ԵՐԿՈՒ ՀԱՅԱՑՔ՝ ՄԵԿ ՆԵՐԿԱՅԱՑՄԱՆԸ

«ԵՐԿՈՒ ՀԱՅԱՑՔ՝ ՄԵԿ ՆԵՐԿԱՅԱՑՄԱՆԸ» հոդվածը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2006 թ., թիվ 11-12-ում

ԵՐԿՈՒ ՀԱՅԱՑՔ՝ ՄԵԿ ՆԵՐԿԱՅԱՑՄԱՆԸ / Սոնա ՄԵԼՈՅԱՆ          

 ՀԱԿՈԲ ՂԱԶԱՆՉՅԱՆԸ ՆՎԱՃԵՑ ԹԱՏԵՐԱԿԱՆ ԹԲԻԼԻՍԻՆ

«Այսօր բոլորիս համար պատմական օր էր։ Ավելի քան 100 տարի առաջ մի հայ կառուցեց այս թատրոնը, և ահա, մեկ դար անց, մյուս հայը առաջին անգամ այստեղ բեմադրեց ներկայացում»,- ասաց թատրոնի տնօրեն Գիորգի Թևզաձեն։ Խոսքը Շոթա Ռուսթավելու անվան վրացական ազգային թատրոնի, ավելի ճիշտ, Ռոբերտ Ստուրուայի թատրոնի մասին է, որը լայն համբավ է վայելում ամբողջ աշխարհում։ Այս պերճաշուք շենքը ժամանակին կառուցել է հայ նշանավոր մեկենաս Պիտոևը։ Իսկ այս բեմում առաջին անգամ ներկայացում բեմադրած հայը Հայաստանի արվեստի վաստակավոր գործիչ Հակոբ Ղազանչյանն է, որն այստեղ ներկայացրեց Կարինե Խոդիկյանի «Տրակտատ թաշկինակի մասին» պիեսը (ի դեպ, նա այս թատրոնում բեմադրված երկրորդ հայ դրամատուրգն է. առաջինը Գաբրիել Սունդուկյանն է։)

Այս պատմությունը սկսվեց ավելի քան քառորդ դար առաջ, երբ Մոսկվայի պետական թատերական ինստիտուտի երկրորդ կուրսի ու­սանող Հակոբ Ղազանչյանը դիտեց Ռոբերտ Ստուրուայի ներկայացումը և հասկացավ, որ «այդ թատրոնն ամենալավ թատրոնն է աշ­խարհում»։

Իր հերթին, խնդրո առարկա իրադարձու­թյունն ունի երկու տարվա պատմություն, երբ մեծ ռեժիսորը Երևանում ներկա գտնվեց «ԱՐՄՄՈՆՈ» շեքսպիրյան փառատոնին և դի­տելով «Տրակտատ թաշկինակի մասին» պիե­սը, Հակոբին առաջարկեց այն բեմադրել իր թատրոնում։

…Դեկտեմբեր ամիսն էր, իսկ Թբիլիսիում օդի ջերմաստիճանը գրեթե ապրիլյան էր։ Բայց թատրոնն «անխնա» ջեռուցվում էր՝ ինչ­պես հանդիսասրահում և վարչական մասում, այնպես էլ դեկորացիաների պահեստարաննե­րում։ Ճեմասրահում երկու վիթխարի էկրաններին հատվածներ էին ցուցադրվում թատրոնի խաղացանկից՝ աշխատում էր գովազդը։

Կարելի է բազմիցս լինել Ռուսթավելու անվան թատրոնում, սակայն նա միշտ կմնա «խորհրդավոր»։ Հայ նշանավոր մեկենաս Պիտոևը պարզապես առատաձեռն մեկենաս չէր՝ նա շատ լավ գիտեր, թե ում է հար­կավոր վճարել. առաստաղի շքեղ գեղարվեստական ծեփակերտվածքը, ոսկեզօծ օթյակները…

