Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆ / «ԱՂԱՎՆԻՆ»
Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆԻ «ԱՂԱՎՆԻՆ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2011 թ., թիվ 24-25-ում
Առասպելական ու պատմական Շամիրամի մասին գրելու ցանկությունը ծնվեց այն բանից հետո, երբ հերթական անգամ նայեցի Վարդգես Սուրենյանցի կտավը… Գիտեմ մենադրամայի կանոնները, սակայն խախտել եմ դրանք միտումնաբար` շատ ավելի մղվելով դեպի մենախոսությունները, որոնք միջոց են` հասկանալու աշխարհի ամենաառեղծվածային կանանցից մեկին, ով ծնվել էր սիրելու համար… ու սիրեց` իր ողջ էությամբ դառնալով սեր ու նվիրում, կիրք ու ոգեշնչում…
Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆ
ԱՂԱՎՆԻՆ
Մենախոսություն
Գործող անձ
ՇԱՄԻՐԱՄ — թագուհին Ասորեստանի
Թույլ լուսավորված բեմում ուրվագծվում են բանտ հիշեցնող տարածքի պատերը: Հեռվից լսվող շեփորականչը մարում է երկաթին բախվող մուրճերի զարկերի տակ: Գահավորակին բվի նման թառ է եղել Շամիրամը: Լարված լսում է զարկերը: Բեմի խորքում լուսավորվում են ահռելի մեծության դիմանկարները, որոնց դիմաց` եռոտանու վրա, մեծ կաթսա է դրված:
ՇԱՄԻՐԱՄ — Մեծ աշտարակին կանգնած զինվորները զարկեր հնչեցրեցին, ուրեմն` արդեն կեսգիշեր է… Իսկ իմ զնդանում միայն գիշեր է: Կարծես հազար տարի այստեղ եմ, մթի ու ստվերների մեջ` իրենց հետ հավերժորեն ամուսնացած: Զարկերը լռեցին, հոգնեցին մուրճերը: Նրանք էլ քնելու կարիքն ունեն բաբելոնցիների նման, որոնք երջանիկ էին իմ թագավորության ժամանակ: Բաբելոն… Բաբելոն… Արևելքի մարգարիտ… իմ հզոր նախնիների ու իմ քաղաք… Դու ինձ բարձրացրեցիր փառքի ամենաբարձր աստիճանին, ինձ հետ էիր Աֆրիկա ու Եգիպտոս կատարած հաղթական արշավանքների ժամանակ, դու փայլեցիր իմ դրոշին ու սրին: Դու ինձ համար կարոտ ու երազ դարձար, ես փակ աչքերով էլ տեսնում եմ քեզ, քո պալատներն ու այգիները, շքեղահամ պտուղներով պարտեզները, որոնք ես եմ ստեղծել` իմ նվաճած երկրներից բերված ծառերով ու թփերով… Բաբելոն, իմ ծննդավայր, իմ սիրո ու վայելքի քաղաք… Դու էլ ինձ դավաճանեցիր, թողեցիր, որ հոշոտեն ու բզկտեն հոգիս ու մարմինս: Ինձ զրկել են քեզ տեսնելու հաճույքից, քեզ հետ լինելու երջանկությունից… Ապիկար ու ստոր մարդի՛կ… Ծախված բաբելոնցինե՛ր… Դուք դավաճանեցիք ձեր թագուհուն, չելաք նրանց դեմ, ովքեր Շամիրամի փառքը կամեցան նվաստացնել` սեփական գոյությունն առաել ապահով դարձնելու համար.
