Նվարդ ԱՍԱՏՐՅԱՆ / ՃԱՆԱՊԱ՛ՐՀ ՏՎԵՔ, ՆՈՐԵՐՆ ԵՆ ԳԱԼԻՍ

Նվարդ ԱՍԱՏՐՅԱՆԻ «ՃԱՆԱՊԱ՛ՐՀ ՏՎԵՔ, ՆՈՐԵՐՆ ԵՆ ԳԱԼԻՍ» հոդվածը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2006 թ., թիվ 11-12-ում

 

 

Նվարդ ԱՍԱՏՐՅԱՆ

ՃԱՆԱՊԱ՛ՐՀ ՏՎԵՔ, ՆՈՐԵՐՆ ԵՆ ԳԱԼԻՍ

 

  1. Առաջին ներարկման անհրաժեշտությունը

Ի՞նչը կարող է օգնել հոգևոր-բարոյական ապրեցնող լիցքերի կարոտ մարդուն՝ դիմակա­յելու քաղքենիացող կենցաղային ճահիճը գլո­րող հոգսաշատ ներկայի օրավուր պրկվող լար­վածությունը։ Իհարկե, մշակույթը։ Ավելի ստույգ՝ մշակութային բարձրարժեք սնունդով պարբերաբար գոտեպնդվող կենսակերպը։ 2006 թվականի երկրորդ կեսն այս առումով ան­նախադեպ «ցեյտնոտի» վերափոխեց արվես­տասեր հասարակայնության առօրյան՝ հարստացնելով քիչ թե շատ կանոնավորված ընթա­ցիկ մշակութային դաշտը փառատոնային «հիթ-շքերթով»՝ «Ոսկե ծիրան», «Մետաքսյա-80», «Արմմոնո», «Հայֆեստ», «Թատերական Լոռի», Մանկապատանե­կան ֆիլմերի, «Նռան հատիկ»… Հասա­րակության գրեթե բոլոր խավերի համար ամենամատչելին, ուստի և ամենամասսայականը թատերական փառատոներն էին, որոնք, ի հեճուկս երդվյալ հոռետեսների, կրկին հավաստեցին, թե վաղ է դամբանա­կան կարդալ հնամենի հայ թատրոնի թվացյալ ավերակների վրա։ Փառատոնա­յին համանվագում անսպասելի մեղեդիներ հնչեցրեց Երիտասարդական փառատոնը՝ Թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտու­տի յուրատեսակ հրապարակային ստուգա­տեսը։

Ինչո՞ւ եմ կարևորում ՀՀ Մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության, Երևանի քաղաքապետարանի և Թատերական գործիչների միության այս համատեղ նախաձեռնությունը։ Արդի հայ թատրոնը, ինչպես ցանկացած երկարակ­յաց կենդանի օրգանիզմ, երիտասարդա­կան արյամբ ու ավյունով (ասել է, թե՝ բեմադրական ու դերասանական նոր մտածո­ղությամբ ու կերպավորման երանգապնա­կով) մշտապես թարմանալու օրինաչափ անհրաժեշտություն է զգում։ Բեմական ար­վեստում հիմնավորապես հաստատված ավագներից շատերը, բարեբախտաբար, դեռևս չեն սպառել իրենց ստեղծագործական եռանդն ու ինքնատիպ ուշագրավությունը։ Ազգային արժեք դարձած Վարպետների արվեստանոց­ներում ստացած գիտելիքները Մեծերի կողքին ու Մեծերի հետ խորացնելով՝ երկարատև ու բեղմնավոր ստեղծագործական ճանապարհի հարուստ կենսափորձով ժամանակ առ ժամանակ գոհացնում են իրենց անդավաճան հանդի­սատեսին՝ նոր բեմադրություններով, նոր դե­րակատարումներով ու դերերգերով, նկարչաերաժշտական ուշագրավ հնարքներով սինթեզված ասելիքի նորովի արդիականացված շեշտադրումներով։ Այդուհանդերձ, անվանիներից ոմանք «հոգնածության», ինքնապարպման ինչ-ինչ նշաններ են դրսևորում՝ նոր գործերում ավելի հաճախ կրկնելով նախորդներում դի­պուկ գտնված, նաև՝ ուրիշներից հնարամտո­րեն ընդօրինակած արտահայտչամիջոցները։ Առավել մտահոգիչ է, երբ տուրք տալով ժամ­կետանց մոդեռնին՝ բեմից ցուցադրում են ան­հաջող կարկատանի պես միմյանց կցված տարբեր ոճերի ու մտածողությունների անհեթեթ մի խառնուրդ, որում առաջին հայացքից են միայն որոշակիորեն պահպանվում մատուց­վող դրամատուրգիական նյութի շունչն ու ոգին։ Ինտուիտիվ զգում ես, որ «ջահակիրներից» մի քանիսը հաճույքով կանցնեին վաստակած հանգստի, բայց փառասիրությունն ու ոչ ստեղ­ծագործական ինչ-ինչ հանգամանքներ թույլ չեն տալիս։ Գոնե՝ առայժմ… Սա առանձին, փշոտ խոսակցության նյութ է, որին դեռևս պատրաստ չեն ոչ ավագները, ոչ ամայացած ու սնանկացած թատերագիտական միտքը, ոչ էլ նույնիսկ արվեստի փշոտ ճանապարհին կամա թե ակամա հայտնված երիտասարդներից շատ-շատերը։

