Աստղիկ ՍԻՄՈՆՅԱՆ / «ԹՈՒՆԵԼ»
Աստղիկ ՍԻՄՈՆՅԱՆԻ «ԹՈՒՆԵԼ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2008 թ., թիվ 14-15-ում
Խոսք գրելը, գոնե ինձ համար, միշտ էլ բարդ է եղել, որովհետև այն, ինչ ուզեցել եմ ասել, պիեսում արդեն ասել եմ։ Թերևս միայն կարող եմ ավելացնել. այս պիեսն առաջարկեց գրել դերասան Վարշամ Գևորգյանը։ Պատմեց այն, ինչ իրեն հուզում է որպես հայ մարդու և հայ արվեստագետի։
Համաձայնվեցի գրել, որովհետև ես էլ իմ ներսում ունեմ նույն խնդիրները, ես՝ առավել ևս, որովհետև հիմա Հայաստանում չեմ ապրում ու ստեղծագործում։ Գրեցի, որովհետև առաջին հերթին ինքս ինձ հետ տալիք-առնելիք ու պարզելիք ունեի՝ որպես հայ մարդ և հայ արվեստագետ, ինչի համար, առաջին հերթին, շնորհակալ եմ Վարշամ Գևորգյանին։
Աստղիկ ՍԻՄՈՆՅԱՆ
ԹՈՒՆԵԼ
Գործող անձինք
ԳԼԱԿ
ՏՂԱՄԱՐԴՈՒ ՁԱՅՆ
ԵՐԵԽԱՅԻ ՁԱՅՆ
ԿՆՈՋ ՁԱՅՆ
ՆԱՐԵ
ՍԱՀՄԱՆԱՊԱՀԻ ՁԱՅՆ
Կածան: Երեկո: Համարյա բացարձակ խավար: Գլակը քայլում է խարխափելով: Ուսին ուսապարկ կա: Շտապում է, բայց մթի պատճառով շարունակ սայթաքում է: Աշխատում է ետ չմնալ խմբից, որը մենք չենք տեսնում, սակայն ժամանակ առ ժամանակ լսում ենք նրանց ձայները:
Ա ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
Ա պատկեր
ԳԼԱԿ — (խոսում է հեռախոսով)։ Հա, ճիշտ ես լսում, գնում եմ, վե՛րջ։ Առավոտյան կարող ես գնալ ստուգել։ Բանալին փալասի տակ է։ Մենակ թե ստուգելուց հետո բանալին նույն տեղում թող, նոր տերը երկու օրից գալու է։ Իմ նախկին բնակարանի նոր տերը… Բա, իհարկե, վաճառել եմ։ Կարծում ես, ինչո՞վ եմ վճարել էս մարդուն, որն ինձ սահման է անցկացնում։
ՏՂԱՄԱՐԴՈՒ ԽԻՍՏ ՁԱՅՆ — Արագ քայլեք, ետ չմնաք։
ԵՐԵԽԱՅԻ ՁԱՅՆ — Մամա, վախենում եմ։
ԿՆՈՋ ՁԱՅՆ — Վախենալու բան չկա, բալես, հասնում ենք։
ԵՐԵԽԱՅԻ ՁԱՅՆ — Չէ, մամա, վախենում եմ, գրկի։
ԳԼԱԿ — Որովհետև հոգնել եմ… Որովհետև դու էլ ես հոգնել… Բայց ես երևի ավելի շատ, որովհետև, ի տարբերություն քեզ, արդեն ասում եմ էդ մասին՝ բարձրաձայն…
ԿՆՈՋ ՁԱՅՆ — Բա որ քեզ գրկեմ, էս եղած-չեղածն ո՞վ է բռնելու։
ԵՐԵԽԱՅԻ ՁԱՅՆ — Ես, մամա ջան, ես կբռնեմ։
ԿՆՈՋ ՁԱՅՆ — Դու քո արջուկը գրկի, հերիք է։ Երգի, մի վախեցիր, փեշս բռնի ու երգի։
ԵՐԵԽԱՅԻ ՁԱՅՆ — (երգում է վախեցած ձայնով).
Երազանքների բարի փերի,
իմ երազը կատարի…
ԿՆՈՋ ՁԱՅՆ — Ուրիշ բան երգի, ուրախ մի բան։ Էդ տխուր երգերը ումի՞ց ես սովորել։
ԵՐԵԽԱՅԻ ՁԱՅՆ — Դու ես սովորեցրել, մամա ջան։ Ասացիր, եթե երգելուց շատ հավատամ, բարի փերին երազանքս անպայման կկատարի։
ԿՆՈՋ ՁԱՅՆ — Հա՞… Էս տոպրակը պինդ գրկի, էստեղ արի, մի քիչ կգրկեմ, հետո էլի կիջեցնեմ, կքայլես, լա՞վ։
ԵՐԵԽԱՅԻ ՁԱՅՆ — Պինդ կբռնեմ, մամա ջան, չեմ գցի։
ԳԼԱԿ — Հա, տունն էլ ծախել եմ։ Դիտմամբ… Հա, հենց վախից։ Որ հաստատ իմանամ՝ հետդարձի ճամփա չկա, պիտի գնամ… ու… Ու գնում եմ։
ՏՂԱՄԱՐԴՈՒ ԽԻՍՏ ՁԱՅՆ – Հետ եք մնում, ժողովուրդ։ Արագացրեք։ Ինչը խանգարում է քայլել՝ թողեք։ Ձեզ էնտեղ ամեն ինչ տալու են։
ԳԼԱԿ — Ամբողջ տունն, իհարկե։ Հո մաս-մաս չէի ծախելու… Իրե՞րը։ Հա, իրերն էլ մեջը, կահույքով, ամեն ինչով։ Ինչի՞ս է պետք։ Էնտեղ ինչ պետք է, կտան… Փախստականների ճամբարում, էլ որտե՞ղ։ Մի երկու ամիս մնում ես իրենց ճամբարներում, մինչև գրանցում են, թղթեր պատրաստում, հետո արդեն աշխատանք են առաջարկում։ Դուրդ չի՞ գալիս, ասա՝ սրտովս չի, ուրիշ բան կառաջարկեն։ Եվ, ընդհանրապես, կուզես՝ մնա իրենց երկրում, չես ուզի՝ գնա, ուր ուզում ես, թեկուզ Ամերիկա։ Եվրոպա է, Եվրոպա՛։ Չէ, մերի նման՝ ինստիտուտի դիպլոմը թթու դիր ու գիշերային պահակի տեղ փնտրիր։ Որ վերցնեն էլ՝ լավ է… Հա, ես դրան դեռ չեմ հասել, բայց դու քանի՞ էդպիսի ծանոթ ունես… չե՞ս հաշվել… Մի էլ փորձի՝ շատ են… Թո՛ւ, քիչ մնաց ընկնեի։ Թե ասա՝ ինչի՞ եք վերցրել էս ամբողջ աղբը, եթե պիտի ճանապարհին թողնեք։
ՏՂԱՄԱՐԴՈՒ ԽԻՍՏ ՁԱՅՆ — Ժողովուրդ, ուրեմն, էսպես, հիմի հասնելու ենք մի տեղանքի, որտեղ թունավոր գազեր կան։
Աղմուկ, իրարանցում։ Բոլորը խոսում են։
ՏՂԱՄԱՐԴՈԻ ԽԻՍՏ ՁԱՅՆ – Լռությո՛ւն։ Այ մարդ, լսեք՝ ինչ եմ ասում, հետո ձերն ասեք։ Գազերը վտանգավոր են տեսողության համար։ Շնչել կարող եք։ Դրա համար, հենց ասեմ, բռնում եք իրար ձեռք, իսկ դուք իմ ձեռքը կբռնեք, ու հանգիստ քայլում եք իմ ետևից։ Հա, փակում եք աչքերը, եղա՞վ։ Ես հատուկ ակնոց ունեմ, կդնեմ ու ձեզ կտանեմ, հասկացա՞ք։
Դրական պատասխաններ։
ԳԼԱԿ — Լսում եմ, լսում, մի րոպե սպասիր, մարդը բան էր բացատրում։ Ինչ-որ տեղանք պիտի անցնենք, աչքներս պիտի փակենք, իրար ձեռք բռնած գնանք՝ տունտունիկ։ Դու խոսիր, մեկ է, շուտով կամ մեջի փողը կվերջանա, կամ էլ անհասանելի կդառնամ ու ինքն իրեն կանջատվի։ Բայց քանի դեռ չի անջատվել… հենց ամեն ինչ կարգավորվի, կզանգեմ… Դեռ չես հավատում, կարծում ես՝ կատա՞կ եմ անում… Հետո՞ ինչ, որ սիրում եմ… Ուրեմն, քո ասելով, ով գնում է, չի՞ սիրում։ Հիմար բաներ ես ասում… Ապրելու եմ էնպես, ինչպես մնացած բոլորը։ Դու գիտես, որ Ամերիկայում ավելի շատ հայ կա, քան Հայաստանում։ Բա նրանք ո՞նց են ապրում, մարդ չե՞ն, չե՞ն կարոտում։ Կարոտում են, բայց ապրում են։ Ուրեմն, ես էլ կապրեմ։ Էլի նույն երգն ես երգում… Հոգնել եմ, հասկանո՞ւմ ես, հոգնել։ Ես նկարիչ եմ, ուզում եմ նկարել։ Ինչքա՞ն կարող եմ պատ ներկել ու դեռ ամեն փողատեր շան որդու անճաշակ կարգադրությունները կատարել, հետն էլ ծռմռվել, ասել՝ հա, դու ճիշտ ես, դու ճաշակ ունես, որ աշխարհը չունի, դու, դու, դու… վե՛րջ։ Ուրախ եմ, ախպերս, քո նյարդային համակարգն իմինից ամուր է։ Քեզ առողջություն, ինձ՝ բարի ճանապարհ։
