ՈՂՋԵՐԸ ՉԵՆ ԼՍՈՒՄ / Էրիկ ԾԱՌՈՒԿՅԱՆ
Երեխաների ծիծաղը և մեծահասակների ձայները միախառնվում են մեկ շարունակական ձայնի մեջ: Հեռվում՝ անկյունում, մի փափուկ խաղալիք։ Մոտենում է և նստում կողքին:
Գրկում է խաղալիքը։
Բարև՜, վաղուց չէինք տեսնվել։
Տեսքդ կարծես անմխիթար է: Դե, այո՛, չէ՞ որ բոլորը գրկում են քեզ:
Բայց նաև լավ է։ Նշանակում է, որ կարիքդ ունեն, նշանակում է, որ սիրում են:
Լսի՛ր, արդեն մեկ տարի է անցել, չէ՞: Ճիշտ է, մեկ տարի: Բայց արագ անցավ։
Մայրիկն ու հայրիկը կռվել են (հաշվում է մտովի) 737 անգամ։ Ես սովորեցի հաշվել մինչև հազարը։ Մայրս սովորեցրեց։ Ի դեպ, ես նորից ծնողներիս հետ եմ։ Նրանք նստած են այնտեղ՝ սեղանի շուրջ:
Ինչպես միշտ, մայրիկը տխուր է, իսկ հայրիկը՝ դժգոհ։ Նայի՛ր, տեսնո՞ւմ ես։
Նրանք նստում և խոսում են՝ ատամները սեղմած, որպեսզի ես չտեսնեմ: (Ձեռքը թափահարում է:)
Տե՛ս, հայրս ինձ ասում է, որ չնայեմ իրենց։ Հայրս չի սիրում, որ անընդհատ կողքին եմ: Բայց ես նայում եմ։
Ինչո՞ւ չնայել: Երբ տանը սկսում են ինչ-որ բանի մասին խոսել, պետք է մոտ լինել։
Ժամանակին ինչ-որ բան ցանկանալ: Այդժամ մայրիկը շեղվում է և դադարում պատասխանել հայրիկին:
Հետո նրանք չեն վիճում: Այ, բայց նախօրեին չհասցրի։
Սխալ պահի միջամտեցի, իսկ հետո սկսեցի երազ տեսնել։
Եվ արթնացա, երբ հայրս սկսեց բղավել։
Վատ օր էր։ Բայց ոչինչ, ես կվարժվեմ:
Այսօր դեռ հանգիստ են, բայց հայրիկը նորից գարեջուր է խմել։ Դեռ ճանապարհին ամբողջ ավտոբուսը զգաց հոտը։
Հոտը շատ էր վանում։ Քեզ հասնելու համար երկար ճանապարհ կար անցնելու: Ցավում է…
Ի՞նչ։ Ինչու մեքենայով չե՞նք։
Դե՛, հայրիկը վաճառեց մեքենան: Տատիկս՝ մորս մայրը, վիրահատության կարիք ուներ, ուստի հայրիկը վաճառեց մեքենան։
Հիմա նրանք սկսել են ավելի շատ վիճել։ Պապս էր մեքենան նվիրել։ Նա տվեց ու նույն օրը մահացավ։ Ես հիշում եմ։ Հայրիկը շատ լաց եղավ…
Ընդհանրապես, անցյալ տարվանից շատ բան չի փոխվել… Մայրիկը դեռ սիրում է ինձ։
Ես կարծում եմ, որ հայրիկը սիրում է մորս, բայց նա այնքան էլ չի հասկանում՝ ինչպես «սիրել»:
Կարծում եմ, որ մոր պատճառով է: Մանկության տարիներին հաճախ է ծեծել, պատմում էր հայրիկը, երբ դեռ չէր սկսել խմել։ Տատիկը սիրում էր կրկնել. «Խփում է, նշանակում է՝ սիրում է»։
Տարօրինակ է, իհարկե։ Երբ սիրում են, կարծես չպիտի հարվածեն։ Կամ գուցե ծեծում են։ Ես ճիշտ սիրել չգիտեմ։
Մայրս ինձ չի խփում, դա նշանակում է, որ նա ինձ չի՞ սիրում: Հայրիկը երբեմն թեթև հարված է հասցնում գլխիս։ Երբ հարբած է լինում, բայց երբ նա սթափ է՝ երբե՛ք: Բայց զայրացած շրջում է։ Իսկ մայրիկը նյարդայնանում է:
Երբեմն ուզում եմ նրա համար խմիչք գնել։ Որպեսզի նա հանգստանա և նորից սիրի մեզ։ Մի երկու հարված գլխին՝ այդքան էլ սարսափելի չէ, հետո, իհարկե, գլխապտույտ եմ զգում, բայց մեկ-մեկ զվարճալի է. քայլում ես, ու ամեն ինչ լողում է օդում:
Չնայած վերջին անգամ նա ուժեղ հարվածեց մորս։ Մայրիկը կարծում է, որ ես չեմ տեսել: Բայց ես տեսա։ Նրան թվում է, որ եթե իմանամ ճշմարտությունը, տրավմա կստանամ:
Բայց ես գիտեմ, և կարծես դեռ լավ եմ: Միայն երբեմն ցավում է ա՛յ, այստեղ: (Ձեռքը դնում է սրտին:)
Ես լսեցի, թե ինչպես է մայրիկը հեռախոսով խոսում տատիկի հետ: Տատիկն ասաց, որ հանուն ինձ՝ պետք է դիմանալ։ Իսկ մայրս ասաց, որ ավելի լավ է վիրահատության գումարը քեռի Անդրեյից վերցներ։ Մայրս երկար ժամանակ փորձում էր հորս համոզել, որ գնա հորեղբոր՝ Անդրեյի հետ աշխատանքի։
Ես պատմեցի քեզ նրա մասին անցյալ անգամ։ Մայրիկիս նախկին սիրելին է: «Անեղջյուր եղջերու»: Ինչպես հայրիկն է ասում. չեմ կարծում, որ նա եղնիկ է: Ես աշխատավայրում միշտ խաղում եմ նրա համակարգչով, մինչ մորս հետ գրասենյակում ծափ են տալիս: Բայց ինչ-ինչ պատճառներով նրանք ինձ իրենց հետ չեն տանում:
Հիմնականում քեռի Անդրեյի պատճառով է, որ ծնողներս կռվում են։ Հայրիկն ասում է, որ մայրիկը դեռ սիրահարված է այդ ապուշին: Գիտե՞ս, թե ինչ է «խիղճը». ես չգիտեմ։
Իսկ մայրիկն ասում է, որ սիրահարված չէ և արդեն ընտրել է հայրիկին։ Հայրիկը չի հավատում դրան, խմում է և զղջում՝ մեքենան վաճառելու համար: Տատիկը հաճախ է բարկանում մայրիկի վրա և ասում, որ երեխային հայր է պետք։
Հայրս լավն է… Եղել։ Հետո փոխվեց։ Բայց դիմացանք։ Սկզբում, երբ խմում էր, դաժան էր։ Մի անգամ նույնիսկ ոստիկանություն են կանչել։ Եկան, նայեցին, ասացին. «Ա՛յ մարդ, մի՛ աղմկիր»։ Ու հեռացան։
Իսկ տղամարդը աղմկում էր… Իսկ հետո մի քանի օր շարունակ աղմուկ էր մորս գլխում, քանի որ կանչում էր նրանց։ Ամենից զայրացնողն այն է, որ հայրիկը ջարդեց հեռուստացույցը. չնայած հին էր, ցույց էր տալիս մի երկու անգամ գլխին տալուց հետո: Հայրիկը խեղճացավ: Մի անգամ… Մեր տանը այլևս ոչ ոք չի երգում։ Եվ ոչ մի նորություն չկա։ Չնայած ես չէի սիրում լուրեր լսել, նրանք խոսում են միայն պատերազմի մասին: Մեր տան պատերազմը բավական է մեզ: Օղին էլ է մեզ բավական։ Գիտե՞ս, մի հաղորդում կար, մարդիկ զանգում էին միմյանց և ինչ-որ խորհուրդներ տալիս, թե ինչպես է պետք ապրել։
Ի՞նչ։ Ի՞նչն է ծիծաղելի: Եթերում բոլորը լաց էին լինում, որովհետև ինչ-որ մեկը մահացել էր։ Մահացել էր, էլի։ Ինձ թվում է՝ երբ մեկը մահանում է, տան միջավայրը ավելի հանգիստ է դառնում։ Տխուր, բայց հանգիստ։ Թեև… գուցե սխալվում եմ:
Ես ուղղակի չգիտեմ. ընդհանուր առմամբ հանգիստ է ի սկզբանե, բայց կարո՞ղ է շարունակվել ընդմիշտ: Թեև նայում եմ քեզ ու հասկանում, որ կարող է։ Բայց դրա համար պետք է ապրել այստեղ։ Բայց ես չեմ կարող։ Մի՛ հարցրու։ Մայրիկին մենակ թողնել չի կարելի: Հայրիկին՝ նույնպես:
Սկզբում փորձում էի գրկել ու շոյել նրան, երբ օրորվում էր մորս վրա։ Ուզում էի հասկանալ՝ ինչ-որ տեղը ցավո՞ւմ է։ Օրինակ՝ ես նույնպես գոռում եմ ցավից ու մտածեցի, որ գուցե հայրիկն էլ է ցավ զգում: Դե, քանի որ պապիկը չկար: Իսկ հիմա մեքենան էլ չկա։ Պարզվում է՝ հայրիկը ոչինչ չունի։ Հավանաբար սա է պատճառը, որ նա անընդհատ վատ է զգում իրեն։ Տխուր է, երբ ոչինչ չունես:
Երևի մայրիկն էլ է տխուր, քանի որ ամեն օր գնում է քեռի Անդրեյի մոտ՝ խաղեր խաղալու։ Որից հետո նա զվարթ լքում է սենյակը։ Ես պետք է հայրիկին մի կերպ հուշեմ, որ նա նույնպես խաղա քեռի Անդրեյի հետ, գուցե նույնպես զվարճալի լինի: Ես պարզապես չգիտեմ՝ ինչպես ակնարկել, բայց չեմ կարող ասել հայրիկին, որ մենք գնում ենք քեռի Անդրեյի մոտ դասերից հետո:
Հակառակ դեպքում նրանք ինձ համակարգիչ չեն տա: Դե, ես էլ չեմ ասում: Ինչպես ասում է քեռի Անդրեյը. «Չիմանալը չի վնասի հայրիկին»: Ես իսկապես չեմ հասկանում, թե դա ինչ է նշանակում, բայց քանի որ դա չի վնասում հայրիկին, ուրեմն ամեն ինչ լավ է:
Ես սիրում եմ հայրիկին։ Ես իսկապես չգիտեմ՝ արդյոք նա սիրո՞ւմ է ինձ… Ընդհանրապես, ես հասկացա, որ սա ցավ չէ: Սա օղին է: Մայրս խլեց ամբողջ ուրախությունն ու սերը նրանից: Մենք այն ժամանակ նույնիսկ գնացինք ապրելու մեր մորաքրոջ մոտ։ Նրա նոր ամուսինն էլ էր խմում ու ծեծում։ Մայրս անընդհատ վիճում էր նրա հետ. «Մեկին հարբած թաղեցիր, իսկ հիմա երկրորդին բերեցիր»։
Բայց երբ հասանք, նա նախատեց հորս։ Գլուխը շարժեց ու ասաց. «Ի՜նչ հիմար է, ընտանիքն այդքան լավն է, էլ ի՞նչ է պետք»։ Եվ երբ մորաքույրս կապտուկներով եկավ մեզ մոտ, հայրս նախատեց մորաքրոջս ամուսնուն։ Այդ ամենը տարօրինակ էր։ Հետո մորաքրոջս ամուսինը մահացավ։ Ի՞նչ էր հիվանդության անունը.. Պարկնե.. Պանտրեո… Հիմա…Պան-կրեա-տիտ։ Դու լսե՞լ ես այդ հիվանդության մասին: Ո՞չ։ Ես նույնպես։
