՛: (Գետնից վերցնում է  սարդոստայնի վերածված կտորը: Համր խաղ:)

Խավար:

 

 

Բեմը լուսավորվում է:

Հայտնվում է Դեզդեմոնան՝ արդեն դասական բեմազգեստով:

ԴԵԶԴԵՄՈՆԱ – Վենետիկը ուրախ քաղաք է հաճույք փնտրողների համար: Վենետիկը գեղեցիկ քաղաք է եկվորների համար: Վենետիկը հարուստ քաղաք է բախտախնդիրների համար:

Իսկ սենատորի դստեր համար ձանձրալի տեղ է մեր Վենետիկը, ով շրջապատված է դայակներով, ազգի հարուստ, գանգրահեր պատանիների ուշադրությամբ, խստասիրտ հոր հոգատարությամբ…  Ու բոլորն անընդհատ նույն բանն են կրկնում, նույն սին խոսքերը, իսկ դատարկ անձը ազնվականի նախշով են ծածկում ու ծամածռանքով, որ անվանում են նրբակիրթ վարք ու մեծատոհմիկ բարք: Յա՛խք… Ձանձրույթն էլ հուշեց, որ ինձ վիճակված է մենակությունը: Հերիք չէ՝ մենակության էի դատապարտված, անունս էլ հո չէի~ն ընտրել՝ Դեզդեմոնա, որն ընդամենը «դժբախտ» է նշանակում: Ճակատագիրս կանխորոշված էր: Ծերուկ Շեքսպիրը գիտեր՝ ում ընտրեր հերթական ողբերգության գլխավոր հերոսուհի… Ինձնից լավ կերպա՞ր՝ միայնակ ու դժբախտ:

Միակ մտերիմս Բարբարան էր՝ փարթամ կրծքով, սևագանգուր իմ նաժիշտը: Նա գրկում էր ինձ, սեղմում փափուկ կրծքին, ու թևատակի կծու քրտնքից, արև բուրող մարմնից այնպես էր խուտուտ տալիս քիթս, որ փռշտում էի: Ամեն գիշեր ինչ-որ պատմություններ էր անում: Ավելի ուշ հասկացա, որ ինքն էր հորինում՝ հեռավոր ծովերի, խիզախ զորականների ու նրանց հաղթանակների մասին: Պատմում էր, իսկ ես, նրա ձայնից թալկացած, քնում էի՝ երազիս մեջ տեսնելով հեռավոր ծովեր, խիզախ զորականներ… Բայց մի օր ամեն ինչ փոխվեց՝ Բարբարայի զրնգուն ծիծաղը մարեց, իսկ հնարովի պատմությունների փոխարեն միշտ նույն երգն էր երգում.

Ուռի տակ խղճալին նստած է տրտմագին,

Երգեցեք դուք, կանա՜չ ուռենի,

Ձեռքը դրած իր կրծքին, գլուխը կախ իր ծնկին.

Երգեցեք, ուռենի՜, ուռենի՜:

Սառնորակ մի վտակ մրմրնջում է կողքից,

Երգեցեք, ուռենի՜, ուռենի՜,

Քարերն էլ փափկում են իր աղի արցունքից.

Երգեցեք, ուռենի՜, ուռենի՜:

Այն դալար ուռենուց ինձ պսակ հյուսեցեք,

Թեև նա լքեց ինձ, նրան մի՜ բամբասեք:

Ասացի՝ դու կեղծ ես, ուրիշին սիրում ես,

Երգեցեք, ուռենի՜, ուռենի՜:

Նա ասաց. «Քեզ ի՞նչ փույթ, ուրիշին կսիրես»:

Երգեցեք, ուռենի՜, ուռենի՜:

Մի շանորդու էր հանդիպել: Իսկ եթե բարեպաշտ ու սիրառատ կինը սրիկայի է սիրում, նրան միայն մահը կփրկի: Բարբարան այլ ելք չուներ՝ մեռնելուց  բացի: Ինչը նա փայլուն արեց. մեռավ երգելով: Ինձ մնաց նրա երգը: Իմ մենության ու դժբախտ անվան հետ:

Մի օր, գարնան տեղատարափին, վազեցի այգի: Դռան շեմին բախվեցի ու… հայտնվեցի ինչ-որ մեկի գրկում… Անգամ չհասկացա՝ ով էր,  քիթս խուտուտ եկավ արև բուրող մաշկից ու թևատակի կծու քրտնքից: Բարբարայի մահից հետո առաջին անգամ փռշտացի: Իսկ երբ վերև նայեցի, նրա աչքերի խորքում մենակություն տեսա: Ժպտաց: Ուշացած գլխի ընկա, որ դեռ նրա գրկում եմ: Շունչս կտրվեց՝ անծանոթ ձեռքեր երբևէ ինձ չէին գրկել: Երկուսս էլ փորձեցինք ազատվել իրարից ու… հաջորդ վայրկյանին մեր մարմինները ձուլվեցին. ասես մենակություն չէր էլ եղել: Միայն այդ պահին գլխի ընկա, որ Օթելլոն էր, ով տասնյակ անգամ մեր հյուրն է եղել… Այդ օրը ես տեսա նրան, զգացի արև բուրող նրա մարմնի ջերմությունը… Եվ ընտրեցի նրան: Այդ գիշեր, քնելուց առաջ, ուզեցի երգել Բարբարայի երգն ու չզարմացա, որ մոռացել եմ և՛ բառերը, և՛ մեղեդին: Այդ գիշեր այնքա՛ն վստահ էի, որ մոռացել եմ այդ երգն ընդմիշտ… Ի~նչ իմանայի, որ շատ չանցած այն վերադառնալու է որպես մահվանս նախերգանք:

(Մոտենում է սպիտակ կտորին: Նրա խաղը թելադրված է ասելիքով:) Այդ գիշեր էր, որ աչքիս առաջ եկավ Օթելլոյի սև մարմնին փաթաթված ճերմակ թիկնոցը: Ես  վերցրի նրա ուսերից այս թիկնոցը, դարձրի տուն ու մտա ներս: Մորս մահից հետո առաջին անգամ խաղաղ քնեցի: Ես գտել էի ինձ ջերմացնող գիրկը: Այստեղից պիտի սկսենք: Աշխարհում իմ փնտրածը ջերմությունն էր: Տունը: Ահա՜: (Փաթաթվում է ճերմակ թիկնոցի մեջ: Համր խաղ:)