ՏՂԱՄԱՐԴՈԻ ԽԻՍՏ ՁԱՅՆ — Ուրեմն, ուշադի՛ր։ Մի քանի րոպեից կմոտենանք ասածս տարածքին։ Հիշում եք, չէ՞։ Իրար ձեռք եք բռնում, կամ սպասեք, իրար ձեռք բռնել պետք չի, ուղղակի փակում եք աչքերն ու դանդաղ քայլում։ Աջ ու ձախ չեք թեքվում, քայլում եք ուղիղ։ Էնտեղ հողը փուխր է, մարդ եք, սայթաքել կա, բան կա, դրա համար եմ ասում, իրար ձեռք չբռնեք, Աստված չանի, մեկդ սայթաքի ընկնի, մնացածներն էլ՝ ետևից։ Քայլում եք ուղիղ, միայն ուղիղ, հասկացա՞ք։ Ապահովության համար լավ կլինի ոտքով շոշափեք ոտքի տակ, նոր քայլ գցեք ու անցնեք առաջ։ Պայմանավորվեցի՞նք։ Հա, ու մեկ էլ, եթե զգում եք՝ ետ եք մնացել, մի խառնվեք, քայլեք միայն առաջ։ Եթե վախենում եք, մնացեք ձեր տեղում, բոլորին անցկացնելուց հետո ներկա-բացակա եմ անելու ու գալու եմ մնացածների ետևից։ Ամեն դեպքում հիշեք, որ առջևում թունել կա։ Թունելն էլ սովորական թունել չի՝ պատմական հուշարձան է՝ երկրորդ համաշխարհայինից մնացած։ Թունելից դուրս եք գալիս ու հայտնվում սահմանի վրա։ Բայց աշխատեք ետ չմնալ, ձեր օգուտի համար եմ ասում, ինչքան շուտ հասնենք, էնքան շուտ կհանձնվեք ու գիշերը փափուկ անկողնում կքնեք։ Վե՛րջ, շարժվեցինք, միայն ուշադիր, որ ասելուս պես փակեք աչքերը։
Տղամարդու խոսելու ընթացքում կլսվեն նաև կարծիքներ, քննարկումների պատաոիկներ, բայց այս ամենը՝ զուգահեռ։ Տղամարդն իր խոսքն ասելու է առանց ընդմիջումների։ Նա այս ելույթը արդեն մի անգամ չի, որ ասում է։ Խոսում է հանգիստ, արդեն վարժվել է տեքստին։
ԳԼԱԿ — Չէ, չի անջատվել, կապի մեջ եմ։ Մի քանի րոպեից հասնելու ենք էդ թունավոր տարածքին։ Լսիր, քանի չեմ մոռացել։ Էն շախմատը, որ ես էի սարքել ու դու էլ շատ հավանում ես, վերցրու քեզ հիշատակ։ Թողել եմ խոհանոցի սեղանին։ Համ էլ, տես, էլի, եթե ինչ-որ բան դուր կգա, հանգիստ վերցրու։ Ինվենտարիզացիա չենք արել։ Համ էլ բնակարանիս նոր տերը մի քանի բնակարան ունի քաղաքում, դա իր համար ուղղակի անշարժ գույք է, կապիտալի ներդրում, կգա, բանալիները կվերցնի, վարձով կտա, կգնա իր գործին։ Էնպես որ, հանգիստ վերցրու՝ ինչ մտքովդ անցնի… Ինչի՞ համար, դատարկ բաներ են…
ՏՂԱՄԱՐԴՈՒ ԽԻՍՏ ՁԱՅՆ — Ուշադի՛ր։ Բոլորը փակում են աչքերը… Փակեցի՞ք…
Դրական պատասխաններ։
ՏՂԱՄԱՐԴՈՒ ԽԻՍՏ ՁԱՅՆ — Ապրեք։ Քայլում ենք դանդաղ, շտապելու բան չկա։ Հանգիստ, մի խոսեք, որ չշեղվեք։ Գնացի՛նք։
ԳԼԱԿ — Լսիր, աչքերս փակեցի, թվաց, թե բերանս էլ փակվեց… Է, հա, քայլում եմ, բայց փակ աչքերով։ Քո տունր շինվի, քանի տարի առանց լույսի ապրեցինք, մոռացե՞լ ես… Դե, հա, ինքնակամ փակելը դժվար է, ճիշտ ես, բայց կուրանալու ցանկություն էլ չունեմ։
ՏՂԱՄԱՐԴՈՒ ԽԻՍՏ ՁԱՅՆ — Ասացի, չէ՞, լուռ քայլեք, կենտրոնացեք քայլելու վրա, ոչ թե խոսելու։
ԳԼԱԿ — (շշուկով)։ Լսո՞ւմ ես… Ալո, ալո… ձայնդ կորում է։ Երևի թունավոր գազերը հեռախոսների վրա էլ են ազդում։ Վահրամ, լսո՞ւմ ես, Վահրամ… Վա՛յ, քո… (Ընկնում է։)
Մի քանի րոպե անշարժ պառկած է։ Լսվում են գնացողների ոտնաձայները և տղամարդու ձայնը։ Ձայներն աստիճանաբար մարում են։ Կատարյալ լռություն է։ Գլակն սկսում է շարժվել։ Ուշքի գալով վերջնականապես՝ փորձում է նստել։
ԳԼԱԿ — Կարծես հեշտ պրծա, բայց էս ինչ մութ է։ Սպասի, ախր աչքերս… չէ, տեսնում եմ, ուղղակի գիշեր է։ Հետ եմ մնացել երևի հարկավոր է քայլել… ուսապարկս… (Սկսում է փնտրել, գտնում է, գրկում, սեղմում է կրծքին։) Փառք Աստծո…
Լսվում են խուլ տնքոցներ։ Գլակը լարում է լսողությունը, փորձում կռահել՝ որտեղից է գալիս ձայնը։ Կողմնորոշվում է, ուսապարկը գցում է ուսերին, սողում ձայնի ուղղությամբ։
ՆԱՐԵ — (թույլ, ասես չի հավատում, որ իրեն կլսեն)։ Օգնեցեք… Հե՜յ, մարդ կա՞…
ԳԼԱԿ — Կա, կա, գալիս եմ։
ՆԱՐԵ — Դուք է՞լ մեր խմբից եք։
ԳԼԱԿ — Ձեր խումբը ո՞րն է։ Բարի երեկո։
ՆԱՐԵ — Բարի երեկո։ Դուք որտե՞ղ եք։ (Մեկնում է ձեռքը։)
ԳԴԼԱԿ — Ուղիղ ձեր դիմաց… չե՞ք տեսնում ինձ։
ՆԱՐԵ — Բայց թունավոր գազերր…
ԳԼԱԿ — Ոչ մի թունավոր գազ էլ չկա։ Կամ էլ՝ արդեն չկա։
ՆԱՐԵ — (դանդաղ բացում է մի աչքը, մի քանի անգամ թարթում, հետո արագ բացում երկրորդը։) Ընկնելուց հենց մենակ կրկնում էի, որ չի կարելի բացել աչքերը։ Բա ո՞նց համարձակվեցիք։
ԳԼԱԿ — Ինքն իրեն ստացվեց։ Ընկնելուց մոռացա կրկնել, որ չի կարելի բացել ու բացեցի։
Գլակը բացում է ուսապարկը, ինչ-որ բան փնտրում։ Հանածը ձեռքի լապտեր է։ Վառում է, ուսապարկը ուսին գցելով՝ զննում է շուրջը։ Նարեն հետևում է նրան։
ԳԼԱԿ — Քայլել կարո՞ղ եք։ Վնասվածքներ ունե՞ք։
ՆԱՐԵ — Չէ, ամեն ինչ կարգին է, ոչ մի տեղս չի ցավում։
ԳԼԱԿ — Հրաշալի է։ Գնացինք։ Տվեք ձեր ձեռքը, պարտադիր չէ, որ աջ ու ձախ նայեք։ Ուղղակի քայլեք։
ՆԱՐԵ – Ինչո՞ւ, մենք ուշանո՞ւմ ենք, մի քիչ դանդաղ, ես ձեզ պես արագ չեմ կարող քայլել։
ԳԼԱԿ — Այսպես ավելի լավ է։
ՆԱՐԵ — Ըհը… բայց այստեղ…
ԳԼԱԿ — Անդունդ է։ Պարտադիր չէ՝ նայեք։ Շատերի մոտ գլխապտույտ է սկսվում, չգնաք այդ կողմ, հանգիստ քայլեք։
ՆԱՐԵ — Բայց… բայց թունավոր գազերը…
ԳԼԱԿ — Կարծում եմ, ոչ մի թունավոր գազ էլ չկա։ Աչքերը փակ գնալու պատճառը անդունդն է։ Շատերի մոտ հենց միայն այդ մտքից արդեն գլխապտույտ կսկսվեր, իսկ այսպես ավելի ապահով է. աչքերը փակում ենք ու քայլում։
ՆԱՐԵ — Իսկ եթե ինչ-որ մեկն ընկնե՞ր։