…Երևանում կանխագուշակում էին, որ, ցանկացած դեպքում, թատ­րոնում հանդիսատես կլինի, միայն թբիլիսահայերը կլցնեն դահլիճը:

Սակայն այս կանխագուշակումը հօդս է ցնդում՝ դահլիճում Թբիլիսիի հայկական թատրոնի գեղարվեստա­կան ղեկավարն է, այդ թատրոնի դե­րասանները… Իսկ դահլիճը լեփ-լեցուն էր, թեև, ելնելով երևանյան փորձից, ներկայացումը բնավ էլ «պրեմիերային» չէր։ Պարզապես ավանդույթներով հարուստ այս թատրոնում խաղում են այլ կանոն­ներով։ Պրեմիերայից առաջ հրավիրատոմսերը ծրարներով չեն ուղարկվում, հետպրեմիերային ճառեր ու ծաղկեփնջեր չեն մատուցվում նույն ջանադրությամբ, ավելին, դրանք ընդհանրա­պես բացառվում են։ Վարագույր– ներկայացում-վարագույր։ Մնացածը հանդիսատեսի գործն է, որոնք, ինչպես բացատրեց թատրոնի տնօրենը, միմյանց ծանուցում են՝ երևան է եկել նոր, հետաքրքիր ներկայացում, այնպես որ և՛ չորրորդ, և՛ հինգերորդ ներկայացման համար անշլագը երաշխավորված է։ Եվ, բնականաբար, տոմսարկղի աշխատանքը։ Այս անգամ էլ Ռուսթավելու թատրոնի տոմսարկղն աշխատեց հիա­նալի, թեև հեղինակի և բեմադրողի ազգանուն­ները հայկական էին։

Կարինե Խոդիկյանի «Տրակտատ թաշկի­նակի մասին» պիեսը վարիացիաներ է շեքսպիրյան «Օթելլոյի» թեմաներով, որտեղ Օթելլոն, Յագոն և Դեզդեմոնան մեծ հումորով շա­րադրում են իրադարձությունների իրենց վարկածները։ Համենայնդեպս, Երևանում բեմա­դրվածը չափավոր երգիծական էր և չափավոր դրամատիկական։ «Վրացական վարկածում» Հ. Ղազանչյանը նուրբ հումորը փոխադրեց գրոտեսկի, իսկ երգիծանքը երբեմն վերածվում էր հրապարակային ֆարսի. 400 տարվա զա­ռամյալ ծերերը՝ Դեզդեմոնան և աֆրիկյան կրքասիրությամբ նրան հոգեհան արած Օթելլոն հարաբերություններ են պարզում, իսկ նրանց, հանց դիրիժոր, տոն է տալիս Յագոն։

Ռոբերտ Ստուրուան այստեղ էլ խախտեց ավանդույթը՝ հրավիրված ռեժիսորին չառաջարկեց իր ներկայացումներում քիչ զբաղված դերասանների, այլ հայ բեմադրողին տրամադ­րեց լավագույն ուժերին՝ Ռուսթավելու թատրո­նի պրիմա-դերասանուհի, փայլուն Նինո Կասրաձեի գլխավորությամբ։

Լավագույն ռուս դերասանները խաղում են հոգու օրենքներով՝ ցուցադրելով մարմնավոր­ման և ապրումների խորությունը։ Ստուրուայի լավագույն դերասանները խաղում են խաղի օրենքներով։ Խաղում են լուրջ, ինչպես երեխա­ներն են իրենց խաղից հաճույք ստանում՝ երե­խայաբար։ Խաղը նրանց էությունն է։ Խաղի մեջ նրանք ազատ են, ինչպես թռչունները՝ սա­վառնելիս։ Հենց այդ բացարձակ ազատությու­նը՝ զուգորդված վարպետությամբ, ծնունդ է տալիս Ռոբերտ Ստուրուայի դպրոցի դերասաններին։