Հետո հայրիկը հանգստացավ: Եվ նա հարվածում է միայն մայրիկին։ Երբեմն… դե, մի հարված էլ գլխիս։ Բայց ես չափահաս եմ։ Մարդը պետք է դիմանա ցավին. Տատիկս ինձ այդպես ասաց, դե, նա մանկության տարիներին անընդհատ ծեծում էր հայրիկիս։ Հետո նա ծեծեց ինձ, երբ ամռանը գյուղում էի։ Նա ծեծեց, խոսեց, բայց դիմացա։
Ինչո՞ւ ծեծեց։ Դե՛, օրինակ, որովհետև հարևանի հետ վիճել էի, որ ոչ թե Աստված է հորինել օղին, այլ Մենդելեևը։ Հիմա ես շատ բան գիտեմ օղու մասին։ Կցանկանայի, որ երբ մեծանամ, այս պահի համար ժամանակի մեքենա հայտնագործվի։ Ես կվերադառնայի անցյալ ու կսպանեի Մենդելեևին։ Ես ոչինչ չէի ասի։ Ես նրան լուռ կսպանեի։
Բայց այդ օրը տատիկս քիչ էր մնում սպաներ ինձ։ Գլուխս դուրս հանելու համար։ Նա ասաց. «Գլուխդ ցա՛ծ կախիր, եղիր բոլորի նման»: Սա նրա սիրելի արտահայտությունն է:
Ափսոս, պապիկը մահացավ։ Պապիկը լավն էր։ Նա էլ խմեց։ Բայց նա չբղավեց ու չխփեց: Երգեր երգեց։ Եթե միայն հայրս կարողանար պապի պես երգեր երգել, ես ինքս նրա համար խմիչք կգնեի։ Եթե միայն կարողանայի:
Պապս ինձ միշտ պաշտպանել է։ Մի անգամ նույնիսկ տատիկիս ատամը կոտրեցի, երբ նա մտրակեց ինձ։ Բայց նա հարվածեց ինձ, հիմնականում՝ գլխիս, այնտեղ տեսանելի հետքեր չեն լինում: Դա հետո հասկացա։ Նա ծեծեց ու ասաց. «Քեզ դեռ չեմ ծեծում, բայց իմ ժամանակ մեզ ծեծում էին այնքան, մինչև արյունլվիկ լինեինք և ստիպում էին ծնկի գալ ոլոռների վրա: Այնպես որ, համբերատար եղի՛ր ու եղիր ռազմիկ»:
Ի դեպ, հայրիկը միշտ այսպես է ասում, երբ խփում է գլխիս. «Դու իմ ապագա ռազմիկն ես»: Մի անգամ մայրիկը նրան ասաց, որ Սպարտայում չենք: Ես չգիտեմ, թե դա ինչ է, բայց մայրս այն ժամանակ շատ վրդովված էր:
Հիշում եմ՝ պապիկս ինձ հաճախ էր տանում ձկնորսության, իսկ ես լաց էի լինում։ Չէի ուզում, որ ձուկը բռնվի։ Ինձ դուր էր գալիս նայել, թե ինչպես են նրանք լողում ջրի տակ: Նրանք լողում են իրենց համար ու ոչ մեկին չեն անհանգստացնում: Ես գտա նաև մի հին խողովակ, որպեսզի կարողանամ շնչել ջրի տակ ու նստեմ գետում գրեթե ամեն օր: Ես երկար նստեցի։ Այնտեղ այնքան հանգիստ է: Նույնիսկ կարող ես լսել, թե ինչ է կատարվում գլխումդ:
Հետո ես հիվանդացա։ Ինձ թվում է՝ լռությունն ամենաթանկ բանն է աշխարհում։ Բայց շատ դժվար է այն ստանալ։ Նրանք չեն հասկանում։ Ինչ-որ մեկը ինձ լռություն կտա՞: Դե՛, կամ էլ մեռի՛ր ու այդպես ստացի՛ր: Բայց հենց այնպես էլ չի լինում: Տատիկն ասաց, որ մահից հետո լինում է դժոխք կամ դրախտ: Մեկում երգում են, իսկ մյուսում՝ բղավում. Այսպիսով՝ պարզվում է, որ ես արդեն դժոխքում եմ: Ուրեմն դրախտում կամ դժոխքում լռություն չի՞ լինելու: Ուրեմն մեռնելն իմաստ չունի։ Բայց ես ուզում եմ ստուգել …
Ընդհանուր առմամբ լավ էր: Գյուղ. ամառ. գետ. բարձր խոտ։ Թաքնվում ես խոտերի մեջ ու պառկում: Շնչում ես արևը: Հաճախ ընկերոջս՝ Լենայի հետ պառկում էի ու շնչում։
Ի՞նչ ես ասում։ Չե՞ս կարողանում շնչել արևը: Կարող ես։ Լենան էր, ով ասաց. «Արև՛ը, շնչիր»: Սկզբում չհասկացա։ Հետո հասկացա, երբ վերադարձա քաղաք. այստեղ արև չկա, թեև շողում էր։ Այո՛, մենք հաճախ էինք շնչում, հատկապես երբ նա կապտուկներ չուներ։ Խորթ հայրը ծեծում էր նրան։ Եվ մայրն էր ծեծում: Եվ եղբայրը։