ԳԼԱԿ — Դրա համար էլ պետք էր քայլել դանդաղ ու կենտրոնացած։ Էս էլ թունելը։ Մտնենք թունել ու կարող ենք մի քիչ շունչ քաշել։
ՆԱՐԵ — Համ էլ ծանոթանալ։ (Ձեռքի պայուսակը ցած է դնում, որը, զգացվում է, բավականին տարողունակ է։)
Գլակը քայլում է առջևից, Նարեն հետևում է նրան։ Գլակը լապտերով լուսավորում է ճանապարհը, երբեմն կռանում, ինչ-որ իրեր է վերցնում։ Մտնում են թունել։ Գլակը փորձում է տարածք մաքրել հավաքված աղբից։
ՆԱՐԵ — Ինչ է, պատրաստվում եք քնե՞լ։
ԳԼԱԿ — Առայժմ՝ նստել։ Չգիտեմ, դուք ինչպես՝ ես հաճույքով մի բան կուտեի։
ՆԱՐԵ — (պայուսակը բացելով)։ Բուտերբրոդներ ունեմ։ Երշիկով, պանրով։ Ո՞րն եք ուզում։ (Պայուսակից լավաշով փաթաթած երկու մեծ բրդուճ է հանում։)
ԳԼԱԿ — Երշիկով։ Ինչպե՞ս եք իմանալու՝ որն է երշիկովը։
ՆԱՐԵ — Հիմա։ (Կծում է առաջին պատահածը։) Սա պանիրն է։ (Կծում է մյուսը։) Դե, սա էլ երշիկովն է։ Վերցրեք։
ԳԼԱԿ — Շնորհակալ եմ։
ՆԱՐԵ — (տեղավորվում է տղայի կողքին, ուտելով)։ Ես Նարեն եմ։
ԳԼԱԿ — Շատ ուրախ եմ։
ՆԱՐԵ — Ես էլ։ Գիտե՞ք, հետս միշտ ուտելիք եմ վերցնում, նույնիսկ եթե հյուր եմ գնում։ Մի քիչ ամաչկոտ եմ, ամեն մեկի տանն ուտել չեմ կարող։ Տուն գնալուց պայուսակիցս հանում եմ իմ ուտելիքն ու ուտում։
ԳԼԱԿ — (բացում է ուսապարկը)։ Իմ ուտելիքից կուտե՞ք։
ՆԱՐԵ — Իսկ ի՞նչ ունեք։
ԳԼԱԿ — Ապխտած միս… ու էլի նման բաներ։ Ես մսակեր եմ։ Բայց շոկոլադ էլ կա։ Քաղցրից միայն շոկոլադ եմ սիրում՝ դառը շոկոլադ։
ՆԱՐԵ — Իսկ ես սուրճ ունեմ՝ լուծվող։
ԳԼԱԿ — Թեկուզ լուծվող։
Նարեն պայուսակից հանում է փոքրիկ թերմոսը, Գլակի համար սուրճ է լցնում, հյուրասիրում։
ԳԼԱԿ — Ըհը… Էլ բան չեմ ուզում։
ՆԱՐԵ – Հա, բայց դուք չասացիք։
ԳԼԱԿ — Ի՞նչ պիտի ասեի։
ՆԱՐԵ — Ձեր անունը։
ԳԼԱԿ — Անունս Գլակ է։ Քանդակագործ, նկարիչ։ Ամուսնացած չեմ…
ՆԱՐԵ – Դա՞ ինչու եք ասում։
ԳԼԱԿ — Միևնույն է, հարցնելու եք։ Ի՞նչ տարբերություն, հիմա՞ ասեմ, թե՞ հետո։ Հա, ծնվել, մեծացել եմ Երևանում…
ՆԱՐԵ — Սիրո՞ւմ եք Երևանը։
ԳԼԱԿ — (ինքնաբերաբար)։ Այո։ (Ուշքի գալով։) Ոչ, ոչ, ոչ… Չեմ սիրում։ Չե՞ք տեսնում, գնում եմ…
ՆԱՐԵ — Ես էլ եմ գնում, բայց սիրում եմ Երևանը, Հայաստանը, Արարատը…
ԳԼԱԿ — Հերիք է… սա ձեր համար Ազատության հրապարակը չի։ Իսկ Արարատը… հերիք է տեղին-անտեղի… մնում է միայն պահպանակների վրա էլ գրենք Արարատ ու էքսպորտ անենք սփյուռք՝ լավ կվաճառվի…
ՆԱՐԵ — Ես բոլորովին էլ…
ԳԼԱԿ — Հերիք է, ասում եմ… Բոլորն էլ բոլորովին… Բա որ սիրում եք, ոնց եք գնում, հը՞։
ՆԱՐԵ — Սիրելը հոգևոր բան է, իսկ ապրելու համար երբեմն ուտել է պետք։
ԳԼԱԿ — Հայաստանում ուտելու բան չկա՞։
ՆԱՐԵ — Էնպես եք խոսում, ասես ինքներդ էնտեղից չեք։
Ուտելիքը խնամքով տեղավորում է պայուսակի մեջ։ Գլակը լուռ հետևում է։ Բայց երբ Նարեն ուզում է ձեռքի փաթեթը Գլակի ուսապարկի մեջ տեղավորել, սկսում է օգնել։ Եվ, ընդհանրապես, նա շատ ուշադիր է իր ուսապարկի նկատմամբ, ասես այնտեղ շատ կարևոր մի բան կա։
ՆԱՐԵ — Ուղեկցորդն ասում էր, որ ետ մնալու դեպքում սպասենք իր գալուն։
ԳԼԱԿ — Հետո էլ ավելացրեց, որ պետք է քայլել միայն ուղիղ, դիմացը թունել կա, թունելից հետո սահմանն է։
ՆԱՐԵ — Կարծում եք, չի՞ գա։
ԳԼԱԿ — Նույնիսկ եթե գա, ով գիտե՝ երբ։
ՆԱՐԵ — Հիմա սպասո՞ւմ ենք, թե՞…
ԳԼԱԿ — Կերանք, խմեցինք, հանգստացանք, ծանոթացանք, ժամանակն է գնալ, հասնել սահմանին, հանձնվել, պատմել մեր հորինված կենսագրությունները… Ես հայ եմ, կինս՝ ադրբեջանցի, ոչ էնտեղ էին քաղցր աչքով նայում, ոչ՝ էստեղ… Փախանք։ Կնոջս կորցրի ճանապարհին, սև, երկար մազեր ունի, անունը՝ Զեյնաբ, պատահմամբ չե՞ք տեսել… Հիմարությո՛ւն։ Իսկ դո՞ւք… սպասեք, հիմա ինքս կասեմ՝ դուք հայ եք, ձեր ամուսինը…
ՆԱՐԵ — Հայրս… Հայրս հայ է, մայրս՝ ադրբեջանցի… Դե, ես էլ որոշեցի փախչել, միևնույն է, հանգիստ չէին տալու…
ԳԼԱԿ — Լավ է, մի երկու կաթիլ արցունք էլ որ երևա… Հիմարությո՛ւն… Բայց դա հիմա կարևոր չէ, կարևորը՝ հասնել սահման, պատմել էս ամբողջ ապուշությունն ու… (Նարեն ուշադիր հետևում է Գլակի նյարդային խոսքին։) Ու ամեն մեկս մեր ճամփով։ (Վերցնում է ուսապարկը, գցում ուսին։)
ՆԱՐԵ — Իսկ գուցե սպասե՞նք… Գոնե մի քիչ, հը՞… Ասենք՝ մինչև վաղը։ Իսկ եթե ուղեկցորդը մինչև վաղը չգա՞…
ԳԼԱԿ — Վատ առաջարկ չէ։ Գուցե իսկապես սպասենք։ Թեկուզ մինչև առավոտ։
ՆԱՐԵ — Համ էլ, կարգին կհանգստանանք։ Ո՞վ գիտե, էս թունելի երկարությունը քանի կիլոմետր է։
ԳԼԱԿ — Դուք ուղղակի քայլող հանրագիտարան եք։ Գիտե՞ք ինչ… Դուք մնացեք էստեղ, իսկ ես դուրս գամ, մի քիչ փայտ հավաքեմ, կրակ կվառենք, ամեն դեպքում՝ գիշեր է, ցուրտ կլինի, համ էլ կնայեմ՝ ինչ կա-չկա։ Ամբողջ ճանապարհին իրեր են թափված։ Մեկ էլ տեսար՝ մեզ համար օգտակար մի բան գտա, հը՞։ Մանավանդ, ոնց ասացի՞ք՝ ինքներս էլ չգիտենք, թե դեռ ինչքան ենք քայլելու էս թունելով։
ՆԱՐԵ — Լավ։ Մենակ թե շատ չուշանաք, ես մի քիչ վախկոտ եմ։
ԳԼԱԿ — Կաշխատեմ որքան հնարավոր է՝ արագ։
ՆԱՐԵ — Գլակ…
ԳԼԱԿ — Հա՞…
ՆԱՐԵ — Գուցե անցնենք դու-ի՞։
ԳԼԱԿ — Անցնենք… Նարե։
Գլակը գնում է, Նարեն մի երկու պտույտ է անում, զննում շուրջը։ Տեղ է ազատում կրակի համար։ Լապտերիկով զննում է դիմացի պատը։ Ինչ-որ բան կա գրված, փորձում է կարդալ։ Անուններ են։ Վերցնում է պատի տակ ընկած ածուխը, գրում է՝ Գլակ, Նարե… Հետո ոգևորվում է, սկսում նկարել՝ ինչ նկարում են բոլոր հայերը, մեծ ու փոքր Արարատները… Այդ պահին ներս է մտնում Գլակը։ Մի ձեռքին թեյնիկ է, մյուսով քարշ տալով բրեզենտի կտոր է բերում, վրան՝ ինչ-որ բաներ։ Ուրախ է։ Ուզում է կանչել Նարեին, բայց… Բաց է թողնում կտորը, մոտենում ու քարանում է, երբ տեսնում է Նարեի նկարը։ Նարեն ավարտում է նկարելը։ Գոհ է, թեև նկարն ասես երեխայի անվարժ ձեռքով նկարված լինի։ Ածուխը շպրտում է, շրջվելով՝ բախվում է Գլակին, որն իրեն ասես չի էլ նկատում։
ՆԱՐԵ — (զգում է, ինչ-որ բան այնպես չէ)։ Լավ չի ստացվել, հա՞… Ես, ախր, նկարելուց լավ չեմ…
ԳԼԱԿ — Չէ, լավ է… Տատս ասում էր, էդպիսի հայ չկա, որ չկարողանա Մասիս նկարել… (Մոտենում բերած ավարին, սկսում է քջջել։)
ՆԱՐԵ — (Գլակի ուսի վրայից նայելով)։ Հետաքրքիր բաներ կա՞ն։
ԳԼԱԿ — Պահածոներ, երկու պլեդ, քնելուց կփաթաթվենք… էլի տարբեր բաներ։ Կրակը վառեմ, չե՞ս մրսում։
ՆԱՐԵ — (պլեդներից մեկով փաթաթվելով)։ Մրսում եմ։ Ես, րնդհանրապես, մրսկան եմ։
ԳԼԱԿ — Հիմա կրակը կվառենք, տաք թեյ կխմենք, կտաքանանք։
ՆԱՐԵ — Ինչ է, էստեղ մոտիկ թեյարա՞ն կա։
ԳԼԱԿ — Չկա՝ կլինի։ Թեյնիկը մուտքի մոտ եմ թողել։ Իսկ ջուր գետակից վերցրի։
ՆԱՐԵ — (վազում է դուրս)։ Վա՜յ, սուլիչով է, իմ թեյնիկի նման։
ԳԼԱԿ — Չէ, իմ թեյնիկն էլեկտրական է։ Միացնում եմ, մի քանի րոպե՝ ու պատրաստ է։
ՆԱՐԵ — Թեյը պիտի երկար եփվի՝ պիտի երկար սպասես ու ըմբոշխնես հաճույքը, որ շուտով վայելելու ես։
ԳԼԱԿ – Բանասե՞ր ես, Նարե։
ՆԱՐԵ — Կիսատ թողեցի։
ԳԼԱԿ – Ինչո՞ւ։ (Խոսելուն զուգահեռ թեյի պատրաստություն է տեսնում։)
ՆԱՐԵ — Հայ հին գրականության դասախոս ունեինք։ Դասախոսությունը որ սկսում էր՝ վերանում էի… սիրահարվեցի։
ԳԼԱԿ — (հազիվ է զսպում ծիծաղը)։ Հետո՞…
ՆԱՐԵ — Քսանհինգ տարվա տարբերություն… Որևէ մեկին պատմել չէի համարձակվում ու լուռ տանջվում էի։ Մի օր էլ չդիմացա, դասախոսությունից հետո մոտեցա ու… խոստովանեցի…
ԳԼԱԿ — Այսինքն՝ մոտեցար ու ասացիր, որ սիրահարվա՞ծ ես։
ՆԱՐԵ — Ըհը…
ԳԼԱԿ — Իսկ նա՞…
ՆԱՐԵ — Ասաց, որ ինքն էլ…
ԳԼԱԿ – Նարե՞…
ՆԱՐԵ — Ժամադրեց։ Երեկոն սրճարանում անցավ աննկատ։ Էնպե՜ս էր խոսում։ Բառերը ոնց որ մարգարիտներ… Երջանկությունից խեղդվում էի, կտրաքվեի, եթե չպատմեի, չգոռայի… Կուրսում մոտ ընկերուհի ունեի՝ պատմեցի։ Ծիծաղեց, ասաց՝ երկու անգամ էլ կհրավիրի սրճարան, հետո իր ամառանոց ու… հեքիաթը կավարտվի։ Հրավիրեց…
ԳԼԱԿ — Նարե…
ՆԱՐԵ — Աղջիկները հիմար ժողովուրդ են։ Միշտ մտածում են՝ ինձ հետ էդպես չի կարող լինել։ Ախր, ես այնքան երիտասարդ եմ ու այնքան եմ ուզում սիրել… պարզապես սիրել…
ԳԼԱԿ – Նարե…
ՆԱՐԵ – Ամեն ինչ լավ է: (Արագ սրբում է աչքերը:) Էլ դասի չգնացի:
Դադար:
ԳԼԱԿ – Թեյը պատրաստ է, համեցեք:
ՆԱՐԵ — Գլակ… Այ քեզ սեղան։ Բա աթոռները… Իսկ սա՞ ինչ է։
ԳԼԱԿ — (օգնելով, որ Նարեն նստի)։ Ենթադրում եմ՝ բալի մուրաբա է, պահածոների մեջ գտա։ (Լցնում է եռացած ջուրը։) Քանի որ թեյ չունենք, մուրաբա կոչվածը կլցնենք եռացրած ջրի մեջ ու բալի մուրաբայով թեյ կստանանք։
ՆԱՐԵ — (փորձում է)։ Ո՜ւխ։ Մենակ շատ տաք է։
ԳԼԱԿ — Իսկ մի քիչ համբերել, որ սառչի, չենք կարող, չէ՞:
ՆԱՐԵ — Իհարկե՝ ոչ։ Մի ընկեր ունեի, ասում էր, որ ինձնից կարգին չինացի չի ստացվի, որովհետև համբերություն չունեմ։
ԳԼԱԿ – Չինացի՞…
ՆԱՐԵ — Դե, չինացիք բազմանում են սարսափելի արագությամբ։ Ու մի օր բոլորս չինացի ենք դառնալու։ Ռուսաստանում արդեն վախենում են չինական էպիդեմիայից ու էնպես խիստ են հսկում սահմանը։
ԳԼԱԿ — Հիմարություն…
ՆԱՐԵ — Հո չե՞մ հորինում։ Ես, ախր, Ռուսաստանում ապրել եմ, գիտեմ։
ԳԼԱԿ — Ռուսաստանում ի՞նչ էիր կորցրել։
ՆԱՐԵ — Ինձ… (Փորձում է կատակի վերածել։)
ԳԼԱԿ — Իսկ ավելի լո՞ւրջ…
ՆԱՐԵ — Հայաստանում էնքան էր դժվարացել շնչելը։ Օդն ասես կանգնել էր։ Երկրաշարժ… Սումգայիթ… Հետո պատերազմը… Մութ օրերը, որ անցանք… Թվում էր, ախր, չէր թվում, իսկապես մի բռունցք էինք, ու հույս կար, որ այս անգամ չենք ուրանա, չենք դավաճանի, չենք ծախվի, չենք ծախի… Զուր հույսեր… չդիմացա, փախա, միայն թե չտեսնեմ։ Նույնիսկ քաղաքացիությունս փոխեցի, դարձա Ռուսաստանի քաղաքացի։
ԳԼԱԿ — Բայց ոնց որ թե չօգնեց, հա՞… Հիմա էլ Ռուսաստանից Եվրոպա ես փախչում…
ՆԱՐԵ – Հայաստանից՝ Ռուսաստան, Ռուսաստանից՝ Եվրոպա, Եվրոպայից՝ Ամերիկա, Ամերիկայից… Հայաստան։ Ստացվում է, որ երկիրն իսկապես կլոր է։
Գլակը սարսափելի լարված է։ Մոտենում է պատին, որի վրա Նարեն Արարատն է նկարել։ Վերցնում է ածուխի կտորը, վերանկարում, Նարեի Արարատները ասես կենդանանում են նրա ձեռքի տակ։ Գլակի նկարը վերանկարվում է պրոեյկտորի վրա։ Եվ, ընդհանրապես, ինչ կնկարի Գլակը պատի վրա, պրոյեկտորի վրա կավելանա ու կմնա այն տեսքով, ինչ տեսքով կա տվյալ պահին։
ՆԱՐԵ — Մի լռի։ Մի բան ասա… Նկարո՞ւմ ես… Մոսկվան ցուրտ քաղաք է… Նույնիսկ ամռանը։ Նույնիսկ եթե պլյուս քառասուն է ու շնչելու օդ չկա։ Բոլոր մեծ քաղաքներն են այդպիսին… Հանկարծ շատ պարզ հասկացա, թե ինչու են մեծ քաղաքներում ինքնասպան լինում հատկապես փոքր քաղաքներից եկած եկվորները։ Չէ, դժվարություններր չեն պատճառը… ջերմության պակասն է, ցուրտ է մեծ քաղաքներում, նույնիսկ եթե շնչելու օդ չկա։ Իսկ Եվրոպայում փոքր քաղաքներ շատ կան, գիտեմ, հարցրել եմ… Ինչո՞ւ ես լռում… Գոնե հարցրու՝ Ռուսաստանում փոքր քաղաքներ չկա՞ն… Ես էլ կասեմ, որ Ռուսաստանն ու Եվրոպան տարբեր բաներ են, որ մենք մեր բնույթով Եվրոպային ավելի ենք մոտ, քան Ռուսաստանին… Իսկ դու մի համաձայնվիր, ասա, որ հիմարություն է ասածս, որ թեկուզ փոքր, բայց ամեն քաղաք, միևնույն է, իր անունն ունի, և որ նրանցից միայն մեկի անունն է Երևան…