Դժվարությամբ բարձրանում, մոտենում է կախված ջահին, ճոճանակի պես տարուբերում է այն:
Պահապանը միայն լուսադեմին կգա… Հիմա գնաց ու տրփանքի կարոտ մարմինը հանձնեց անկողնուն` ինձ թողնելով մենակության մեջ.. Սպասման ու սարսափի մեջ… Սպասում, որ մահվան է համազոր: Ինքն ու բոլորը վախենում են, թե Ասորեստանի հզոր թագուհին, որ էգ առյուծի պես վանդակի ճաղերն է կրծոտում, կարող է դուրս գալ, պալատի տանիքը ելնել ու կանչել բազում հպատակներին, որոնք, համոզված եմ, իրենց թագուհուն են փնտրում, իրենց մորն են ուզում, ով հոգատար եղավ բոլորի հանդեպ, երկրներ ասպատակեց, ավարներով տուն դարձավ, որպեսզի բաբելոնցիները հարուստ ու երջանիկ լինեն: Միամի՜տ, ողորմելի՛ պահապաններ, նույնքան ողորմելի իշխանավորնե՛ր… Ձեր իսկ ստվերից վախեցող, սպանությունների արյան մեջ թաթախված, ձեզ շրջապատող պոռնիկների ստինքների բույրից հարբած, հասարակաց տներում քարշ եկող, ձեր զավակների համար օտար ու զզվելի… Ես այլևս ուժ չունեմ, ուժասպառ եմ ծերացած ձիու նման…
Մոտենում է մեջտեղի դիմանկարին, երկար նայում է:
Ես ձի եմ, հոգնած ու ծերացած ձի, որը դեռ ուզում է նժույգ լինել… Ես այստեղ եմ, այս բանտում, որի պատերը ոսկուց են շինված, բայց չեմ շլանում ինձ շրջապատող ոսկու փայլից, զարդեղենից: Ինձ հարստություն պետք չէ, այս շքեղությունը պետք չէ, եթե քնում-արթնանում եմ պահապանների հայացքների ներքո… Դու քո վայելքներն ես ապրում, տղաս, Ադադնիրար, իսկ մորդ փակել ես այստեղ, որովհետև նրա իշխանությունն ու թագն էին քեզ հարկավոր… Խղճուկ լակոտ, երիցս կին ու անարի… Հայրդ` Շամիրադադ արքան, իմաստուն էր, երբ զգուշացնում էր զգուշանալ քեզանից: Չորս տարեկան էիր, երբ հայրդ աստվածների մոտ գնաց` իր մշտնջենական քունն առնելու: Մահվան մահճում պառկած` նա տեսնում էր գիշատիչ աչքերդ, լեշակերի հայացքդ, շաղիքոտ շարժուձևդ… Առյուծի ձագ լինելով` դու չախկալ ծնվեցիր, բորենի, որն իրեն թագավոր է զգում միայն մեռելների մեջ: Ես քեզ ամեն ինչ տվեցի, որ ուժեղ լինես, արդար ու ազնիվ լինես, բայց եգիպտացի եղար` դրուժան ու վախկոտ, դավաճան ու անսուրբ… Ադադնիրար, միակ որդիս, որին կրել եմ իմ մեջ սրդողած ու հպարտ, պահել եմ, որպեսզի Ասորեստանի տերը դառնաս, թագավորը լինես… Պահապանները քնել են, բայց զնդանի դռանը առյուծներ են կապել, որպեսզի չբացեմ դուռը, ազատության շունչը չզգամ… Ես պաշտում եմ ազատությունը, իմ ազատությունը, որն ամենաթանկն է պալատների շքեղության մեջ: Խլեցիր ինձանից այդ ազատությունը, Ադադնիրար… Դու իմ գոյության գիտակցումից անգամ վախենում ես, երազիդ մեջ ծկլթում ես սարսափից ու ծառս լինում: Ասում են, մահճիդ կողքին պահապաններ են հերթապահում, իսկ բարձիդ տակ դաշույններ ես պահում: Դու դեռ փոքրուց վախկոտ էիր, նապաստակի սիրտ ունեիր և աղվեսի մորթի: Ումի՞ց ես դու ծնվել, ասա, ումի՞ց… Հզոր Շամիրամը չէր կարող քեզ ծնած լինել: Բաբելոնի ստնտու կանայք փոխել են քեզ ծննդի պահին… փոխել ու գիրկս են դրել մի բոզի բիճ զավակի: Բայց չէ, արտաքինով Շամիրադադին ես նման, նրա հորն ես նման, քո պապին, որը քաջ ռազմիկ էր և անփոխարինելի դիվանագետ: Դու ո՞ւմ նմանվեցիր, տղա, ո՞ւմ վախկոտ հոգին բնավորվեց քո մեջ… Ես քեզ թագավոր էի մեծացնում, ես քեզ պատմում էի իմ հաղթանակների մասին, օրորոցիդ մոտ ռազմի երգեր էի երգում, քեզ հագցնում էի սաղավարտ ու ուզում էի, որ կռվի դաշտում համարձակ լինես, իսկ քաջությունդ հերիքեց մորդ զնդանում պահելուն: Երախտամոռ լակոտ, հրճվում ես հիմա, որ դու ես Բաբելոնի տերը: Բայց որքան էլ քեզ տեր երևակայես, հոգով ստրուկ ես, քո վախին` պատանդ, քո երկչոտության գերին:
Մոտենում է զնդանի դռանը, ականջ է դնում:
Առյուծները մռլտում են… քանի օր է` չեն կերակրել: Խեղճ առյուծներ… Դուք, որ պառկում էիք ձեր տիրուհու ոտքերի մոտ, զգալով ձեր արքայական վեհությունը, հիմա վերածվել եք շների ու պահակ կարգվել զնդանին: Ձեզանից ինչո՞ւ խլեցին առյուծ լինելու հպարտությունը…
Մոտենում է պատուհանին, փորձում է հետ տանել ծանր վարագույրը… ապարդյուն: Զայրացած կախվում է վարագույրի երկար ծոփքերից:
Միայն թե կարողանայի դուրս գալ, իմ պալատում հայտնվել… Ես այդ լակոտին շղթայակապ կբերեի այստեղ, առյուծներին մոտ, որ հոշոտեն նրա արքայական անդամները… Ես կարո՛ղ եմ դա անել …
Կանգնում է առաջին դիմանկարի դիմաց: Ականջներում աղմուկ է, լսում է շղթաների հուժկու զնգոց: Ձեռքերով փակում է ականջները:
Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ… Առաջ չգաս, Շամիրամադ, ես չեմ ուզում տեսնել արնոտ դեմքդ, սարսափով լի աչքերդ… Չգա՛ս, խնդրում եմ, քո հայացքից վախենում եմ… Չէ, խիղճս չի տանջում, ես չեմ պատրաստվում ապաշխարել խղճիս առաջ… Արեցի, ինչը պիտի անեի: Ուզում էի տիրակալ լինել ու եղա: Օձագալար մտա քո գիտակցության մեջ ու համոզեցի, որ ինձ տաս իշխանությունը… Օ՜, ես ինչքա՜ն էի ուզում Ասորեստանը ձեռքերիս մեջ առնել: Ամուսնանալուց հետո հասկացա, որ երբեք քո կամքով ինձ իշխանություն տվող չես: Դու ուժեղ էիր, քաջ, բայց նաև` իշխանատենչ: Մենք նման էինք իրար, շա՜տ նման… Երբ քնում էիր, ծածուկ մտնում էի ննջարան, հագնում արքայական պատմուճանդ, գլխիս դնում թագն ու գնում դահլիճ: Բազմում էի քո թագավորական օթոցին, ձեռքս առնում վագրակերպ գավազանդ… Օ, ի՜նչ մեծ ուժ ուներ այդ գավազանը, ինչպե՜ս էր ինձ թևավորում: Դու գիտեիր, որ ես արքայական պատիվների պակաս չէի զգացել, իմ հայրական տանն ամեն ինչ տեսել էի, բայց եղել էի ոչ թե իրադարձությունների կենտրոնում, այլ` որպես վկա: Իսկ աստվածները հուշել ու կանխագուշակել էին, որ ես ծնվել եմ տիրակալ լինելու համար: Չնայե՛ս ինձ այդպես, հեռո՛ւ վանիր ատելությունդ: Ես պիտի քայլեի աստվածների կանխանշումների ճանապարհով, պիտի գրավեի գահը: Քանիցս խնդրեցի, համոզեցի, բայց դու անդրդվելի մնացիր: Աստվածները ինձ հուշեցին սպանել քեզ… Ես քեզ սիրում էի, պաշտում, քո սիրուհին էի, կինը, քո երեխայի մայրը… Ես կանչեցի իմ կախարդներին, ու նրանք օձի թույն ներարկեցին քո արյան մեջ: Սկսվեց քո դանդաղ մահը… Երբ հասկացար, որ այլևս չես բարձրանալու գահին` ինձ նվիրեցիր… Ի՜նչ ատելությամբ ու նախանձով էիր թագը դնում իմ գլխին… Աչքե՛րդ, աչքե՛րդ, աչքե՜րդ… Դու նայում էիր ինձ, բայց չէիր տեսնում դեմքս, դեպի շուրթերդ ձգվող դողահար շուրթերս… Ես ուզում էի այդ պահին քոնը լինել, կոտրատել մարմինս քո ձեռքերի մեջ, բայց դու իմ միջով նայում էիր հոգուս… Օ՜, այնտեղ միայն օձեր ու կարիճներ էին: Երջանկության ու վրեժի զգացումներն իմ մեջ կռիվ էին տալիս, պատեպատ զարկում ինձ…