Ինչո՞ւ են ծեծում։ Չգիտեմ: Ժամանակին նա քնում էր մեծ փայտե շերեփի հետ, որը տատիկս մուրաբա եփելիս էր օգտագործում։ Գողացել էի Լենայի համար։ Տատիկն իմացավ ու մտրակեց ինձ։ Դե ոչինչ, բայց Լենան ապահով էր։ Սակայն ավելի ուշ, երբ նա մարտնչում էր եղբոր հետ, շերեփը կոտրվեց։ Ես ցավում եմ Լենայի համար։ Ես կպաշտպանեմ նրան: Արդեն առանց շերեփի։ Ես նրան նվիրեցի իմ սիրելի շապիկը: Հիշում եմ, որ հետո եկավ պատառոտված շապիկով ու կոտրված ոտքով։ Նա ինձ ասաց, որ սխալմամբ խորթ հոր օղին է թափել։ Աշխատանքից վերադարձավ՝ օղի չկար։ Սկզբում հարձակվել է մոր վրա։ Իսկ Լենան համարձակ է։ Աղջիկ է, բայց՝ համարձակ։ Նա խոստովանել է, իսկ հայրը բռնել է նրա շապիկից ու ծեփել պատին։ Լենան հազիվ է փրկվել, ոտքը կոտրվել է, իսկ շապիկը՝ պատռվել։ Ես նրան տվեցի իմը:
Տատիկին ասացի, որ կորցրել եմ։ Հետո երկու օր չկարողացա նստել։ Հետույքս այրվում էր։ Բայց ոչինչ։ Քայլեցինք․․․ Նույնիսկ համբուրեց ինձ:
Ընդհանուր առմամբ գյուղում լավ էր։ Երբեմն՝ սարսափելի, բայց լավ։ Միայն ամառը արագ թռավ: Մինչև արևի տակ շնչել կհասցնեինք, նորից պետք է գնայինք տուն՝ քաղաք։ Մոխրագույն տներ ու կեղտոտ փողոցներ։ Կրկին դիմանալ:
Պե՞տք է ասեմ մայրիկիս, որ չհամակերպվի: Ի՞նչ ես կարծում։ (Գրկում է:) Դու լավն ես, հասկանում ես ինձ… Երբեմն մտածում եմ, որ ավելի լավ կլիներ, եթե հայրիկը չվաճառեր մեքենան, իսկ տատիկը չփրկվեր: Պարզապես վեճերն ավելի քիչ կլինեին. մի՛ մտածիր, ես սիրում եմ տատիկիս։ Բայց ավելի շատ՝ մորս: Տատիկն արդեն ծեր է: Շուտով կմեռնի։ Ինչո՞ւ պիտի մահանա նա: Մեծերը, ցավոք, մահանում են։ Թեև ոչ միայն մեծերը։ Լյոխայի՝ կաղ ընկերոջս, եղբայրը՝ Վոլոդկան, կախվել էր։ Ոչ ոք չգիտի, թե ինչու։ Տարօրինակ է, իհարկե։ Լյոխան ամեն ինչ ունի։ Տանը այնքան հանգիստ է: Նաև ինչ-որ բանի հոտ է գալիս: Անհասկանալի, բայց շատ հաճելի։ Եթե հոտ, ապա միայն Լյոխայի տան պես: Երազա՛նք։
Իսկ նրա հայրը բարի է։ Թեև հայրս ասում է, որ ապուշ է: Բայց, ո՛չ, ապուշ չէ: Նա նույնիսկ գարեջուր չի խմում։ Լյոխայի հայրն ասում է, որ գարեջուրը մեծացնում է ստամոքսդ, իսկ հետո չես կարող տեսնել դիմացիդ ընկերոջը։ Մենք ծիծաղեցինք։ Հետո Լյոխայի հետ քայլեցինք՝ հատուկ փորիկներս փքելով։ Լյոխայի հայրը ստում է, կարելի է տեսնել ընկերոջը։ Ես տեսա Լյոխային։ Նույնիսկ փքված փորով։ Բայց հայրը տարօրինակ է, իհարկե, մի փոքր։ Իր մաքրությամբ շատ տարված։ Ինչքան գնամ, միշտ լոգանքի ժամին եմ հայտնվում։ Չնայած տարբեր ժամերի եմ գնում։ Անմիջապես բղավում է. «Լողանալո՛ւ»։ Լյոխան նրան միշտ մերկ վիճակում է տեսնում։ Իհարկե, լավ է սիրել մաքրությունը, բայց անհարմար է, նրանց լոգարանը փոքր է, այնպես որ, երեքով գրկախառնվում էինք և այդպես լողանում: Զվարճալի էր, իհարկե:
Իսկ հետո միշտ համեղ բաներ էին մեզ սպասվում։ Ես կապրեի Լյոխայի հետ։ Ես լողացա և համեղ ուտեստներ կերա։ Իհարկե, կարող էի լողանալ նաև տանը, բայց տանը զվարճալի չէ: Եվ հյուրասիրություն չկա: Դրա համար չեմ լողանում։ Մտնում եմ ներս և ուղղակի միացնում եմ ջուրը։ Կցանկանայի փակել ծորակն ու հանգստանալ։ Երբեմն նույնիսկ մի քիչ նախանձում եմ Վոլոդյային: Բայց ես չեմ կարող։ Պարզվում է, որ այդ ժամանակ մենակ կթողնեմ մորս: Իսկ ես չեմ կարող…
Ես պատմում եմ քեզ ամեն ինչ: Փորձեցի ինչ-որ բան ասել Լյոխային, բայց նա միայն ձեռքը թափ տվեց։ Ասաց, որ համբերատար լինեմ: Չգիտես ինչու, բոլորն ասում են, որ պետք է համբերատար լինել։ Մի անգամ ուսուցչիս ասացի, որ հայրիկը երբեմն հարվածում է մայրիկին: Նա ասաց, որ չպետք է միջամտել, երբ մեծահասակները խոսում են: Չգիտեմ ինչու՝ նա գրկեց ինձ: Եվ ասաց, որ մենք պետք է համբերատար լինենք։