Վստահ եմ, մտքերիս ընթացքին հասու ընթերցողը տրամաբանորեն լրացնում է աս­վածը տողատակերում ենթադրվող իմաստնե­րով՝ մտապատկերում ամբողջացնելով ներկա մշակութային միջավայրի իրական պատկերը։ Եվ, կարծում եմ, չի ընդդիմանա, երբ ասեմ՝ Երիտասարդական փառատոն-ստուգատեսը արդի թատերարվեստի կենսունակության համար անհրաժեշտ, երկար սպասված ներար­կում էր։ Առաջի՛նը։ Ցանկալի արդյունքի կարե­լի է հասնել, սակայն, նրա պարբերական ու առավել ընդգրկուն, անաչառ ու հետևողական շարունակությունն ապահովելու դեպքում մի­այն։

 

  1. Խոստումնալից հայտ

Առաջին իսկ ներկայացումը՝ Վահե Քա­չայի «Գիշատիչների խնջույքը» Դավիթ Հարությունյանի բեմադրությամբ, հույսի կրակներ բորբոքեց։ Ափսոս, դերասանախմբում ընդ­գրկված սկսնակներից շատերն ակամա խա­թարեցին երիտասարդ բեմադրիչի մտահղա­ցումների կենդանի մարմնավորման թատերական պատրանքը։ Դերասանական աբրահամյանական ունակությունների գենետիկ որոշ դրսևորումներով աչքի ընկավ հանճարեղ ար­տիստի թոռը՝ Խորեն Լևոնյանը (Տիմակով)։

Գեղարվեստական արձակին կենսաթրթիռ մարմնավորում հաղորդելու կարողություն­ներով հիացրեց Վահան Բադալյանը։ Գոգոլի «Խելագարի հիշատակարանի» նրա մեկնա­բանությունն անակնկալ էր իր գեղագիտու­թյամբ, տեխնիկական ու կերպավորման հնա­րամիտ լուծումներով։ Բեմադրական հասուն գրագիտությունը, որով Բադալյանը կարողա­նում է բացահայտել խելագարության հասնող Պոպրիշչինի ներաշխարհը, հանդիսատեսին վարակել հերոսի ապրածի տրամադրությամբ, հիմք են տալիս մտածելու՝ այս տաղանդավոր երիտասարդին մեծ բեմ դուրս բերելու ժա­մանակն է։

Երկիր մոլորակի վրա կյանքի երկունքի մասին իր մտորումներով, քնարական շնչով ու պլաստիկ լուծումներով հրապուրեց Համլետ Չոբանյանի «Մագաղաթ» միմոդրաման, որի մանրակրկիտ մտածված ձևավորումը վկայում էր Լիլիթ Ստեփանյանի բեմանկարչական ուրույն երևակայության մասին։