ԳԼԱԿ — Ձայնդ կտրելո՞ւ ես վերջապես… (Ածուխը շպրտում է Նարեի ուղղությամբ։)
Նարեն խուսափում է հարվածից։ Կուչ է գալիս անկյունում՝ ձեռքերով գլուխը ծածկած։ Գլակն ասես ուշքի է գալիս՝ Նարեի վախը տեսնելով: Անտանելի վատ է զգում իրեն։ Ուզում է ինչ-որ բան ասել՝ բառեր չի գտնում։ Մոտենում է, նկատում է մարմնի դողը։ Պլեդով հոգատար ծածկում է նրան, ինքն էլ կուչ է գալիս կողքին։ Նարեն զարմացած է, վախեցած։ Երբ տղան կծկվում է իր կողքին, թույլ ժպտում է, պլեդի մի կողմով ծածկում նրան։ Գլակը գլուխը թեքում է աղջկա ուսին, խորը շունչ քաշում։
ԳԼԱԿ — Տուն գնալ եմ ուզում…
Բ ԳՈՐԾՈՂՈԻԹՅՈԻՆ
Ա պատկեր
Նույն թունելում։ Նարեն քնած է՝ պլեդով փաթաթված, Գլակը նկարում է պատի վրա։ Նարեն արթնանում է, հաճույքով ճմլկոտում՝ ձեռքերը լայն տարածելով։ Մրսում է։ Անմիջապես փաթաթվում է պլեդով։
ԳԼԱԿ — (շարունակում է նկարել, նույնիսկ չի շրջվում)։ Մրսեցի՞ր, քնկոտ։
ՆԱՐԵ — Ըհը…
ԳԼԱԿ — Ուշ արթնանալուց է։ Վե՛ր, վե՛ր… Գետակում լվացվիր, իսկույն կարթնանաս, համ էլ կտաքանաս։
ՆԱՐԵ — Կմրսեմ։ Թեյնիկում տաք ջուր չունե՞նք։
ԳԼԱԿ — Գուցե միանգամից տաք ցնցո՞ւղ։
ՆԱՐԵ — Տաք վաննան ավելի լավ կլիներ՝ հետն էլ մի բաժակ տաք շոկոլադ։
ԳԼԱԿ — Հասանք… իջանք… Ու վազքով գնացինք գետակի մոտ։ Ես ինչ-որ չհասկացա… կարծեմ աղջիկը դու ես, էն էլ՝ հայ աղջիկ։ Դու հայկական դաստիարակությո՞ւն ես ստացել, թե՞… մա՛րշ լվացվելու…
Նարեն, իբր դժգոհ, գնում է լվացվելու, թեև իրականում հազիվ է զսպում ծիծաղը։
ԳԼԱԿ — Եվ արագ, թե չէ սոված մեռանք։ Հետո էլ կգոռաք՝ մենք, մեր հայկական դաստիարակությունը…. Մարդ ձեր հույսին չմնա։ (Շարունակում է նկարել։)
Նարեն վերադառնում է, արագ պատրաստում է թեյի սեղանը։ Հետո մոտենում, Գլակի թիկունքից փորձում հետևել նրա վարժ շարժումներին։ Գլակն իր տարերքի մեջ է, Նարեին չի նկատել։ Նարեն ստիպված փոխում է դիրքը՝ նրան հետևելու համար։ Հերթական անգամ չի հաջողվում ընկրկել, Գլակն անսպասելի ետ է քայլ անում։ Նարեն ուր որ է՝ կընկնի, Գլակը հասցնում է գրկել նրան։ Նայում են մեկմեկու։ Լռությունն արդեն խանգարում է։
ՆԱՐԵ — Լավ էլ նկարում ես։ Նկարչության դասերի ես գնացե՞լ։
ԳԼԱԿ — Հա, գնացել եմ։ (Բաց է թողնում աղջկան։) Կարծեմ ասել եմ, որ նկարիչ եմ։
ՆԱՐԵ — Ճիշտ որ, լրիվ մոռացել էի։
ԳԼԱԿ — Փաստորեն մոռացկոտ էլ ենք։ (Սեղանին մոտենալով։) Իսկ նախաճաշ լինելու է, հա՞։
ՆԱՐԵ — (ձեռքի շարժում, իբր հիշեցի, որ բան ունեի ասելու)։ Ախր, ուզում էի խնդրել, որ կրակը վառես։
ԳԼԱԿ — Իսկապես։ (Իրեն մեղավոր զգալով։) Իմ հիշողությունն էլ բանի պետք չէ։ (Զբաղվում է կրակով։)
ՆԱՐԵ — (Գլակի նկարածն ուսումնասիրելով)։ Ի՞նչ հիշողություն, երբ մարդ սիրած գործով է զբաղված։
Գլակը ժպտում է։ Նրան հաճելի է, որ աղջիկը չի աղմկում, չի մեղադրում։
ՆԱՐԵ — (մոտենալով պատին)։ Ո՞վ է…
ԳԼԱԿ — (թեյնիկը դրել է կրակին ու մոտեցել Նարեին)։ Տատս…
ՆԱՐԵ — Իսկ սա ի՞նչ ծառ է։
ԳԼԱԿ — Երազանքի։
ՆԱՐԵ — Կանգնում ես տակն ու երազա՞նք պահում։
ԳԼԱԿ — Չէ, երազանքը պահում ես ու կոտրում ճյուղը։
ՆԱՐԵ — Ո՞ւ…
ԳԼԱԿ — Տատս ասում էր՝ անպայման կկատարվի։
ՆԱՐԵ — Դու փորձե՞լ ես։
ԳԼԱԿ — Չէ, տատս էր ասում… (Մատները շոյում են նկարված տատի դեմքը։ Պրոեյկտորի վրա տատը ժպտում է։) Ես թոռնիկ եմ… Ինձ տատս է մեծացրել։ Ծնողներս ավտովթարից են մահացել։ Չորս տարեկան էի։
ՆԱՐԵ — (շատ ուրախ)։ Լո՞ւրջ, ախր, ես էլ եմ թոռնիկ։ Չէ, ծնողներս չեն մահացել։ Պարզապես պապիս տանն եմ մեծացել։ Մանկապարտեզ մայրս չուզեց ուղարկել՝ սնունդը չէր հավանում։ Էնպես որ, պապիս հույսին էի, մինչև ծնողներս գործից տուն գային։ Իսկ պապս ինձ վերցնում էր ու… կրկես… այգի… Թումանյանի վրա «Հեքիաթ» կաֆե կար…
ԳԼԱԿ — (հազիվ է զսպում ծիծաղը)։ Հիմա էլ կա՝ ավելի սիրուն, ավելի գունեղ։
ՆԱՐԵ — Ես, երևի, շատ եմ խոսում, հա՞…
ԳԼԱԿ — Ճիշտ տատուս նման։ Ես մի բառ չէի հասցնում ասել՝ ինքն արդեն ամբողջ կյանքը հասցնում էր պատմել։
ՆԱՐԵ — Ուրեմն, ամբողջ կյանքը, հա՞… (Գնում է դեպի տղան։)
ԳԼԱԿ — (նահանջելով)։ Ադամից սկսած…
ՆԱՐԵ — Ադամի՞ց…
ԳԼԱԿ — Ադամից, Ադամից…
ՆԱՐԵ — Իսկ Եվա՞ն։ Եվան ո՞ւր մնաց։
ԳԼԱԿ — Գրողի ծո՛ցը…
ՆԱՐԵ — Ա՛ռ քեզ գրողի ծոցը։
ԳԼԱԿ — Տատս ասում էր՝ էդպես ավելի ճիշտ կլիներ։
ՆԱՐԵ — Ախ, տատդ էր ասում…
ԳԼԱԿ — Տատս, տատս…
ՆԱՐԵ — Իսկ չէ՞ր ասում՝ որ գրողի…
Նարեն պլեդը նետում է Գլակի վրա։ Էլի ինչ-որ թեթև բաներ։ Գլակը խույս է տալիս։ Հերթական անգամ խույս տալիս կորցնում է հավասարակշռությունը, ընկնում։ Նարեն շարունակում է նետել՝ ինչ ձեռքն ընկնում է։ Գետնին թավալ գալով՝ Գլակը շարունակում է պաշտպանվել։ Կարծես էլ հարմար բան չկա. Նարեն ինքն է նետվում տղայի վրա։ Գլակը սկզբում պաշտպանվում է, հետո մի պահ երկուսն էլ լրջանում են։ Գլակը կտրուկ շրջում է աղջկան, համբուրում շուրթերը։ Երկար համբույր։ Ու նույնիսկ թեյնիկը, որ սկսում է սուլել, անկարող է խանգարել։
Բ պատկեր
Հատակին պառկած են Գլակն ու Նարեն։ Ծածկված են պլեդով։ Գլակը մեղմ համբուրում է Նարեի պարանոցը, թևերը։ Նարեն ուսումնասիրում է Գլակի ուսերը, բազուկները, կուրծքը։
ՆԱՐԵ — (մատը կրծքավանդակի ինչ-որ հատվածի վրա դնելով)։ Իսկ սա՞…
ԳԼԱԿ — Մարտակերտում։
ՆԱՐԵ – Գնդա՞կ էր…
ԳԼԱԿ — Չէ, մին էր… մինի բեկոր…
ՆԱՐԵ — (ուրիշ սպի է գտել)։ Իսկ…
ԳԼԱԿ — Հերիք է, թող… Ինչի՞դ է պետք… (Շրջվում է, սկսում է հագնվել։)