Խավար:

 

 

Լուսավորվում է բեմը: Հայտնվում է Օթելլոն:

ՕԹԵԼԼՈ – Կախարդ եգիպտուհին անցնելիս է լինում մեր փողոցով: Մայրս հղիության իններորդ ամսում, դռան շեմին կանգնած, հորս է սպասում: Վհուկի աչքն ընկնում է մորս կլորիկ փորին ու… ոչ դես ու ոչ դեն, գուշակում է. «Զավակ կունենաս, արու և արի, նրան տրված է պատերազմներում հաղթող լինելու երջանկությունը, բայց եթե իրոք դառնա այդպիսին, հատուցման գինն էլ ծանր կլինի՝ կյանքը կապրի մենակ, «եկվոր-օտարի» խարանը ճակատին»:

Մայրս սարսափած՝ հակառակվել է՝ «Զավակիս համար պարզ, սովորական երջանկություն եմ ուզում»: Ու բուռը արծաթ դրամ է խոթել, թե՝ խոսքդ ետ վերցրու, նորից գուշակիր: Ջադուն չի ծախվել, դեռ մի անգամ էլ կրկնել է ասածը: Հետո, երևի սրտաշարժվելով ոչ այնքան արծաթից, որքան մայր դարձող կնոջ տագնապից՝ մի մշուշապատ խոսք է շպրտել. «Մավրին ի՞նչ թաշկինակ»: Ու ծիծաղել է…

(Այլ տոնով:)  Լավ պատմություն է, չէ՞: Քանի՜-քանիսն են մարսել պատմածս: Թեպետ, խոստովանեմ, պատմածիցս ոչ մեկը մյուսին նման չի եղել: Չէ, եգիպտուհի կախարդն ու թաշկինակը միշտ էլ նույնն են եղել, մնացածն է ամեն անգամ փոխվել՝ նայած հանգամանքի: Ու միշտ տպավորություն է գործել: Միայն մեկ անգամ պատմությունս փուստ անցավ՝ այն, որ պատմեցի Դեզդեմոնային:

Դեզդեմոնա՜ն… Մի կարճ ժամանակ նա կարողացավ ինձ հավատացնել, որ վհուկի գուշակությունը սուտ էր, բարբաջանք:  Բայց…

Հենց այդ «բայց»-ի մասին էլ ուզում եմ խոսել:

Լավ նայեք ինձ: Բրաբանցիոյի ասածով՝

Զարհուրանք ազդող, ոչ թե զմայլանք…

Իսկ որ ինձ լսեք՝

սև եմ, չունեմ այն խոսակցության փափուկ ձևերը,

Որոնք հատուկ են բանսարկուներին,

նաև՝ իջնում եմ դեպի ծերության ձորը,

Բայց՝

այն օրվանից, ինչ այս բազուկներս

Յոթնամյա ծուծով հյութավորվել են,

Նրանք վարել են իրենց ամենից եռանդուն գործը

վրանապատ դաշտում:

Ավելացնեմ առանց կեղծ համեստության՝ մեկ անգամ չէ, որ նայել եմ մահվան սփրթնած դեմքին ու չեմ նահանջել, եթե մինչև իսկ գերի եմ ընկել:

Լավ… թողնենք պաթոսը: Այս մեծ ու դաժան աշխարհում Վենետիկ հասնելու համար տոհմ ու կալվածք չունեցող սևամորթին գուշակությունը չէր օգնի: Տոհմ  ու կալվածք ունեցող նեխահոտ վենետիկցիներին կարող էի ստիպել հաշվի նստել ինձ հետ լոկ արհամարհանքով: Ես գիտեի, որ իմ թիկունքին զազրախոսում են, ծաղրում ծագումս ու դավեր նյութում… Սակայն բաց ծովում ե՛ս էի տաճիկի դեմ ճակատ տալիս, իսկ նրանք պալատներում ստիպված հրամաններ էին արձակում՝ բարձրացնելով կոչումս, հաստատելով խիզախությունս: Ես մենակ էի ճերմակ գայլերի ոհմակում ու ինքս էի ընտրել այդ մենությունը:

Վենետիկի դուքս-սենատորները համարձակվում էին վերևից նայել ինձ, երբ հեռու էի իրենցից: Իսկ ես սև, կրքոտ մարմնովս հագեցնում էի նրանց ազնվաշուք կանանց մարմնի քաղցն ու քրքջում էի՝ պատվավոր քաղաքացիների գլխներին բուսած սև եղջյուրները պատկերացնելիս:

Հիմա ձեզ հարց եք տալիս՝ որտեղի՞ց այդչափ չարություն: Օ՜, սա երկար պատմություն է… Ու դրա հիմքը ջոկողությունն է: Ստո՛ր ջոկողությունը: Կիպրոսի հարցում անգամ վենետիկցի կեղծավորներն անազնիվ էին ինձ հետ: Դատեք ինքներդ: Դուքսն ինձ ասում է՝

Կտրիճ Օթելլո, պետք է անհապաղ ձեզ գործի դնենք

Երկրի թշնամու, օսմանցու ընդդեմ:

Իսկ սենատորներին հարցում է անում՝

Մարկոս Լուկչիկոն Վենետի՞կ է այժմ…

Ֆլորանսո՞ւմ է,

Ուրեմն գրիր իմ կողմից, որ շուտ, շա՛տ շուտ գա:

Ինչո՞ւ… Ձեզ եմ հարցնում՝ ինչո՞ւ Մարկոսը: Չէ՞ որ թուրքական նավատորմին ես էի ջարդելու: Ես էլ պիտի կառավարեի Կիպրոսը: Ուրեմն ի՞նչ գործ ուներ Լուկչիկոն, նրա ի՞նչ կարիքն ունեին: Որովհետև իրենցի՛ց էր, նույն գույնից ու տեսակից էր… Ուրեմն սևագործ աշխատանքին ինձ էին լծում, ճերմակ վայելքը հանձնում նրան: Միշտ այդպես է եղել՝ բնատուր շնորհքս ամեն անգամ բախվել է նրանց երկրային օրենքներին:

Թե այդ կախարդ ջադուն ձեռքս կընկնե՜ր… ցույց կտայի դեռ չծնված երեխայի ճակատին «եկվոր-օտար» անեծքը խարանելը… Մենակության հետ ապրելը դժվար չէ, երբեմն նույնիսկ հաճելի ցավ է: Բայց երբ առանձնացնում են, քեզ չեն ընդունում ու միայն ուժիդ հետ հաշվի նստելով` քեզ տեղ են տալիս, մտքում հայհոյում, իսկ դեմքիդ ժպտալով՝ հայացքով շաղափում են՝ մեզնից չե՛ս, եկվոր ես ու մի օր գնալու ես՝ որտեղից եկե±լ ես… Ավելի հեշտ է` օսմանցու անթիվ նավատորմի դեմ բաց ծովում կռվես, քան սեղանի շուրջ եկվոր-օտարի կարգավիճակով նրանց բաժակին բաժակդ խփես` լավ իմանալով, որ երբեք, ե՛ր-բե՛ք չես մտերմանա… Ու փափագում են նրանք՝ բո-լո-րը՛, քո ՀԵՌԱՆԱԼԸ…

Կասեք՝ արատ է, անլիարժեքության բարդույթ: Չեմ վիճում: Մնում էր՝ վեճի բռնվեմ 21-րդ դարի հանդիսատեսի հետ: Բայց ձեր ասած այդ բարդույթ կոչվածը, որն իմ իմացած վիրավորանքն է, ստիպեց դիմել խելահեղ քայլի՝ սիրել:

Սիրել, երբ ծեր ես, շրջապատիդ՝ օտար, հոգիդ՝ կոպտացած ռազմի դաշտում, երբ կորցրել ես կանանց մարմինների համրանքը վրանիդ մահճում, ատում ես ամենայն ճերմակ՝ վենետիկցի սենատորից մինչև սեփական թիկնոցդ:

Սիրել Վենետիկի ամենաճերմակ ու ամենագեղեցիկ կույսին: Սիրել ու սիրվել: Նա աչք ուներ, տեսավ և ընտրեց: Դեզդեմոնան ինքն ընտրեց Օթելլոյին:

(Մոտենում է սպիտակ կտորին: Նրա խաղը թելադրված է ասելիքով:) Ի՛նքը: Նախահարձակը, նախաձեռնողը: Դեզդեմոնա՛ն՝ իմ բոլոր նվաստացումների հատուցումը, ունայն կյանքիս արդարացումը: Նրան տիրելով՝ ես Վենետի՛կը պառկեցրի մեջքի վրա: Ու երբ մորիցս ժառանգած` ելակներով ասեղնագործ թաշկինակով սրբեցի սիրուց շառագունած նրա դեմքը, մարմնիս տակ գալարվեց ողջ քաղաքը: Ինքնասիրահարված, չմահավան այդ քաղաքը պարտվեց և, ատամները կրճտացնելով, ինձ հանձնեց իր ամենաթանկ գանձը՝ ընդունելով իմ հաղթանակը: Սավանի տեսքով էր իմ հաղթանակը: Մեր ամուսնական առաջին գիշերվա առագաստը՝ շառագունած կնոջս կույս մաքրությունից…

Խավար:

 

 

Բեմը լուսավորվում է:

Մեջտեղում կեռիկից կախված կտորի չափսերը փոքրացել են՝ 1 մ x 1,2 մ:

Հայտնվում է Յագոն:

ՅԱԳՈ – Օթելլոն գեշ սովորություն ուներ՝ տեղի-անտեղի ինչ-որ եգիպտուհի կախարդի ու մորից հիշատակ թաշկինակի մասին էր պատմում: Բայց ամեն անգամ ուրիշ պատմություն՝ նայած հանգամանքի: Կարգին զզվեցրել էր: Կարծես իր դժգոհության թույնը այդ պատմությամբ էր թափում: Իսկ որ դժգոհ էր՝ անվիճելի էր: Թեև… ուրիշ ո՞վ էր այդպիսի կարիերա արել՝ անտոհմ-անկալվածք խափշիկից մինչև Վենետիկի մավր, հասարակ զինվորից՝ փայլուն զորապետ: Իսկ ինքը` անընդհատ դժգոհ: Չբավարարված: Թեև լիուլի բավարարում էր կանանց՝ ազնվական տիկնոջից մինչև գեղջկուհի: Սիրել չգիտեր, թեև սիրելու արվեստին քաջահմուտ էր՝ դրա համար ավելի շատ պարտական լինելով իր ցեղի կրքոտ բնույթին:

Սիրել չգիտեր, սիրելու համար նախ պիտի մոռանար իր բարդույթները: Իսկ որ դրանք ուներ՝ կասկած չունեմ: Ասենք՝ Կիպրոս ուղարկվելուց առաջ լսել էր, որ Դուքսը կարգադրել է Մարկոս Լուկչիկոյին շտապ ետ կանչել Ֆլորանսից: Է, հետո՞ ինչ: Հնարավոր է՝ Օթելլոյին փոխարինելու համար, հնարավոր է՝ մեկ այլ գործում նրա պետքն ունեին: Իսկ Օթելլոն… տեղի-անտեղի հիշում էր Դուքսի ասածն ու ատամները կրճտացնում: էլ ո՞նց կլինի, իրենից բացի ինչ-որ մեկն էլ կա… Իսկ մենք ի՞նչ անենք, որ հասարակ տեղակալ չնշանակեց. գնանք խեղդվե՞նք գետի ջրերում:

(Պաթոսով:) Ջո՞ւրն ընկնես: Կատվի ձագերին և աչքերը չբացած շան լակոտներին են ջուրը ձգում: Թո՜ւհ, ջո՞ւրն ընկնել. դա ի՞նչ միտք ունի: Ավելի ընտրիր փափագիդ հասնել և կախվել, քան թե չհասած՝ ջուրն ընկնել: (Սթափվելով:) Սա ուրիշ տեքստ է՝ այս խոսքերը առաջին տեսարանում Ռոդրիգոյին էի ասում… Չշեղվեմ:

Սիրել չգիտեր ու հանկարծ… սիրեց: Օթելլոն՝ սիրահար: Ես փափկասիրտ մարդ չեմ, բայց նույնիսկ իմ սիրտը ճմլվեց, երբ տեսա մավրի սիրաշաղված աչքերը: Իսկ հետո պատկերացրի նրանց կողք կողքի՝ սև ու ճերմակ, խավար ու լույս, գիշեր ու ցերեկ… կարող եք անվերջ շարունակել, ոչինչ չի փոխվի: Ամեն անգամ նրանց միասին պատկերացնելիս կսարսռաք և ապշանքի նոպա կունենաք: Այդպիսի անհավանական  միություն կարող էր միայն Շեքսպիրը ստեղծել:

Ազնիվ պիտի լինեմ. հավատում եմ Օթելլոյի և Դեզդեմոնայի փոխադարձ սիրուն, որովհետև միայն սերը կարող էր նրանց միացնել: Դրա համար էլ մավրը փախցրեց նրան:

Գիշերվա կեսին, այս մեռելային անպատեհ ժամին

Մի պարզ վայրկյանի, մի նավավարի հսկողության տակ՝

Գնացել ընկել է մի վավաշոտ մավրի բիրտ ճանկերի տակ:

Մավրը տիրացավ Վենետիկի համեղ պատառին ու… ընկավ իր իսկ ձեռքով սարքած թակարդը: Ինչպե՞ս… Բացատրեմ: Կնության տալով Դեզդեմոնային, վենետիկցիներն ատամները կրճտացնելով ընդունեցին Օթելլոյի հաղթանակը: Ծեր մավրը Դեզդեմոնայի հետ մեջքին պառկեցրեց ողջ Վենետիկը… Նրա ամուսնական անկողնում, կնոջից բացի, ամբողջ քաղաքն էր: Ու կցանկանար, չէ՞, փառապանծ քաղաքացիներից մեկը ավելի մերձ պառկել Դեզդեմոնային… Ասածս այն է, որ փախցնելուց բացի, կնոջն անառիկ պահելու խնդիր նույնպես կար: Դա թշնամու ամրոց գրավելն ու պահելը չէ, ծեր, հաստաշուրթ ու տգեղ մա՛վր… որ սիրահարված ես պատանու նման: Գիտե՞ք,  դա ինչ է: Դա պարտություն է ի սկզբանե:

Ոմանք ինձ մեղադրում են, թե կասկածի որդը ես եմ արթնացրել նրա սև մարմնի մութ հոգում: Էշությո՛ւն: Ինձնից առաջ Դեզդեմոնայի հայրը՝ ազնիվ Բրաբանցիոն, հարսանեկան նվերի փոխարեն լա՜վ խրատ տվեց իր փեսային՝

Աչք պահիր վրան, եթե աչք ունիս տեսնելու համար:

Իր հորը խաբեց, քեզ էլ կխաբի:

Ես ընդամենը զարգացրի նրա միտքը: Բայց ի՜նչ հնարքով, ի՛նչ խելք բանեցնելով: Թույլ տվեք առիթից օգտվեմ  և համեստաբար հիշեցնեմ՝ ընդամենը քսանութ տարեկան էի, երբ հյուսածս սարդոստայնի մեջ ընկան այդքան պատվավոր մարդիկ… Քսանութ տարեկան տաղա՛նդ, հանճա՛ր… Իսկ ո՞ւր են ծափերը… Վեր կանգնեք նախապաշարումներից և արժանին մատուցեք ձեզ նման մեկի սարքած խաղերին: Ու չփորձե՛ք համոզել, որ 21-րդ դարում ինտրիգներ չեք հյուսում: Գուցե ավելի՞ եք առաջադիմել… Դե՞… ո՞ւր են ծափերը… (Հասնելու է բուռն ծափահարությունների: Գոհացած:) Համոզեցիք, որ աշխարհում ոչինչ չի փոխվել…

Իսկ սարդոստայնը, այսինքն՝ այդ չարաբաստիկ թաշկինակը… Ես ոչինչ չեմ հորինել, ընդամենը Օթելլոյի բանդագուշանք-պատմությունը իրեն եմ վերադարձրել: Զզվեցրե՛ց թաշկինակային հորինվածքներով: Ես էլ թաշկինակը դարձրի իրեղեն ապացույց: Հիշեք պիեսի այն տեսարանը, որտեղ առաջին անգամ Կասիոյի հաշվով կասկած հայտնեցի: Հիշեցի՞ք… Եվ ի՞նչ արեց մավրը՝ զարմացա՞վ, զայրացա՞վ, բերանս փակե՞ց, թե՞ սպառնաց լեզուս կտրել՝ եթե ձենս չկտրեմ… Օթելլոն միանգամից կախ ընկավ իմ բառերից, այնպիսի պատրաստակամությամբ լսեց զրպարտանքս, ասես սպասում էր դրան, սպասում էր, որ Դեզդեմոնան պիտի իրեն խաբի՛, դավաճանի՛… Եթե առաջին բառից զգայի, որ նա վստահ է կնոջ սիրուն, կշարունակեի՞ գործը: Նա մի հայացքով կարող էր կապանել լեզուս, որ չհամարձակվեի կնոջ անունը տալ, ուր էր, թե՝ նրան բոզ անվանելու հող նախապատրաստեի: Այն էլ ո՞ւմ՝ մաքուր մի կույսի, ով` (Պաթոսով.)՝

Զոհելով այսպես պարտականություն, բախտ, գեղեցկություն,

Մի թափառական և մշտապտույտ օտարականի,

Որ այսօր այստեղ, վաղն ամեն տեղ է:

(Սթափվելով:) Ներեք պաթոսի համար, հենց մեջբերում եմ Շեքսպիրին՝  կորցնում եմ ինձ:

Ներկայացման սկզբում ասացի, որ ֆարս է լինելու: Խաղ չէի անում, ես իսկապես համոզված էի… չորս հարյուր տարի ոչինչ չի փոխվել, եթե փոխվել է` մարդը ավելի ստոր է դարձել: Սուտն ու կեղծիքը, ատելությունն ու նախանձը կատարելագործվել են… Մեր արածն ի՜նչ է՝ ձերի համեմատ: Կարծում էի` այս պատմությունը շա՜տ է խաղացվել՝ ձեր գրպանից թաշկինակ չկորզելու համար: Սխալվեցի: Ասենք, այն երկուսն էլ դրժեցին մեր նախնական պայմանավորվածությունը` թեթև նայել այս պատմությանը: Ավելին` դարձյալ ընկան սիրո տվայտանքների մեջ… Ու սա դեռ սկի~զբն է, համոզված եմ, էլի մի բան կհորինեն, որ վերջնականապես հերս անիծելու համար: Իսկ սա իմ վերջին տեսարանն է, էլ խոսք չունեմ: Իսկ նրանք ունեն… Եվ ամեն անգամվա պես դուք գրպանում կփնտրեք ձեր թաշկինակը: Որովհետև ծերուկ Շեքսպիրը կերպար չէր հորինում, մա՛րդ էր արարում: Աստծո արարումից մի տարբերությամբ՝ նրա ստեղծածներն անմահ են և անփոփոխ… Իսկ հիմա ձեր թույլտվությամբ կասեմ վերջին խոսքս:

Օթելլոն խեղդելո՛ւ էր Դեզդեմոնային, որովհետև միայն այդպես պիտի փրկեր իրեն ու վրեժ լուծեր, իր կարծիքով, անազնիվ աշխարհից, որտեղ ստիպված էր ապրել: Ապրելը՝ ստիպված էր, իսկ մահն ինքն ընտրեց: Այսօր էլ, ինչպես չորս դար առաջ, անկարող եմ զսպել հիացմունքս: Հիշո՞ւմ եք, վերջին տեսարանում նրա վերջին մենախոսությունը՝

Հալեպում

Մի փաթթոցավոր չարագործ տաճիկ մի օր ծեծում էր

Մի վենետիկցու և հայհոյում էր մեր պետությունը,

Իսկ ես բռնեցի այդ թլպատված շան կոկորդից և նրան

Զարկեցի այսպես:

(Վերցնում է ապիտակ կտորը, նրա խաղը թելադրված է ասվածով:) Այդ պահին ես հպարտ էի, գրո՛ղը տանի, ԵՍ ՀՊԱՐՏ ԷԻ, որ նրա դրոշակիրը լինելու պատիվն եմ ունեցել: Ու երբ զինվորները շղթայակապ բանտ էին տանում, արցունքն աչքերիս գոռում էի՝ ե՛ս, ԵՍ Օթելլոյի դրոշակիրն եմ եղե՜լ… (Կտորը որպես դրոշակ ծածանում է՝ հոմերական քրքիջով:)

Խավար:

 

 

Բեմը լուսավորվում է: Հայտնվում է Դեզդեմոնան:

ԴԵԶԴԵՄՈՆԱ Ինչե՞ր էր դուրս տալիս Յագոն: Որ գիշերվա կեսին… մի նավավարի հսկողության տակ… հա՞… գնացի ընկա մի վավաշ մավրի բիրտ ճանկերի տա՞կ… Իսկ ուրիշ ի՞նչ պիտի անեի: Սիրում էի նրան: Իսկ քո տղամարդուն սերդ կարող ես ապացուցել միա՛յն գիշերը և հատկապե՛ս առավոտյան, երբ սիրո վայելքից հետո նրա համար սուրճ ես եփում: Դա Բարբարան էր սովորեցրել:

Երբ փախուստիս գիշերը դատավարության պես մի բան սարքեցին Դուքսի մոտ, բոլորը խոսքները մեկ արած պնդում էին, որ Օթելլոն թովել էր ինձ գարշելի դյութքով, հուռութքով ազդել էր վրաս, մոլորեցրել հոգիս թուլացնող հանքանյութերով ու դեղորայքով: Էշությո՛ւն: Մինչև մեր պատահական գրկախառնությունը այնքան գանգրահեր, սիրված պատանիների հետ եմ շփվել՝ էլի պատահական: Ու ոչի՛նչ: Քաղաքավարի՜, ժպտալո՜վ ետ եմ քաշվել: Իսկ Օթելլոն… Դրանից հետո օրեր շարունակ մեր տուն էր գալիս, խոսում էր ինձ հետ լուրջ ու հարգանքով: Նախքան Օթելլոն` տղամարդկանցից միայն կոմպլիմենտ եմ լսել՝ դատարկ, ձանձրալի: Նրանց աչքերում տեսել եմ միայն էգ Դեզդեմոնային տենչող արուներ: Իսկ Օթելլոն անկեղծացավ, պատմեց իր կյանքը, իր ապրումներին մասնակից արեց: Նա յուր անձը  ինձ վստահեց… Ու ես որոշեցի՝ ի±նչ անենք, որ ծեր է՝ կշարունակի ծերանալ իմ գրկում: Սև է գիշերվա պե±ս՝ իմ խելքը գնում է գիշերվա համար: Իսկ նրա գիշերնե՜րը… Անգամ կույս վիճակում այնքա՜ն մաքուր էի, որ նրա գրկում մի գիշերվա մեջ կատարյալ կին դարձա: Ու դա էլ եղավ իմ դժբախտությունը: Շատ ուշ հասկացա` խեղդվելուց հետո միայն, որ չի կարելի մինչև վերջ տրվել քո տղամարդուն: Ունեցածդ պետք է կիսատ-պռատ տաս, կամուկացով, իբր՝ վախվորած, երբեմն՝ չուզենալով, հաճախ՝ ամոթի շինծու շիկնանքով, մարմնիդ շղարշները մեկ-մեկ դեն գցես, մեկը գցելով՝ երկուսով ծածկվես ու բարեպաշտի զգեստով պճնվես: Ես լրիվ հակառակն էի անում: Դե, նա էլ… տղամարդ էր, եթե անգամ անունը Օթելլո էր: Հատկապես եթե Օթելլո էր: Ձեզնից մեկնումեկը գիտե՞, ինչ է նշանակում այդ անունը որևէ լեզվում: Ձայն չկա… Ուրեմն միայն ես չէ, որ անգիտության մեջ եմ:

Ինչո՞ւ Օթելլոն ինձ չվստահեց: Ինչո՞ւ չհավատաց: Երբ կասկածի թույնը լցնում էին նրա սև մարմնի մութ հոգին, նա պիտի ընտրեր՝ հավատար ինձ կամ Յագոյին:

Սիրում էր ինձ, հավատաց Յագոյին: Աբսո՛ւրդ: Սիրում էր՝ չվստահելով սիրած կնոջը: Ու խեղդեց: Ե՞րբ խեղդեց: Ձեր մտքով անցե՞լ է` դա ե՛րբ կատարվեց, մեր ամուսնության որերո±րդ օրը: Սա ինձ ավելի ցավ է պատճառում, քան վզիս ագուցված նրա ձեռքերի օղակը: Ուրեմն իմացեք, մեր մեղրամիսը դեռ չէր ավարտվել, երբ նա ինձ… խեղդեց: (Մոտենում է սպիտակ կտորին: Նրա խաղը թելադրված է ասելիքով:) Զարմացա՞ք… դեռ մեղրամիս էր, դեռ ամեն գիշեր հրաշքի խոստում էր և իրականացում… գոնե ինձ համար: Անգամ չհասցրի հղանալ մեր սիրո պտուղը… Ես  ամուսնական մեղրամիսն էի վայելում, իսկ նա Յագոյի մոտ ինձ բոզ էր անվանում: Նա  ազնիվ ամուսին էր, ես՝ կեղծավոր մի բոզ: Ու այսքան տարբեր երկու կարծիք` մեղրամսի ամենաթունդ պահին: (Կտորից բարուր է սարքում:) Այնինչ երազում արդեն  տեսնում  էի մեր առաջնեկին՝ սևուկ մարմնով, ոսկեգանգուր ու կապտաչ: Հա, հենց այդպես՝ ոսկեմազ մի խափշիկ:

Խավար:

 

 

Բեմը լուսավորվում է: Հայտնվում է Օթելլոն:

ՕԹԵԼԼՈ – Կարծիք կա, իբր ես եմ Դեզդեմոնային տիրել, նվաճել, իսկ նա ընդամենը անձնատուր է եղել: Էշությո՛ւն: Դուք արդեն գիտեք, որ անտուն, ազատ կյանքն ինքս էի ընտրել՝ արևի տակ տեղս գտնելու համար: Իսկ սիրո մասին ահա ինչ կասեմ… Դեզդեմոնայից առաջ եղել են կանայք, որ հաճույք են տվել՝ տասնապատիկը վերցնելով ինձնից: Պատվովս եմ երդվում, հարցրեք՝ ում կուզեք, սենատորի կին կամ թե գեղջկուհի, բոլորն էլ կասեն, որ իմ գրկի մեջ իրենք հասել են իրենց ուզածին: Չէ, չեմ պարծենում, ընդհակառակը, շատ կուզենայի, որ այդ ամենը մի բիրտ հարվածով ջնջվեր մտքիցս ու բոլոր կանայք՝ անդեմ-անանուն, անհետանային մարմնիս հուշերից ու ես դառնայի նույնքան մաքուր, ինչպես որ նա էր՝ իմ Դեզդեմոնան:

Իմ միակ սերը, իմ Դեզդեմոնան, որ այնքա~ն անփորձ էր առաջին համբույրը տալ-առնելու մեջ… Նրա մարմի~նը` ինձ համար ստեղծված, որը արթնացրի կամեցածի՛ս պես: Նրա մարմինը` ճերմակ ալյուրից հունցված խմոր, տրվեց ձեռքերիս, ու ստեղծեցի կատարյալ մի կին, որ ի՛մն էր միայն:

Ասացի արդեն, նրանից առաջ ես կյանք ունեի, որն ամեն ինչ էր՝ մաքուրից բացի: Օ՜, կին արարած, քո մասին ինչե~ր կարող եմ պատմել, ու դա անելու իրավունքն ունեմ: Իմ ձեռքի տակով քանի~սն են անցել՝ կույս, միանձնուհի,  ամուսնացած կին, սևազգեստ այրի… Չեմ շարունակի: Քանզի բոլորին միավորել են կեղծիքն ու սուտը:

Ու հանկարծ՝ Դեզդեմոնա, այնքան մաքուր և այնքան խիզախ, որ փախավ ինձ հետ: Այնչափ արիասիրտ, որ կտրեց ծովն ու եկավ Կիպրոս՝ ինձնից անբաժան լինելու համար… Հիմարացրեց հորն ու…

(Այլ տոնով:) «Իր հորը խաբեց, քեզ էլ կխաբի»… Բրաբանցիո՜, դժոխքի՛ ծնունդ, խաբված հոր վրեժն այդպե՞ս լուծեցիր: Չգիտեի՞ր, որ տղամարդը չի կարող վստահել կնոջը,  քանի որ ինքն է փորձության տանում նրան… Իսկ այդ սրիկա Կասիոն իր շարժուձևով, կասկածանք ծնող շինծու խոսքերով ու թաշկինակո՜վ…

(Գոռում է:) Կասիո՜, հազար անգամ շուն և նույնքան շանորդի, ինչպե՞ս համարձակվեցիր մոտենալ իմ Դեզդեմոնային, թեկուզ առանց ետին մտքի…

(Սառը:) Չվստահե՛ք կնոջը: Երբե՛ք: Ո՛չ մի դեպքում: Եթե անգամ անմեղ է: Վստահեցիք՝ կկորցնեք ձեզ ու ձեր վախճանը: Եթե վստահեք` պիտի տրվեք նրան, դառնաք նրա սկիզբն ու շարունակությունը, նրա շունչը, պիտի դառնաք նրա ամենակուլ և ամենապահանջ սիրո տերը: Ո՞ր տղամարդը կդիմանա այդպիսի սիրուն: Ուրեմն՝ չվստահե՛ք կնոջը:

Ավելի լավ է ինքնասպան եղեք: Գոնե մեկը, թեկուզ մի սրիկա Յագո, այդ պահին կհպարտանա, որ քո դրոշակիրն է եղել:

(Մոտենում է սպիտակ կտորին, անկյունները հանգուցելով դարձնում է  գունդ:) Կինը տղամարդու փրկությունն է ու կործանումը: Որն էլ ընտրեք՝ միևնույն է, չվստահե՛ք նրան: Առավել ևս, եթե խենթի պես եք սիրում: (Պոռթկումի մեջ շպրտում է գունդը:)