Ահա սև ակնոցով սպիտակ Օթելլոն՝ Մալխազ Կվրիվիշվիլին, ծաղրանմանեցնելով մեծ պարող Ճաբուկիանուն, պարում է վայրի «մակաբարյան» պար, որը փոխարինել է կրքոտ մենախոսությանը։ Ահա հեգնոտ Յագոն բեմում այս ու այն կողմ է նետում չգիտես որտեղից հայտնված սպիտակ թաշկինակներ։ Յագոն՝ Դավիթ Դարչիան, սև թիկնոցով և ցիլինդրով ձեռնածու է։ Եվ «Օթելլո» խաղին ուղեկցում է լույսի աներևակայելի խաղը, քանզի Ռուսթավելու թատրոնը հովանավորի կողմից ապահովված է նորագույն տեխնիկայով, որի արժե­քը մեկուկես միլիոն դոլար է…

Թեև իր ստեղծագործական կեն­սագրության ընթացքում Ստուրուան բեմադրել է Շեքսպիրի գրեթե բոլոր պիեսները, գուցեև հենց այդ պատճառով վենետիկյան մավրի տանջանքներն ակնկալող հանդիսականն արագո­րեն հարմարվեց նոր ներկայացմանը, ծիծաղում էր ի սրտե, ծափահարում և ամբողջ հոգով կանչում «բրա՜վո»:

Վարագույրն արդեն իջել էր, երբ տեղի ունե­ցավ, ինչպես բացատրե­ցին ավելի ուշ, այս թատ­րոնի արարողակարգի համար անհավատալի խախտում, արարողա­կարգ, որ սահմանել է հենց ինքը՝ գեղարվեստա­կան ղեկավար Ռոբերտ Ստուրուան։ Նա բեմ եկավ ու նրա խոսքերը դժվար էր լսել ոչ միայն այն պատճառով, որ դահլիճում տարածվեց բարձրաձայն շշուկ՝ «Բայց չէ՞ որ նա երբեք նման բան չի անում»։ Մինչդեռ Վարպետը, իրոք, ցածրաձայն ասաց, որ ինքը հպարտ ու երջանիկ է տեղի ունեցածի կապակցությամբ և արագ հեռացավ։ Իսկ հետո, կուլիսների ետևում, տասնամյակներ շարունակ նրա հետ աշխատած դերասանները զարմացած ասացին, որ երբևէ Ստուրուան բեմ դուրս չի եկել և նրա աչքերում արցունքներ չեն եղել…

Վարպետի հուզմունքը դժվար չէ հասկա­նալ։ Ստուրուան այն ռեժիսորներից է, ով պատկանում է բոլոր ժամանակների ու ժողո­վուրդների լավագույն թատերական բեմադրիչների կոհորտային և իր երկրին ու իր թատրո­նին բերել է համաշխարհային փառք։ Ռուսթավելու թատրոնում հայ հեղինակի գործի բեմադ­րություն իրականացնելու համար հայ ռեժիսո­րին հրավիրելը խիզախություն էր։ Եվ արվես­տի փաստը գնահատելու ընդունակ մարդկանց արձագանքը չէր կարող չառաջացնել պատաս­խան զգացմունքներ…

Մեծ ու իսկական հաջողության համար շնորհավորում ենք Հակոբ Ղազանչյանին՝ այս թատրոնում առաջին հայ բեմադրիչին, ով լե­գենդար հայի կառուցած լեգենդար վրացական թատրոնի բեմում հայ հեղինակի գործ բեմադ­րեց։ «Բոլորը խոսում էին թատրոնի միասնա­կան լեզվով»։ Մնում է հուսալ, որ այդ լեզուն հասկանալու ընդունակ մարդիկ, անկախ ժա­մանակի վայրիվերումներից, միշտ կմնան ար­վեստի անդաստանում։

 