ՆԱՐԵ — Մի գնա։ (Գրկում է մեջքը։) Խնդրում եմ…
ԳԼԱԿ — Ինչ-որ ֆիլմում էր, վերնագիրը չեմ հիշում՝ փոքր էի… Պատերազմից վերադարձած մեկը հերոսական պատմություններ էր պատմում՝ ընկերուհուն վերքերը ցույց տալով… Տատուս հարցրի, թե երբ է սկսվելու հաջորդ պատերազմը… Աման, յավըում, զուլում է… Ի՞նչ զուլում, հերոս էի ուզում դառնալ։ Սուտ է… ամեն վերքի ետևում էնքան անուններ կան թաղված… ամեն անվան ետևում մի ամբողջ չապրած կյանք ու չկատարված երազներ… բազմաթիվ երազներ… Ու էդ բազմաթիվ երազների մեջ մեկը, որ բոլորի մոտ նույնն է, բոլորի մոտ անխտիր… Կվերջանա էս ամենը, տուն կվերադառնամ։ Տո՛ւն, Նարե… Ո՛չ Ռուսաստան, ո՛չ Եվրոպա, ո՛չ Ամերիկա, տո՛ւն… Հայաստան…
ՆԱՐԵ — Էլ ոչինչ չեմ հարցնի, խոստանում եմ։
ԳԼԱԿ — (աղջկան համբուրելով)։ Կրակը վառեմ, ցրտում է։
Գլակը վառում է կրակը, մոտենում պատին, սկսում նկարել։ Նարեն հագնվում է, դուրս սողում պլեդի տակից, մոտենում Գլակին։ Գրկում է նրան թիկունքից։
ՆԱՐԵ — Միայն մի հարց… Բոլորովին ուրիշ թեմայից… Կարելի՞ է…
ԳԼԱԿ — Կարելի է։
ՆԱՐԵ — (դժվարանում է ձևակերպել)։ Լավ, ամուսնացած չես, իսկ սիրած աղջի՞կ…
ԳԼԱԿ — Բայց բավականին երկար դիմացար, գիտե՞ս…
ՆԱՐԵ — Մի ծաղրի…
ԳԼԱԿ – Ինչո՞ւ անպայման ծաղրել… Դպրոցում սիրած աղջիկ ունեի։ Մինչև բանակից եկա, ընտանիքով գնացել էին Ամերիկա։ Սկզբում փորձեցի գտնել, հետո իմացա, որ ամուսնացել է, երեխա ունի։
ՆԱՐԵ — Աշխարհը մի աղջկանով չվերջացավ, կարող էիր…
ԳԼԱԿ – Ինչի՞ համար… էսպես ավելի անցավ է, հանգիստ…
ՆԱՐԵ — (տղային բաց թողնելով)։ Ուղեկցողն էդպես էլ չեկավ։
Գլակը, որ մի պահ դադարեցրել էր նկարելը (երբ աղջիկը գրկել էր), շարունակում է նկարել։
ՆԱՐԵ — Գուցե առավոտյան շարժվե՞նք։ (Գլակն ավելի եռանդագին է նկարում։ Արաքսն է, խորհրդանշական երկու բարդիները։ Նարեն՝ շոյելով նկարված գետը:) Արաքսը… Եղել եմ Արաքսի ափին։ Պատահմամբ՝ գործի բերումով, թեև պատահական ոչինչ չի լինում։ Գարուն էր… Գետը վարար էր, պղտոր… մենք կանգնած էինք հենց ափին։ Թուրք սահմանապահներն էլ էին մոտեցել ու ավտոմատներն ոտներին՝ զննում էին մեզ։ Դիմացս պապերիս էրգիրն էր, քարքարոտ ու… լեռների վրա քարերով գրված էր. Վերջ Վաթան՝ այսինքն՝ այստեղ վերջացավ քո Հայրենիքը, հայ… Հայրենասիրությո՞ւն… արյան կա՞նչ՝ ոչինչ չասող բառեր են եղել… Բայց այդ պահին մի ցանկություն էր միայն՝ նետվել գետը, պտտվել ալիքների գրկում… լողալ չգիտեմ… դիմացի ափ հաստատ դուրս չէի գա, նույնիսկ եթե գետը կուլ չտար, ասկյարները կանգնած էին… Բայց ինձ համար միևնույն էր, միայն թե գնդակը չհասցներ, միայն թե ես ու գետը հասցնեինք գրկվել…
Մեկեն պոկվում է տեղից։ Գլակի ձեռքը օդում է մնում։ Նարեն արագ-արագ իրերն է կապկպում։
ՆԱՐԵ — Հարկավոր է շարժվել։ (Լուռ կապում են իրերը։ Ամեն ինչ պատրաստ է։ Գլակն ընդամենը ենթարկվում է Նարեին։ Ինքնուրույն գործողություններ չկան։) Թեյնիկը վերցնե՞նք։ Ով գիտե, դեռ ինչքան ենք քայլելու։
ԳԼԱԿ — Վերցնենք։
ՆԱՐԵ — Մեկ էլ՝ պլեդները։
ԳԼԱԿ — Լավ։
ՆԱՐԵ — Ուրեմն, գնացինք։
ԳԼԱԿ — Գնացինք։
Գնում են։
Գ պատկեր
Նույն թունելն է, միայն ուրիշ հատված։ Գալիս են Գլակն ու Նարեն։ Երևում է, որ երկար են քայլել։ Հոգնած են։
ՆԱՐԵ — Էլ չեմ կարող, հոգնել եմ։
ԳԼԱԿ — Ըհր։ (Փլվում է պատի տակ։ Նարեն միանում է նրան։)
ՆԱՐԵ — Տեսնես՝ դեռ ինչքան պիտի գնանք։
ԳԼԱԿ — Արդեն՝ քիչ։
ՆԱՐԵ — Հա՞… Բա ի՞նչ գիտես։
ԳԼԱԿ — Օդն ավելի թարմ է։
ՆԱՐԵ — Վաղը կհասնե՞նք։
ԳԼԱԿ — Այսօր։
ՆԱՐԵ — Այդքան շո՞ւտ… Ու… ու վե՞րջ։
ԳԼԱԿ — Ու վերջ։
Նարեն կարծես չի ուզում, որ ավարտվի ճանապարհը։ Կարծես կանխազգում է, որ աոջևում բաժանում է։ Ինչ-որ բան է ուզում հորինել, գեթ մի քանի վայրկյան երկարաձգել միասին լինելու երանությունը։
ՆԱՐԵ — Գլակ, վեր կաց։ Վե՛ր, վե՛ր… Ապրես։ Դու… դու լա՞վ ես հիշում քո պատմությունը, որ պիտի պատմես սահմանապահներին:
ԳԼԱԿ – Ի՞նչ կա չհիշելու՝ ես ադրբեջանցի եմ…
Լուռ են: Գլակի՝ ես ադրբեջանցի եմ-ը պոկվում է ինքնաբերաբար: Կարծես նույնիսկ դրան է համաձայն, միայն թե չգնա, չհանձնվի: Այս պաին Գլակի համար դա ինքնապաշտպանական բնազդի նման է: Նարեն ուզում է հասկանալ՝ Գլակը մոռացե՞լ է՝ ինչ պիտի ասի, պարզապես շփոթվե՞ց, թե՞…
ՆԱՐԵ — Գլակ, դու հայ ես, կինդ էր ադրբեջանցի…
ԳԼԱԿ — Գուցե ավելի լավ կլիներ, եթե…
ՆԱՐԵ — Գլակ, դու հայ ես… դու հա՛յ ես, Գլա՛կ, լսո՞ւմ ես… (Ապտակում է, որ ուշքի գա, էլի, էլի… ապտակում է ու կրկնում։) Դու հա՛յ ես, Գլակ, հա՛յ, հա՛յ…
Գլակը չի պատասխանում, չի դիմադրում, լրիվ բացակա է։ Նարեն իրեն անուժ է զգում՝ անզոր, անօգնական։ Լալիս է լուռ, անձայն, դադարում է ապտակել։ Գլակը բարձրացնում է ուսապարկը, գցում ուսին, քայլում առաջ։
ՆԱՐԵ — Ո՞ւր…
ԳԼԱԿ — Մի քիչ առաջ գնամ, տեսնեմ՝ ինչ կա։
ՆԱՐԵ — Բա ուսապարկդ ինչի՞ ես տանում։
ԳԼԱԿ — Ծանր չի։
ՆԱՐԵ — Ի՞նչ կապ ունի։ Էնպես ես հետդ ման տալիս, ասես աշխարհի գանձը լինի մեջը։
ԳԼԱԿ — (ուզում է թողնել, բայց անկարող է)։ Շուտ կգամ…
ՆԱՐԵ — Ոնց կուզես։ (Փլվում է պատի տակ, փակում աչքերը։)
Գլակն ուզում է գնալ, շրջվում է, նայում է աղջկան, լուռ նստում կողքը։ Նարեն բացում է աչքերը, նայում տղային։ Լուռ է։ Նորից փակում է աչքերը։
ԳԼԱԿ — (ասես արդարանալով, որ չգնաց)։ Ի՞նչ տարբերություն՝ ինչ է առջևում։ (Առաջին անգամ Գլակին պետք է, որ աղջիկը խոսի, իսկ նա լուռ է։ Քանդում է ուսապարկը, թերմոսը հանում։ Պարունակությունը հավասար բաժանում է կափարիչ-բաժակների մեջ, մեկն աղջկան մեկնելով։) Նարե։
