Արմենուհի ՍԻՍՅԱՆ / ԹԱՏՐՈ՞Ն…

Ոչ մեծ սենյակ: Սենյակում գնում-գալիս է երիտասարդ կինը:

ԿԻՆ — Եղավ արդեն չորրորդ օրը: Չես զանգում, հա՞: Լա՛վ ես անում: Սպասում ես ե՞ս զանգեմ: Դե ուրեմն շարունակիր սպասել: Երբե՛ք ուրեմն:  Այլևս երբեք ոտքս չի լինելու այդ տանը: Զանգես էլ՝ չեմ խոսելու, այլևս ոչ մի բացատրություն: Բառերն էլ են հոգնել: Միևնույն է՝ ոչինչ չես հասկանալու: Դու ունես մշտական քո նույն արտահայտությունները, մեղադրական նույն ֆրազները՝ բոլոր իրավիճակների համար: Նախօրոք անգիր գիտեմ՝ ինչ ես ասելու: Ասես հետդ ծնված լինեն այդ նույն նախադասությունները: Ոնց եմ ուզում երբեմն  հեռանալ այդ բառերից ու քեզնից: Հեռանալ, որ զգաս իմ ներկայությունը: Ու գիտե՞ս, դա բավականին գայթակղիչ միտք է… Հա՛, անտանելի իրավիճակներում ես գնում եմ ծնողներիս տուն: Դա ինքնապաշտպանության պես մի բան է՝ time out: Ամեն անգամ քո մեջ, երևի,  մտավախություն է լինում, թե՝ կհեռանամ, կբաժանվեմ քեզնից: Այդ վախն իմ մեջ էլ է լինում: Ասում է՝ վազում ես ծնողներիդ տուն: Բա ո՞ւր գնամ:  Իսկ դու միշտ ես ծնողներիդ մոտ, վազելու կարիք չկա, նրանց մշտարթուն խորհուրդների ու աչալուրջ հայացքի ներքո: Ու քանի որ մշտական հանդիսատես ունես, ինքդ էլ չես զգում, որ խաղում ես: Մի դերասանի թատրոն: Ես դա էլ կարող եմ հասկանալ. ի՞նչ է անում մարդը, երբ շարունակ հանդիսատես ունի իր կողքին՝ խաղում է:  Զզվում եմ այդ ներկայացումներից, որովհետև նույն սցենարն է՝ հանդիսատեսիդ կողմից պահանջված ու հաստատված: Անգամ իմպրովիզացիայի ու ստեղծագործելու տեղ չունես: Քո մտքով չի էլ անցնում որոշ տեղեր գոնե վերանայել կամ մի փոքր թարմացնել  դերդ, բայց ո՛չ. սցենարը տրվել է քեզ ի սկզբանե՝ որպես սուրբ պատգամ ու դու այդպես էլ ընդունել ես:  Նախ՝ այդպես հեշտ է. կարիք չկա մտածելու, փնտրելու, ընտրելու: Միշտ էլ հակված ես եղել հեշտի ընտրությանը, ձեռքդ մեկնում ես նրան, ինչն արդեն պատրաստի հրամցված է քեզ: Նույնն էլ հիմա. ինչո՞ւ չարչարվել, ստեղծել նորը, եթե կա պատրաստի գրված-մշակված սցենարը, որից հանդիսատեսը միշտ գոհ է: Մնում է ընդամենը կատարել այն: Բացի դրանից, հանդիսատեսդ ուշի ուշով հետևում է, որ հանկարծ փոփոխության չենթարկվի այն: Սա նրա՛ ուզած ներկայացումն է, իսկ ի՞նչ դերասան, որ հաշվի չառնի հանդիսատեսի պահանջը: Նա ուղղակի կտապալվի: Իսկ դու սարսափելի վախենում ես շրջապատի կարծիքից: Ես կասեի՝ դու դողում ես  հանդիսատեսի կարծիքի առջև. իսկ եթե մի օր հանկարծ չծափահարե՞ն, իսկ եթե մի օր դժգոհ մնան քո դերակատարումի՞ց… Դու պատրաստ ես ինչից ասես հրաժարվել, միայն թե չխաթարվի քո կերպարը: Հանդիսատեսը միշտ պետք է գոհ մնա իր հերոսից: Ու որպեսզի ամրագրված կերպարդ հանկարծ չնսեմանա, դու սկսում ես սիրաշահել նրան: Սկսում ես հարմարվել հանդիսատեսիդ ճաշակին, հաճոյանալ նրա քիմքին: Դու չես էլ զգում, թե ինչպես ես տարրալուծվում  նրանց մեջ, կորցնում սեփական եսդ, քո իսկ դիմագիծը ու ձուլվում հանդիսատեսի ստեղծած կերպարին… Այնքան մեծ է նրանց կարծիքի հանդեպ քո վախը, որ այն հետզհետե ընդլայնվում է ու մեծացնում  հանդիսատեսիդ ընդգրկումը. ինչ կասեն հարևանները, ինչ կասեն ընկերները, ինչ կասեն ծանոթ-բարեկամները, ինչ կասեն բակի տղաները, ինչ կասեն նրանք, սրանք, շատերը, քչերը, բոլորը, ամենը… Այնտեղ միայն չկամ ես: Իսկ թե ի՞նչ կասեմ ես՝ երբևէ մտածել ե՞ս: Ի՞նչ կմտածեմ ե՛ս քո մասին… Ոչ միայն դա չի մտահոգել քեզ, այլ, հավանաբար, մտքովդ չի էլ անցնում դա: Դու, փաստորեն, խաղալու պետք չունես միայն իմ առջև: Ես հստակ տեսնում եմ քո անկեղծությունը, ու դա հուսահատեցնող է, դա պարզապես վիրավորում է ինձ…      