Եղջերվափողի ձայն: Շամիրամը հատակին ընկած արքայական ծիրանին նետում է ուսերին, գահավորակի տակից հանում է թագը, դնում գլխին: Հանդիսավոր, վեհ քայլքով գնում—կանգնում է կափարիչով ծածկված կաթսայի վրա:
Նայիր, Շամիրադադ, ինչքան գեղեցիկ եմ ես… Ասորեստանը դեռ այսպիսի գեղեցկության միապետ չի ունեցել: Հիմա աշխարհն իմ ոտքերի տակ է, աշխարհի տեր, արքայից արքա Շամիրադադ… Դե, սողալով մոտ եկ ու համբուրիր ձեռքս, նախկին արքա… Դե, մի երկնչիր, նայիր քո Շամիրամին հեզ հայացքով, թեզանիքս առ ափերիդ մեջ ու համբուրիր… Չէ՛, չէ՛, չէ՜… Մի՛ նայիր այդպես, հեռո՛ւ տար ատելությունդ ու ցասումդ, ես հասա երազածիս: Ես աշխարհի տերն եմ, նախկին արքա ու ստրուկ Շամիրադադ, երկրպագիր քո թագուհուն, մեծն Շամիրամին, դիվական, հզոր, կախարդների կախարդ, անպարտելի ու անկոտրում Շամիրամին, ում ոտքերի տակ է կեսը աշխարհի: Ոսկորներս հաճույքից խաղում են, գալարվում է մարմինս, ոտքերս ինձանից առաջ են վազում… Նվագածուներ, բամբիռը լարեք ու թմբուկ զարկեք…
Երաժշտության տակ Շամիրամը կաթսայի վրա պարի դանդաղ շարժումներ է անում, ապա շարժումները դառնում են կտրուկ, նա ցատկում է կաթսայի վրայից, ինքնամոռաց պարում է: Պարն ավարտելուց հետո ծնկում է տեղում, կիսադեմով` դեպի նկարը:
Արյունս եռ է գալիս, ես պատերազմներ եմ ուզում, ահեղ ճակատամարտեր… Հավատա ինձ, ամուսինս, ռազմի արվեստում քաջ եմ ու հմուտ: Աչքեր՛դ, աչքեր՛դ… օ՜, աստվածներ, Բահալ մեծագործ ու Իշտար կաթոգին, նրա աչքերը` հուր ու կրակ ժայթքող, հրդեհով լեցուն աչքերը… Հրդեհի կրակները մինչև հիմա լափում են հոգիս, այրում սիրտս: Հեռացի՛ր, գնա՛, մի՛ նայիր այդպես… Ես քեզ վաղուց եմ թաղել, դու վաղուց ես ննջում այն դամբարանում, որը կառուցել տվեցի քո պալատի դիմաց, որպեսզի նայես պալատին ու տեսնես ինձ քո գահին նստած, քո փառքն իմ ոտքերի տակ առած: Այս նկարից էլ ատելությամբ ես նայում ինձ, խղճուկ ու անօգնական Շամիրադադ: Դու սպանեցիր առաջին ամուսնուս ու ինձ կնության առար: Քեզ աշխարհի ամենաերջանիկ տղամարդն էիր համարում… գիտեիր` սիրո՞ւմ էի քեզ, անկեղծ էի ու նվիրվա՞ծ: Չէ, Շամիրադադ, ես երբեք քեզ հետ անկեղծ չեմ եղել, երբեք շիտակ չեմ նայել աչքերիդ, որովհետև ինձ գերի էի զգում, ստրուկ… Ես սիրում էի Մենոյին, պաշտում նրան, ես նայում էի նրան, ու թվում էր, որ այլևս ոչինչ պետք չէ ունենալ երջանիկ լինելու համար: Դու խլեցիր այդ երջանկությունը, Շամիրադադ, դու ամեն ինչ խլեցիր… Ինչո՞ւ… Եթե ոչինչ չէիր տալու, եթե իմ ունեցածին ոչինչ չէիր ավելացնելու` ինչո՞ւ խլեցիր ինձանից, ինչն իմն էր, իմ հարստությունն էր… Դուք, տղամարդիկդ, եսամոլ ու եսապաշտ եք, դուք չգիտեք, թե ինչ է ուզում կինը, ձեզ համար գրոշ չարժեն նրա արցունքները, որոնք ծնվում են երջանիկ լինելու պապակ զգացումից: Քո պատճառով ես ատեցի աշխարհի բոլոր տղամարդկանց, անգամ Մենոյին ատեցի, որն այնքան թույլ եղավ, որ չկարողացավ դիմագրավել քեզ, չմեռնել… Ո՞վ էի քեզ համար ես` Շամիրամս, որին տենչում ու չէին հասնում բյուրավոր տղամարդիկ, որը շատերի համար անհաս երազ էր, կարոտ էր, արմավենի էր` բուսած բարկ անապատում, որին հասնելու համար ոտքերն ու ձեռքերն էին այրում: Ոչինչ էր, ընդամենը կին, որին դու երբեմն-երբեմն կանչում էիր ննջարանդ, սիրո կեղծ ցույցեր սարքում, կեղծ քնքշությամբ փարվում: Ես թունավորեցի քեզ` իմ կորսված երջանկության վրեժն առնելու համար… Երբ պայքարում էիր մահվան դեմ` ես հրճվում էի, փառավորվում էր հոգիս` տեսնելով ջղաձգվող մարմինդ… Այդպես իմ հոգին էր ջղաձգվում, երբ երջանկությունը հեռանում էր ինձանից: Ինչո՞ւ թալանեցիր իմ հոգին… Մենոյի մահը ողբացի, սգո հանդերձներ հագա, վար թափեցի վարսերս, բայց մտածեցի, որ դու ինձ ամեն ինչ կտաս, կդարձնես աշխարհի ամենաերջանիկ կինը: Ես ունեի երջանիկ լինելու իրավունքը, բայց դու ատելություն սերմանեցիր իմ հոգում… Ես իմ արցունքների վրեժն առա քեզանից, Շամիրադադ, բայց սիրտս չհանգստացավ, որովհետև մեկ այլ կրակ եկավ ու այրեց հոգիս…
Դանդաղ գնում, նստում է բազկաթոռին: Սրնգի ձայն է լսում, որին միանում է տղամարդու ձայնը: Երգի ավարտից հետո վեր է կենում, մոտենում է մյուս նկարին, երկար նայում է: Աղմուկով բացում է կաթսայի կափարիչը: Վառում է ջահը, մոտեցնում կաթսային, խոնարհվում է կաթսայի վրա:
Կախարդանքներիս ուժն անգամ անզոր եղավ կենդանություն տալու քեզ, իմ Ատտիս, իմ վարուժան… Ամեն օր բացում եմ կախարդություններիս կաթսան, փնտրում քո կենդանի պատկերը, քո արևատես դեմքը, ոսկեգանգուր վարսերը, քո կապույտ աչքերը, բայց դու չկաս ու չկաս… Կանչում եմ քեզ, բայց լուռ ես, չես պատասխանում, չես արձագանքում… Դու միակն էիր, ով մեկընդմիշտ հաստատվեց իմ հոգում… Բաց աչքերդ, խնդրում եմ, աղերսում… Մի՞թե չես տեսնում, որ տառապում եմ, քեզ փնտրում եմ ողջերի մեջ: Դու միակ իմ հարստություն, խոսիր, մխիթարիր ինձ, որ կարողանամ մոռանալ զնդանի ճնշող պատերի, հարազատ որդուս դավաճանության մասին: Դե, բաց աչքերդ, տես թափված վարսերս, որոնք արձակել եմ քեզ համար, հանել եմ գինդերս, որպեսզի ծանրությունից գլխապտույտ չապրեմ, որպեսզի նայեմ քեզ պարզ ու հստակ հայացքով… Տուր ինձ մարմարից ձեռքերդ, տուր ինձ շուրթերդ… Տուր ինձ բզկտված սիրտդ, որի մեջ նետեր մխրճվեցին` թրատելով սիրտս ու հոգիս… Ես չէի ուզում քեզ մեռած տեսնել, իմ քաջ ու հպարտ արծիվ, քո սլացքով հիացած` ես սկսեցի երկինք նայել, տեսնել անսահման կապույտը… Իմ կարոտ ու սեր…
Մարում է ջահը, մոտենում, ծալապատիկ նստում է Արայի նկարի դիմաց: Սրնգի նվագ: Ունկնդրում է` մեղմ խոսելով:
Ե՞րբ առաջին անգամ լսեցի քո անունը, ումի՞ց… Մենոն էր, կարծեմ, որ խոսեց ուրարտացու մասին: Ասաց, որ քաջ ես ու համարձակ, խիզախ ռազմավար: Ես շատ էի տեսել խիզախ ու համարձակ ռազմավարների, ովքեր զորքերով էին անձնատուր եղել մեծ Ասորեստանին: Երկրներ էին խոնարհվել իմ առջև, տղամարդիկ դավաճանության հանդեսներ էին սարքել իրենց կանանց համար` գեթ մեկ ակնթարթ իմ կողքին լինելու, իսկ դու չեկար Բաբելոն, չուզեցիր մեծ Ասորեստանի բարեկամը դառնալ: Քո ժայռոտ ու քարքարոտ երկրում Բաբելոնի ծաղիկները չկային, սիրո հրաշագեղ հրդեհները չկային, բայց դու գերադասեցիր մնալ այնտեղ: Ես քեզ երեխաներ կպարգևեի, Արա, կապուտաչ ու բոցահեր երեխաներ, քեզ կին կդառնայի` սիրո հավերժությունը փռելով ոտքերիդ տակ: Չէ, դու վախկոտ չէիր, կնատյաց չէիր, դու քո երկրին էիր պատկանում, քո հայրենիքին… Երանի Ասորեստանի հպատակ զորավարները քո հայրենասիրությունից գեթ մեկ կաթիլ ունենային: Ինչո՞ւ բարեկամիդ ձեռքը չընդունեցիր, ինչո՞ւ սրտիս ընծաների առջև քո պալատի ու սրտի դռները փակեցիր… Բաց աչքերդ, սեր իմ, նայիր Շամիրամիդ, որն այդպես էլ քո սրտին չհասավ, չկարողացավ քեզ առնել իր թևերի մեջ ու երջանկության նեկտարը խմել: Ես` հզոր Շամիրամս, հարավից հյուսիս եկա, քո երկրի ամեն քարի մոտ զորաբանակներիս վրանները խփեցի, ավերով ու կոտորածներով լցրեցի քո երկրի ճամփաները, բայց դու դարձյալ ինձ մոտ չեկար: Իմ մեջ երկու մարդ էին գոտեմարտում` տիրակալը և կինը: Ուրարտացիները հավանաբար հրճվում էին` տեսնելով խենթացած կնոջը, ով սար ու ձորեր ընկած` քեզ էր փնտրում: Ես քո անունով կոչեցի քո երկրի լեռներն ու դաշտերը, իմ աղի արցունքները գետեր դարձան ու լցրեցին ձորակները, ես այդ գետերն էլ քո անունով կոչեցի, որպեսզի ամեն տեղ դու լինես, քո պատկերն ու անունը լինեն: Նայիր աչքերիս, ինձ նայիր… Շշնջա ինձ բառեր, որոնք երբեք չշշնջացիր, սիրո խոսքեր ասա, որոնք դու ասում էիր ուրիշին` քո Նուարդին, որին հիմա նախանձում եմ, ատում եմ, ուզում եմ հանել նրա աչքերը, որոնց մեջ քո պատկերն է, ուզում եմ ծվատել նրա սիրտը, որն ափեափ լցված է քո սիրով… Ասա ինձ, մի՞թե չէի վաստակել երջանիկ լինելու իրավունքը: Աստվածներն ստեղծել են այդ քաղցր բառը` երջանկություն, և շաղ տվել աշխարհի վրա, մարդկանց սրտերի վրա, սակայն ինձ ստիպում են կապանքել սրտիս դռները, ապրել փակ աչքերով` տրված միայն երկրին ու նրա շահերին…
Մոտենում, նստում է բազմոցին: Նրան թվում է` ռազմի շեփորների և ձիերի դոփյուն է լսում: Պարանոցից հանում է մարգարտաշարը, բացում է մեծ զարդի պահոցը, միջից հանում ոսկեթել մազափունջ:
Իմ ոսկեծամ Ատտիս, ինձ Ուրարտու էր մղում նաև երկրիս շահերը: Ես ուզում էի նվաճել այդ հպարտ երկիրը` իմ իշխանության ու սիրո հավերժական ստրուկը դարձնելով Հայկի զարմից սերած Արային: Ես ավերեցի բարգավաճ շեները, հազարներին գերեվարեցի ու սպանեցի, սակայն չկարողացա նրա հպարտությանը տիրանալ: Դա իմ միակ պարտությունն էր… Դու հրճվում էիր արքունի հանդեսներում, խրախճանքներ էիր սարքում, իսկ ես տառապում էի սրտիս անամոք ցավից: Դու քո մահվան դատավճիռը կարդացիր, Արա, սիրելիս, ես քեզ չէի ուզում սպանել: Ի՞նչ արեցիր, Արա, ինչո՞ւ կործանեցիր քեզ ու ինձ, ինչո՞ւ իմ դեմ ելար քո զորաբանակներով: Շամիրամի բանակը դեռ երբեք պարտության դառնությունը չէր ճաշակել, դեռ երբեք ռազմարշավից գլխիկոր տուն չէր դարձել: Իմ ժողովուրդն ու որդիս ինձ չներեցին, զնդանը նետեցին, որպեսզի վաղը գլխատեն Բաբելոնի ամենամեծ հրապարակում, իմ պալատի դիմաց… Ինձ չի սարսափեցնում կացնի հարվածը, սարսափելի չեն դահճի աչքերը… Ես կնայեմ գահին բազմած որդուս աչքերին ու երջանիկ կժպտամ: Դու մեռար` չհասկանալով երջանկության բերկրանքը, իսկ ես մեռնելուց հետո երջանիկ կլինեմ: Ես ամեն օր փորձում եմ կենդանացնել քեզ, բայց աստվածները խլել են իմ ուժն ու զորությունը, տարել են ամեն ինչ` թողնելով միայն սպասումը: Հաշվված ժամեր են մնացել… Երբ մեծ քուրմն ազդարարի օրվա սկիզբը, այս զնդանում