Բեմադրական չկաղապարված, ինքնա­տիպ, թող որ փոքր-ինչ վեհերոտ մտածողու­թյան կնիքն էին կրում Ամալյա Խրիմյանի «Դռնփակը» (Ժան-Պոլ Սարտր) և Նարինե Գրիգորյանի «Աչքերի որսը» (Գևորգ Կա­րապետյանի «Գլխատված դար» բանաս­տեղծությունների ժողովածուի ներշնչանքով արված)։ Վերջինս աբսուրդի և մնջախաղի խորհրդանշական անմիաձույլ սինթեզով կառուցված ներկայացում էր, որին խորի­մաստ էլեգիական ոգի հաղորդեցին Զարուհի Անտոնյանի և Կարեն Խաչատրյանի մնջախաղային «դիալոգները»։ Նարինե Գրիգորյանը հանդես եկավ նաև Սաթենիկ Խաչատրյանի «Շան աղջիկը» (Ա Հերնիի «Սիլվիա» պիեսի վերնագիրն, ինչ խոսք, անհաջող է փոխվել) բեմադրության մեջ՝ Սիլվիայի դերակատարմամբ հավաստելով իր բազմակողմանի ստեղծագործական հետաքրք­րությունների և անժխտելի կարողությունների մասին, որոնց կատարելագործման համար վարպետության խորացված դասընթացների ակնհայտ կարիք ունի։ Վարպետ բեմադրիչի գործնական աջակցության անհրաժեշտություն են զգում նաև Դանիել Առագաստը (Դ. Ֆո. «Վագրերը գալիս են»), Վանուհի Ղազարյանը (Վ. Ռոզով. «Երջանկություն որոնելիս»), Իշ­խան Ղարիբյանը (Ա. Դուդարև. «Արքայազն Մամաբուկ»), Տաթևիկ Հակոբյանը (Կ. Խոդիկյան. «Վերադառնում եմ, մոռացե՛ք»)։ Կարելի էր գոհանալ որոշ դրվագներում Զարուհի Խաչատրյանի հերոսուհու վարակիչ ապրումնե­րով, եթե հանդիսատեսի հիշողության մեջ դաջ­ված չլինեին «Վերադառնում եմ, մոռացե՛ք» մոնոդրամայի փայլուն մարմնավորումը բազմաշնորհ Նարե Հայկազյանի կողմից (բեմադրիչ՝ Սուրեն Շահվերդյան)։ Գուցե կամերային միջավայրի բացակայությո՞ւնն էր խոչընդոտել Տաթևիկ Հակոբյանի բեմադրական մտահղաց­ման լիարյուն մարմնավորմանը։ Գուցե դրա­մատիկ դերեր կերտելու «խոհանոցի» գաղտ­նիքներին Կոմեդիայի թատրոնի դերասանուհու մասնակիորե՞ն միայն իրազեկ լինելը։ Ավելի ճիշտ՝ երկուսը միասին։ Արդյունքը՝ բեմական շինծու պատմություն, որ զգալիորեն հեռացել է մերօրյա նախնական աղերսներից։ «Վագրերը գալիս են» ներկայացման մեջ գլխավոր դերա­կատարի մեն-մի փոփոխությամբ Դ. Առագաստը «Հայֆեստ»–ում հասավ քաղաքական ֆարսի իր մտահղացման անհամեմատ հաջող­ված բեմական մարմնավորման։ Ընդգրկված լիներ երիտասարդ բեմադրիչ Սուրեն Շահվերդյանի բեմադրությանը (Ս. Քեյն. «Փսիխոզ 4.48») Երիտասարդական փառատոնի ծրագրում՝ հանդիսատեսն այս երկմտությանս միանշանակ պատասխան կունենար՝ առանց բեմական կառուցիկ մտածողության ուզածդ տա­ղանդավոր արտիստը բեմում ենթակա է ձա­խողման։ Լավ կլիներ, որ հաջորդ փառատոնին մասնակցեին անվերապահորեն բոլոր երիտա­սարդ արվեստագետները։ Անարդարացիորեն անտեսվել էին օպերային արվեստի մունետիկ­ները։ Մինչդեռ հրաշալի երաժշտադրամատիկական ունակություններ են ի հայտ բերում հենց միայն Ղ. Սարյանի անվան օպերային  ստուդիայի սաները՝ Հովհաննես Այվազյանը, Անի Սարգսյանը, Արամ Օհանյանը, Խաչիկ Մաթևոսյանը։ Շատերը։ Այդ դեպքում արդեն հնարավոր կդառնար հայ թատրոնի ապագա սերմնացանների անսխալ ընտրությունը:

Ինչևէ։

Երիտասարդական փառատոնը նաև յու­րատեսակ դերասանական բորսա դարձավ։ Առանձին դերակատարումներ մեխվեցին հան­դիսատեսի մտապատկերում իրենց վարակիչ հուզականությամբ (Սիրանուշ Եսայանի օրի­որդ Անիչկան — Աննա Պետրոսյան. «Ես մի ծառ եմ ծիրանի»), պատանեկան անմիջականությամբ (Գրիգորի Հակոբյանի արքայազն Մամաբուկը՝ Ա. Դուդարևի՝ քաղաքական պամֆլետ հիշեց­նող համանուն պիեսում), կյանքային նախատիպերի լուսանկարչական (ավա՜ղ) համոզչակա­նությամբ (Զարուհի Խաչատրյանի Լենան և Վարդան Խաչատրյանի Ֆեոդորը — Վ. Ռոզով. «Երջանկություն որոնելիս»), տրագիկոմիկական խաղաոճի ճկունությամբ (Մխիթար Մելքոնյանի և Հայկ Սարգսյանի մի քանի կերպա­րանափոխությունները ֆրանսիական կատակերգությունների հիման վրա արված «Միայն ֆարս»–ում), առակային կենդանու կերպարի հյութեղ անձնավորմամբ (Նարինե Պետրոսյանի Մայր վագրը — Դ. Ֆո. «Վագրերը գալիս են»), մնջախաղային ճկուն, վարպետության խոսուն արտահայտչականությամբ (Զարուհի Անտոնյանի և Կարեն Խաչատրյանի՝ աստվածաշնչյան հենքով քնարական հերոսները — «Աչքերի որսը»), ներքին ապրումի հոգեբանական խաղին ներդաշնակ պլաստիկայով (Աննա Պետրոսյանի Մեծ բեկորը – Ա. Մրոժեկ. «Սովածներ»)…