Միգուցե իսկապես անհրաժեշտ է, իսկ ես այստեղ նստած նվնվում եմ: Ճիշտ է, միանգամից հիշում եմ Դիմկային՝ դասընկերոջս, նա միշտ նստած էր ետևի շարքի անկյունում։ Թույն տեղ։ Նրա բախտը բերեց։ Չնայած այն ժամանակ ոչ ոք չնկատեց, որ նա չկա։ Կարծում եմ՝ նա էլ դիմացավ։ Եկավ, լռեց ու համբերեց։ Հաճախ՝ կապտած, երբեմն՝ կողքը բռնած, երբեմն՝ կաղ, երբեմն՝ ձեռքը գրպանից չհանելով։ Նա անընդհատ կծկված էր: Իսկ հետո Դիմկան անհետացավ։ Վթար. մեքենան էր հարվածել։ Դավիթը տեսել էր. նրանք ընկերներ էին։ Դե, նրանք ընկերներ էին, ուղղակի նստած էին ետևի շարքում և լռում էին։ Բայց Դիմկան երբեմն ասում էր նրան, թե որտեղից են հայտնվում կապտուկները։ Իսկ Դավիթն ավելի ուշ մեզ փոխանցեց նրա խոսքերը։ Դիմկային ուզում էին հոգեբուժարան տանել։ Որովհետև նա գրեթե ամբողջ ժամանակ լուռ էր։ Եվ հետո Դիմկան ասաց. «Ես խելագար չեմ»: Ու փախավ: Չվերադարձավ։ Հաջորդ օրը Դավիթը տեսավ նրան։ Ավտոբուսի կանգառում։ Դիմկան նկատեց նրան, ձեռքով արեց ու ժպտաց, իսկ հետո քայլեց կարմիր լույսի տակով… Դավիթն ասաց, որ ինքն անգամ չգիտի, թե ինչն է ավելի վատ։ Դիմկա՞ն, որ մեքենայի տակ էր ընկել, թե՞ նրա ժպիտը, որ…
Հետո մի կարևոր տիկին եկավ մեզ մոտ։ Որպես կարևոր՝ միայն բարի աչքերով։ Նա ինձ երկար ժամանակ ասում էր, որ եթե ընտանիքում խնդիրներ կան, ապա պետք է ուսուցիչներին ասել, որ նրանք օգնեն։ Այո, նրանք կօգնեն: Քեզ կգրկեն ու վերջ։ Իսկ տնօրենը կանգնեց ու մի տեսակ տարօրինակ ժպտաց։ Հավանաբար նրան ծիծաղելի էր թվում:
Ես դեռ հիշում եմ, թե ինչպես ապտակեց ինձ, երբ գնացի ամսագիր վերցնելու։ Չե՞մ պատմել։ Տարօրինակ է։ Հիշում եմ այդ օրը, առավոտյան ծնողներս մեծ կռիվ էին սարքել։ Ես իսկապես չէի ուզում դպրոց գնալ։ Վախենում էի նրանց մենակ թողնել։ Երկու անգամ վերադարձա: Որովհետև փողոցից լսեցի, թե ինչպես են ձենները գլուխները գցել: Բայց հետո կարծես հանգստացան, ու ես հեռացա։ Երբ նստած էի դասարանում, Աստծուն խնդրեցի, որ հայրս չսպանի մայրիկին։ Եթե նա ծեծում է քեզ, դա սարսափելի չէ, գլխավորն այն է, որ քեզ չի սպանում: Ո՞վ է Աստված։ Չգիտեմ, բայց տատիկս անընդհատ խնդրում էր, որ պապս շուտ մահանա։ Նա մահացավ։ Տատիկն ուրախ էր, իսկ հետո շնորհակալություն հայտնեց Աստծուն։ Դե՛, ես էլ մտածեցի, որ եթե մի բան խնդրեմ, լավ բան, գուցե օգնի։
Բայց չեմ կարծում, թե նա լսում է: Նա արագ սպանեց պապիկին։ Հավանաբար լավ բաների համար պետք է ավելի երկար սպասել, քան վատի: Դրա համար էլ նստեցի ու դասարանում լավ բաներ խնդրեցի: Եվ հետո ուսուցիչն ինձ ուղարկեց ուսուցչանոց՝ մատյանը վերցնելու: Գրություն գրեց, որ եթե միջանցքում կանգնեցնեն, ցույց տամ։ Ես մտածում էի մայրիկի մասին և մոռացա վերցնել գրությունը սեղանից: Դուրս եմ գալիս, իջնում եմ երկրորդ հարկ, որտեղ տնօրենն է։ Նա սպառնալից հարցնում է. «Ո՞ւր ես գնում»: Դե, ես էլ պատասխանեցի, որ մատյանի ետևից։ Նա ձեռքը մեկնեց, որ գրությունը վերցնի։ Բայց գրություն չկար։ Տնօրենի ապտակն անմիջապես հայտնվեց այտիս։ Վիրավորվեցի։. Բայց ես կարող եմ դիմանալ: Այնուամենայնիվ, պետք է համբերատար լինել։ Հայրիկն ասում է, որ կյանքը ցավ է: Թե ինչու, պարզ չէ։ Մեծահասակները խոսում են մի տարօրինակ բանի մասին, իսկ ես կհասկանամ, երբ մեծանամ: Հույս։
Լյոխան ասաց նաև, որ հանդուրժել է, երբ ծնողները վիճել են։ Մայրիկը հաճախ ծեծում էր Լյոխային։ Բայց հայրը ոչինչ չէր կարողանում անել։ Նա շատ էր սիրում կնոջը։ Մայրը կծեծի քեզ, իսկ հայրը կգրկի քեզ։ Եվ լաց էր լինում: Լյոխան այդպես ասաց. «Հայրը լաց եղավ, իսկ մայրը ծիծաղեց և ասաց, որ տղաները պետք է այս տանը կիսաշրջազգեստ հագնեն»: Եվ հետո մայրը դուրս թռավ… Եվ դարձավ հանգիստ: Տարօրինակ է, իհարկե, սկզբում՝ եղբայրը, հետո՝ մայրը: Նրա հայրն այսքանից հետո տարվել է մաքրությամբ։ Բայց Լյոխան երջանիկ է։ Նա ասում է, որ կարող է ազատ շնչել:
Ճիշտ է, նա կարող է ավելի թեթև շնչել։ Մտածում էի՝ եթե հայրիկը մահանա, ավելի հեշտ կլինի՞, թե՞ ոչ։ Կարծում եմ՝ ո՛չ։ Մայրիկը կամուսնանա քեռի Անդրեյի հետ: Թեև այդ ժամանակ կկարողանամ անընդհատ համակարգչով խաղալ։ Ես ցավու՞մ եմ հայրիկի համար. չգիտեմ։ Ես խղճո՞ւմ եմ, թե՞ սիրում նրան: Ի դեպ, հայրս վերջերս ավտոտնակի տանիքին կարթ է զոդել։ Նա ասաց, որ տանձիկ կգնի ու կմարզվի։ Մայրիկիս չեմ ասել։ Նա ինձ թույլ չի տա մարզվել: Չեմ կարող։
Բժիշկն ասաց, որ սպորտն ինձ համար վատ է. բոլորն ասում են, որ սպորտն օգտակար է, բայց հանկարծ դարձավ վնասակար։ Դրա համար գնացինք առողջարան։ Ես քեզ ասացի, հիշո՞ւմ ես: Այո, երբ մայրիկիս հետ էի: Երկու շաբաթ ոչ մի վեճ:
Շատ զվարճալի էր: Ես նստեցի և ուղղակի հաշվեցի վայրկյանները։ Եվ ես ոչ մի բանի մասին չէի մտածում: Փորձե՞լ ես ոչ մի բանի մասին չմտածել: Իսկ հետո առողջարանն ավարտվեց։ Եվ մտքերը վերադարձան։ Բայց դեռ ցանկանում եմ մարզվել հայրիկի հետ: Նա դեռ միայն պարան է գնել: Երկար։ Գուցե հետո տանձիկ էլ գնի, տեսնենք։
Միայն թե պարանը նման է Վոլոդյայի պարանին, որով նա կախվեց։ Ես հիշեցի։ Չգիտես ինչու՝ պարան։ Ես ու Լյոխան տեսանք, թե ինչպես են նկարահանում Վոլոդյային։ Սարսափելի էր։ Ոչ այն պատճառով, որ մահացել է: Այլ, որ հանգիստ է: Ես էլ եմ ուզում հանգիստ լինել, բայց ողջ։ Թեև ավելի լավ է՝ մեռած: Ես դեռ չեմ հասկացել դա: (Նայում է շուրջը:) Իսկ որտե՞ղ են մայրիկն ու հայրիկը: Կրկին կարոտել եմ նրանց։ Նորից կռվե՞լ են։ Հավանաբար նորից ինձ զուգարան կտանեն։ Դեմքս լվանալու համար։ Նա հաճախ է տանում լվացվելու: Մայրիկը չի ուզում, բայց նա դիմադրում է: Հատկապես տանը: Բայց երբ նրանք դուրս են գալիս, հայրիկը կարծես թե չի լվացվել, իսկ մայրիկի աչքերի տուշը հոսում է։ Գիտե՞ս՝ ինչ է տուշը։ Այնքան սև է, որ աղջիկները քսում են աչքերին։ Մայրիկն էլ է քսում: Նա ասում է, որ գեղեցիկ է, երբ քսում է: Չգիտեմ, չեմ կարծում, որ ինձ պետք է դա: Աղջիկները այնքան գեղեցիկ են: Այնտեղ Լենկան չի ներկվում, բայց գեղեցիկ է: Նույնիսկ կաղ՝ նա գեղեցիկ է: Նա սկսեց կաղալ այն բանից հետո, երբ նրան ծեփեցին պատին: Բայց ինձ համար նշանակություն չունի:
Եվ մայրիկը գեղեցիկ է: Շա՜տ։ Հայրիկը անընդհատ հայհոյում է։ Ասում է, որ մայրիկն այնպիսի տեսք ունի… սպասի՛ր, այնտեղ երկար խոսք կա, բադերի հետ կապված ինչ-որ բան: Ես չգիտեմ, թե ինչ կապ ունեն բադերը դրա հետ: Մայրիկն ընդհանրապես բադիկի տեսք չունի: Դե՛, եթե մի քիչ: Երբ շպարվում է, փքում է շուրթերը: Բայց հորեղբայր Անդրեյը նրան հավ է ասում։ Հետաքրքիր է, ավելի լավ է բա՞դ լինել, ինչպես հայրիկն է ասում, թե՞ հավ, ինչպես ասում է քեռի Անդրեյը:
Ինչպե՞ս է այստեղ: Ես նախանձում եմ քեզ, անկեղծ: Նույնիսկ ավելի շատ, քան Լյոխային։ Դու կանգնում ես այստեղ, բոլորը գալիս ու գրկում են քեզ։ Ամեն օր նոր երեխաներ, զվարճանք: Ու դու չպետք է տնային աշխատանք կատարես: Դու հանգստանում ես։ Գիշերը մենակ ես: Այստեղ ոչ ոք չկա: Գիշերը չեմ սիրում, ցերեկն էլ չեմ սիրում։ Թեև սիրում եմ այն օրը, երբ դպրոց կա։ Նաև այն պահերը, քանի դեռ հայրիկը չի վերադարձել աշխատանքից: Հետոն ինձ դուր չի գալիս: Եթե, իհարկե, Լյոխան չզանգահարի։ Ընդհանրապես, երբ վեճերի ժամանակ հեռախոսը զանգում է, դա ուղղակի կախարդական նվեր է։ Նույնիսկ եթե նրանք սխալ համարի են զանգում: Բայց մի զանգ կարծես հանգստացրեց ծնողներիս։ Ես հետո հասկացա, թե ինչպես է դա աշխատում:
Վերջերս, երբ կռվում են, գնում եմ խոհանոց ու կոտրում եմ ափսե: Մայրիկը գալիս է վազելով: Նա թեթևակի հայհոյում է ինձ ու սկսում մաքրել բեկորները։ Եվ այս ընթացքում ես կարողանում եմ խոսել հայրիկի հետ ու շեղել նրա ուշադրությունը։ Ես պարզապես վախենում եմ, որ շուտով ափսեներ չեն մնա։ Բայց ակնոցներ դեռ կան: Միևնույնն է, ոչ ոք մեզ հյուր չի գալիս։ Հետևաբար, երեք ափսե ու երեք բաժակ լիուլի հերիք է: Նախկինում հյուրերը շատ էին։ Ես փոքր էի, բայց հիշում եմ։ Մեծ սեղան, ծիծաղ։ Բոլորը հարբած, բայց բարի: Պապիկներն ու տատիկները պարում էին, իսկ ես՝ ծափ տալիս: Եվ, չգիտես ինչու, շատ լույս կար: Երբեմն ինձ թվում է, որ եթե ամենուր լույս վառես ու սեղան գցես, ուրեմն բոլորը անպայման կվերադառնան։ Նույնիսկ նրանք, ովքեր մահացել են…
Ի՞նչ ես կարծում, դա հիմարությո՞ւն է: Երազելն ինձ հիմարություն է թվում։ Եվ անիմաստ: Ես երազում էի, որ եղբայր կամ քույր ունենամ։ Չգիտեմ։ Բայց մայրիկի ստամոքսում հաստատ ինչ-որ մեկը կար: Ես լսեցի, թե ինչպես է նա հեռախոսով խոսում տատիկի հետ: Այո՛, ես գիտեմ, որ գաղտնալսումը լավ բան չէ։ Կարևորը՝ ոչ մեկին մի՛ ասա, և վերջ։ Իսկ մայրս ասում էր, որ երեխա է լինելու։ Ես նույնիսկ ուրախ էի։ Ես երջանիկ էի։ Երկու օր նույնիսկ գլխիս բամփոցներն ուրախություն էին ինձ պարգևում։ Անընդհատ սպասում էի, որ հայրիկս ուրախանա, մտածում էի, որ գուցե ուրախությունից կդադարի խմել ու ծեծել։ Իսկ հետո մայրս զանգահարեց տատիկիս և ասաց, որ խոսել է քեռի Անդրեյի հետ ու փոխել է միտքը։ Եվ որ երեխան այլևս չկա։ Ինչպե՞ս կարող էր փոխել միտքը: Չգիտեմ։ Նա ողջ էր։ Իսկ հիմա նա ողջ չէ՞։
Մեծահասակների մոտ ամեն բան բարդ է: Երբեմն չեմ ուզում չափահաս դառնալ: Որպեսզի հետո, ինչպես մայրիկս, չփոխեմ կարծիքս։ Ավելի լավ է լինել փոքր և օգնել մեծերին, որպեսզի նրանք չսպանեն միմյանց: Գլխավորը՝ միշտ ներկա լինելն է։ Բայց երբեմն իսկապես ուզում ես փախչել։ Բայց եթե ես փախչեմ, ինչ-որ մեկը հաստատ կմահանա։ Ես գիտեմ. հայրիկը ցանկանում է, որ ես մեծանամ ու գնամ։ Չգիտեմ, գուցե նա չի ուզում ինձ տեսնել: Նա ասում է. «Հեռացիր, այնտեղ ավելի լավ է»: Նա չի ասում, թե որտեղ է ավելի լավ: Կարծում եմ, որ պետք է ինքս գտնեմ այն տեղը: Չնայած պապիկն ասում էր. «Լավ է այնտեղ, որտեղ մենք չկանք»:
Իսկ եթե մենք չկանք, որտեղի՞ց իմանանք, որ այնտեղ լավ է։ Ուրեմն՝ պետք է ստուգել: Եվ եթե ստուգենք, մենք այնտեղ կլինենք, ինչը նշանակում է, որ լավ չի լինի: Ստացվում է, որ մարդ կարող է փչացնել այն տեղը, «որտեղ լավ է»: Հետևաբար, ավելի լավ է ապրել այնտեղ, որտեղ ապրում ենք և ոչինչ չփչացնել:
Երեկ այս մասին էի մտածում։ Մինչ նայում էի, թե ինչպես է հայրս քնում: Նա չքնի՝ ես էլ չեմ քնի։ Երբեմն նա ամբողջ գիշեր չի քնում: Ես պառկում եմ ինքս ինձ կսմթելով, որ չքնեմ։ Մի անգամ, սակայն, քնեցի և արթնացա, երբ մայրս ընկավ վրաս։ Մենք ունենք մեկ սենյակ։ Նրանք սովորաբար կռվում են խոհանոցում։ Իսկ այդ անգամ՝ հենց սենյակում: Մայրս ընկնելու տեղ չուներ: Ես այնքան խորը քնեցի, որ չլսեցի նրանց վեճը, երբ հայրս սկսեց ծեծել։ Սկզբում չհասկացա, թե ինչ եղավ. կարծում էի՝ պարզապես գրկախառնվում եմ: Հետո հասկացա, երբ մայրս ասաց. «Կներես քեզ արթնացնելու համար, սիրելիս»:
Ինչպե՞ս հասկացա։ Մայրիկի խոսքերը կարծես արձագանքում էին։ Հայրս հարվածել էր նրա մեջքին։ Դրա համար էլ ես չեմ քնում։ Ճիշտ է, ես ոչինչ չեմ հասկանում: Ուսուցչուհին երդվում է և ասում, որ ինձ վատ գնահատական կդնի, եթե չդադարեմ այս կերպ ինձ պահել։ Ինչպե՞ս կարող եմ կանգ առնել: Ավելի լավ է երկուս ստանալ: Ինչ, եթե մայրիկ կամ հայրիկ չլինեն: Ի դեպ, Լյոխայից քնաբեր խնդրեցի: Նա պատմել է, որ հայրը շատ դեղահաբեր է ընդունում այն օրվանից, երբ կինը մահացավ։ Ես չէի կարողանում քնել։ Եթե ինձ դեղահաբեր տա, դրանք կգցեմ հայրիկի գարեջրի մեջ։ Քնել. եթե ստացվի, ապա ես էլ կքնեմ։ Ու նույնիսկ երեկոյան զուգարան կգնամ, երբ հայրս տանն է։