չեմ լինի, իմ Ատտիս, ես քեզ մոտ կլինեմ, երկնքում, ուր երջանկության առջև ոչ ոք պարիսպներ չի դնի… (Ականջ է դնում🙂 Ոտնաձայնե՞ր են լսվում… Չէ, դեռ առավոտը չի բացվել… Բաց աչքերդ, Արա, նայիր այն հպարտ ու գեղեցիկ կնոջը, ով ամեն ինչ ուներ, սակայն հանուն քո սիրո ամեն ինչ կորցրեց: Ես ափսոսում ու չեմ ափսոսում կորցրածիս համար, ես լաց եմ լինում ու ծիծաղում… Ես նայում եմ քո պատկերին, այս ոսկեհուռ մազափնջին ու դառն արցունքներ թափում… Սա է ինձ բաժին մնացած հարստությունը, ահա երջանկության իմ հանգանակը: Ի՜նչ մեղք ու խեղճ եմ ես… ցանկացա սիրել ու սիրված լինել, բայց չհասա ցանկությունների վերջին հանգրվանիս: Դու իմ միակ հույսն էիր, Արա, իմ վերջին երազը… Բայց ճիշտ են աստվածները. սերն ուժով չեն նվաճում, ուժով չեն տիրում սիրած տղամարդուն: Ես չհասկացա այդ պարզ ճշմարտությունը, դրա համար էլ հիմա հատուցում եմ: Թանկ հատուցում է սա, թանկարժեք զոհաբերություն… Աստվածները ներել չգիտեն, իսկ ես խնդրում եմ, որ հասկանան ինձ, տեսնեն հոգուս մեջ մոլեգնող փոթորիկը, որը կուրացրել էր, տարել բանականությունս… Ինչո՞ւ են աստվածները պատժում կնոջը, ում մեղքի անունը սեր է… Սեր… Ես ձեզ ատո՛ւմ եմ, աստվածնե՜ր, ես հրաժարվո՛ւմ եմ ձեզանից` Իշտար ու Բահալ… Մի՞թե ձեր հոգիներում գթասրտության կաթիլ անգամ չի մնացել…
Լսվում են ոտնաձայներ, հետո` շղթաների աղմուկն ու առյուծների մռնչյունը: Շամիրամը ցատկում է տեղից, վազքով մոտենում է դռանը, հպվում նրան:
Արդեն դռների մոտ են… բացում են երկաթյա դռները, որպեսզի ներս մտնեն, շղթաներ դնեն ձեռքերիս ու տանեն կառափնարան: Շատերին եմ ուղարկել կառափնարան, նայել եմ գլխատվողներին, կացնի հարվածից թռչող գլուխներին ու հրճվել, հպարտացել եմ իմ իշխանությամբ և ուժով: Հիմա որսորդը որս է դարձել, դահիճը դահճի զոհն է դարձել… Բաց աչքերդ, Արա, ու տես, ինչպես եմ կանգնած մահվան դռների մոտ, ինչպես եմ ուզում ուժեղ և անպարտ լինել…
Երկար նայում է ձեռքերին, ափը սահեցնում դեմքի վրայով, շոյում մարմինը, ապա հուսահատ փլվում է հատակին:
Ես դողում եմ… Մահը չի սարսափեցնում, բայց դողում եմ… առաջին անգամ ես դողում եմ: Ես չդողացի, երբ սպանում էի ամուսնուս, երբ կախաղան էի բարձրացնում անմեղ զինվորին, ով հանդգնեց նայել աչքերիս մեջ և ասել, որ բնավ էլ գեղեցկուհի չեմ, ու միայն իշխանությունն է ստիպում մարդկանց ինձ գեղեցիկ կոչել: Ես չդողացի, երբ կարգադրեցի սպանել զորապետին, ով մերժեց իմ սերն ու հեռացավ պալատից իմ գեղեցկուհի նաժիշտի հետ: Ես հրամայեցի հանել ապստամբ եգիպտացիների աչքերն ու նրանց նետել քաղցած կոկորդիլոսների առաջ… Նեղոսը փոթորկվում էր, նրանք անհետանում էին կոկորդիլոսների երախներում, իսկ ես նայում էի ու նայում… Բայց հիմա դողում եմ, մարմինս ինձ չի ենթարկվում… Այս ի՞նչ դարձա, ի՞նչ է ինձանից ուզում վախը, որի հետ երբեք մտերիմ չեմ եղել: Շամիրամը չի՛ կարող վախկոտ լինել, թուլություն բառը նրա համար գոյություն չունի: Արա, նայիր ինձ, քո հայացքով ջերմացրու հոգիս, շուրթերդ սեղմիր շուրթերիս, որ չմրսեմ, չդողամ…
Ձայներն ուժգնանում են: Շամիրամը վազում, բարձրանում է բազմոցի վրա:
Հեռացե՛ք այստեղից, ես դեռ ժամանակ ունեմ, դեռ մի քանի ժամ ունեմ ապրելու համար… Ես մահից չեմ վախենում, բայց ուզում եմ երջանիկ լինել իմ վերջին ժամերի մեջ, ուզում եմ իմ Ատտիսի հետ լինել: Նեբուհ ամենակարող, դու, որ միշտ ինձ հետ ես եղել, հիմա օգնիր ինձ, թույլ մի տուր, որ վերջին ժամերս ինձանից խլեն իմ հարստությունը, իմ միակ փրկությունը… (Երգելու պես🙂 Արա, միակս, սերս ու թշնամիս, հարազատս ու օտարս, իմ հպարտ վարուժան, իմ հեռացող երազ, գրկիր ինձ ամուր, օրոր ասա ինձ, որպեսզի ընդարմանամ ու չզգամ մահվան ներկայությունը, նրա սառը շունչը, որն ինձ վերադարձնում է իրականություն, ուր դու չկաս, չկան երբեմնի բարեկամներս… Ես` մենակ ու լքված, ես` անզոր ու փշրված… Ես` սիրո մշտաբորբ կրակ, որը պիտի հանգչի հիմա, պիտի դողա քամիների առաջ… Երգիր, օրոր ասա ինձ… Փարվիր թևերիս, որպեսզի նրանց ուժը բազմապատկվի…
Իջնում է, մոտենում վառվող աշտանակին, երկար նայում է կրակին: Դրսից ձայներն ավելի ու ավելի են ուժգնանում:
Դու ինձ չես օգնում, Արա, ձեռքդ չես պարզում, դու չես ուզում տեսնել Շամիրամին` թագուհուն ու աստվածուհուն, երիցս վիրավոր կնոջը: Դու դարձյալ համառում ես, դեմքդ պահում ինձանից: Ինչո՞ւ, մի՞թե գեղեցիկ չեմ ես, մի՞թե իմ աչքերից ժայթքող կրակը չի ջերմացնում հոգիդ, մի՞թե չհասկացար, որ ծնվել եմ քեզ հետ ապրելու իմ ծվատվող երջանկությունը: Դե, թող համառությունդ, տուր ձեռքդ, բաց աչքերդ, սեր իմ… Աստվածները չեն ուզում լսել աղաչանքներս, իսկ դու չես ուզում անսալ կանչերիս ու աղերսներիս: Դու խլացել ես, խլացել են աստվածները… Ինչ արած, ես կպաշտպանեմ ինձ, կփորձեմ լռեցնել ձայները, որոնք ազդարարում են կործանումիս մասին…
Մոտենում, բռունցքներով խփում է դռանը:
Լսեք, պահապաններ ու դահիճներ, Բաբելոնի անառակ կանանց նույնքան անառակ զավակներ, ես չեմ հանձնվի ձեզ, դուք չեք տեսնի իմ գլխատված մարմինը, Շամիրամին չեք տեսնի ձեր առաջ ծնկած… Գնացեք ու հայտնեք ձեր վախկոտ թագավորին, որ Շամիրամը ցիների ու օձերի բաժին չի դառնա… Ես եմ Բաբելոնի ու Ասորեստանի տիրուհին, իմն է այս երկիրը, իմն է այն ամենը, ինչն ստեղծվել է իմ ջանքով… Ուրեմն, ես չեմ գա ձեզ մոտ, չեմ կանգնի ձեր դիմաց… Ես կգնամ իմ Արայի մոտ, նրա հետ կապրեմ օրերիս ավելցուկը, որը մի ամբողջ կյանք արժե…
Կաթսայի մոտից վերցնում է ջահը, գալիս բեմի կենտրոն:
Արա, հարազատս, բաց աչքերդ, քեզ մոտ եմ գալիս, քո գիրկը… Բաբելոնցիները չեն տեսնի իմ անկումը, նրանք միշտ երկինք կնայեն` տեսնելու իրենց հպարտ թագուհուն, աշխարհակալ Շամիրամին, որն աշխարհն առավ ոտքերի տակ, բայց չկարողացավ ընկճել քեզ: Բայց հիմա դու իմն ես, իմը, իմ վարուժան, իմ սեր, իմ Ատտիս, սոսյաց անտառներում սոսափող իմ մշտադալար ծառ… Արա, բաց գիրկդ, տարածիր թևերդ, որ գրկես ինձ, գուրգուրես ու փայես… Հե՜յ, պահապաններ, բացե՛ք դուռը, արձակե՛ք առյուծներին…
Բեմը մթնում է: Լուսավորվում է վերև ճախրող աղավնին: Հնչում է Շամիրամի ձայնը:
Ես աղավնի դարձա, ճերմակ աղավնի… Ես երկնքում եմ, իմ Արայի մոտ… Աղոթեք ինձ համար, Բաբելոնի քրմեր, աղոթեք ինձ համար, բաբելոնցի կանայք, ես ձեր փշրված սերերի ու անկատար երջանկության աղերսներն եմ տանում երկինք… Թող հարստանա երկինքը, թող այնտեղ ձեր կանչերը լինեն… Աղոթեք Արայի ու ինձ համար…