Խավար:

 

 

Բեմը լուսավորվում է: Կեռիկից կախված կտորը թաշկինակի չափսերն ունի:

Հայտնվում է Յագոն:

ՅԱԳՈ – Չէ՞իք սպասում: Հավատացիք, որ գնացի՞… Ասելու բան կա: (Ցույց է տալիս թաշկինակը:) Նկատեցի±ք ձեր աչքի առաջ կատարված մետամորֆոզը. ինչպես մեծ, վիթխարի կտորը աստիճանաբար վերածվեց լաթի: Սպիտակ սավանից մինչև ձեռքի թաշկինակ. ահա այս ներկայացման ասելիքը:

Իսկ իմ ասելիքը… Ես ատում էի Օթելլոյին: Ես սիրում էի Դեզդեմոնային: Ես արհամարհում էի Էմիլիային: Ի՞նչ… Կա՞սիոն… հաշիվ չէր: Նա ընդամենը դարձավ պատրվակ, որպեսզի ոչնչացնեմ Օթելլոյին, սրբացնեմ Դեզդեմոնային, օձիքս ազատեմ Էմիլիայից:

Ինձ դատապարտեցին ցմահ բանտարկության: Օթելլոն վերջին շնչում մահն ինձ համար երջանկություն համարեց: Իր սև գործն արեց ու… մնաք բարով: Կյանքիս մնացած օրերն անցան առանց արևի, առանց կնոջ վայելքի, առանց ապրելու: Իբր՝ ժամանակ էին տվել մեջս կուտակված սև մաղձը մարսելու համար: Ոչինչ չստացվեց. հետդ ծնված չարությունը մարսում է միայն քո նեղ դագաղը:

Մի օր հայտնեցին, որ տեսակցության է եկել Կասիոն: Չգիտեմ՝ ուզածն ինչ էր, բայց  ասացի, որ նրան փոխանցեն խոսքերս. «Հեռո՛ւ ինձնից, թե չէ մի նոր թաշկինակի կարիք կզգացվի»:

Թաշկինակ… Այս պատմության գլխավոր հերոսը, ոմանց կարծիքով, թաշկինակն է: Դուք է՞լ այդ կարծիքին եք: Սո՜ւրբ միամտություն… Եթե Դեզդեմոնան թաշկինակը ցույց տար Օթելլոյին, նրանք կապրեին սիրո՞վ, համերա՞շխ՝ աշխարհ  բերելով մի դյուժին ոսկեմազ խափշիկներ… Ուրեմն ինչ արեց-չարեց, լաթի կտո՞րն արեց… Եթե Դեզդեմոնան որպես անմեղության ապացույց ելակի նախշով տասը թաշկինակ բերեր` ոչինչ չէր փոխվի: Օթելլոն Դեզդեմոնային կխեղդեր տասն անգամ՝ ըստ թաշկինակների քանակի: Ես չլինեի, մի ուրիշ Յագո մի այլ առիթով ակնարկ կնետեր, ու նույն Օթելլոն խեղդվողի համառությամբ կկառչեր այդ ակնարկից Դեզդեմոնային խեղդելու համար:

Ցինիկ չեմ: Ոչ էլ արդարանալու պահանջ ունեմ: Այս պատմության մեջ ոչինչ եմ ու էական ոչինչ չեմ արել: Օթելլոն իր վերջին սերն էր սիրում: Դեզդեմոնան սիրում էր  առաջին սիրով: Դա արհավիրք է, աղետ: Եթե անգամ մեծն Շեքսպիրը, հակառակ ժանրի թելադրանքին, ցանկանար փրկել երկուսին՝ ոչինչ չէր ստացվի:

Նրանք պիտի մեռնեին:

Նրանք էլ մեռան:

(Մոտենում է սպիտակ կտորին, այն «վերածում» դիմակի:) Իսկ թաշկինակի մասին մոռացեք: Որպես գաղտնիք ասեմ՝ ոչ մի թաշկինակ էլ չկար: Եգիպտուհու տված թաշկինակը Օթելլոյի մայրը վաղուց էր կորցրել: Օթելլոյի ծնվելուց ինն ամիս առաջ: (Դիմակով ծածկում է դեմքը:)

Խավար:

 

 

Լուսավորվում է բեմը: Հայտնվում է Դեզդեմոնան:

ԴԵԶԴԵՄՈՆԱ – Միայն իմանաք՝ ոնց եմ կարոտել Օթելլոյին, նրա արևահամ մաշկին: Հիմար էի, ինչո՞ւ էի խառնվում նրա գործերին: Չգիտեմ, 21-րդ դարի կինը ինչպես է գլուխ հանում ամուսնական գործերից, իսկ ինձ որ հարցնեք` ճիշտը տղամարդու գործերին չխառնվելն է: Ինձ ի՞նչ, թե Կասիոն պաշտոնանկ էր արվել: Քիթս ամեն տեղ չխոթեի՝ գլուխս վզիս կմնար:

Սպասում էիք ամեն ինչի` զղջումի այս խոսքերից բացի±: Սպասում եք, որ դատ ու դատաստա±ն պահանջեմ, Օթելլոյի հախից գալու առաջա±րկ անեմ… Դո՞ւք ինչպես կվարվեիք…  դժվարանում եք ասել: Լավ նշան է, ուրեմն աշխարհում շատ բան չի փոխվել:

Բայց այստեղ գալս իզուր չէր: Մի բան պարզեցի՝ ավելի լավ է մեռնել քեզ սիրող տղամարդու խեղդող ձեռքերում, քան ապրել քեզ չսիրող տղամարդու չխեղդող գրկում: Իսկ եթե ավելի լուրջ…

(Այլ տոնով:) Օթելլո, իմ ամուսին ու սիրեկան, քեզ կարոտել եմ մահից ավելի, լսո՞ւմ  ես… Իմ քաջ զորական, որ խաղացիր մահվան հետ, կարողացար ներքևից հասնել վերևներ ու այնտեղից տնօրինել մարդկանց ճակատագիրը… Դու, որ սանձեցիր ծովի տարերքը և գետնեցիր անարգ թուրքին: Նվաճեցիր կանանց մարմինները, բայց այդպես էլ չհասկացար պարզ ճշմարտությունը՝ սերն առանց վստահության դատապարտված է մահվան: Չուզեցիր հասկանալ, որ սերը երկուսին Աստված է տալիս, իսկ վստահությունը ծնում են երկուսով:

Իմ ուժեղ ու թույլ, իմ խիզախ ու տկար Օթելլո, այդպես էլ չհասկացար, որ նախ վստահել եմ քեզ ու հետո միայն դարձել քոնը: Իսկ դու միայն սիրեցիր՝ խորթ մնալով վստահությանը: Բայց դեռ ամեն ինչ կորած չէ, ես պիտի հասեմ դրան, որ վստահես ինձ, հավատաս, լսո՞ւմ ես, ՀԱՎԱՏԱ՛Ս:

(Սպիտակ կտորը ոլորում, սկսում է փաթաթել վզի շուրջ:) 21-րդ դարի մարդիկ, ես պիտի սիրեմ Օթելլոյին, թե չէ աշխարհից կվերանա սերը: Ես պիտի սիրեմ՝ թեև հանգած աչքերս ծարավի են կյանքի, չորացած մարմինս՝ մայրանալու հրճվանքին, իսկ վիզս… եթե միայն իմանաք՝ ինչպե՛ս է ցավում վիզս… Ահա, նորից նյարդային սպազմ սկսվեց… հիմա կխեղդվեմ, բայց մինչ այդ պիտի հասցնեմ ասել՝

Օթելլո, սեր իմ, անմեղ եմ մեռնում…

Խավար:

 

 

Բեմը լուսավորվում է: Հայտնվում է Օթելլոն:

ՕԹԵԼԼՈ – Նա պառկած էր մեր առաջին գիշերվա սավանների մեջ՝ պաղ ու անկենդան… Շուրթերին՝ վերջին բառերը, ընդամենը վեց բառ: Լեզուս չի զորում, որ դրանք կրկնեմ…

Իմ սիրուն աղջիկ, հիշո՞ւմ ես, երբեմն քեզ «ճստոս» էի ասում, դու ժպտում էիր, ու աչքերիդ մեջ սատանի ճուտեր էին հայտնվում…

Իմ չարաճճի~, կենսասե~ր բալիկ… Իմ կինը եղար, բայց չհասցրիր զավակ պարգևել: Ուրեմն՝ կինս ես, նաև՝ զավակս: Մեղրի պես աղջիկ, իմ Դեզդեմոնա…

Վերջին բառերդ… ինչո՞ւ չեմ կարող դրանք կրկնել: Լեզուս չի զորում: Ահեղ դատաստանից ես չեմ վախենում, ես վախենում  եմ վերջին շնչիդ հետ ասված բառերից… Ո՛չ, միայն չասես, որ դու անմեղ ես: Ահա պառկել ես մեր ամուսնական սավանների մեջ, որ մեր առաջին գիշերից հետո քո մաքրությունից շառագունել են… Դու ինձ տրվեցիր, ինչպես պապակ հողն է տրվում գարնան անձրևին: Դու իմը դարձար՝ ինչպես  Եվան էր գրկում Ադամին, ու երրորդ մեկը  դրախտում չկար: Իմ դրախտն էիր, որ պարգևեցիր դժոխքի ցավեր: Կի՜ն, դու դժոխքն ես, որտեղ երբեմն դրախտի խաբկանքն է մեզ մատուցվում:

Ինձ սիրում էիր, բայց ինչո՞ւ էիր այդքան կրկնում նրա անունը…

(Գոռում է:) Կասիո-ո՜… շուն ու շանորդի, սրիկա, տականք, ի՞նչ իրավունքով էիր մոտենում իմ կնոջը, ի՛մ, լսո՞ւմ ես, ի՜մ:

(Այլ տոնով:) Ես սեփականատեր եմ: Հա, հենց էդպես: Ասել  եմ, հիմա էլ կասեմ՝ իմ սիրած կինը ի՛նձ է պատկանում: Կարծում եք, ինձնից հետո ինչ-որ բան փոխվե՞լ է,  կարծում եք, եթե անսեր 21-րդ դարում եք ապրում, սերը սեփականացնելու ցանկությունը վերացե՞լ է… Ձեր շուրջը նայեք, ձեզ նայեք: Ձևերն են փոխվել, էությունը նույնն է մնացել: Պարզապես քաղաքակրթություն կոչվածը որոշ սուր անկյուններ հարթեցրել է… Կարդացեք ամենօրյա քրեական խրոնիկան. սիրո սեփականացման մի դեպքի անպայման կհանդիպեք, օթելլոները դեռ չեն վերացել:

Իմ լավ աղջիկ, դու ինձ սովորեցրիր սիրել՝ առաջին ու վերջին անգամ,  բայց չկարողացար սովորեցնել վստահելու արվեստը: Չհասցրի՜ր… Ու ես պարտվեցի: Պարտվեցի քո սիրուն, որն ամենամեծ ավարն էր կյանքի իմ կռվում:

Ինձ պատժելու համար ասացիր այդ վեց բառը, որոնք օղակ դարձան իմ վզին: Ու ես խեղդվեցի նրանց օղակում՝ նախքան ձեռքս դաշույնին տանելը: Դու անմեղ էիր, անմեղ էլ մեռար, դա ե՛ս գիտեմ, ես՝ մեղավոր մեռնողս…

(Սպիտակ կտորը դաշույնի է  «վերածում»:) Դու պառկած ես պաղ ու անկենդան, բայց դեմքդ այնքա՜ն խաղաղ է: Որովհետև քո մահով սովորեցրիր վստահել: Վստահել սիրած-սիրելի կնոջը: Ահա սիրո գաղտնիքը, որ և՛ սատանան, և՛ Աստված, կամ երկուսը միասին, թաքուն են պահում տղամարդուց:

Երիցս ճիշտ էր ծեր եգիպտուհին, երբ ասաց. «Մավրին ի՞նչ թաշկինակ»: Ասաց ու ծիծաղեց… Այսպե՛ս:

Թաշկինակ «դաշույնով» ինքնասպան է լինում:

You may also like...

Թողնել պատասխան

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։