ՆԱՐԵ — (բացում է աչքերը, նայում բաժակին, տղային)։ Ծարավ չեմ։ (Նորից փակում է աչքերը:)
Պատասխանն անսպասելի էր։ Գլակը մի պահ չգիտի՝ ինչ անել բաժակը: Ի վերջո նրա պարունակությունը լցնում է թերմոսի մեջ: Էլի մի պահ, ու իր բաժակի պարունակությունն է ետ դատարկում: Պլեդներից մեկով փորձում է ծածկել աղջկան:
ՆԱՐԵ — (փակ աչքերով)։ Չեմ մրսում։
ԳԼԱԿ — (նստում է Նարեից քիչ հեռու, գլուխն առնում ափերի մեջ)։ Ինչո՞ւ ես ամեն ինչ բարդացնում։ (Պատասխան չկա։) Ի՞նչ ես ուզում, որ ասեմ… Որ ուշքս չի՞ գնում, որ էստեղ եմ… Դա առանց ինձ էլ գիտես։ Ուրեմն, ինչո՞ւ եմ էստեղ։ Դա էլ ինձնից լավ զիտես՝ ինքդ էլ նույն վիճակում ես՝ մի քիչ այս կողմ, մի քիչ այն կողմ՝ տարբերությունը մեծ չի… Մի բան ասա, խնդրում եմ…
ՆԱՐԵ — Ուրեմն, ինչո՞ւ ես էս ամենից ողբերգություն սարքում, եթե ինքդ էլ ամեն ինչ հասկանում ես։ Գոնե գիտե՞ս՝ ինչ ես ուզում։
ԳԼԱԿ — Նախանձում եմ… բոլոր նրանց, ովքեր աշխատում են ինչ-որ բենզալցակայանում ու երջանիկ են։
ՆԱՐԵ — Գիտես, փիլիսոփայությունը երբեք էլ իմ ուժեղ կողմը չի եղել։
ԳԼԱԿ — Չեմ կարող առանց Հայաստան… Բայց Հայաստանում էլ չեմ կարողանում ապրել… արդեն վաղուց։ Կռիվը վերջացավ, եկանք տուն ու… եկավ ոգու սով։ Չէ, սկզբում մտածում էի՝ ես եմ փոխվել, բայց հետո տեսա, որ իմ նման մարդիկ էլի կան։ Ու էդ մարդիկ կողպում են իրենց դռներն ու հեռանում… իհարկե, հույս են հայտնում, որ մի օր կյանքր կփոխվի, ետ կգան…
ՆԱՐԵ — Գուցե իսկապես մենք ենք փոխվել…
ԳԼԱԿ — Մի օր ես էլ կողպեցի դուռս ու հեռացա… Մոսկվայի քառասուն աստիճան տոթում ես էլ եմ շոգել ու մրսել։
ՆԱՐԵ — Տես, է՛, բա որ ու հանդիպեինք։
ԳԼԱԿ — Եվրոպա էլ եմ եղել… դա էլ եմ փորձել, Նարե, հնար չկա, ամեն անգամ ետ եմ դառնում, որովհետև… Տատս ասում էր՝ քանի դեռ տունդ սպասում է, վերադարձի ճանապարհ ունես… Ու ես ծախեցի իմ տունը։
ՆԱՐԵ — Հա, հասկանում եմ, ուղեկցողին վճարել էր պետք…
Գլակը ժպիտով նրա կողմն է նայում։ Նարեն արագ փախցնում է հայացքը, թեքում գլուխը։
ԳԼԱԿ — Փաստորեն, կարգին ստել էլ չես կարողանում… Դու հասկացար՝ ինչ եմ ասում, Նարե, ես կտրեցի վերադարձի վերջին թելը։
ՆԱՐԵ — Դու ընդամենը խաբեցիր ինքդ քեզ։ Տատդ տուն ասելով՝ Հայրենիքդ նկատի ուներ, մի՞թե չես հասկացել։
ԳԼԱԿ — Ես հույս ունեի, որ էդպես չի… Ոչ ոքի ոչինչ չասացի։ Դոդի նման ծախեցի տունս ու փախա։ Ամենամտերիմ ընկերոջս միայն ճանապարհին զանգեցի… հեռախոսով հեշտ է, աչքերին նայել պետք չի… ու ինքն էլ հանկածակիի եկավ, չասաց՝ ախր դու էիր, որ բոլորին համոզում էիր մնալ ու ստեղծել, ծաղկեցնել մեր տունը, որ արդեն կամաց-կամաց ամեն ինչ տեղն է ընկնում… Տեր Աստված, էս ինչ պատիժ է… Ինչո՞ւ ես չեմ կարող ապրել առանց էդ մի բուռ քարքարոտ հողի, լինում է, չէ՞, որ մարդիկ ֆրանսիացի են ծնվում, անգլիացի, ռուս…
ՆԱՐԵ — Գիտե՞ս, ասում են, որ հնում հայ մայրերը կրծքի կաթը հեղել են ապառաժ քարին ու նորածնին ստիպել քարի վրայից ընդունել մայրական կաթը… Որ մոր կաթի նման սիրեն, պաշտեն ու չուրանան էդ քարքարոտ երկիրը…
ԳԼԱԿ — Ավելի լավ կլիներ, նման բան չանեին հայ մայրերը, ուղղակի հրաշալի կլիներ, եթե… եթե էդ քարքարոտ երկիրը ընդհանրապես եղած չլիներ, և աշխարհը Հայաստան անունը երբևէ լսած չլիներ…
Վերցնում է ուսապարկն ու պոկվում տեղից։ Նարեն փորձում է կանգնեցնել նրան, մեկնում է ձեռքը, բայց Գլակը գնդակի նման առաջ է նետվում։ Նարեն արագ հավաքում է իրերը, փորձում է վերցնել ամբողջը, ապարդյուն՝ մեկ մի կապոցն է ցած ընկնում, մեկ՝ մյուսը։ Ի վերջո, ամեն ինչ ցած է նետում, վերցնում է միայն պայուսակն ու հետևում Գլակին։
Դ պատկեր
Թունել։ Գլակը կանգնած է մի տեսակ հանդիսավոր։ Ձեռքին ճյուղ է։ Ուշադիր նայում է, ինչ-որ բան մրմնջում։ Արագ կոտրում է ճյուղը։ Այնպիսի տպավորություն է, ասես ինչ-որ բանի է սպասում։ Ոչինչ չի կատարվում։ Գլակը կարծես հիասթափված է, թեև ինքն էլ չգիտի՝ ինչի էր սպասում։ Ոտքով մի կողմ է շպրտում գետնին ընկած ուսապարկը։
ՆԱՐԵ — (նոր է հասել ու ոչինչ չի տեսել)։ Ե՞վ…
Գլակը լուռ է։ Մի տեսակ հուսախաբված է ու դրանից անիմաստ ժպտում է ինչ-որ ապուշ ժպիտով, նման մարդկանց, որոնք փորձում են ինչ-որ շատ կարևոր բան թաքցնել։
ՆԱՐԵ — Ամեն ինչ կարգի՞ն է։
ԳԼԱԿ — Ըհը։
ՆԱՐԵ — Գնացի՞նք։
ԳԼԱԿ — Գնացինք։
Նարեն քայլում է առաջ։ Գլակը հետևում է նրան։ Նա-րեն կտրուկ կանգ է առնում, շրջվում է Գլակի կողմը։
ՆԱՐԵ — Ուսապարկդ…
ԳԼԱԿ — (ձեռքն է թափ տալիս՝ անցած փուլ է)։ Գնացինք…
Նարեն ոչինչ չի հասկանում, բայց այլ ելք չկա, քայլում է առաջ, ժամանակ առ ժամանակ շրջվելով ու Գլակին նայելով։
Գ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
Ա Պատկեր
Արգելափակոց։ Արգելափակոցի այն կողմում կանգնած է Նարեն։ Այս կողմում, փակ դռան առաջ, որը բաց պատուհանիկ ունի, կանգնած է Գլակը։ Նարեն նայում է երկաթե ճաղերով ցանկապատից։ Սահմանապահներին մենք չենք տեսնում, միայն ձայներն ենք լսում։
ՆԱՐԵ — Չեմ հասկանում, էդքան երկար ի՞նչ են ստուգում։ Ինչ է, հայկական անձնագիր առաջին անգա՞մ են տեսնում։
ԳԼԱԿ — Հոգնեցի։ (Նստում է դռան տակ։)
ՆԱՐԵ — (սահմանապահների կողմը նայելով)։ Անձնագրիդ մեջ հո կեղծ կնիք կամ վիզա չկա՞։
ԳԼԱԿ — Չէ, ամեն ինչ կարգին է։
ՆԱՐԵ — Բա ի՞նչ են հարյուր հոգով թափվել վրան։ Գալիս է… վեր կաց։
Գլակը կանգնում է։