ԻՆՆԱ ԲԵԶՒՐԳԱՆՈՎԱ

Թբիլիսի

ԻՍԿ ԹԱՇԿԻՆԱԿ ԵՂԵ՞Լ է…

Երևի չկա մեկը, ով չիմանա նենգ Յագոյի խարդավանքով կործանված Օթելլոյի և Դեզդեմոնայի պատմությունը։ Եվ ինչ-որ բան ավե­լացնել եղածին… ավելացնելու բան կարծես թե չկա։ Այդպես էինք կարծում։ Բայց գտնվեց մե­կը, ով այլ տեսանկյունով նայեց կանոնիկ տեքստին։ Լավ է սա, թե վատ՝ ուրիշ հարց է։ Հենց այս տողերի հեղինակն ամենևին էլ հիա­ցած չէ դասական գործերի արդիականացմամբ, բայց ինչ կարող ես անել, մենք ապրում ենք ծանոթ սյուժեների տարամեկնաբանումների, հավերժական թեմաների օգտագործումնե­րի դարաշրջանում, հաճախ՝ նորն ու ինքնատիպը չունենալու պատճառով։ Սակայն ասվածը չի վերաբերում Կարինե Խոդիկյանի «Տրակ­տատ թաշկինակի մասին» պիեսին, որը շեքսպիրյան սյուժեի անսովոր տարբերակ է։ Հան­րահայտ «եռյակը» այս պիեսում բացահայ­տում է կատարվածի իրական հանգամանքնե­րը։ Ընդ որում, և՛ Դեգդեմոնան, և՛ Օթելլոն, և՛ Յագոն առանձին-առանձին վեճի են բռնվում կատարվածի իսկական էությունը «խեղաթյուրող» Շեքսպիրի հետ։

Շոթա Ռուսթավելու անվան թատրոնի բեմում առաջինը հայտնվում է Յագոն (Դավիթ

Դարչիա)՝ սրընթաց, թեթևաքայլ, արտիստիկ, հեռավոր կերպով հիշեցնելով Մեֆիստոֆելին, ծնված, ինչպես ինքն է ասում, իշխելու և ոչ են­թարկվելու համար։ Նա էլ դառնում է խարդա­վանքի գլխավոր զսպանակը։ Նա կարծես հավերժական չարի խորհրդանիշն է, ով ճարպկո­րեն, ինչը երբեմն հասնում է նրբագեղության, իրեն է ենթարկում աշխարհը… Ի դեպ, աշ­խարհ, որը շատ հեռու է կատարելությունից։ Եվ, իրոք, ի՞նչ գործ ունի այստեղ թաշկինակը, եթե մարդկանց հոգում է նստած այդ որդնակե­րուկը։

Կատարելությունից ինչքան հեռու են այս ներկայացման մեջ Օթելլոն ու Դեզդեմոնան։ Առաջին տեսարանում բեմ է մտնում երբեմնի դեռատի ու հիասքանչ, իսկ հիմա՝ ծիծաղելի ու անհեթեթ Դեզդեմոնան (Նինո Կասրաձե)։ Ինչքան էլ տարօրինակ է, նա ողջ ու առողջ է և այնքան էլ անմեղ տեսք չունի։ Վեհանձնության շղարշից զերծ է խանդոտ ու ծերացած Օթելլոն (Մալխազ Կվրիվիշվիլի)։

Նորմալ մարդուն ինչքա՛ն դժվար է խորա­մանկի գայթակղությանը չտրվելը՝ ահա այս ներկայացման գլխավոր միտքը։ Շատ կարևոր մի հանգամանք ևս՝ սիրահար զույգը «մաշ­ված» տեսք ունի, իսկ Յագոն նույն քսանութամյա ջահելն է՝ չարը տարիք չունի։ Այն ան­մահ է։

Բեմադությունը հա­րուստ է ռեժիսորական հետաքրքիր, գտնված հնարքներով։ Պատմե­լով Օթելլոյի ու Դեզդեմոնայի մասին, Յագոն հարաբերվում է երկու՝ սև ու սպիտակ աթոռնե­րի հետ։ Մեկ այլ տեսա­րանում Դեզդեմոնան բուռն կերպով սգում է ամուսնու մահը՝ ծնկի գալով սև աթոռի առջև, նույնքան անմխիթար Օթելլոն գուրգուրում է սպիտակ աթոռը՝ մեռած կնոջը։ Երկու տեսարաններն էլ լուծված են կոմիկական-գրոտեսկային երանգավորմամբ, իսկ դերասանները ցուցադրում են վիրտուոզ վար­պետություն, ասենք, պարի տեսարանը, որը փայլուն կատարում են Նինո Կասրաձեն ու Մալխազ Կվրիվիշվիլին։