Դու չես էլ զգում, թե ինչպես ես կորցնում սեփական եսդ ու ձուլվում հանդիսատեսի ստեղծած հերոսին: Ես չեմ ուզում նրան ճանաչել, որովհետև նա ուրիշների ՛՛երազանքի տղան է՛՛, որդին է, ամուսինն է, եղբայրն է, ընկերն է, բայց ԴՈՒ չես: Դու, թե ուզում ես իմանալ, արդեն կորցրել ես ինքդ քեզ, աղավաղել ես սեփական պատկերդ ու չգիտես՝ որ մեկն ես: Եթե միայն մի պահ հայացքդ ետ դարձնեիր հանդիսատեսից, ես կօգնեի քեզ, մենք միասին կստեղծեինք մե՛ր թատրոնը, ուր դու հաստատ քեզ ավելի ուժեղ կզգայիր, քո՛ իսկ դերակատարումով՝ անփոխարինելի ու սիրված գլխավոր հերոսի կերպարով: Դա կլիներ ամենահրաշալի ներկայացումը ու հավատա՛, քեզ կնախանձեր աշխարհի ամենատարբեր ճաշակի ու տեսակի հանդիսատեսը… Բայց դու ինձ թերևս չես վստահում, որովհետև վախենում ես… Գիտեմ, դու ինձ  չես ների, եթե իմանաս, որ գիտեմ դա: Դու գիտես, որ սիրում ես ինձ, բայց դա առ ոչինչ է ինձ համար, եթե սերը չի քանդելու վախերը, եթե առաջ չի տանելու ու արհամարհելու խոչընդոտները, եթե ինձ ու քեզ ավելի լավը չի դարձնելու: Վերջապես, եթե չի դադարելու ինձ ցավ պատճառել… Դա սեր չէ, դա ուղղակի ԻՆՔՆԱսիրություն է… Ի դեպ, այդ ինքնասիրությունը շատ հիվանդոտ բան է: Շարունակ հիվանդագին վիճակներում է, եթե ժամանակին չբուժեցիր, լրիվությամբ կկլանի քեզ: Գուցե արդեն լիովին կլանել է…

Իսկ դու նկատե՞լ ես՝ հանդիսատեսն այնքան է կարևորվել, որ ըստ իր նշանակության ու դերի, աստիճանաբար վերածվել է յուրատեսակ դատական ատյանի, ուր նստած են երդվյալ ատենակալները: Հետզհետե մեր կյանքն էլ վերածվեց ատենակալների առջև արդարանալու, մեր անմեղությունն ապացուցելու համար մեկս մեկի դեմ ցուցմունք տալու կամ արդարանալու արարների: Ու ինչն է զարմանալին. ես ինքս էլ սկսեցի վազել դատական այդ լսումներին մեկ՝ որպես մեղադրյալ, մեկ՝ որպես հայցորդ կամ վկա… Թերևս հիմնականում որպես մեղադրյալ, ով շարունակ արդարանում է ու պաշտպանում սեփական անմեղությունը… Ոտքի՛, դատարանն է գալիս… Չեմ ներում քեզ դրա համար…

 Այդպես էլ չդարձար իմ գլխավոր հերոսը: Դու կարծում ես՝ չէի՞ր ձգի, չէ՛, պետք չէ թերագնահատել ինքդ քեզ: Կամ գուցե կարծում ես՝ իմ պահանջնե՞րն էին շատ, բոլորովի՛ն: Դու ինձ այնքան էիր զրկել կնոջ համար նախատեսված ամենատարրական ուրախություններից, որ անգամ տանից միասին դուրս գալը՝ թեկուզ մինչև կանգառ, ինձ համար արդեն տոն էր: Դու չդարձար իմ գլխավոր հերոսը, որովհետև քեզ նախօրոք հրամցված սցենարում քո գլխավոր հերոս լինելը ինձ համար չէր նախատեսված: Մինչդեռ ես պատրաստ էի օգնել քեզ՝ գրելու մեր համատեղ ներկայացման սցենարը, որտեղ ամեն բան լինելու էր նորովի ու թարմ և կարևորը՝ դու կլինեիր իմ գլխավոր հերոսը: Բայց դու գերադասեցիր այն, ինչ արդեն պատրաստի հրամցվեց քեզ: Հաղթեց հանդիսատեսը, ՛՛համայնքը զորավոր է՛՛… Դրանով իսկ գլխատեցիր քեզ՝ իմ գլխավոր հերոսը դառնալու հնարավորությունից: Ըստ սցենարի, ես երկրորդական դերերից մեկում եմ, ում հանդեպ քեզ ուղղորդված է միայն հետևողականորեն պայքարելը: Ի դեպ, տանուլ են տվել այն տղամարդիկ, ովքեր մշտապես պայքար են մղել իրենց կանանց հանդեպ: Ավելին, դժբախտ են այն տղամարդիկ, որոնց կյանքում իրենց կինը գլխավոր դերում չէ: Սա հենց այնպես, իմիջիայլոց… 

Ես անասելի հոգնել եմ քո խաղացած դերից: Չկա զարգացում, կոնֆլիկտը շարունակ ձգձվում է, լուծումը չի երևում: Այս ներկայացումը լիարժեք կնոջ համար չէ: Ես կարող եմ օգնել. լուծումը՝ իմ կողմից. դա կլինի իմ հեռանալը: Ճիշտ է, դա հանդիսատեսի համար անսպասելի հարված կլինի, քանի որ այն նախատեսված չէր տղամարդու համար գրված սցենարում… Բայց որքան սեղմում ես կնոջը ու կտրում նրա թևերը, այնքան առիթ ես տալիս նրան ուժեղանալու, պոկվելու իր սահմաններից: 

Զանգ:

ԿԻՆ — Ալլո՞, ուզում ես հանդիպե՞նք: Ես էլ խոսելիք ունեի քեզ հետ: Ի՞նչ, սիրում եմ թատրո՞ն… (Մեկուսի, հեգնանքով:) Ասում է՝ թատրոն սիրո՞ւմ եմ… Զզվո՛ւմ եմ թատրոնից… Չէ, չէ, քեզ հետ չէի, ուրիշ բան էր… Ներկայացման տոմս ես վերցրե՞լ: Հա՛, ուզում եմ: Դե իհարկե սիրում եմ թատրոն: Գալիս եմ, սպասի՛ր… 

***

ՏՂԱՄԱՐԴ  — Ահա՛, խնդրեմ, էլի գնաց հորանց տուն: Հենց նեղանում է, գնում է: Հասկացանք, ծնողներիս հետ ենք ապրում, իրենք էլ, երևի, նվեր չեն իր համար: Ես էլ ժամանակ չեմ տրամադրում իրեն: Ասում է՝ դու ամուրի տղամարդու կյանքով ես ապրում, ոչ մի տեղ միասին չենք գնում: Երբ գործից հետո հավաքվում ենք որևէ այգում կամ սրճարանում, ո՞վ է այնտեղ կնոջը բերում, որ ես տանեմ: Խայտառա՞կ եմ, ինչ է: Ծիծաղե՞ն վրաս: Ասեն՝ կնգա հետ եկավ…          

Ոչ մի բան չի ընդունում: Մի անգամ գոնե ասեր՝ ՛՛Հա՛, դու ճիշտ ես, քո ասածն ա՛՛: Կամ ասեր՝ ՛՛Ես ընդունում եմ իմ սխալը՛՛: Չէ՛, պիտի մինչև վերջ ասի իրենը: Մեր տանը այդպես չի եղել, կնոջ ձայն չի լսվել:  Մեր տանը միայն տղամարդու ձայնն է բարձր լսվել ու նրա խոսքը անցել: Հիշում եմ, երբ փոքր ժամանակ հայրս ուշ ժամի գալիս էր տուն, մայրս ծպտուն չէր հանում, չէր հարցնում՝ որտեղ էիր… Ասում է՝ լավ է՞, որ վախենում էր ամուսնուց: Հա՛, շատ էլ լավ է: Ի՞նչ նշանակություն ունի՝ վախից էր լռում, թե հարգանքից: Արդյունքում նույնն է, խոսքուկռվի մեջ չի մտնում: Հիմա լավ է՞, որ մեր կռիվների ժամանակ հարևաններն իր ձայնը լսում են: Ասում է՝ քո ձայնն ավելի բարձր է լսվում: Հա՛ բա, ես տղամարդ եմ… Հասկացանք, կռվի ժամանակ մեղր ու կարագ չեն բաժանում, բայց ի՞նչ կմտածեն իմ մասին, որ կինս ձայնը բարձրացնում է՞ վրաս… Գնամ մեռնեմ, էլի… Էլ չեմ ասում՝ ծնողներս: Հայրս անցյալ անգամ ասաց. ՛՛Չես կարո՞ւմ կնգադ վրա, դու իմ տղան չե՛ս՛՛… Դիմանալու բան է՞… Ես էլ հաջորդ վիճաբանության ժամանակ մեծ մրգամանը շպրտեցի վրան, ընկավ, ջարդուփշուր եղավ: Բա հո չպիտի՞ խեղճանայի: Ճիշտ է, մեղքս գալիս է հետո, երբ լաց է լինում: Անցյալ անգամ ողջ գիշեր լաց եղավ, քնած տեղն էլ լուռ հեկեկում էր, բայց ես տղամարդ եմ, ինքնասիրությունս՝ ամեն ինչից վեր: Թույլ չեմ տա ոտնահարել իմ տղամարդկային արժանապատվությունը: Մեկ որ թույլ եղա, զիջեցի՝ վերջ, կմտածի արդեն կոտրեց ինձ… 

 Մի քանի օր առաջ գնաց ծնողների տուն: Ասաց՝ բաժանվում եմ: Թունդ էինք կռվել: Հետը լիքը իրեր հավաքեց: Վախենամ՝ իսկապես բաժանվի… Ինչ ասես՝ ասել ենք իրար: Մայրս նստած լսում էր: Ճիշտն ասած՝ չեմ պատկերացնում՝ ոնց պիտի ապրեմ առանց իրեն, եթե բաժանվենք: Չեմ ուզի, բոլորովի՛ն չեմ ուզի, բայց ես տղամարդ եմ, թույլ չեմ տա տղամարդկային ինքնասիրությանս կպնեն: Ի՞նչ կասեն իմ մասին… Հայրս ասում է՝ ուշադրություն մի՛ դարձրու, կգնա էլ, ետ էլ կգա: Հիմա որ գնամ իր ետևից, ի՞նչ կմտածեն ծնողներս իմ մասին, որ անինքնասերի մե՞կն եմ, որ ոնց ուզի, ինձ կպտտի՞… Չէ՛, չեմ գնա իր ետևից: Կարող է ՝ զանգեմ, բայց հիմա չէ, ուշ, թող տեսնեն, որ ես ոչինչ չեմ ձեռնարկում… Հա՛, սիրում եմ իրեն ու չեմ ուզում կորցնել, բայց ես կոտրվողներից չեմ, ես ուժեղ տղամարդ եմ, իմ սկզբունքներն ունեմ: Ընկերս ասում է՝ կնոջ հետ կռիվներից հետո միշտ ծաղիկ է առնում կամ որևէ նվեր ու վե՛րջ, ամեն բան հարթվում-գնում է: Նվերի համար փող չունեմ, համ էլ՝ չգիտեմ ինչ առնել: Ծաղիկը բացառվում է. ծաղկեփնջով տուն մտնի, մտածեն՝ ըհը՛, կոտրվեց, կնգա կրունկի տակ ընկավ… Լավ, դեռ կմտածեմ էնպիսի մի բան, որ կարողանամ համոզել՝ հաշտվի, բայց, որ երես չառնի, հա՜… Օ՝ֆ, թե ինչու Աստված կնոջը խելք չի տվել…