ՍԱՀՄԱՆԱՊԱՀԻ ՁԱՅՆ — Որտեղի՞ց եք եկել։
ՆԱՐԵ — (Գլակի փոխարեն է պատասխանում)։ Հայաստանից։
ՍԱՀՄԱՆԱՊԱՀԻ ՁԱՅՆ — Դա որտե՞ղ է։ Նոր պետությո՞ւն է։
ՆԱՐԵ — Աշխարհի հնագույն պետություններից է։ Կովկաս…
ՍԱՀՄԱՆԱՊԱՀԻ ՁԱՅՆ — Նման երկիր չկա։ Երբևէ գոյություն չի ունեցել։ Փորձեք գտնել ձեր իսկական փաստաթղթերը։
Բաց պատուհանիկից Գլակին են մեկնում նրա անձնագիրը։ Պատուհանիկը փակվում է։ Գլակն անշարժ կանգնած է։
ՍԱՀՄԱՆԱՊԱՀԻ ՁԱՅՆ – Օրիո՛րդ…
ՆԱՐԵ — (դեռ չի հասկանում՝ ինչ է կատարվում)։ Ես հիմա… խնդրում եմ… մի քանի րոպե… Գլակ, ի՞նչ է նշանակում՝ այդպիսի երկիր չկա և երբևէ գոյության չի ունեցել։
ԳԼԱԿ — (ավելի շուտ ինքն իրեն)։ Փաստորեն չէր խաբում, այ քեզ երազանքի ծառ։
ՆԱՐԵ — Ո՞վ չէր խաբում… Ի՞նչ երազանքի ծառ…
ԳԼԱԿ — (պատմում է մեխանիկորեն)։ Տատս մեռնելուց առաջ մի ճյուղ տվեց, ասաց՝ երազանքի ծառից է։ Երազանք ես պահում, կոտրում ճյուղն ու… Մինչև հիմա կարծում էի՝ հեքիաթ է պատմել։
ՆԱՐԵ — (փորձում է հասկանալ)։ Ուսապարկը… ճյուղն ուսապարկիդ մե՞ջ էր… Հետո ինձնից առաջ անցար, իսկ երբ հասա քեզ, ուսապարկդ ընկած էր գետնին ու դու… գնալուցդ առաջ ասացիր. «Ուղղակի հրաշալի կլիներ, եթե… եթե էդ քարքարոտ երկիրն ընդհանրապես եղած չլիներ, և աշխարհը Հայաստան անունը երբևէ լսած չլիներ…»։ (Ամեն ինչ հասկացել է։) Ու ի՞նչ, հիմա ավելի հե՞շտ է…
ԳԼԱԿ — Չգիտեմ, Նարե, ոչինչ չեմ զգում։
ՆԱՐԵ — (փորձում է ելք գտնել Գլակի համար)։ Լսիր, այստեղ առանց փաստաթղթի էլ կարող ես մտնել։ Սրանց փոխարինողներ կգան, կմոտենաս, կասես՝ փաստաթղթեր չունես, կորցրել ես… դատարկ բան է, հիմա շատերն են առանց փաստաթղթի հանձնվում, լսո՞ւմ ես…
ԳԼԱԿ — Լսում եմ… (Դեռ չի հասկանում՝ ինչ է կատարվում։)
ՆԱՐԵ — Գնա թունել, թեյ կխմես, կտաքանաս, կքնես, իսկ առավոտյան կգաս… Գլակ, լսո՞ւմ ես… Ես կսպասեմ քեզ։
ԳԼԱԿ — Չէ… Նարե, ոչինչ չեմ զգում, ոչ գիտեմ՝ լավ է, ոչ գիտեմ՝ վատ, ոչ տոթ է, ոչ՝ ցուրտ… Նարե, մի բան ասա…
ՆԱՐԵ — Ասում եմ։ Կգնաս թունել, կսպասես, հերթափոխը կփոխվի…
ԳԼԱԿ — (կտրուկ ոտքի կանգնելով)։ Ես գնում եմ…
ՆԱՐԵ — Ո՞ւր…
ԳԼԱԿ — Տուն։
ՆԱՐԵ — Քո տունը հիմա սա է։
ԳԼԱԿ — Չէ, սիրտս լուռ է… Տատս ասում էր՝ եթե կորցրել ես տանդ ճամփան, աչքերդ փակիր, սիրտդ կտանի։ Ես գնում եմ, Նարե… Մնաս բարով։
ՆԱՐԵ — Գլակ, սպասիր… Ես հիմա դուրս կգամ էստեղից, միասին կգնանք, լսո՞ւմ ես, սպասիր…
ԳԼԱԿ — Չէ… Եթե Հայաստանի փոխարեն… Եթե Հայաստանը… Եթե այնուամենայնիվ…. Ես գիտեմ, համոզված եմ, սա ուղղակի հիմարություն է, բայց, եթե… նույնիսկ եթե ենթադրենք, որ այդպես է… Դու միակ մարդն ես, Նարե, միակ մարդը, որը հաստատ գիտի, որ Հայաստանը կա… որ միշտ եղել է, կա ու կմնա, պարզապես… հասկանո՞ւմ ես, Երկիրը մեծ է, ես կարող եմ… Ես կարող եմ չգտնել, պարզապես չհասնել։ Իսկ դու… դու գոնե գիտես, որ կա, չի կարող չլինել։ Դու կպատմես… (Հեռանալու է։)
ՆԱՐԵ — Հետդ եմ գալիս, սպասիր…
ԳԼԱԿ — Մանրամասն կպատմես, կասես՝ ինչ պետությունների հարևանությամբ է…
ՆԱՐԵ — Գալիս եմ…
ԳԼԱԿ — Աշխարհագրական դիրքը հիշում ես, չէ՞։
ՆԱՐԵ — Չէէէէէէ…
ԳԼԱԿ — Հայկական բարձրավանդակ, Նարե, մայրաքաղաքը՝ Երևան, Արարատ լեռան… (Ինչ-որ բան է հիշում։) Արարատը, Նարե, Արարատը… (Վազում է թունել։)
Լսվում է Նարեի ճիչը՝ Գլաաակ…
Գլակը վազում է խելագարի նման։ Ճանապարհին ոտնատակ է տալիս իր ուսապարկը, հետո Նարեի թողած կապոցները և վերջապես հասնում է թունելի այն տեղանքին, որտեղ Արարատն էր նկարված։ Գրպանից հանում է լապտերը, պահում պատի վրա։ Արարատները չկան, չկա տատի դիմանկարը, բարդիները, Արաքսը։ Այն ամենը, ինչ ինքը նկարել էր, ինչը կապ ուներ Հայաստանի հետ։ Պատի վրա միայն անուններն են, որոնք կային, որոնք կարդացել էր Նարեն ու որոնց կողքին գրել էր՝ Գլակ, Նարե:
Վերցնում է ածուխը, նկարում է: Ոչինչ չի ստացվում: Նյարդայնանում է: Պրոյեկտորի վրա, որը մաքրվել էր ճյուղը կոտրելուց հետո, սրտի աշխատանքը պատկերող կարդիոգրամա է երևում:
Գլակն հասկանում է, որ պիտի հանգստանա։ Տիրապետում է իրեն, աչքերը փակում։ Ածուխն ասես ինքն է նկարում։ Պրոյեկտորի վրա աստիճանաբար հայտնվում են մայրցամաքները։ Նրանց մեջտեղում Հայաստանն է։ Մեծը՝ ծովից-ծովն ու նրա մեջ ընդգծված աղջկա պրոֆիլ հիշեցնող այսօրվանը։ Ծովից-ծովի ամբողջ երկայնքով գրված է ՀԱՅԱՍՏԱՆ։ Մայրցամաքներից սլաքները գալիս հասնում են ծովից-ծով Հայաստանին։ Գլակը բացում է աչքերը։ Մի պահ նայում է նկարածին։ Շրջվում է, դանդաղ նստում պատի տակ։ Հայացքը հանդիսատեսին է։
ԳԼԱԿ — Ախուրյանի այն ափին Բագարան անունով գյուղ կա։ Իմ պապական տունն այնտեղ է, ու երազանքի ծառն էլ այնտեղ է ծաղկում… Ախուրյանի այս ափին նոր Բագարանն է։ Կառուցել են ու աչքներն իրենց տներին՝ սպասել։ Հին Բագարանում հիմա քրդեր են ապրում։ Իսկ նոր Բագարանում՝ հին Բագարանի ժառանգները, որոնք ամեն առավոտ լվացվում են Ախուրյանի ջրով, իրար բարի լույս ասում՝ հայացքներն իրենց պապական տներին։ Ես չգիտեմ, թե այդ տներից որն է իմ տունը… Երբևէ չուզեցի իմանալ, որովհետև իմ տանը հիմա քրդեր են ապրում, իսկ ես անկարող՝ ամեն առավոտ լվացվել Ախուրյանի ջրով, ասել բարի լույս ու նայել տանը, որի շեմից ներս մտնել չեմ կարող… Տեղ հասնելուն պես անպայման կլվացվեմ Ախուրյանի ջրով ու կխնդրեմ ցույց տալ իմ տունը։
Գլակի վերջին նախադասությունից հետո պրոյեկտորին պատկերված Հայաստանի ուղիղ մեջտեղում աճում է Արարատը…