Ներկայացման ողջ ընթացքին մասնակից է չարաբաստիկ թաշկինակը՝ վերևից կախված, իսկ երբեմն հանդես է գալիս այլ «ֆունկցիանե­րով», ասենք, Յագոն ձեռնածուի ճարպկու­թյամբ գրպաններից բազմաթիվ թաշկինակներ է հանում, որոնք լրացնում են նրա մենախոսու­թյունը։

Բեմի ձախ կողմում գտնվող թատրոնը (թատրոն թատրոնի մեջ) պայմանականությունը հասցնում է աբսուրդի… Այդ վարագույրի ետևում է կատարվում վերամարմնավորումը՝ խոստովանությունը, այսինքն՝ կերպարների ինքնամերկացումը, դիմակազերծումը, երբ մի դիմակի տակ ևս մեկն է ու էլի նորերը… Եվ ճշմարտության հասնելը դառնում է անհնար… Եվ եղե՞լ է, արդյոք, թաշկինակը։

Այս վառ ու գունեղ ներկայացումը բեմադ­րել է Երևանի Պատանի հանդիսատեսի թատ­րոնի գեղարվեստական ղեկավար, «ԱՐՄՄՈՆՈ» շեքսպիրյան ներկայա­ցումների փառատոնի ղե­կավար Հակոբ Ղազանչյանը։ «Երկու տարի առաջ Ռոբերտ Ստուրուան «ԱՐՄՄՈՆՈ»-ի պատվավոր հյուրն էր և տեսնելով ներկայացումը, առաջակեց պիեսը բե­մադրել նաև Ռուսթավելու անվան թատրոնում,- ասում է Հ. Ղազանչյանը։- Ինչ խոսք, թբիլիսյան ներկայացումն ուրիշ տարբերակ է և, իմ կար­ծիքով, ավելի հաջողված։ Դրան նպաստել է վրացիների մենթալիտետից բխող գրոտեսկը, ազ­գային նկարագիրն ու վարքաբանությունը։ Ինձ շատ է դուր գալիս այս թատրոնը։ Ռոբերտ Ստուրուային համարում եմ իմ ուսուցիչը, թեև նա ինձ վարպետության դասեր չի տվել։ Այս թատրոնում մի քանի անգամ դիտել եմ «Կով­կասյան կավճե շրջանակը», «Ռիչարդ 3-րդը», «Լիր արքան», իմ ամենասիրած ներկայացու­մը՝ «Ստիքսը»… Ստուրուան մեծ ռեժիսոր է: Ինձ թվում է, սա երազ է, չեմ հավատում, որ այս հռչակավոր բեմում ներկայացում եմ բեմադրել։

Ինչ վերաբերվում է դրամատուրգիային… այն էքսպերիմենտալ մոնոպիես է, դերասաննե­րը բեմում իրար չեն հանդիպում, չեն փոխհարաբերվում։ Թբիլիսյան բեմադրության մեջ իրավիճակն այլ է՝ երեք գործող անձինք միա­ժամանակ բեմում են։ «Տրակտատ թաշկինակի մասին» պիեսը մեծն Շեքսպիրի հայտնի ող­բերգության գրոտեսկային տարբերակն է։ Այ­սօր էլ մարդկանց հուզում է, թե ինչու «Օթելլոյում» դեպքերն այդպիսի ընթացք ունեցան։ Մենք հանդիսատեսին պատմել ենք հնարավոր տարբերակներից մեկը»։

 

You may also like...

Թողնել պատասխան

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։