Արտիստական վառ անհատականության լուրջ հայտ էր Լիլի Էլբակյանի Ալդոնսա-Դուլսինեան (Սերվանտես. «Մարդը Լամանչից»)՝ կերպարային անխոտոր զգացողությամբ, ներազդու հոգեբանական անցումներով, անսպառ ներքին կրակով։

Տարբեր իրադրություններին համարժեք բեմական վարքագծով, խոսուն դիմախաղով Պ. Շենոյի «Դուք ողջ լինեք» ներ­կայացման (Թբիլիսիի Պ. Ադամյանի անվան դրամատիկական թատրոն, բեմադրիչ՝ Լևոն Ուզունյան) գլխավոր շարժիչ ուժը դարձավ Լևոն Չիդիլյանը (Լյուդովիկ)։

 

  1. Ո՞վ կհասնի բարեհուսո հրվանդան

Հետևելով Երիտասարդական փառատոնի շրջանակներում ցուցադրված երկու տասնյակ ներկայացումներում նոր սերնդի արվեստա­գետների բեմադրական ու կերպավորման ու­նակությունների դրսևորմանը՝ արդի հայ թատ­րոնի զարգացման հեռանկարով անկեղծորեն մտահոգված մարդիկ ներշնչվեցին հավատով, որ թատերարվեստում սերնդափոխության գերխնդիրը կարծես թե բարենպաստ լուծում է ստանում։ Ներկայացումից ներկայացում ամ­րապնդվեց խոստումնալից երիտասարդներով գործող թատրոնների ստեղծագործական խմբերը համալրելու, առույգացնելու հույսը։ Փա­ռատոնին մասնակցած դերասան-դերասանուհիների մեծամասնության մասին կարելի է ասել՝ ունեն բնատուր օժտվածություն, տիրապետում են դերակատարման «այբուբենին»։ Գուցե պետք չէ՞ր ժամանակից առաջ ընկնելով գերագնահատել կամ թերագնահատել մեր թա­տերական աշխարհի նորամուտ «շինարարնե­րին»՝ դերասաններին, բեմադրիչներին, բեմանկարիչներին, որոնց մասին թատերասեր հասարակայնությունը խիստ մոտավոր պատկե­րացում ուներ մինչ այս փառատոնը։ Բայցևայնպես։ Մեկնարկած թռիչքի ցանկալի բարձրու­թյանը հասնելու համար նրանց թևեր են պետք, հստակ գիտակցություն սեփական հնարավո­րությունների, ինչպես նաև մասնագիտական հարուստ կենսափորձ ունեցող հոգատար և ուշիմ, այո՛, ուշիմ ուղեկիցներ՝ հնարավոր կողմ­նակի խութերից հեռու պահելու բարյացակա­մություն ունեցող թրծված նավավարներ։ Ամե­նակարևորը. արդի հայ թատերարվեստը պահանջվող Պառնասին հասցնելու համար այսօր, նախ և առաջ, օդի ու ջրի, հանապազօրյա հացի նման անհրաժեշտ է գործի դնել պետական լայնամասշտաբ մշակութային քաղաքականու­թյան խնամքով ծրագրավորված, հզոր մեխա­նիզմներ։ Դրանք արդյունավետ կաշխատեն, եթե, ի վերջո, կայանա գործող թատերախմբե­րի, թատերական գործիչների ստեղծագործա­կան դաշինքը՝ ավագ, միջին և կրտսեր սե­րունդների՝ նեղ անձնական շահերից վեր կանգնած, գործուն մասնակցությամբ։ Այդ դեպքում միայն նոր ժամանակների աճեմյաններն ու սիրանույշները, արուտչյաններն ու ֆրունզիկները անխորտակ կլողան թատրոնի մոգական օվկիանոսում դեպի ինքնահաստատման բարեհուսո հրվանդան։ Ո՞վ մինչև գլխավոր նպատակակետը կնավարկի ու կհասնի՝ ցույց կտա ժամանակը։ Հիմա առաջնայինը ստեղծագործական անդուլ տքնանքն է, ինք­նաքննադատական անզիջում աշխատանքը։ Այս ամենը նկատի առնելով, կարծում եմ, ժամանակավրեպ էր Երիտասարդականում ներ­կայացվածների որոշ մասին առանձնացնելը։ Փառատոնի վկայագրեր պետք էր շնորհել բո­լոր մասնակիցներին, լավագույնների ընտրու­թյան իրավասության մենաշնորհը վերապահե­լով ամենաանաչառ ժյուրիին՝ ժամանակին։

 

You may also like...

Թողնել պատասխան

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։