Ի դեպ, ես ու դու այսօր գուցե չհանդիպեինք։ Աղաչում էի ծնողներիս, որ մեկ ամիս առաջ գայինք, նրանք չէին ուզում։ Ավելի ճիշտ՝ հայրիկը չէր ուզում։ Բայց մայրս երեկ նրան խմիչք էր գնել։ Ես չէի ուզում, որ նա գներ: Բայց ես էլ էի ուզում քեզ տեսնել։ Իրականում կարոտում եմ քեզ: Հետո մայրիկիս կխնդրեմ լուսանկարել ինձ ու քեզ: Երբ սրվի իրավիճակը, կպատկերացնեմ, որ կողքիդ եմ, հենց այստեղ՝ անկյունում։ Միայն ես և դու։ Բոլորը վազում ու գոռում են, բայց միայն մեր կողքով: Եվ մենք միասին նստում ենք ու մեզ լավ ենք զգում:
Միգուցե ես շատ եմ խոսում։ Կներես: Պարզապես չեմ կարող խոսել դպրոցում: Այնտեղ կսկսեն ծիծաղել։ Բայց ինձ համար ծիծաղելի չէ: Դու չես կարող խոսել քո մոր հետ, և ավելի վատ՝ քո հոր հետ: Այնպես որ, ես անհամբեր սպասում եմ քեզ հետ հանդիպմանը: Լավ է, որ դեռ այստեղ ես ու չես հեռացել: Այլապես ո՞ւմ հետ կխոսեի։ Այն կապույտ ընձուղտի՞ հետ։ Ո՛չ, հաստատ չէի խոսի նրա հետ: Նա ինձ հիշեցնում է Վոլոդյային, երբ նա կախված էր։ Նաև՝ կապույտ: Ես դեռ չեմ հասկանում, թե ինչու Լյոխայի հայրը մեզ ուղարկեց ավտոտնակ՝ սահնակը ստուգելու։ Արդեն գրեթե ամառ էր։ Մենք զարմացանք, բայց գնացինք, իսկ Վոլոդյան այնտեղ էր։ Կախված, մի սահնակ նրա տակ։ Երևի հայրը ինչ-որ բան է զգացել։ Ինձ թվում է, որ նրա հայրը իսկապես կարոտում է Վոլոդյային։ Երեքով միասին լվացվում էինք։ Ահա թե ինչու հիմա նա ինձ միշտ քաշում է՝ երրորդը լինելու համար։ Երևի պատկերացնում է, որ ես Վոլոդյան եմ։ (Բարձրացնում է տաբատի ոտքը:)
Տե՛ս, ես ու Լյոխան սկսեցինք մարմնի փոքր մասեր վնասել։ Լյոխան ձանձրանում է, բայց նկատեցի, որ ցավն օգնում է ինձ ավելի լավ զգալ։ Կյանքն ավելի զվարճալի է դարձել։ Երբ ծնողներս կռվում էին, ես փորձեցի ու մատս կտրեցի։ Ու հանկարծ այնքան հեշտ դարձավ: Իսկ սպիները գեղեցիկ մնում են։ Հիմա ես էլ Լենկայի նման սպիներ կունենամ։ Նա ունի 35 սպի: Ես ընդամենը երկուսն ունեմ: Ոչինչ, շուտով ավելին կլինի: Մենք շատ նման կլինենք:
O՜h, ահա ևս մի քանի նորություն: Ես ու Լյոխան որոշեցինք խաղ խաղալ։ Կոչվում է «Կապույտ կետ»: Այնտեղ պետք է կատարեք ամեն տեսակի առաջադրանքներ: Շատ երեխաներ են խաղում։ Լյոխայի հայրը մեզ ասաց, որ Վոլոդյան էլ է խաղացել, բայց խաղը չի ավարտել ու կախվել է։ Մենք պետք է սկսենք վաղվանից: Այնտեղ մեծահասակներ չկան, պատկերացնո՞ւմ ես։ Կարծում էի, որ միշտ կլինեն մեծահասակներ իրենց բղավոցներով ու կանոններով: Բայց չկան։ Եվ սա լավ է: Կարծում եմ, որ այդ խաղում, ինչպես այստեղ, ամեն ինչ միայն երեխաների համար է։ Բայց մի անգամ լսել եմ, որ դա վտանգավոր խաղ է։ Վերջում երեխաները մահանում են։ Ինձ հիմարություն է թվում։ Եթե այնտեղ մեծահասակներ չկան, ուրեմն մահ չկա։ Գուցե նույնիսկ ընկերանամ ինչ-որ մեկի հետ: Չնայած՝ ես Լյոխայից լավ ընկեր չունեմ։
Դե, նաև դու, իհարկե։ Մի՛ վիրավորվիր: Դու պարզապես հեռու ես: Երբ հեռու ես, երբեմն մոռանում ես։ Բայց ես քեզ չեմ մոռանա… Միայն թե ձանձրալի մի՛ եղիր: Մեկ տարուց կվերադառնամ: Իսկ նորությունները անպայման կհայտնեմ։ Ես քեզ կասեմ, թե ինչպես խաղացինք խաղը: Քեզ ցույց կտամ նոր սպիները: Ա՜խ, հայրիկն ու մայրիկը գալիս են: Մայրիկը կաս-կարմիր է, իսկ հայրիկը լվացել է դեմքը: Ես գնամ։ Թե չէ առանց ինձ էլի կվիճեն։ Կամ կմտածեն, որ հիմար եմ, որ նստում ու խոսում եմ քեզ հետ: Ես գիտեմ, որ դու ողջ չես: Ողջերը պարզապես չեն լսում: Նրանք ընդհանրապես չեն լսում:
Ցտեսությո՜ւն, կհանդիպենք ավելի ուշ…
Թարգմանությունը ռուսերենից՝ Սամվել ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ
