Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆ/ «ՕՐՈՐՈՑԱՅԻՆ ԵՐԿՈՒՍԻ ՀԱՄԱՐ»

Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆԻ «ՕՐՈՐՈՑԱՅԻՆ ԵՐԿՈՒՍԻ ՀԱՄԱՐ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2009 թ., թիվ 16-17-ում

Սիրո մասին կարդացածս առաջին ստեղծա­գործությունը «Մանոն Լեսկո»-ն էր… Հետո դրան նորերը գումարվեցին, սիրո հեքիաթն իր բազմերանգ-բազմատես ալեկոծումներով ու ճառագայթումներով ծփանք տվեց իմ պատկերացումներում, ու հասկացա, որ այդ բոլոր հեքիաթները որքան հին, այնքան նոր են, որովհետև ոչինչ նոր չի ստեղծվում, հինը դառնում է նոր՝ իր գալարների մեջ առնելով նոր հերոսների, որոնց բառերն են միայն նոր կամ նորի նման, իսկ զգացողություններն ու ապրումները հին են, հնամյա, հնավանդ… Ես հին ու հնամյա հեքիաթը նոր մարդկանց հետ եմ պատմում՝ ոչինչ նոր չհայտնագործելով.

Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆ

ՕՐՈՐՈՑԱՅԻՆ ԵՐԿՈՒՍԻ ՀԱՄԱՐ

Պիես-էլեգիա

Գործող անձինք

ԱՐԱՄ — 25 տարեկան

ՎԱՐԴ — 23 տարեկան

Գործողությունները կատարվում են մեր օրերում:

Երևան, ուշ աշուն:

Երևանի հեռավոր թաղամասերից մեկը: Հեռվում՝ բարձրահարկերից տարածվող լույսեր: Փողոցն ամայի է, հեռվից լսվում են մեքենաների ազդանշաններ: Էլեկտրական լապտերը հազիվ լուսավորում է նստարանը, քիչ հեռվում՝ աղբամանը:

Էլեկտրասյան մոտ կանգնած է Վարդը՝ կարճ, խայտաբղետ բաճկոնակով, շատ կարճ շրջազգեստով, երկարաճիտ կոշիկներով: Ուսից պայուսակ է կախված, իսկ տարօրինակ սանրվածքը ընդգծում է նրա արտաքինը: Կիսաձայն հեկեկում է ու ծխում: Թեթև հարբած է:

ՎԱՐԴ — Ես քու խուժան հերդ եմ անիծել, այ­լանդակ… Կարծեցի՝ լուրջ մարդ է, Մերսեդեսով է ման գալիս, երկու հազար դոլարանոց հեռա­խոս ունի… Աղբամանի կռիս… Խուժանի մեկը… Քեզպեսներին պիտի տանել Սովետաշենի աղ­բանոց ու վառել… Էնպես վառել, որ ճենճահո­տը բռնի աշխարհը… Քեզ տղամարդ ասողի… Հենց մեքենադ նստեցի, վախեցած պահեցիր դեմդ կախ տված մանդատը: Հազիվ հասցրի կարդալ՝ պատգամավոր… Քեզ պես պատգա­մավորին երկու մատով կխեղդեի, ափսոս, չհասցրի… Տղամարդու հոտ էլ չէր գալիս վրա­յիցդ, ղզիկ, էնքան դուխի էիր ցանել, որ սիրտս խառնեց, հազիվ կարողացա ինձ պահել… Վա­խեցած, արագ-արագ, շալվարն համարյա չիջեցրած… Փողոցի քոնթի շուն… Ո՜նց փախավ ստորը, ասաց՝ դրամապանակս հանեմ, գցեց մեքենայից ու փախավ… Դեշովկա, ես քու տիրու… Հիմա ի՞նչ անեմ, էստեղից ո՞ւր գնամ… որ­տե՞ղ եմ, քաղաքի ո՞ր մասում… Ձեռիս փողն էլ՝ քիչ, առաջին հաճախորդն էր… Մարդ էլ չկա, կարծես գերեզմանոց եկած լինեմ… (Նոր միայն նկատում է երևացող լույսերը:) Ոնց որ քաղա­քից շատ հեռու չեմ, շենքեր են երևում… Կարո՞ղ է՝ օդանավակայանի, Բանգլադեշի կամ էլ կվարտալի կողմերում եմ… ո՞նց իմանամ: Տաք­սի կանչեմ՝ ի՞նչ ասեմ՝ ո՞ր գրողի ծոցում… (Շպրտում է ծխախոտը, պայուսակից հանում հեռա­խոսը): Չեմ հիշում, էդ պատգամավորն ինչ ասաց… Սկզբում խոստացավ սաունա տանել, ամբողջ գիշերն ինձ հեքիաթ նվիրել, հետո հե­քիաթի փոխարեն էս անտեր վիճակը նվիրեց… թե ձեռքս կընկներ, էն պլպլան փողկապով կխեղդեի… (Համար է հավաքում:) Սյուզի, կյանք, ո՞նց ես… Ես շատ վատ եմ… Էն իշու տղեն բերեց չոլերն ու փախավ: Որտե՞ղ… Ւ՛նչ իմանամ, անտեր տեղ է, մութ, մի ճպռոտած լույս է վառվում, ուրիշ բան չկա… Չէ, կյանք, ոտքով ո՞նց դուրս գամ էստեղից… Աչքերս բան չեն տեսնում: Դե լավ, գնա, ժամանակ ունցար՝ զանգիր, մենակությունից ու անտերու­թյունից գժվում եմ: (Անջատում է հեռախոսը, ծխախոտ վառում:) Ոնց որ թե նստելու տեղ կա, ուրեմն շատ անմարդաբնակ տեղում չեմ… ուրեմն, ավտոյից-բանից կարող է պատահել: Էս ծխախոտն էլ բանի նման չի, չի ծխվում… թաց է: Մի քիչ էլ ցուրտ է, թե որ ավտո չերևաց, էստեղ կսառչեմ, կմնամ: Առավոտը կտեսնեն նստարանին մի սիրուն աղջկա սառած դիակ: Հուշարձան անհայտ մարմնավաճառին: Վրես մի քիչ ցեմենտ ու ջուր էլ որ լցնեն՝ ամենաիսկական արձանը կլինի՝ Ռոդենի ձեռքով քան­դակված… Ես քու անտեր հերն անիծեմ, պատ­գամավոր, թե ընտրողդ լինեի՝ էնպես կջնջեի, որ հետքդ էլ չմնար… (Համար է հավաքում:) Պրիվետ, ես եմ՝ Յանոչկան… ախչի, էդքան շուտ մոռացա՞ր, «Ռոսիայի» մոտի Յանոչկան, հա, սիրուն ջան, քաշվել եմ, բերել գցել են մի ան­տեր տեղ… Դու էս դեպքերում ո՞նց էիր կողմնորոշվում: Չէ, չէ, ճամփեն չնայեցի, էն անտերով էի հմայված, պլշած նայում էի ձեռքի ժամացույ­ցին, մի քանի հազարանոց «Ռոլեքս» էր… Չէ, ախչի, ի՞նչ փող, ի՞նչ բան… Գցեց ու փախավ: Ի՞նչ անեմ… հիմի ձեզ մոտ գործ կա՞: Դե, լավ է, որ պարապ եք, թե չէ նախանձից սիրտս կպայ­թեր: Դե լավ, կյանք, բարի գիշեր չեմ ասում, կարող է տեսնվենք: (Անջատում է:) Լավ, ի՞նչ անեմ… Գնամ լույսերի կողմը՝ կարող է մի կար­գին տեղ դուրս գամ, բայց ո՞նց հասնեմ էդ լույ­սերին: (Երգում է:) «Օտար, ամայի ճամփեքի վրա…»: Չէ, երգելը չի մխիթարի, հարկավոր է դուրս գալ էստեղից, թե չէ գիշերը կխորանա, հետո ավտո չի լինի: Բայց չէ, էս անտերության միջով գնալը վտանգավոր է, շուն-բան կլինի, ես էլ սիրուն ու կազդուրված աղջիկ, վրա կտան… Ի՞նչ անեմ… Հիմա եմ հասկանում Ռոբինզոն Կրուզոյի վիճակը, զոնե մի Ուրբաթ գար, ընկեր դառնար: (Նայում է նստարանին:) Մի քիչ նստեմ, հետո կմտածեմ՝ ինչ անել: Բայց նստելուց էլ ի՞նչ օգուտ…

Մոտեցող մեքենայի ձայն: Բեմը լուսավորվում է, Վարդը ցատկում է տեղից: Լույսը հեռանում է:

ՎԱՐԴ — Չէ, մոտիկ չեկավ… Բայց եթե մեքե­նա է գալիս, ուրեմն ամեն ինչ կորած չէ: (Ինչ-որ ստվեր է նկատում, ուշադիր նայում է:) Ոնց որ մարդ է գալիս: Հե՜յ… Ձեն հանիր, էդտեղ մարդ կա՞… Ձեն-ձուն չկա, լռության միջում Ձորագետն է միայն մրափած վշշում… Հե՜յ, ձայն հանեք… Գուցե աչքիս երևաց: Ասում են՝ անապատում մնացողի աչքին միրաժ է երևում, իմ աչքին էլ մարդկային ստվեր երևաց… Բայց չէ, իսկապես ինչ-որ մեկը երևաց:

Աղմուկ է լսվում: Մեկն ինչ-որ բա­նի է բախվում, ընկնում է:

ՎԱՐԴ — Ո՞վ ես, ձեն հանիր: Չլինի՞ շուն էր, փոսն ընկավ… Բա որ հարձակվի վրա՞ս… Վա՜յ, ի՞նչ պիտի անեմ…

Տղամարդու ձայն է լսվում՝’ «Օգնեցե՜ք»:

ՎԱՐԴ — Չէ, մարդ է… օգնություն է կանչում: Մեկը չկա՝ ինձ օգնի, ես քեզ ո՞նց օգնեմ: (Բարձր կանչում է:) Ո՞վ ես:

ՁԱՅՆ — (դրսից): Մարդ եմ, օգնեցեք:

ՎԱՐԴ – Որտե՞ղ ես:

ՁԱՅՆ — Փոսի մեջ:

ՎԱՐԴ — Ի՞նչ փոս է:

ՁԱՅՆ — Չգիտեմ, սովորական փոս է:

ՎԱՐԴ – Խո՞րն է:

ՁԱՅՆ — Չէ, շատ խորը չէ:

ՎԱՐԴ — Դիմացիր, հիմի կգամ: (Պայուսակը դնում է նստարանին ու դուրս գալիս: Քիչ անց վերադառնում է Արամի հետ՝ նրան գրկած բերե­լով:) Նստիր էս նստարանին:

ԱՐԱՄ — Շնորհակալություն, փրկեցիք ինձ:

ՎԱՐԴ — Ինչ արի՞:

ԱՐԱՄ — Փրկեցիք:

ՎԱՐԴ – Հա՞… Ուրեմն, մի կարգին գործ արի: Ինչո՞ւ ընկար փոսը:

ԱՐԱՄ — Մութ էր, չտեսա: Ակնոցս կոտրվեց:

ՎԱՐԴ — Ակնոց դնողներին չեմ սիրում: Թե­րարժեքություն եմ տեսնում:

ԱՐԱՄ — Ես առաջին դասարանից ակնոց եմ դրել: Գրատախտակը չէի տեսնում:

ՎԱՐԴ — Մենք քաղաքի ո՞ր մասում ենք:

ԱՐԱՄ — Ի՞նչ:

ՎԱՐԴ – Վա՞տ ես լսում:

ԱՐԱՄ — Վատ չեմ լսում: Տարօրինակ հարց էր:

ՎԱՐԴ — Տարօրինակն այն է, որ փոսն ես ընկնում: Քաղաքի ո՞ր մասում ենք:

ԱՐԱՄ — Եկել ես այստեղ ու չգիտե՞ս:

ՎԱՐԴ — Չեմ եկել, բերել են:

ԱՐԱՄ – Ուժո՞վ են բերել:

ՎԱՐԴ — Քո գործը չէ, հարց են տվել՝ պա­տասխանիր:

ԱՐԱՄ — Չարբախի գերեզմանոցի մոտ ենք:

ՎԱՐԴ — Ի՞նչ…

ԱՐԱՄ — Պարզվում է՝ ես վատ լսում: Ասում եմ՝ Չարբախի գերեզմանոցի մոտ ենք:

ՎԱՐԴ – Ա՜յ քեզ հաջողություն… Ես քո ստոր հերն եմ անիծել…

ԱՐԱՄ — (բորբոքված): Ինչո՞ւ ես վիրավորում:

ՎԱՐԴ — Քեզ չեմ վիրավորում… Անասուն, ժլատ… Մի կարգին տեղ չի գտել՝ գերեզմանոց է բերել…

ԱՐԱՄ — Ո՞վ:

ՎԱՐԴ – Ասացի՝ քո գործը չէ: Էստեղից ո՞նց դուրս գամ:

ԱՐԱՄ — Երբեմն պատահական մեքենաներ են լինում… Պիտի սպասես:

ՎԱՐԴ — Իսկ եթե չլինե՞ն, գիշերվա հազարն է…

ԱՐԱՄ — Չէ, այնքան էլ ուշ չէ… (Ուզում է ժա­մացույցին նայել՝ չի տեսնում:)

ՎԱՐԴ — (վառում է կրակվառիչը, մոտեցնում:) Նայիր:

ԱՐԱՄ — (դժվարությամբ տեսնում է): Երկու­սի մոտերքն է:

ՎԱՐԴ — Օրս կորավ…Կարո՞ղ եմ գնալ էն լույ­սերի կողմը:

ԱՐԱՄ — Չես կարող: Այստեղից մինչև շենքե­րը հասնելու համար երկու ձորակի միջով պիտի անցնես: Անտեր շներ էլ կան…

ՎԱՐԴ — Ինձ նման…

ԱՐԱՄ – Ի՞նչ:

ՎԱՐԴ — Ոչինչ… Տաքսի որ կանչենք՝ կգա՞ն:

ԱՐԱՄ — Այս ժամին ոչ մի տաքսի չի գա գե­րեզմանոց: Ի՞նչ կմտածեն:

ՎԱՐԴ — Ինչ ուզում են՝ մտածեն… հիմի կզանգեմ:

ԱՐԱՄ — Ոչ մի վարորդ չի գա:

ՎԱՐԴ — Որ իմանան կանչողը կին է՝ վազե­լով կգան:

ԱՐԱՄ — Չեն գա: Անտրամաբանական ու կասկածելի տեղ է:

ՎԱՐԴ — Ես քո անտրամաբանական հերն անիծեմ:

ԱՐԱՄ — Էլի՞ ես հայհոյում:

ՎԱՐԴ – Ասացի՝ քեզ հետ կապ չունի:

ԱՐԱՄ — Դե լավ, հանգստացիր, մի բան կմտածենք:

ՎԱՐԴ – Ի՞նչ պիտի մտածենք:

ԱՐԱՄ — Գուցե մեքենա հայտնվի: Ես եկա, չէ՞…

ՎԱՐԴ – Քանի՞ ժամը մեկ է մեքենա հայտնվում:

ԱՐԱՄ — Պատահում է՝ մինչև առավոտ մե­ռած վիճակ է… Պատահում է՝ ինչ-որ մեկն անց­նում է այս կողմերով… Դե, ինքդ գիտես, թե որ­տեղ ենք… Այստեղ մի լքված տնակ կա, ուզո՞ւմ ես՝ այնտեղ սպասենք:

ՎԱՐԴ — (արհամարհանքով նայում է Արամին): Ախորժակդ բացվե՞ց:

ԱՐԱՄ – Ի՞նչ ախորժակ:

ՎԱՐԴ — Չհամարձակվես ինձ այդպես նա­յել… Դո՛ւ գնա էդ տնակը:

ԱՐԱՄ — Քեզ համար եմ ասում… Գիշերվա երկուսն է, ցուրտ է, զայրացած ես ու հոգնած… Կհանգստանաս:

ՎԱՐԴ — Ես մեքենա եմ ուզում, որ քաղաք հասնեմ:

ԱՐԱՄ – Որտե՞ղ ես ապրում:

ՎԱՐԴ — Քաղաքում:

ԱՐԱՄ — Ավելի կոնկրե՞տ:

ՎԱՐԴ — Քո ի՞նչ գործն է:

ԱՐԱՄ – Աշխատո՞ւմ ես:

ՎԱՐԴ — (ուշադիր և հեգնանքով նայում է Արամին): Հա,փրկարար եմ… Գիշերները մարդ եմ հանում փոսերից…

ԱՐԱՄ – Ծաղրո՞ւմ ես:

ՎԱՐԴ — Չէ, ներկայանում եմ: (Պայուսակից հանում է հեռախոսը:) Ես կզանգեմ:

ԱՐԱՄ — Փորձիր…

ՎԱՐԴ — Ո՞ր ֆիրման է հարմար:

ԱՐԱՄ — Որն էլ զանգես, մեկ է, չեն գալու… Վարորդները չեն կողմնորոշվի:

ՎԱՐԴ — Որ ստիպենք՝ կկողմնորոշվեն:

ԱՐԱՄ — Համարձակ ես ու վճռական:

ՎԱՐԴ — (կտրուկ): Հա… Գերեզմանոցի ո՞ր մուտքի մոտ ենք:

ԱՐԱՄ — Ընդամենը մի մուտք է: Առաջին ան­գա՞մ ես այստեղ:

ՎԱՐԴ — Չէ, մանկությունս ու պատանեկու­թյունս էստեղ եմ անցկացրել… Չարբախի տեղն էլ չգիտեմ:

ԱՐԱՄ — Երևանցի չե՞ս:

ՎԱՐԴ – Քե՞զ ինչ… (Համար է հավաքում:) Հեռախոսը չեն վերցնում: (Ծխում է:) Էս անտեր երկրում ոչ ոք նորմալ չի աշխատում: Ասենք, պատգամավորները որ տականք լինեն, ոչ մեկն էլ չի աշխատի:

ԱՐԱՄ – Պատգամավորի՞ց ես նեղացած

ՎԱՐԴ — Ո՞ւմ ինչ գործն է, թե ումից եմ նեղա­ցած: Աշխարհից եմ նեղացած, աշխարհից, էս մութ փողոցից ու գերեզմանոցից, որտեղ լռվել եմ:

ԱՐԱՄ — Ինձ հետ ինչո՞ւ ես այղպես խոսում: Ես չեմ քեզ բերել այստեղ:

ՎԱՐԴ — Մենակ էդ էր մնացեր որ քեզ նման թերարժեքության մեջ լող տվող տղամարդն ինձ այստեղ բերեր:

ԱՐԱՄ – Ի՞նչ գիտես իմ թերարժեքության մա­սին:

ՎԱՐԴ — Ավտո չունես: Ակնոց ունես՝ դա էլ փոսի մեջ ջարդեցիր: Անօգնական ու անճար ես…

ԱՐԱՄ — Անօգնական չեմ, քեզ առաջարկում եմ տնակ մտնել, տաքանալ ու սպասել մեքենա­յի կամ էլ լույսը բացվելուն:

ՎԱՐԴ — Գերեզմանների կողքին… Իսկ գի­տե՞ս, որ գերեզմանաքարերից վախենում եմ, ինձ թվում է, թե դրանց տակի մարդիկ գիշերնե­րը դուրս են գալիս…

ԱՐԱՄ — Գերեզմանոցն աշխարհի ամենախաղաղ տեղն է, քարերն այստեղ լուռ են ու ան­շարժ, լռության ձայնն այստեղ լսելի է ամեն մե­կին…

ՎԱՐԴ — Սիրուն ես խոսում… Բանաստե՞ղծ ես:

ԱՐԱՄ — Երաժիշտ եմ, կոնտրաբաս եմ նվա­գում:

ՎԱՐԴ — Էդ ո՞ր մեկն է… երաժշտական գոր­ծիքներից բան չեմ հասկանում:

ԱՐԱՄ — Հրաշալի գործիք է կոնտրաբասը, մեծ, շատ մեծ ջութակ է, որը ռիթմ է հաղորդում նվագախմբին:

ՎԱՐԴ — Բան չհասկացա, բայց լավ ես խո­սում: Եկել ես էստեղ նվագելո՞ւ:

ԱՐԱՄ — (ծիծաղում է): Գիշերվա կեսին ո՞ւմ է պետք իմ նվագը:

ՎԱՐԴ — Բա ինչո՞ւ ես եկել:

ԱՐԱՄ — Դե…

ՎԱՐԴ — Լսիր, չլինի՞ գունավոր մետաղ թռցնողներից ես:

ԱՐԱՄ – Ի՞նչ ես խոսում, ես նմա՞ն եմ գողի:

ՎԱՐԴ — Գողի նման չես, բայց, դե, մտավո­րական մարդ ես, աշխատավարձի հույսին, գու­ցե սա էլ քո բիզնեսն է…

ԱՐԱՄ — Ես ազնիվ մարդ եմ, իսկ աշխատա­վարձս քիչ չէ, երկու նվագախմբում եմ աշխատում, ազատ ժամերին էլ ռեստորանում եմ նվագում:

ՎԱՐԴ – Հա՞… Ուրեմն աղքատ չես: Փող էլ կունենաս:

ԱՐԱՄ – Հիմա՞, թե՞ առհասարակ:

ՎԱՐԴ – Ե՛վ հիմա, և՛ առհասարակ:

ԱՐԱՄ — Քեզ ինչքա՞ն է պետք:

ՎԱՐԴ – Ի՞նձ: Շա՜տ… Ես փող շատ եմ սի­րում:

ԱՐԱՄ — (գրպանից փող է հանում, հաշվում): Հազար յոթ հարյուր հիսուն դրամ:

ՎԱՐԴ — (զզվանքով): Բա դա փո՞ղ է:

ԱՐԱՄ — Ինձ կբավականացնի աշխատանքի հասնելու համար:

ՎԱՐԴ — Կարգին էլ երջանիկ ես:

ԱՐԱՄ — Չեմ դժգոհում:

ՎԱՐԴ — Դե, երջանիկ մարդ, դու մնա էստեղ, ես դուրս գամ փողոց, կարող է՝ բախտս բերի ու մի ավտո պատահի:

ԱՐԱՄ — Մենք համարյա փողոցի վրա ենք: Գերեզմանոցը մի քանի մետր այն կողմն է: Փո­ղը քո ինչի՞ն է պետք:

ՎԱՐԴ – Մտածեցի՝ փող կունենաս, էսքան ժամանակս իզուր չի անցնի…

ԱՐԱՄ — Չհասկացա…

ՎԱՐԴ — Է, երաժիշտ մարդ, քեզ համար դժվար է հասկանալը: Բայց ես պիտի գնամ:

ԱՐԱՄ — Կարծում եմ, հասկացար, որ գնալդ կապված է պատահականության հետ: Ավելի լավ է տնակ զնաս ու մի քիչ հանգստանաս:

ՎԱՐԴ — Չասացիր, թե էս ժամին էստեղ ինչ ես անում:

ԱՐԱՄ — Եթե այստեղ եմ, ուրեմն մի շատ կարևոր գործ կունենամ: Ինչպես դու:

ՎԱՐԴ — Իմ գործը կարևոր էր, բայց փչացավ ամեն ինչ: Փչացավ, որովհետև աշխարհում տականքներ կան, փող շատ ունեցող, բայց դեշովկա պատգամավորներ կան: Ես դրանց բո­լորին կհավաքեի ու կվառեի մի տեղ: Էնպես կվառեի, որ էլ հարություն չառնեն:

ԱՐԱՄ — Հեղափոխական տրամադրություն­ներ ունես:

ՎԱՐԴ — Ես էդ հեղափոխություններից բան չեմ հասկանում, դրանք ամեն ինչ ավերեցին:

ԱՐԱՄ — Ի վերջո, կասե՞ս, թե ինչո՛ւ ես այդ­պես զայրացած:

ՎԱՐԴ — Քեզ համար մեկ չի՞, երաժիշտ եղ­բայր:

ԱՐԱՄ — Գուցե օգտակար լինեմ…

ՎԱՐԴ — (ծիծաղում է): Օգտակար լինելու երկու հարց կար, երկուսի դեպքում անպետք դուրս եկար:

ԱՐԱՄ – Որո՞նք են այդ երկու հարցերը:

ՎԱՐԴ – Առաջին՝ ինձ էստեղից դուրս գալ էր պետք, դու չօգնեցիր: Երկրորդ՝ փող չունես: Ինձ համար կատարելապես անհետաքրքիր մարդ ես:

ԱՐԱՄ — Ես ասացի, որ պետք է սպասել, իսկ փող… Մի՞թե դա քեզ չի բավականացնի:

ՎԱՐԴ — Լսիր, մեկ ժամի համար ես հիսուն դոլար եմ վերցնում՝ չհաշված ուտելիքը, խմիչ­քը, սաունան ու հյուրանոցը: Քո հազար ու մի քանի դրամն ի՞նչ անեմ:

ԱՐԱՄ — Չհասկացա…

ՎԱՐԴ — Ասում եմ, չէ՞, գնա երաժշտությունդ նվազիր:

ԱՐԱՄ — Դու ի՞նչ ես աշխատում:

ՎԱՐԴ — Էն, ինչ ասացի:

ԱՐԱՄ — Բայց դու ոչինչ չասացիք:

ՎԱՐԴ — Երաժշտությունից ու կոնտրաբասից բացի աշխարհում ուրիշ շատ-շատ լավ բաներ կան…

ԱՐԱՄ — Սպասարկման բիզնեսո՞ւմ ես աշխա­տում:

ՎԱՐԴ – Սպասարկմա՞ն… Հա, ոնց որ թե… մեր գործն էլ սպասարկման բիզնես է…

ԱՐԱՄ — Ավելի ստո՞ւյգ…

ՎԱՐԴ — Ես… պուտանկա եմ:

ԱՐԱՄ — Ի՞նչ:

ՎԱՐԴ — Թերթերի ու ոստիկանների լեզվով ասած՝ մարմնավաճառ: Սիրուն բառ է, չէ՞:

ԱՐԱՄ — (զզվանքով): Ցինիկ ես:

ՎԱՐԴ — Տես, սիրտդ ետ չտաս… Ցինիկ: Երբ ասում ես՝ երաժիշտ, բիզնեսմեն, գազելի վա­րորդ՝ ոչ ոք դրա մեջ ցինիզմ չի տեսնում: Բայց հենց ասում ես մարմնավաճառ, ցինիկ են ասում: Մերն աշխարհի ամենահին մասնագի­տությունն է, քո երաժշտությունից էլ առաջ է ստեղծվել: Գոնե գիրք-բան կարդա:

ԱՐԱՄ — Ինձ թվում էր, թե պիտի ամաչեիր, ոչինչ չասեիր, բայց շատ էլ հպարտ ես խոսում, կարծես դիպլոմիդ մեջ դա է գրկած:

ՎԱՐԴ — Դիպլոմիս մեջ ուրիշ բան է գրված: Սիրուն, խուճուճ բան է գրված, բայց էդ գրվա­ծով հեչ մեկը քեզ բարձր վճարվող աշխատան­քի չի ընդունի: Խեղճ հերնումերս իրենց նեղեցին, որ ուսման վարձ տան, որ ծանոթ-բարեկամի մոտ հպարտ ասեն, որ իրենց աղջիկը բարձ­րագույն կրթություն է ստանում… Դիպլոմը ձեռ­քիս մի տասը դուռ խփեցի, խնդրեցի ու ստո­րացա, բայց ոչ ոք երեսուն հազարից ավելի աշխատավարձ չտվեց: Պուտանկա լինելու հա­մար դիմում պետք չէ, կադրերի բաժին էլ չկա, որ գործերդ ուսումնասիրի, ասի՝ կրթությանդ համապատասխան աշխատանք չունենք: (Հե­ռախոսազանգ:) Հա, լսում եմ… Ո՞վ… Չեմ հի­շում… Չէ, չէ, էդ մասին խոսելու ժամանակ չու­նեմ: Հարմար տեղում չեմ… Չէ, գործի վրա չեմ, քաղաքից դուրս եմ: Կգամ, կզանգեմ, թե պարտք եմ մնացել՝ կտամ: (Անջատում է հեռա­խոսը:) Պարտք եմ, ո՞նց չէ… Տունդ էլ տուն լինի, քավթառ: (Արամին.) Ինչի՞ վրա կանգ առանք:

ԱՐԱՄ — Քո յուրատեսակ փիլիսոփայու­թյան… հնագույն մասնագիտության և կադրերի բաժնի:

ՎԱՐԴ — Լավ էլ հումորի զգացում ունես, երաժիշտ: Երևում է, դու էլ նրանցից ես, որ ամ­բողջ կյանքում գեղեցիկ ու վեհ բաներից են խո­սել, որ զզվում են իջնել մարմնավաճառի մա­կարդակին, բայց թե հանկարծ կանչեմ՝ վազե­լով կգաս, չես էլ հասցնի շալվարդ հանել:

ԱՐԱՄ — Մի աշխատիր ավելի գռեհիկ երևալ, քան կաս: Քո տեսակը ինձ չի հետաքրքրում:

ՎԱՐԴ — Լավ էլ հետաքրքրում է, այլապես չէիր կանգնի կողքիս: Անտեր տեղում, մթան մեջ կանգնած աղջիկ, որը ծխում է, որի հագուստն արդեն ասում է նրա զբաղմունքի մասին, ու դու՝ միամիտ-միամիտ կանգնում ու խոսում ես, ինչ-որ տնակ ես առաջարկում… Շատ միամիտն ես, չէ՞:

ԱՐԱՄ — Մարդուն օգնել, ձգտել օգտակար լինել…

ՎԱՐԴ — Դե լավ, լավ, գեղեցիկ-գեղեցիկ մի խոսիր, պատգամավորության թեկնածու չես…Երբ ուսանող էի, ես էլ էի այդպես խոսում: Ընկերուհիներս ծաղրում էին, կյանքից ետ մնա­ցած կոչում: Հիմա իրենք ամուսնացել են, ամուսնուց բացի սիրեկան էլ են պահում, բարձրաշխարհիկ տիկիններ են ձևանում իրենց իմա­ցած մեկ-երկու սիրուն բառերով, իսկ ես պու­տանկա եմ դարձել, գիշերով կանգնել եմ Չարբախի անապատում ու քեզ եմ նայում, հազար ու մի քանի դրամ ունեցող տղամարդուն, որն անգամ հաճախորդի ամենացածր սակագնին չի համապատասխանում:

ԱՐԱՄ — Ոչ ոք մեղավոր չէ, որ մարմնավաճառ ես դարձել: Մի՞թե քո ընկերուհիներն են ստիպել փողոցներում մարմինդ վաճառել:

ՎԱՐԴ — Սկսեցիր դատապարտող տոնով խոսել: Լավ է, մի փիլոն էլ հագիր ու կանգնիր եկեղեցու խորանի մոտ: Քեզնից լավ քարոզիչ կստացվի, երաժիշտ պարոն: (Ծխախոտ է վա­ռում:) Այո, ընկերուհիներս մեղավոր էին, բոլորն էին մեղավոր, հասարակությունն էր մեղավոր…

ԱՐԱՄ — Երևում է՝ Կուպրին ու Դոստոևսկի կարդացել ես:

ՎԱՐԴ – Կուպրին՝ չէ, բայց Դոստոևսկի կար­դացել եմ, Սոնյա Մարմելադովայի մասին էլ սեմինարի ժամանակ ոգևորված խոսել եմ:

ԱՐԱՄ — Ուրեմն, բանասիրական կրթություն ունես:

ՎԱՐԴ — Դա կարևոր չէ:

ԱՐԱՄ — Ասում ես՝ ինչո՞վ էին մեղավոր բոլո­րը, հասարակությունը…

ՎԱՐԴ — Լսիր, երաժիշտ, էս ուշ ժամին, էս անտերության մեջ խոստովանություններ անե­լու հավես չունեմ… Օրս փչացավ, ժամերս դատարկ անցան: Ինքդ լսեցիր, նախկին տանտի­րուհիս զանգեց ու տան չվճարած վարձն ու­զեց, իսկ ես մի մեծ զրո դրեցի անցնող օրվաս վրա:

ԱՐԱՄ — Լույսը բացվի, գնանք քաղաք՝ կա­րող եմ օգնել վարձը վճարելու հարցում:

ՎԱՐԴ — (բարձր ծիծաղում է): Չէ, դու շատ տարօրինակ մարդ ես: Ո՞վ է պուտանկին հենց էնպես փող տալիս: Գուցե ուզում ես…

ԱՐԱՄ — Ոչ մի բան էլ չեմ ուզում, սովոր չեմ առանց սիրո, վճարի դիմաց…

ՎԱՐԴ – Տեսնո՞ւմ ես, մենք հակապատկեր­ներ ենք: Եվ հետո, իմ պարտքերը շատ-շատ են, իսկ դու համեստ երաժիշտ ես, գրպանումդ էլ… ԱՐԱՄ — Վերջ տուր ցինիզմիդ: Մի ծխախոտ էլ ինձ տուր:

ՎԱՐԴ — Ուրեմն, ծխում ես:

ԱՐԱՄ — Չեմ ծխում:

ՎԱՐԴ —  (տալիս է ծխախոտը): Լավ կանեիր՝ ծխեիր, մի քիչ ուժեղ ու կամային կերևայիր:

ԱՐԱՄ — Եթե ծխախոտն է ուժի ու կամքի արտահայտությունը…

ՎԱՐԴ — Չէ, իհարկե, բայց դե, սիրուն բառեր են՝ ուժ ու կամք:

ԱՐԱՄ — Սիրուն բառերով հրապուրվողն այս­տեղ չէր գա ու առաջին պատահած մարդու մոտ չէր ցանկանա գռեհիկ ու զզվելի երևալ:

ՎԱՐԴ — Իսկ գուցե հեչ էլ առաջին պատա­հած մարդը չես, գուցե մի կանխակալ ուժ է քեզ հանդիպեցրել ինձ…

ԱՐԱՄ — Եթե արդեն չիմանայի՝ ով ես, կմտածեի, թե անկեղծ սեր փնտրողի մեկն ես…

ՎԱՐԴ – Ի՞նչ գիտես, թե չեմ փնտրել, ինձ հանդիպած տղամարդկանց մեջ չեմ ուզեցել տեսնել գոնե մեկին, որը միայն մարմինս չու­զեր…

ԱՐԱՄ — (բարձր ծիծաղում է): Դու շատ զվարճալին ես:

ՎԱՐԴ – Ինչո՞ւ:

ԱՐԱՄ — Եթե լսես ասածներդ, կհասկա­նաս, թե ինչու:

ՎԱՐԴ — Անկեղծ սիրելու ցանկությունս զվարճալի՞ է դարձնում ինձ:

ԱՐԱՄ — Չէ, բայց… դե, ոնց ասեմ…

ՎԱՐԴ — Կապ մի ընկնի, ասա, որ պուտանկան իրավունք չունի սիրելու: Ասա, մի վախեցիր:

ԱՐԱՄ — Ես չեմ վախենում: Ու դա չէի ուզում ասել… Եթե իսկապես ուզում էիր սիրել, չպետք է կանգնեիր այդ ճանապարհին:

ՎԱՐԴ — Ես մաքուր բաներ եմ ասում, իսկ դու դասագրքային խրատներն ես կարդում… չպետք մարմինդ ծախեիր, պիտի նստեիր տանն ու սպասեիր, թե հեռուներից երբ կգա երազնե­րիդ ասպետը: Ցինիկ եմ, ճիշտ ես, բայց քեզնից սիրտս խառնում է, երաժիշտ, չեմ ուզում քեզ հետ խոսել:

ԱՐԱՄ — Երևակայիր, ես նույնպես… քեզ հետ զրուցելու չեմ եկել, կարևոր գործեր ունեմ:

ՎԱՐԴ — Դե, գնա քո կարևոր գործերին, իսկ ես մեքենայի կսպասեմ:

ԱՐԱՄ — Սպասիր: (Հեռանում է:)

ՎԱՐԴ — Ղզիկի մեկը… գրպանում փող չու­նի՝ վարձս փակել է ուզում, քարոզ է կարդում… Սրա պես տղամարդիկ են շատացել, որ մեր բիզնեսը մարել է: Իմ ունեցած փողը բավական է աշխատանքի հասնելու համար… Խղճուկ: Գուցե անկախությունից հետո սրճարան էլ չի մտել, էլ չեմ ասում ռեստորանի մասին… Չէ, ասաց, որ նվագում է ռեստորաններում: Ասա՞ց, թե՞ ինձ թվաց… ոնց որ էս կողմերում չէր ապ­րում, ի՞նչ գործ ուներ էս ժամին գերեզմանոցում: (Կանգնում է և կանչում:) Երաժի՜շտ, ո՞ւր ես, երաժիշտ… Իմ ցավը քիչ էր, սա էլ ավելացավ: Մի բան պատահի՝ միակ վկան ես եմ: Չէ, բան չի պատահի, դրա նմանները զգուշավոր են, շրջահայաց… Երաժի՜շտ… (Մի քանի քայլ է անում դեպի դուրս, բայց կտրուկ վերադառնում է:) Չէ, ի՞նչ գործ ունեմ, գուցե ավազակի մեկն է, գող է կամ էլ… Դրա նմանները միամիտ են ձևանում, հետո թալանում ու բռնաբարում են: Բա որ իսկականից էդպիսին է… ո՞ւր փախչեմ… Չէ, ազնիվ տղամարդ էր երևում… տղամարդ չէ՝ տղա: Երաժիշտ… Ինչի՞ գնաց, խռովե՞ց… բայց առիթ չկար: Երաժի՜շտ, ո՞ւր ես… մենակ վախե­նում եմ…

ԱՐԱՄ — (գալիս է՝ մաքրելով ձեռքերը): Ար­դեն եկա:

ՎԱՐԴ — (կասկածով): Եկա՞ր: Ինչ լավ արե­ցիր… Ձեռքերդ ինչո՞ւ են կեղտոտ:

ԱՐԱՄ — Կեղտոտ չեն, հողոտ են: Հողին չի կարելի կեղտ ասել:

ՎԱՐԴ — Երևի ընկել ես:

ԱՐԱՄ — (խուսափուկ): Երևի… վախեցա՞ր:

ՎԱՐԴ — Չէ, մի քիչ անհանգստացա քեզ հա­մար:

ԱՐԱՄ — Ինձ համա՞ր:

ՎԱՐԴ — Հա, ինչ կա՞ որ… մարդ ես, հայ մարդ, ջահել տղա… մութ է, անապատ է: Սովոր չե՞ս, որ քեզ համար անհանգստանան:

ԱՐԱՄ — (շփոթված): Շնորհակալություն… ախր, դու… Ինձ ոչինչ չէր պատահի: Ես հաճախ եմ գալիս այս ժամերին… քեզ համար, իսկա­պես, անհանգստացա:

ՎԱՐԴ — Ոչինչ, սա էլ դաս է, որ սրանից հե­տո հասկանամ, թե ում հետ և ուր եմ գնում:

ԱՐԱՄ — Հա, իհարկե: Քո մասնագիտությու­նը, ինչպես հասկանում եմ, վտանգավոր մաս­նագիտություն է:

ՎԱՐԴ — Լավ է, որ հասկանում ես: Թե չէ շա­տերը չեն էլ պատկերացնում, որ ռիսկի ենք դի­մում մի քանի դրամ վաստակելու համար: Չգի­տենք՝ ում հետ ենք գնում, ուր են տանում, ինչ կանեն իրենց գործն ավարտելուց հետո… Մեր աղջիկներից մեկին Հրազդանի ձորում գտան… Ոստիկանությունը հաղորդեց, թե գցվել է կամրջից… Մաշան մի քանի օր առաջ էր Ստամբուլից եկել, գոհ էր ու երջանիկ, ինչո՞ւ պիտի… Ցրտեց:

ԱՐԱՄ — Հա, առավոտվա կողմ միշտ ցուրտ է լինում…

ՎԱՐԴ — Բայց դեռ առավոտ չէ:

ԱՐԱՄ — Քեզ մխիթարելու համար ասացի:

ՎԱՐԴ — Ինձ մխիթարել պետք չէ: Ես սովոր չեմ մխիթարական բառերի: Երբեմն հետս խո­սում են քաղցր-մեղցր բառերով, հետո սկսում են կոպտել ու վիրավորել… Ո՞ւր գնացիր:

ԱՐԱՄ — Չես հասկանա… գրեթե ամեն գիշեր այստեղ եմ գալիս: Լավ է այստեղ, շատ լավ: Հոգիս թեթևանում է:

ՎԱՐԴ – Չլինի՞ լուսնոտ ես:

ԱՐԱՄ — (ծիծաղում է): Դրա նման մի բան: Քայլում եմ գիշերվա մեջ, զրուցում:

ՎԱՐԴ — Ո՞ւմ հետ ես զրուցում:

ԱՐԱՄ — Ինքս ինձ հետ, ինձ հետ քայլող իմ ստվերի, նրա, ում… Լավ, չխորանանք: Անունդ ի՞նչ է:

ՎԱՐԴ — Անունս… Ասենք՝ Մարգարիտա:

ԱՐԱՄ — Մարգարիտայի նման չես:

ՎԱՐԴ – Ինչո՞ւ, ի՞նչս է պակաս:

ԱՐԱՄ — Որքան գիտեմ, քեզ նման աղջիկնե­րը կարճ ու զրնգուն անուն են ունենում:

ՎԱՐԴ — Կարճ ու զրնգուն անուն… Առաջին անգամ եմ այդ արտահայտությունը լսում:

ԱՐԱՄ — Իսկ ես կարդացել եմ: Մի ծեր պոռն­կուհու հուշերն էին տպագրել, բոլորն առնում էին… Ես էլ կարդացի: Կարծես արկածային վեպ լիներ՝ քնարական զեղումներով:

ՎԱՐԴ — Ծեր պոռնիկի…

ԱՐԱՄ — Ներիր, չուզեցի վիրավորել:

ՎԱՐԴ — Չէ, ինձ չես վիրավորում: Ես ոչ ծեր եմ, ոչ էլ պոռնիկ: Հա, զարմացած մի նայիր: Ես ինձ պոռնիկ չեմ համարում: Գործ է՝ անում եմ: Հոգնեցի՝ կհեռանամ: Դեռ պետք է մի քիչ փող աշխատել: Այդ փողին սպասող կա:

ԱՐԱՄ — Ո՞վ:

ՎԱՐԴ – Ի՞նչ կարևոր է… Մենք իրար չենք ճանաչում, լուսանա՝ ամեն մեկս մեր ճամփով կգնա: Մենք մեր մասին ոչինչ չենք պատմում:

ԱՐԱՄ — Բայց ես քո հաճախորդը չեմ, ինձ կարող ես պատմել:

ՎԱՐԴ — Հաճախորդ չես… Արդեն մեր բառա­պաշարին սկսում ես տիրապետել: (Անսպասե­լի:) Անունս Վարդ է:

ԱՐԱՄ — Հենց այնպե՞ս…

ՎԱՐԴ — Չէ, իրականում: Տատիս անունը Վարդիթեր էր, ինձ շատ էր սիրում: Իր անունն էլ դրել էր վրաս: Վարդիթերը ժամանակակից չէ, ես ինձ Վարդ դարձրի: Այդ անունով ինձ ոչ ոք չի ճանաչում: Աղջիկների մոտ ուրիշ անունով եմ… հաճախորդներին ուրիշ անուններ եմ ասում:

ԱՐԱՄ – Ինչո՞ւ ինձ վստահեցիր իսկական անունդ:

ՎԱՐԴ — Գիշեր է, քեզնից բացի ոչ ոք չկա, իմ հաճախորդը չես ու չես էլ լինի: Գիտեմ, ոչ մի տեղ ինձ չես փնտրի, եթե հանկարծ մի տեղ էլ տեսնես ու անունս տաս՝ չեմ արձագանքի: Ու ոչ ոք չի հավատա, որ անունս Վարդ է: Ես աշ­խարհի համարյա բոլոր անուններով արդեն ներկայացել եմ: Վարդն ինձ համար եմ պահել:

ԱՐԱՄ — Ուրեմն, դու ինձ տվեցիր քո ամենանվիրական բանը:

ՎԱՐԴ — Էդքան նուրբ ու բանաստեղծական մի խոսիր: Սովոր չեմ: Վաղուց ինձ մոտ նման բառեր չեն օգտագործել, քնքուշ չեն խոսել: Նվիրական… մի ժամանակ էդ բառը գիտեի, անգամ օգտագործում էի: Իսկական անունս ասացի, որ քեզ վստահեմ: Երբ տանը մենակ եմ, նստում եմ հայելու առաջ ու ինձ հետ խո­սում: Անընդհատ անունս եմ կրկնում, որպեսզի մի ուրիշ անուն ու ուրիշ աղջիկ չգան ու չմտնեն իմ ու անունիս մեջ… Քո անունն ի՞նչ է:

ԱՐԱՄ — Անունս Արամ է:

ՎԱՐԴ — Ճիշտ և ճիշտ Սարոյանի նման՝ անունս Արամ է:

ԱՐԱՄ — Սարոյան չեմ կարդացել: Իսկապես անունս Արամ է, ազգանունս…

ՎԱՐԴ — Չեմ սիրում անուն-ազգանունով ներկայացող մարդկանց: Համ պաշտոնական է, համ էլ անհետաքրքիր: Գուցե կասե՞ս, թե այս ժամին, այն էլ շատ հաճախ, ի՞նչ ես անում այս­տեղ:

ԱՐԱՄ — Դա շատ անձնական է: Մեկ ուրիշ անգամ կասեմ:

ՎԱՐԴ — Մեկ ուրիշ անգա՞մ: Գիշեր է, ցուրտ է, սա մեր առաջին ու վերջին հանդիպումն է: Ի՞նչ մեկ ուրիշ անգամ:

ԱՐԱՄ — Կյանքը չի ավարտվում այստեղով: Գուցե կհանդիպենք, կխոսենք:

ՎԱՐԴ — Մի երազիր: Չէի ուզենա, որ երբևէ հանդիպեինք: Դու ուրիշ մարդ ես, ուրիշ աշ­խարհի մարդ, քոնը երաժշտությունն է… Սարո­յան էլ չես կարդացել: Գնա ու մնացած ժամա­նակդ Սարոյանին տրամադրիր: (Դադար:) Ի՞նչ ես կարծում, մինչև լուսանալն այստե՞ղ կմնանք:

ԱՐԱՄ — Երբ գալիս եմ այստեղ, լուսանալուն չեմ սպասում: Ճանապարհը լավ գիտեմ: Քայ­լում եմ: Ուզում ես՝ գնանք:

ՎԱՐԴ — Վախենում եմ: Կսպասեմ, մինչև լույսը բացվի կամ ավտո երևա: Հո կյանքը կանգ չի առել…

ԱՐԱՄ — Ճիշտ ես ասում, կարելի է սպասել: Բայց ոչ այստեղ: Արի գնանք տնակը…

ՎԱՐԴ – Ասացի՝ ոչ… Էստեղ ավելի ապա­հով է: Ես փակ տեղերից վախենում եմ: Վախը փոքրուց է իմ մեջ մտել ու դուրս չի գալիս: Տաս-տասներկու տարեկան էի, պահմտոցի էինք խաղում: Աղջիկներից մեկն առաջարկեց պահ­վել մի փլված շինության մեջ: Մտանք, դուռը ծածկեցինք: Երկար մնացինք այնտեղ… դուռը չէր բացվում: Երբ մութը խորացավ, աչքիս ուր­վականներ սկսեցին երևալ: Միայն առավոտ­յան մեզ հանեցին:

ԱՐԱՄ — Ես վարժվել եմ մթությանն էլ, մենա­կությանն էլ: Երբեմն գիշերները գնում եմ այգի, նստում եմ ամենամութ ծառու­ղում ու հետևում տերևների շրշյունին:

ՎԱՐԴ — Տերևների շրշյուն… Ի՜նչ լավ բառեր կան աշխարհում… «Աշնան մշուշում շշուկ ու շրշյուն…»: Երևում է՝ ոչ միայն երաժիշտ ես, այլև բանաստեղծ:

ԱՐԱՄ — Բանաստեղծություն կարդալ սիրում եմ: Մայրս գրականության ուսուցչուհի էր, նստեցնում էր իր դիմաց և արտահայտիչ ու գեղե­ցիկ կարդում էր:

ՎԱՐԴ — Հիմա չի՞ կարդում:

ԱՐԱՄ — Հիմա ես եմ կանգնում նրա մոտ ու կարդում իր սիրած բանաստեղծներին: Գիշեր­ներն եմ կարդում, որովհետև ցերեկներն ու երեկոներն աշխատում եմ:

ՎԱՐԴ — Ուրեմն, այս գիշեր մայրդ առանց բանաստեղծությունների մնաց: Դու էլ ինձ հա­մար կարդա քո բանաստեղծությունները, կլսեմ ու փոխհատուցված կհամարեմ էս գիշերվա հարկադիր պարապուրդը:

ԱՐԱՄ — (կոպիտ): Մի ծաղրիր:

ՎԱՐԴ — Ես չեմ ծաղրում:

ԱՐԱՄ — Ծաղրում ես առանց հասկանալու: Դե, իհարկե, դու սովոր չես այս ամենին, քոնը փողով մարմին ծախելն է, պատահածի հետ մի անկյուն քաշվելը, մարդկանց միայն գրպանի պարունակությամբ զանազանելը…

ՎԱՐԴ — Որքան էլ ընկածի մեկն եմ, թույլ չեմ տա ինձ հետ այդպես խոսել: Դու ի՞նչ գիտես՝ ով եմ, ինչու եմ մարմինս ծախում: Մի բանաստեղծության համար նեղացար, փսլնքոտ երա­ժիշտ: Սրտիդ նուրբ լարերին կպա… Ամեն պա­տահածի հետ անկյուն քաշվել… Մարդկանց գրպանի պարունակությամբ գնահատել… Լավ եմ անում, քո մարմինը չեմ վաճառում, քեզ հետ չեմ անկյուն քաշվում: Գրպանիդ պարունակու­թյամբ էլ քեզ չեմ գնահատում, չնայած եթե գնահատեի, ոչնչություն կլինեիր ինձ համար: Կարծում ես, եթե չեմ ուզում բանաստեղծու­թյուն կարդալ, բանաստեղծությունից բան չե՞մ հասկանում: Լավ էլ հասկանում եմ ու դեռ բա­նասիրական էլ կրթություն ունեմ… Ինստիտու­տում էլ լավ եմ սովորել, նկարս ցուցափեղկին էր փակցված: Դու երաժիշտ ես, քո սիրած գոր­ծով ես զբաղվում, իսկ ես չկարողացա բանաս­տեղծություններ արտասանել դասարանում՝ աշակերտների առջև, որովհետև չէի կարող մի քանի դրամով հաշմանդամ ծնողներիս պահել, պատերազմում անդամալույծ դարձած եղբորս համար ծխախոտ գնել: Ես պոռնիկ չեմ ծնվել… պոռնիկ, մարմնավաճառ բառերից զզվում եմ, սիրտս խառնում է: Մեկ-մեկ ուզում եմ թողնել ու հեռանալ, երբեմն էլ, առավոտվա կողմ, երբ տուն եմ գալիս, ուզում եմ պառկել վաննայի մեջ, ծածկվել ջրով ու ընդմիշտ հեռանալ ամեն ինչից… Լողանալիս մարմինս կոշտ սպունգով էնպես եմ քերում, որ մեկի հոտը վրաս չմնա… Հա, Դոստոևսկու ու Կուպրինի հերոսուհիներին եմ նման, հա, ես էլ մեր օրերի ընկած հրեշտակն եմ… Էս եմ: Նայիր ու տես, քո առաջ մի քիչ աղավաղված հրեշտակն է՝ լղոզված քիթ ու բերանով, այլանդակ հագուստով, որը մեզ նման­ների համար այցեքարտ է… Տղամարդ, երա­ժիշտ, լավ իմացիր և հիշիր՝ կնոջ վրա չեն գո­ռում, ինչպիսին էլ նա լինի՝ պուտանկա, մարմ­նավաճառ, պոռնիկ, հոմանուհի, հետերա, կուրտիզանուհի, գեյշա… Տես, ինչքան հոմանիշներ ունի մեր մասնագիտությունը, իսկ դու ընդամե­նը երաժիշտ ես: Կնոջ վրա չգոռաս, երաժիշտ: Հասկացա՞ր… Ես մարմինս եմ ծախում, ռեստո­րանում քեզ մատով կանչում, գրպանդ մի երկու ճմրթված դրամ են դնում, հորթային հրճվանքով նվագում ես: Դու էլ ես քեզ վաճառում, հասկա­ցա՞ր… Երկուսս էլ նույն գործն ենք անում, բայց քո արածը բարձր է հնչում, իմը՝ ծաղրվում… Տարբերությունն այս է, ուրիշ ոչինչ:

ԱՐԱՄ — (կարծես ինքն իրեն): Ամեն գիշեր այստեղ  եմ գալիս, որովհետև քիչ հեռու մայրս է թաղված: Աշխարհում իմ միակ հարազատը… միակն ու անփոխարինելին: Կարդում եմ նրա սիրած հայ դասականների բանաստեղծությունները: Գիտեմ, լսում է ու հոգին փառավորում… Չորս ամսական եմ եղել՝ հայրս բաժանվել է: Նոր ընտանիք է ստեղծել, երբեք չհիշելով իմ ու մորս մասին: Իսկ մայրս խելագարի պես սիրում էր նրան, ամբողջ կյանքում հավատարիմ մնաց մեկին, ով փախավ մատուցողուհու հետ: Ասում են՝ երեխաներ ունի, երկու տղա, մի աղջիկ: Մայրս շատ էր ցանկանում տեսնել նրանց, ինձ ծանոթացնել նրանց հետ, որպեսզի ես էլ եղ­բայրներ ու քույր ունենայի, բայց հպարտությու­նը թույլ չէր տալիս: Եռանդով լի էր, աշխատում էր… Մի օր ասացին, որ տարիքն առել է, պետք է ճանապարհ տալ ջահելներին: Օպտիմալացում է, ասացին… Չթողեցին՝ վերջին քառորդն ամփոփի: Ամեն առավոտ հագնվում, գնում, կանգնում էր դպրոցի մոտ, հետո մինչև ժամը մեկը քայլում էր փողոցներում ու տուն գալիս: Ուզում էր ցույց տալ, որ դասի է գնում ու դասից վերադառնում: Ինքն իրեն համոզում էր, ինքն իրեն մխիթարում, բայց մխիթարություն չկար… Մեկ ամիս ապրեց առանց դպրոցի… Մի առա­վոտ նրան գտա գրասեղանի մոտ, գլուխը հա­կած աշակերտական տետրերին… Թաղմանը աշակերտներն էին եկել, ուսուցիչներից մի քանիսը, որոնց մեջ նաև իր ճակատագրին արժա­նացածներ կային: Տնօրենը, որը նախկին աշա­կերտն էր, ժամանակ չէր գտել, խորհրդակցության էր գնացել կամ նման մի տեղ… Բարձի տակից հորս մաշված ու խունացած նկարը հա­նեցի: Ուրեմն, ամբողջ կյանքում սիրել էր նրան: Սիրել էր՝ ատելով… Հիմա ամեն գիշեր գալիս եմ այստեղ, փխրեցնում հողը, ջրում ծաղիկնե­րը, հետո կանգնում եմ նրա ոտքերի մոտ ու ար­տասանում… Մի մրահոն աղջիկ տեսա Ռիալտոյի կամրջին… (Առանց նայելու Վարդին՝ դուրս է գնում:)

Վարդը գլխահակ նստած՝ չի նկա­տում նրա հեռանալը: Ծխախոտ է հանում պայուսակից, բայց չի վա­ռում: Երկար ժամանակ լուռ է, ապա սկսում է խոսել:

ՎԱՐԴ — Մի մրահոն աղջիկ տեսա Ռիալտոյի կամրջին… Ներիր, չգիտեի: Իմ սովորության համաձայն կատակ արեցի: Չար ու անհամ կատակ: Ներիր, Արամ, չգիտեի, որ այդքան նրբազգաց ես, որ մորդ մոտ ես եկել: Քեզ ցավ պատճառեցի: Չէի ուզում՝ ստացվեց: Հեշտ չէ միանգամից կերպարանափոխվել, հրաժարվել այն ամենից, ինչին հասնելու համար մեծ ջան­քեր եմ գործադրել, որպեսզի ցինիկ լինեմ, սան­ձարձակ, հայհոյեմ, ծաղրեմ… Այդպիսին պիտի լինեի, որ մարմնավաճառներն ինձ ընդունեին: Դե լավ, մի լռիր, նստիր կողքիս… Ուզո՞ւմ ես, քեզ համար արտասանեմ՝ «Միամիտ չեմ, հա­վատամ քեզ, Տառապանքս փորձ ունի…»: Ես էլ շատ էի սիրում Իսահակյանի այդ բանաստեղ­ծությունը… Դե լավ, Արամ, մի խռովիր… (Նա­յում է շուրջը:) Արա՞մ, ո՞ւր ես… (Ելնում է, փնտրում:) Որտե՞ղ ես… գնացե՞լ ես… Ետ արի, խնդրում եմ: (Նայում է դուրս:) Գիտես, որ մենակու­թյունից վախենում եմ, մի քայլ չեմ կարող անել քեզ փնտրելու համար: Արածս հիմարու­թյուն էր, շատ եմ խնդրում, արի… (Լացակումած:) Հիմա ի՞նչ անեմ… (Նստում է, ճմրթում ծխախոտը, նորն է հանում, փորձում վառել՝ մատները դողում են:) Ինչո՞ւ գնաց: Ես պատրաստ եմ հազար անգամ ներողություն խնդրել, հազար անգամ ձեռքերը համբուրել… (Մեքենա­յի ձայն է լսվում, բեմը լուսավորվում է: Ուրա­խացած գնում է դեպի լույսը:) Գիտեի, որ ետ կգա: Մեքենա է պատահել, եկել է, որ ինձ տա­նի: (Լույսը մարում է ձայնի հետ միասին:) Չէ, ինքը չէր: Էդ տնակը որտե՞ղ էր… թե չէ գերեզ­մանոցի կողքին, միայնակ… ո՞ւր գնաց՝ զայրա­ցած, սիրտը լցված… Հանկարծ շներ չհարձակ­վե՞ն վրան… Փոսը չընկնի՞… Հետո՞ ինչ, որ ճանա­պարհին ծանոթ է…

Անհանգիստ քայլում է: Անաղմուկ գալիս է Արամը, լուռ կանգնում: Վարդը տեսնում է Արամին, մի պահ կարկամում, հետո վազում, փաթաթվում է նրան:

ՎԱՐԴ — Քիչ մնաց խելագարվեի… Ներիր ինձ, խնդրում եմ, ներիր: Ուզո՞ւմ ես, ծնկի կգամ, ներողություն կխնդրեմ…

ԱՐԱՄ — Ոչինչ պետք չէ… Դու էլ ինձ ներիր, որ քեզ վիրավորեցի…

ՎԱՐԴ — (համբուրում է Արամին): Դու էլ ան­պաշտպան ու մենակ մարդ ես, համարյա ինձ նման… Ես չգիտեի, որ այդքան նուրբ հոգի ու­նես, այդքան մեծ սիրտ…

ԱՐԱՄ — Ես չէի կարող քեզ մենակ թողնել այստեղ: Վախեցա՞ր:

ՎԱՐԴ — Հիմա չգիտեմ՝ վա՞խ էր դա, թե՞ ան­հանգստություն… Քիչ առաջ մի մեքենա անցավ այստեղից, կարծեցի՝ դու ես:

ԱՐԱՄ — Հեռվից տեսա այդ մեքենան, մտածեցի, որ կարող ես նստել…

ՎԱՐԴ — Անգամ փորձ չարեցի վազել ու կանգնեցնել… Ես ուզում էի տեսնել քեզ:

ԱՐԱՄ — Մոռացա հարցնել՝ սոված չե՞ս… Պայուսակում ուտելու բան կա, ռեստորանից վերցրի… (Նստարանի վրայի պայուսակից փա­թեթ է հանում, պարզում է Վարդին:) Վերցրու:

ՎԱՐԴ — (փաթեթից հոտ քաշելով): Ի՜նչ լավ հոտ է գալիս: (Փաթեթից հանում է բուտերբրոդ­ներ, մեկը մեկնում է Արամին:) Կեր: Դու էլ սո­ված ես:

ԱՐԱՄ — (վերցնում է): Ճիշտ որ սոված եմ: Այսօր ոչինչ չեմ կերել:

ՎԱՐԴ — Ոչ թե այսօր, այլ՝ երեկ: Մի օր ան­ցավ:

ԱՐԱՄ — Ըհը: Մի օրով էլ մեծացանք:

ՎԱՐԴ — Շատ համով է: Վաղուց նման հա­մով բուտերբրոդ չէի կերել:

ԱՐԱՄ — Բնության մեջ ամեն ինչ համով է:

ՎԱՐԴ — Տատս միշտ բրդուճ էր սարքում, երբ սարն էինք գնում: Ասում էր՝ անգամ ցամաք հացը բնության մեջ լավ է ուտվում: Իսկապես…

ԱՐԱՄ — Ուրեմն գյուղում ես ապրել:

ՎԱՐԴ — Ըհը… վատ է՞:

ԱՐԱՄ — Չէ, ինչո՞ւ է վատ: Իմ արմատները, ճիշտ է, քաղաքից են, բայց միշտ երազել եմ գյուղում բարեկամներ ունենալ, նրանց հյուր գնալ:

ՎԱՐԴ — Մեր գյուղը Լոռիում է, սարերին կպած, ամեն առավոտ երկնքի հետ համբուր­վող… Երկու տարուց ավելի է՝ գյուղ չեմ գնա­ցել, կարոտել եմ:

ԱՐԱՄ – Ինչո՞ւ չես գնացել:

ՎԱՐԴ — Ուզում եմ մի քիչ փող աշխատել, նոր գնալ:

ԱՐԱՄ — Իսկ ե՞րբ կաշխատես այնքան, որ կարողանաս գնալ:

ՎԱՐԴ — Քաղաքից վռնդո՞ւմ ես:

ԱՐԱՄ — Չէ, ինչո՞ւ պիտի վռնդեմ: Ես քաղա­քի տերը չեմ:

ՎԱՐԴ — Մերոնք շատ պարտքեր ունեն, այն­քան շատ, որ թիվը կրկնելիս, երբեմն շունչս կտրվում է: Բայց հույս ունեմ, որ մի օր անպայման կաշխատեմ պահանջվածը: Կգնամ գյուղ, մերոնց կտեսնեմ: Ես հիմա մեկ-մեկ գյուղ գնա­ցողների հետ փող եմ ուղարկում, խնդրում եմ համբերել ու սպասել:

ԱՐԱՄ — Եթե ուզում ես շատ փող աշխատել, պիտի ուրիշ աշխատանքի մասին մտածես:

ՎԱՐԴ — Արամ, եկ չվերադառնանք հին խո­սակցությանը: Հետո, երբ մենակ լինեմ, ան­պայման կմտածեմ ասածիդ մասին: Իսկ հիմա արի ուտենք ու սպասենք առավոտվան: Ժամը քանի՞սն է:

ԱՐԱՄ — (վառում է կրակվառիչն ու նայում ժամա­ցույցին): Շուտով չորսը կլինի:

ՎԱՐԴ — Արագ անցավ ժամանակը:

ԱՐԱՄ — Ճիշտ որ: Երբ մենակ չես, ժամանա­կը հեշտ է անցնում:

ՎԱՐԴ — Արամ, ինչո՞ւ անունս չես տալիս:

ԱՐԱՄ — Չգիտեմ… Ավելի ճիշտ, գիտեմ, քեզ նայելիս ուզում եմ մի ուրիշ անուն տալ, ուրիշ կերպ քեզ դիմել: Ասենք՝ Մարինե, Գայանե…

ՎԱՐԴ — Երևի պատճառ ունես…

ԱՐԱՄ — Չէ, առանձնապես բան չկա, բայց ինձ այդ անուններն ավելի են դուր զալիս: Մեր դասարանում երկու Գայանե կար, երեք Մարի­նե: Եվ ընդամենը մի Քնարիկ:

ՎԱՐԴ — Իսկ ո՞ւմ էիր սիրահարված:

ԱՐԱՄ — Նրանցից ոչ մեկին: Հարևան դասա­րանից մի աղջկա էի սիրում, բայց նա էլ ուրիշի էր սիրահարված: Նրա անունն էլ Գայանե էր, երկար մազեր ուներ ու մեծ աչքեր: Գիտեր, որ սիրահարված եմ, որ հետևում եմ իրեն, բայց հասկանալ էր տալիս, որ զուր հույսեր չփայփա­յեմ:

ՎԱՐԴ — Գյուղում սիրահարված լինելն ամոթ բան էր համարվում: Բայց ես մի տղայի էի սի­րում՝ Բաբկեն անունով: Անվան պես խիստ էր, ժամանակից շուտ մեծացած: Տան հոգսն իր վրա էր, դպրոց գնալու ու սիրելու ժամանակ չուներ: Մի անգամ նամակ գրեցի ու դրեցի իրենց դռան մոտի մեծ քարի տակ: Կարդացել էր: Մի իրիկուն կանչեց աղբյուրի մոտ, երկար-բարակ խրատներ կարդաց, ասաց, որ աղջիկը չպետք է սեր բացատրի, պիտի սպասի, մինչև տղան առաջինը խոստովանի: Նայեց շուրջը, տեսավ մարդ չկա՝ այտս համբուրեց ու գնաց: Հետո մի օր տեսավ ակումբի մոտ, ինձ համար կինոյի տոմս գնեց իրենից մի շարք առաջ: Ամբողջ ժամանակ ինձ էր նայում: Բանակ գնալուց առաջ եկավ մեր տուն, ծնողներիս մնաս բարով ասաց: Դուրս գալիս շատ երկար նայեց ինձ: Դրանից հետո մի անգամ եմ տեսել, քաղաքում: Երեկոյան կողմ էր, հեռվից տեսա ու փախա: Ինձ թվաց՝ ամեն ինչ հասկացավ հագիս շորերն ու ներկած մազերս տեսնելով: Պատկերացնո՞ւմ ես, նա իմ առաջին սերն էր՝ կոշտուկոպիտ, մի քիչ վայրենի, մեծ ձեռքերով, հաստ հոնքերով: Երբեք նոր շոր չէր հագնում… Չուներ: Երբ տե­սա՝ էլի հին շորերով էր: Եթե տեսքս էսպես չլի­ներ, կվազեի, ոտքերը կընկնեի, կասեի՝ դու իմ միակն ու անփոխարինելին ես, իմ ամեն ինչն ես, տար ինձ էստեղից, կինդ դարձրու, ես քեզ հավատարիմ շան նման կծառայեմ… Նա տղա­մարդու իմ իդեալը մնաց՝ անհասանելի ու կո­պիտ…

ԱՐԱՄ — Նշանակում է, քեզ երբեք դուր չեմ գա, երբեք:

ՎԱՐԴ – Ինչո՞ւ:

ԱՐԱՄ — Դե, կոպիտ չեմ, կարգին տեսք էլ չունեմ… Աղջիկներն ասում են, որ տղամարդու իմ տեսակը մոդայից դուրս է եկել:

ՎԱՐԴ — (քննախույզ, երկար նայում է Արամնին): Չէ, դու վատը չես, անգամ գեղեցիկ ես, հմայիչ: Քո տեսակն էլ մոդայից դուրս չի եկել: Անգամ երկար մազերդ մի առանձին հմայք են տալիս քեզ: Հոլիվուդյան ֆիլմերում քո տեսա­կը դեռ հանդիպում է, չնայած շատ վաղուց կի­նո չեմ նայել: Բայց…

ԱՐԱՄ – Ի՞նչ բայց…

ՎԱՐԴ — Երևի չկարողանամ քեզ սիրել, որովհետև միշտ մեկին եմ փնտրել, բոլորի մեջ ցանկացել եմ մեկին տեսնել: Նրան, ում մասին քեզ ասացի…

ԱՐԱՄ — Քո… ինչպես ասեմ… տղամարդ­կանց մեջ է՞լ ես նրան փնտրում:

ՎԱՐԴ — Երբեմն փնտրում եմ: Ուզում եմ նմանեցնել, ու երբ գտնում եմ նմանության նշաններ՝ մերժում եմ այդ տղամարդկանց:

ԱՐԱՄ — Տարօրինակ է:

ՎԱՐԴ — Տարօրինակ բան չկա… Եթե կին լի­նեիր ու սիրահարված՝ կհասկանայիր ինձ:

ԱՐԱՄ — Ես կին չեմ, բայց սիրահարված եմ: Կոնկրետ մեկը չկա, մի աներևույթ ու աբստ­րակտ աղջիկ է, որին ինքս եմ հորինել, սիրա­հարվել… Նրա նման մեկը կար սիմֆոնիկում, ջութակահար էր, մոխրագույն մազերով, նույն շարքում էինք նստում: Մի անգամ համերգից հետո տուն ուղեկցեցի: Հետո էլի մի քանի ան­գամ ուղեկցեցի ու մի օր էլ ամուսնության առա­ջարկություն արեցի: Ծուռ ժպտաց, առանց մի բառ ասելու հեռացավ: Հաջորդ օրը եկավ փոր­ձի, բոլորի ներկայությամբ շատ ջերմ բարևեց ինձ, պայուսակից հանեց մի քանի լուսանկար ու ասաց. «Իմ տղան ու աղջիկն են, երկվորյակ­ներ են, մանկապարտեզ են գնում… Տես, ինչ լավ բալիկներ ունեմ…»: Ինձ թվաց՝ ստում է, ծաղրում ինձ, բայց մի քանի օր անց հրավիրեց երեխաների ծննդյան տոնին… Չգնացի:

ՎԱՐԴ — Մոտիկ նստիր, Արամ:

ԱՐԱՄ – Ինչո՞ւ:

ՎԱՐԴ — Ուզում եմ մոտիկից աչքերիդ նայել:

ԱՐԱՄ — Սովորական աչքեր ունեմ: Մայրս ասում էր, որ հորս աչքերին են նման:

ՎԱՐԴ — Ինձ թվում է, քո աչքերը կապույտ պիտի լինեն:

ԱՐԱՄ — Կապույտին մոտ են, կանաչավուն երանգ ունեն:

ՎԱՐԴ — Այդպես էլ զգում էի:

ԱՐԱՄ – Ինչո՞ւ:

ՎԱՐԴ — Միայն քո աչքերի գույնն ունեցող մարդը կարող է այսքան նուրբ լինել:

ԱՐԱՄ — Աչքերը կարող են և խաբել:

ՎԱՐԴ — Այդպես մի ասա, հոգեբանությունից ենք անցել, որ աչքերը մեծագույն մատնիչներն են, նրանք միշտ ճիշտն են ասում:

ԱՐԱՄ — Հիմա ի՞նչ են ասում իմ աչքերը:

ՎԱՐԴ — Նրանց մեջ զարմանալի անմեղու­թյուն ու վախվորածություն կա… սիրահարվածության նշաններ կան:

ԱՐԱՄ — Այդքան բան միանգամի՞ց:

ՎԱՐԴ — Այդպես էլ է պատահում… (Անսպա­սելի համբուրում է Արամին:)

ԱՐԱՄ – Ի՞նչ արեցիր:

ՎԱՐԴ — Քեզ համբուրեցի:

ԱՐԱՄ – Ինչո՞ւ:

ՎԱՐԴ — Չգիտեմ…

ԱՐԱՄ — (ինքն էլ համբուրելով): Ես էլ չգի­տեմ…

ՎԱՐԴ — Թող ինձ, խնդրում եմ… թող…

ԱՐԱՄ — Չեմ թողնելու… Դու լավն ես, դու ամենալավն ես աշխարհում…

ՎԱՐԴ – Ի՞նչ…

ԱՐԱՄ — Դու աշխարհի ամենալավ աղջիկն ես, դու նման ես այն ջութակահար աղջկան:

ՎԱՐԴ — Բայց դու նման չես այն տղամար­դուն, ում փնտրում եմ, ով իմ իդեալն է:

ԱՐԱՄ — Իդեալ մի փնտրիր… Ես էլ չեմ փնտրում… Իդեալ փնտրում են հիասթափված ու հուսահատված մարդիկ, ովքեր ուզում են մխի­թարվել, արդարացնել իրենց մենակությունը:

ՎԱՐԴ — Բայց ես սկսում եմ գտնել…

ԱՐԱՄ — Ես էլ…

Նրանք գրկախառնվում, համբուր­վում են:

ՎԱՐԴ — Գուցե չհավատաս ու չհասկանաս, բայց մի բան ինձ ստիպում է քեզ մոտ լինել… Հրապուրանք, սիրահարվածություն՝ չգիտեմ…

ԱՐԱՄ — Պետք չէ բառեր փնտրել… Դու այս գիշերվա իմ հայտնությունն ես: Հայտնություն ողջ կյանքի համար:

ՎԱՐԴ — Մենակությունը, կնոջ կարոտն են քեզ ստիպում այդպես խոսել… Երբ գիշերն անցնի՝ կհասկանաս, որ սա ընդամենը վայրկե­նական բռնկում էր…

ԱՐԱՄ — Ես այն տարիքում չեմ, որ հավա­տամ վայրկենական բռնկումներին: Դու իսկա­պես իմ հայտնությունն ես, որից երբեք չեմ ուզենա բաժանվել:

ՎԱՐԴ — Բայց ես մարմնավաճառ եմ, ում չեն սիրում, ում հետ չեն ամուսնանում:

ԱՐԱՄ — Մի խոսիր այդ մասին: Դու լավն ես, դու բոլորից լավն ես… (Գրկում է, համբուրում:) Դու ամեն ինչ անկեղծորեն ասել ես, չես խաբել: Դու չգիտեիր, որ այստեղ երկար ես մնալու, որ ստիպելու ես սիրահարվել քեզ:

ՎԱՐԴ — Սիրահարվե՞լ:

ԱՐԱՄ — Այո, սիրահարվել: Պարզվում է, կարճ ժամանակն էլ բավական է սիրահարվելու համար:

ՎԱՐԴ — Սպասիր, Արամ… Դու փոքր չես, բայց չես կարողանում հրապուրանքը, գուցեև մենակությունը լցնելու ձգտումը տարբերել սիրուց: Մի շտապիր: Ես մարմնավաճառ եմ, ինձ շատ տղամարդ է վայելել, ես շատերինն եմ եղել: Ես փողով սեր եմ խաղացել… Դա ամենազզվելի բանն է աշխարհում… Դու չես հաս­կանում, որ սեր բացատրելով մարմնավաճառ կնոջը՝ մեկընդմիշտ դատապարտում ես քեզ: Ես մեծ փորձ չունեմ, բայց ես էլ ուզում եմ ըն­տանիք ունենալ, երեխաներ, ապահովություն… Ուրեմն, կարող եմ հեշտությամբ համաձայնել ու կպնել քեզնից: Ի՞նչ ես անելու, ինչպե՞ս ես ապ­րելու:

ԱՐԱՄ — Ապրելու եմ՝ ինչպես բոլորը:

ՎԱՐԴ — Դու իսկական երեխա ես, շատ բան չհասկացող երեխա: Նորից եմ կրկնում, հիշիր, թե ով եմ ես:

ԱՐԱՄ — Ես հիշում եմ, լավ եմ հիշում: Եթե քեզ հաճելի չէր մարմնավաճառությունը, եթե զզվում էիր, եթե ուզում էիր ընտանիք ունենալ՝ ինչո՞ւ գնացիր փողոց…

ՎԱՐԴ — (տևական լռությունից հետ): Ես քեզ չխաբեցի՝ ասելով, որ ընտանիքս մեծ պարտքե­րի մեջ է: Եղբայրս պատերազմից վերադարձել է հաշմանդամ դարձած, չնչին թոշակ է ստա­նում, որն անգամ ծխախոտի չի բավականաց­նում, իսկ նա շատ է ծխում, ծխում է՝ ցավը մո­ռանալու համար: Բարձրագույն կրթություն ստանալուց հետո գյուղ վերադարձա: Ուզում էի լավ ուսուցչուհի լինել, մեր մայրենիի ուսուցչու­հու նման: Դատարկվող գյուղում երեսունհինգ աշակերտ կա: Պատկերացնո՞ւմ ես, իններորդ և տասներորդ դասարանում՝ մեկական աշա­կերտ: Աշխատավարձ տալիս են աշակերտների քանակով: Երեք-չորս դասարան միանգամից էի պարապում, մի դասի ընթացքում մի թեմա­յից մյուսը թռչում: Ուրեմն ո՛չ աշխատանքն էր հաճույք պատճառում, ո՛չ աշխատավարձն էր բանի նման: Որոշեցի քաղաք գալ: Շամպայն գործարանի մոտ, բոշաների տանը սենյակ վարձեցի մի ծերացած կնոջ մոտ: Ամեն երեկո նրա տանը տղամարդիկ ու կանայք էին հա­վաքվում, խմում մինչև լույս: Դպրոցում տեղա­վորվել անհնար էր: Մի երկու խանութ գնացի, բայց մի քանի օր աշխատելուց հետո հեռացա, կիլոգրամներից բան չէի հասկանում, միշտ պա­կասորդ էի ունենում: Մի օր տանտիրուհիս, նրան երկու ամսվա վարձ էի պարտք, իր սեն­յակ կանչեց… էլի հյուրեր ուներ: Սոված էի, երեք օր բան չէի կերել, օղի խմեցի, ստամոքսս տաքացավ, հետո չհասկացա՝ ինչպես բաժակ­ների թիվն ավելացավ, գլուխս սկսեց պտտվել: Արթնացա սուր ցավերից, գլխապտույտից… Ամեն ինչ հասկացա: Հարձակվեցի տանտիրու­հու վրա… Նա անտարբեր լսեց, հետո գրպա­նից հանեց թղթադրամներ, ցույց տվեց ինձ ու ասաց. «Մեկ ամսվա վարձդ արդեն փակված է, սա էլ վերցրու, ուտելու բան կառնես»… Ես ու­զում էի պատռել փողերը, նրա երեսին շպրտել, բայց գնալու տեղ չունեի, անձնագիրս էլ այդ քավթառ կավատի մոտ էր: Մի քանի օրից նո­րից կանչեց, նորից հյուրեր… Մեկը նստեց կողքս, ձեռքը տարավ դեպի ուսս ու շշնջաց. «Ազիզ, էն օրվա համար կներես»: Ազիզ բա­ռից սիրտս խառնեց, ձեռքը դեն շպրտեցի, օղի խմեցի: Չհասկացա՝ ինչպես նրա հետ սենյակս գնացի… Մի քանի օրից պարտքս փակեցի, դուրս եկա տնից: Ամբողջ օրը փնտրեցի, հար­մար բնակարան չգտա: Իրիկունը նորից եկա պառավի մոտ… Հետո հարմար բնակարան գտա… Ունեցածս փողը նորից վերջացավ, գյուղ փող էի ուղարկել: Երեկոյան ցիրկի մոտ կանգնեցի: Բախտս բերեց, ուշ ժամ էր, ես մե­նակ էի… Մի մեքենա կանգնեց: Գնացի այդ մարդու հետ: Լավ վճարեց, հարգանքով էր վարվում ինձ հետ, հասկացավ, որ նորեկ եմ, որ կրթված եմ: Հիմա մեկ-մեկ նրա հետ եմ հանդի­պում, բայց զբաղված մարդ է, իսկ ինձ փող է պետք… Չեմ արդարանում, բայց ես պատաս­խանեցի քո հարցին: Հիմա թող՝ գնամ, էլ չեմ կարող այստեղ մնալ, քեզ նայել: Ճանապարհը մի կերպ կգտնեմ:

ԱՐԱՄ — Առանց ինձ ոչ մի տեղ չես գնա: Հի­մա կգնանք մորս գերեզմանի մոտ, նրան կասեմ, որ վերջապես գտել եմ, ում փնտրել եմ: Մայրս կօրհնի մեզ, բարի բախտ կցանկանա, հետո կգնանք իմ տուն: Ես մեծ ու լուսավոր բնակարան ունեմ, շատ լուսավոր, երեք սենյակ, պատուհանների դիմաց Մասիսն է, ներքևում Հրազդանի ձորն է: Քեզ դուր կգա: Դու կտեղա­վորվես մորս սենյակում:

ՎԱՐԴ — Դու հեքիաթի հերոս ես, Արամ, դու այս իրականությունից չես, ինձ թվում է՝ այս ամենը սուտ է, իմ երևակայության արդյունքն է:

ԱՐԱՄ — Ես հեքիաթի հերոս չեմ, Վարդ, Վարդիկ, ես սովորական մարդ եմ: Ոչինչ սուտ չէ, ամեն ինչ իրական է: Գնանք մորս գերեզմա­նի մոտ, Վարդ:

ՎԱՐԴ — Դու առաջին անգամ իմ անունը տվեցիր, Վարդիկ ասացիր: Մեր տնեցիներն ինձ այդպես են դիմում:

ԱՐԱՄ — Ես էլ քո տնեցին եմ, ես ու դու ար­դեն մի տուն ենք: Գնանք մորս մոտ: (Քաշում է թևից:) Գնանք:

ՎԱՐԴ — Սպասիր, խնդրում եմ: Ես չեմ կա­րող կանգնել մորդ գերեզմանի մոտ, չեմ կարող անմեղ ձևանալ:

ԱՐԱՄ — Ձևանալ պետք չէ: Դու լուռ կկանգ­նես, մայրս ամեն ինչ կհասկանա, նա կին է, քո հոգին կկարդա ու կների:

ՎԱՐԴ — Բայց ինձ հարցրե՞լ ես, թե ուզում եմ քո կինը դառնալ:

ԱՐԱՄ — Քեզ չեմ հարցնում, որովհետև քեզ սիրեցի: Սիրեցի, հասկանո՞ւմ ես: Ես լավ ամու­սին կլինեմ, շատ լավ ամուսին: Ես սիրում եմ մարդկանց հաճույք պատճառել, օգտակար լի­նել: Քեզ համար ամեն ինչ հաճույքով կանեմ: Դու քանի՞ երեխա ես ուզում ունենալ: (Վարդը զարմացած նայում է:) Ես մենակ եմ մեծացել, քույր, եղբայր չեմ ունեցել: Նայել եմ ընկերնե­րիս ու նախանձել: Հիմա ուզում եմ շատ երե­խաներ ունենալ: Քանի՞ տարեկան ես:

ՎԱՐԴ — Քսաներեք:

ԱՐԱՄ — Ես էլ քսանհինգ եմ, ամեն ինչ առջևում է: Մինչև երեսունհինգ տարեկանը տասը երեխա կունենանք, աշխարհի ամենաերիտասարդ բազմազավակ ծնողները կլինենք: Նրանք կմեծանան, կկանգնեն մեր կողքին: Ես համոզված եմ, դու շատ լավ մայր կլինես: Նյու­թական վիճակի մասին չմտածես, մի քանի տեղ կաշխատեմ, լավ կապրենք: Հիմա լավ երա­ժիշտներին բարձր են վճարում, իսկ ես առաջ­նակարգ երաժիշտ եմ, անգամ արտասահման հրավերներ ունեմ: Մի քանի տարի հետո շատ հարուստ կլինեմ: Այ, ընկերս, որն ապրում է Շվեդիայում, հրավիրել է ինձ: Նա էլ է երա­ժիշտ, մի քանի տարի առաջ գնաց, հիմա սե­փական ստուդիա ունի, համերգներ է տալիս, աշակերտներ ունի: Նա երկուսիս հրավեր կուղարկի, կաշխատենք ու կվերադառնանք: Ամեն ինչ լավ կլինի, շատ լավ… Գնանք մորս մոտ:

ՎԱՐԴ — Իսկ ե՞րբ կհասցնենք երեխաներ ու­նենալ:

ԱՐԱՄ — Այստեղ, Շվեդիայում… Ժամանակը մերն է, մենք էլ կորոշենք: Վարդ, Վարդիկս, մի ուշացնի: Շուտով լույսը կբացվի: Ես ուզում եմ, որ առավոտը քո նոր տան մեջ դիմավորես:

ՎԱՐԴ — (փարվում է Արամին): Ես դեռ քեզ նմանին չեմ հանդիպել: Իսկապես երաժշտի հո­գի ունես: Դու մեծ երեխա ես, երազած խաղա­լիքը գտած երեխա, բայց պետք է իրատես լի­նել: Քեզնից երես կթեքեն, քեզ չեն հարգի՝ իմանալով, որ փողոցի աղջիկ ես տուն տարել: Ես ուզում եմ ամուսնանալ քեզ հետ, շատ երե­խաներ ունենալ, որովհետև երեխա շատ եմ սի­րում: Ես նրանց համար լավ մայր կլինեմ, ամեն ինչ կանեմ նրանց համար, բայց… Այս ամենն ինձ համար երազանք կմնա: Եթե անգամ գամ քեզ հետ՝ մի օր կհիշես իմ ով լինելը: Գթասրտությունն ու բարությունը հավերժ չեն, Արամ:

ԱՐԱՄ — Լռիր, չխոսես, չպղտորես հոգիս… Երբ քեզ տեսա այստեղ՝ առաջին զգացումս զզվանքն էր: Հետո, երբ սկսեցիր խոսել, հասկա­ցա, որ այն չես, ինչ ձևացնում ու խաղում ես: Դու ուրիշ ես… Հիմա ինձ թվում է, թե քեզ հա­զար տարի ճանաչել եմ, ջրհեղեղից էլ առաջ: Հիմա քեզ այլ հայացքով եմ նայում, քո մեջ տեսնում եմ մի մեծ ու մաքուր հոգի: Ես սիրեցի քո հոգին, քո անկեղծությունը: Դու պատմեցիր քո առաջին սիրո մասին, որ փողոցում տեսել ես նրան ու փախել ես… Այդպես միայն ազնիվ մարդը կվարվեր… Դու լա՞ց ես լինում:

ՎԱՐԴ — Չէ, հենց այնպես… Մի նայիր…

ԱՐԱՄ — (թաշկինակով սրբում է արցունքնե­րը): Դե, հիմա ժպտա; Տես, ես էլ եմ ժպտում:

ՎԱՐԴ — (ճիգ է գործադրում ժպտալու հա­մար): Չի ստացվում:

ԱՐԱՄ — Կստացվի: Ժպտա ու մոռացիր ամեն ինչ: Օրորոցային երգել գիտե՞ս:

ՎԱՐԴ – Ինչի՞դ է պետք օրորոցայինը:

ԱՐԱՄ — Ինձ համար չեմ ասում: Երեխաների համար: Մայրս ինձ համար օրորոցային է եր­գել: Ես շատ օրորոցայիններ եմ լսել, ինքս էլ մի քանիսը կատարել եմ, բայց մորս երգածի նման ոչ մի տեղ չեմ լսել:

ՎԱՐԴ — Տատս մի հին երգ էր երգում, շատ նման էր օրորոցայինի: Հիմա բառերը չեմ հի­շում, բայց մեղեդին հիշողությանս մեջ է: Հետո կհիշեմ: Մի անգամ հարցրի տատիս, թե ինչ է դա: «Ալաշկերտցի մամիկների երգն է»,- ասաց: Ես անպայման կհիշեմ բառերը, անպայ­ման: Ես կերգեմ այդ օրորոցայինն իմ երեխա­ների համար, իսկ հիմա, Արամ, գնանք այստե­ղից:

ԱՐԱՄ — Չէ, չենք գնա: Երգիր ինձ համար այդ օրորոցայինը:

ՎԱՐԴ — Բառերը չեմ հիշում:

ԱՐԱՄ — Բառերը կարևոր չեն, մեղեդին եր­գիր:

ՎԱՐԴ — Մի ուրիշ անգամ, խնդրում եմ:

ԱՐԱՄ — Մի ուրիշ անգամ արդեն բառերով կերգես, իսկ հիմա խնդրում եմ՝ միայն մեղեդին: Երբ օրորոցային եմ լսում, մի տեսակ մանկանում եմ, մաքրագործվում:

ՎԱՐԴ — Քեզ մանկանալ պետք չէ, դու հիմա էլ երեխայի ես նման, մեծ երեխայի:

ԱՐԱՄ — Դե, եթե երեխայի եմ նման, մի մերժիր խնդրանքս:

ՎԱՐԴ — Լավ, միայն չծիծաղես վրաս:

ԱՐԱՄ – Ինչո՞ւ պիտի ծիծաղեմ:

ՎԱՐԴ — Ես վատ եմ երգում, հիմա էլ փորձու­թյուն կլինի երաժշտի մոտ երգելը:

Մեղմ երգում է մեղեդին: Արամն ուշադիր լսում է, ապա գրկում է նրան:

ԱՐԱՄ — Դու շատ լավ մայր կլինես: Երբ եր­գում ես, զարմանալի գորովանք է աչքերիդ մեջ: Ինչ լավ է, որ այսօր այստեղ եկար:

ՎԱՐԴ — Ոչ թե այսօր, այլ երեկ: Օր անցավ:

ԱՐԱՄ — Հա, ճիշտ ես, օր անցավ, ու սկսվեց նոր օր: Արդեն իմ հ քո օրը: (Համբուրում է Վարդին:) Դու իմ ամենամեծ հայտնագործու­թյունն ես: Դու իմ հարստությունն ես: Դու իմ նոր օրն ես: Դե, ասա, գնո՞ւմ ենք մորս մոտ: ՎԱՐԴ — Կգնանք, բայց ոչ այսօր: Ես դեռ պատրաստ չեմ, հասկացիր: Ինձ ժամանակ է պետք: (Համբուրում է Արամին:) Դու պետք է հասկանաս ինձ, դու պետք է ներողա­միտ լինես, որովհետև ինձ համար աշխարհի ամենամեծ ու ամենաբարդ քննությունն է կանգ­նել մորդ դիմաց, ստանալ նրա օրհնությունը: Ես համաձայն եմ քո կինը դառնալ, Արամ, ես պատրաստ եմ ողջ կյանքս քեզ նվիրել և երե­խաներին, որոնք պիտի լույս աշխարհ գան: Դու ճիշտ ես, պետք է շատ երեխա ունենալ: Ես նրանց կսիրեմ, ամեն ինչ կտամ նրանց… Կրկնվում եմ, բայց երեխան իմ թուլությունն է: Եթե երեխայի մասին չխոսեիր, գուցե չկարողանայի վճռել: Միայն պիտի կարողանամ մոռանալ՝ ինչ եղել է, ինչի միջով անցել եմ: Հեշտ չի լինելու, ամեն րոպե պիտի ապրեմ վախով՝ հանկարծ մեկը չճանաչի ինձ, հանկարծ չասի, որ սա պուտանկա է եղել… Քեզ համար էլ է դժվար լինե­լու, դու էլ պիտի տանջվես: Դու էլ պիտի վախե­նաս, որ մեկն ու մեկը քեզ չհիշեցնի իմ ով լի­նելը…

ԱՐԱՄ — Ես ոչնչից չեմ վախենում, ուրիշների կարծիքից չեմ վախենում: Հավատա, մեջս ուժ կգտնեմ դիմանալու համար… Սպասիր, հիմա մի բան կհանեմ պայուսակիցս…

ՎԱՐԴ – Ի՞նչ:

ԱՐԱՄ — Հիշեցի, որ մի քիչ կոնյակ ու բաժակ կա:

ՎԱՐԴ — Դու հարբեցո՞ղ ես:

ԱՐԱՄ – Ի՞նչ ես ասում: Ռեստորանից վերց­րի: Այստեղ մի ծերուկ է պահակություն անում, նրա հետ մի-մի բաժակ խմում ենք: Այսօր չէր եկել, երևի էլի հիվանդ է: (Պայուսակից հանում է կոնյակի շիշը, երկու բաժակ, մի սալիկ շոկո­լադ, լցնում է բաժակները, մեկը տալիս Վար­դին:) Վերցրու:

ՎԱՐԴ — (վերցնելով բաժակը): Ռոմանտիկ տեսարան է: Լուսաբացին, գերեզմանոցում, եր­կու խենթ կոնյակ են խմում: Հիշո՞ւմ ես. «Լուսա­բացին նա բարձրացավ կախաղան, Արևածագ, օ՜, արշալույս արյունոտ»… Շատ հոռետեսական էր: Ավելի լավատեսական բան կարելի էր հի­շել:

ԱՐԱՄ – Նախ՝ ոչ թե գերեզմանոցում, այլ նրա մոտ, երկրորդ՝ մեր արածի մեջ դատա­պարտելի ոչինչ չկա:

ՎԱՐԴ – Ի՞նչ կենաց ենք խմելու:

ԱՐԱՄ — Քո և իմ կենացը, մեր ապագա երե­խաների ու մեր երջանկության կենացը:

ՎԱՐԴ — Ըհը: Իմ և քո կենացը, մեր ապագա երեխաների ու մեր երջանկության կենացը: (Խմում է:) Լավ կոնյակ է:

ԱՐԱՄ — Մեր բարմենը լավ կոնյակ է տալիս, գիտի, թե ում համար եմ բերում:

ՎԱՐԴ — Մի քիչ էլ լցրու:

ԱՐԱՄ — Կհարբես:

ՎԱՐԴ – Ի՞նչ ես ասում, մի կում կոնյակից ոչ ոք չի հարբում, այն էլ այսքան լավ կոնյակից:

ԱՐԱՄ — (կոնյակ է լցնում, տալիս): Արի այս մեկն էլ խմենք լուսաբացի ու նոր օրվա համար:

ՎԱՐԴ — Խմենք: «Լուսաբացին նա բարձրա­ցավ…» Որտեղի՞ց եկավ այս բանաստեղծու­թյունը, ինչո՞ւ եկավ:

ԱՐԱՄ — Դե, աշուն է, Տերյանի եղանակը:

ՎԱՐԴ — (մտացրիվ): Հա, ճիշտ ես ասում: (Խմում է:)

ԱՐԱՄ — Քեզ հետ ինչ-որ բա՞ն կատարվեց:

ՎԱՐԴ — Ոչ մի բան: Այս բանաստեղծությու­նը հանկարծ պոկվեց հիշողությունիցս ու սկսեց բարձրաձայնել.. Ես Վահան Տերյան շատ եմ սիրում, բայց ինչ Երևանում եմ, երբեք չեմ հիշել: Ինչո՞ւ հիմա հիշեցի:

ԱՐԱՄ — Պատահում է: Երբեմն ես էլ հիշում եմ ինչ-որ մեղեդի ու ամբողջ օրը մտքիս մեջ եր­գում եմ:

ՎԱՐԴ — Հա, պատահում է… (Գրկում է Արամին:) Դու ինձ մենակ չես թողնի, չէ՞:

ԱՐԱՄ — Ես միշտ քեզ հետ կլինեմ, քո կող­քին: Մազերիցդ ինչ լավ հոտ է գալիս… այս հո­տը միշտ կհիշեմ:

ՎԱՐԴ — Ավելի ամուր գրկիր, Արամ:

ԱՐԱՄ — Այո, Վարդս, կգրկեմ, ամուր գրկեմ: Երևի սկսեցիր մրսել: Լուսաբացին մոտ միշտ ցրտում է:

ՎԱՐԴ — Երևի մրսում եմ: Տաքացրու ինձ:

ԱՐԱՄ — (շոյում է նրա ուսերը): Ինչքան նուրբ են ուսերդ, ասես մոմից սարքված լինեն: (Համ­բուրում է այտերը, աչքերը, շուրթերը:) Դու լավն ես, Վարդ, դու աշխարհի ամենագեղեցիկ աղ­ջիկն ես:

ՎԱՐԴ — Դու աշխարհի ամենաբարի տղան ես: (Դանդաղ հանում է վերնազգեստը:)

ԱՐԱՄ — Կմրսես, Վարդ:

ՎԱՐԴ — Ուզում եմ, որ սիրես ինձ, գրկես ամուր-ամուր…

ԱՐԱՄ — (հանում է պիջակը, Վարդին բարձ­րացնում է նստարանի վրա, ինքն էլ բարձրա­նում, գրկում, համբուրում): Կարծես ամբողջ կյան­քում այս պահն եմ երազել, քեզ եմ երազել… Ինձ թվում է՝ միշտ իմ կողքին ես եղել, ինձ հետ:

ՎԱՐԴ — Չեմ ուզում քեզնից բաժանվել, ու­զում եմ միշտ քեզ մոտ լինել, քեզ հետ…

ԱՐԱՄ — (ափով փակում է Վարդի բերանը): Լռիր… ուզում եմ լսել ու վայելել քո լռությունը:

Բեմը լուսավորվում է ծակող լույ­սերով, լսվում են մեքենաների ազդանշաններ, տղամարդկանց գոռ­գոռոց: Վարդն ու Արամն սկզբում անտարբեր, հետո ուշադիր լսում են:

ՎԱՐԴ – Ովքե՞ր են…

ԱՐԱՄ — Երևի քաղաքից եկել են հաշիվ մաք­րելու:

ՎԱՐԴ — Գերեզմանոցի մոտ հաշիվնե՞ր են մաքրում:

ԱՐԱՄ — Նրանց համար միևնույն է՝ որտեղ…

ՎԱՐԴ — Բայց նրանք խանգարում են հան­գուցյալների քունը, պղծում են այս սուրբ տեղը:

ԱՐԱՄ — Նրանց համար սրբություն չկա…

ՎԱՐԴ — Վախենում եմ, Արամ:

ԱՐԱՄ — Մի վախենա: Նրանք այս կյանքի տերերն են, բայց անմեղ մարդկանց չեն մոտե­նում:

ՎԱՐԴ — Նրանք գերեզմանոցի մոտ են, կա­րող են անարգել գերեզմանները, մորդ գերեզ­մանը…

ԱՐԱՄ — Չէ, գերեզմաններին մոտիկ չեն գնա:

ՎԱՐԴ — Ոստիկանություն զանգենք:

ԱՐԱՄ — Դրանք ոչ մեկից չեն վախենում:

ՎԱՐԴ — Հիմա կգնամ, կպահանջեմ հեռա­նալ գերեզմանոցից: Թող ուրիշ տեղում մաքրեն իրենց հաշիվները:

ԱՐԱՄ — Հանգստացիր, Վարդիկս, ես քեզ հետ եմ: Եթե փորձեն գերեզմաններին մոտե­նալ, տեղում չեմ մնա:

Լսվում են հայհոյանքներ, սուր ճիչ, հետո կրակոցի ձայն:

ՎԱՐԴ — Գուցե ինչ-որ մեկին սպանեցին:

ԱՐԱՄ — Չէ… կգոռգոռան, կհայհոյեն ու կհե­ռանան:

ՎԱՐԴ — Բայց ես կրակոցի ձայն լսեցի: Թող գնամ նրանց մոտ:

ԱՐԱՄ — Հո չե՞ս խելագարվել:

ՎԱՐԴ — Հա, պիտի գնամ ու պահանջեմ, որ հեռանան այստեղից:

ԱՐԱՄ — Կանգնիր, չշարժվես տեղիցդ: Գրկիր ինձ:

ՎԱՐԴ — (գոռում է): Ես չեմ կարող այսպես… չեմ կարող տեսնել, թե էդ անասուններն ինչ են անում…

ԱՐԱՄ — Նրանց դեմ ոչինչ չես կարող անել: Դա նրանց ապրելու ձևն է: Խնդրում եմ, հանգստացիր:

ՎԱՐԴ – Ինչպե՞ս հանգստանամ, երբ դրանք կրակում են… Ես վախենում եմ այդ կրակոցնե­րից, արդեն մի անգամ լսել եմ դրանք, երբ ըն­կել էին մեր աղջիկներից մեկի ետևից… Հիմա կարծես նույն այդ կրակոցներն են ու Իզայի ճի­չը… Նրանք կրակում էին, իսկ մենք վազում էինք, նրանք կրակում էին՝ մենք փախչում էինք… Կրակահերթը դիպավ Իզային… նա ըն­կավ, արյունը հոսեց սրտից: Իզան ընկած էր արյան ու կանաչների մեջ… Թող ինձ, ես պիտի խնդրեմ դրանց՝ չկրակել… Ես պիտի պահան­ջեմ՝ չկրակել… (Թևն ազատում է Արամի ձեռ­քից ու դուրս վազում:)

ԱՐԱՄ — Վարդ, կանգնիր, մի գնա, խնդրում եմ… (Ինքն էլ է դուրս վազում:) Սպասիր, գալիս եմ…

Կրակոցներ, Արամի աղեկտուր ձայնը՝ «Վա՛րդ»: Հեռացող մեքե­նաների ու մարդկանց ձայներ. «Արա, շուտ փախնենք էստեղից»: Վարդին գրկած գալիս է Արամը, զգույշ նստում է նստարա­նին՝ Վարդը գրկում: Աղջկա զգեստն արյունոտ է:

ԱՐԱՄ — Բաց աչքերդ, Վարդ, մի բան ասա:

ՎԱՐԴ — (հազիվ շնչելով): Գնդակը կրծքիս տակ է, Արամ… ծակում է: Մարմինս չեմ զգում…

ԱՐԱՄ — Քեզ խնդրեցի չգնալ… Դրանք Աստ­ված չունեն, ոչ մի բանի առաջ կանգ չեն առ­նում: Դրանք անասուն են, հրեշ, հաշվի չեն առ­նում, որ իրենց առջև կին է… Դրանք արյան հո­տից հաճույք են ստանում…

ՎԱՐԴ — Ինձ չէին նկատել, քարերի մոտ նստեցրել էին մեկին ու նշան բռնել: Երբ գոռացի, ատրճանակը ձեռքին մարդը շուռ եկավ ու գուցե վախից կամ անսպասելիությունից քաշեց ձգանը… Նա չէր ուզում կրակել, հավատա, նա ինձ չէր տեսել…

ԱՐԱՄ — Չէ, անսպասելիությունից չէ: Նա հենց քեզ էլ նշան է բռնել, որ հետքերը թաքցնի… Տես, վախկոտի պես փախան, հեռացան: Եթե տղամարդ էին, թող օգնություն ցույց տա­յին… վախկոտ անասուններ…

ՎԱՐԴ — Ուժերս վերջանում են, Արամ…

ԱՐԱՄ — Դիմացիր, հիմա մեքենա կկանչեմ:

ՎԱՐԴ — Պետք չէ… մեռնում եմ, Արամ, պետք չէ…

ԱՐԱՄ — Դու չես մեռնում, դու իրավունք չու­նես մեռնելու, Վարդ, սիրելիս, հարազատս, ես չեմ թողնի, որ մեռնես: (Գրպանից դժվարու­թյամբ հանում է հեռախոսը:) Դիմացիր, խնդրում եմ, տաքսի կկանչեմ:

ՎԱՐԴ — Սիրտս կանգ է առնում… Լուսաբա­ցին նա բարձրացավ կախաղան…

ԱՐԱՄ — Մոռացիր այդ անիծյալ բանաստեղ­ծությունը, ինչո՞ւ հիշեցիր… լավ բաների մասին մտածիր:

ՎԱՐԴ — Իմ օրորոցայինը հիշո՞ւմ ես:

ԱՐԱՄ — (համար հավաքելով): Հիշում եմ, ամեն ինչ հիշում եմ: Միայն քեզ ամուր պահիր: Դու չես մեռնի… (Հեռախոսի մեջ:) Տաքսի ու­ղարկեք Չարբախ, գերեզմանոցի մուտքի մոտ… Հա, գերեզմանոցի մուտքի մոտ… Էլ ո՞ր մուտքի՝’ միակ: Այստեղ վիրավոր կա, օգնեցեք…. Խնդրում եմ, արագ, խնդրում եմ… Կդիմավորենք, հա, անպայման… Պատվիրո՞ղը… Գրեք՝ Արամ… (Վարդին.) Մի քանի րոպեից կգան, դիմացիր, սիրելիս… դիմացիր, խնդրում եմ… (Համբուրում է:)

ՎԱՐԴ — Ինձ համար օրորոցային երգիր, Արամ, այն օրորոցայինը, որը ես քեզ համար երգեցի: Խնդրում եմ…

ԱՐԱՄ — Կերգեմ, միայն դիմացիր, դու իրա­վունք չունես մեռնելու, դու իմ երջանկությունն ես, իմ միակը, իմ ապագա երեխաների մայրը, դու աշխարհի ամենաչքնաղ աղջիկն ես, դիմա­ցիր…

Արամը խեղդելով կոկորդում ուռ­ճացող փղձուկը՝ երգում է օրորո­ցայինը:

ՎԱՐԴ — Լուսաբացին նա բարձրացավ…

Արամը երգում է: Ձայնը դողում է, բայց երգում է: Հանկարծ նկատում է Վարդի կախ ընկած ձեռքը, սա­ռած հայացքը: Տագնապով նայում է Վարդին, շարժում նրան, ողջ ձայնով գոռում՝ ՎԱ՜ՐԴ…