Տիգրան ԲԱԼԱՅԱՆ / «ՍՈՎՈՐԱԿԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ»
Տիգրան ԲԱԼԱՅԱՆԻ «ՍՈՎՈՐԱԿԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2001 թ., թիվ 3-ում
(պիես մեկ արարով և մեկ գործող անձնով)
ՏԵՍԱՐԱՆ. Հյուրասենյակ: Հեռախոսազանգ: Ներս է գալիս կինը, նստում է բազմոցին, վերցնում լսափողը:
ԿԻՆ — Ալո… Բարև, սիրելիս… Լավ եմ, դո՞ւ ինչպես ես… Ի՞նչ հյուր… Այո, հիշում եմ, սիրունատես տղամարդ է… Իսկ ինչո՞ւ մենակ չես գալիս… Ձեր տեսչության պե՞տ են նշանակել… Ուրեմն, նա քո պետն է… Ես էլ նրա դո՞ւրն եմ եկել… Ինչո՞ւ որոշեցիր, որ նա էլ իմ դուրն է եկել… Ես սիրունատե՞ս ասացի, թե՞ բարեկիրթ… Ինչո՞ւ միայն կանայք, ընդհանրապես մարդիկ սովոր են միմյանց մասին դատել ըստ արտաքինի… Վիսկին վերջացել է… Ինչո՞ւ մենակ չես գալիս, երրորդն ավելորդ չէ՞… Առայժմ: (Դնում է լսափողը: Ամսագիր է վերցնում սեղանիկից, դրանով ծածկում դեմքը, հետո ճմռթում, պատռում ու նետում է հատակին): Եվ ինչքա՞ն է սա շարունակվելու: Մի՞թե դատապարտված եմ այսպիսի կյանքի: «Բայց դո՛ւ ես ընտրել»: Ո՛չ, ես ստիպված եմ եղել, հանգամանքներն են պարտադրել: «Դու գիտես, որ նա քեզ չի սիրել, ոչ էլ դու ես նրան սիրել»… Կյանքն ինձ շատ է կոպտացրել սիրելու համար: Բնակա՞ն է, որ նա, պաշտոնը չկորցնելու համար, ինձ նետի իր նորաթուխ պետի գիրկը… Բնական, այսինքն՝ մարդկայի՞ն: Ուրեմն, մարդկայի՞ն է ստորությունը: Այո՛, և միշտ է այդպես եղել: Մարդիկ ստիպված ստորանում են հանուն բարեկեցիկ կյանքի: Գարշելի է… Մի՞թե այլ ճանապարհ չկա: Մեկ անգամ չէ, որ համոզվում եմ՝ այլընտրանք չկա: Հաջողության են հասնում առավել խորամանկները, պնակալեզները, և այդ ամենը բնական է: Բնական է, որ նրա մտքով կանցներ ինձ վաճառել: Ո՞վ եմ նրա համար՝ գեղեցիկ կին, ում հեռավոր մի ժամանակ իբր սիրել է: Ես էլ էի սիրում, ուզում էի նրա կողքին լինել, նրա հետ: Մի ուժ ինձ մղում էր դեպի նա… Հիշում եմ մեր այգին, որտեղ առաջին անգամ հանդիպեցինք: Ի՜նչ պահ էր… Իսկ եթե նրա փոխարեն մի ուրիշ տղամարդ մոտենար ինձ այդ նույն այգում, նույնքան գեղեցկադեմ, բարեկիրթ… և համառ նրա պես… Ի՞նչ կլիներ… Ուրեմն ի՞նչ է սերը: Պատահականությո՞ւն… Առաջին հերթին՝ սիրելու և սիրվելու ցանկություն: Ի՞նչ կարող ես անել, հանգամանքները շատ բան են որոշում, եթե ոչ՝ ամեն ինչ… Ինչո՞ւ եմ այս ամենն ասում: Արդարացնո՞ւմ եմ ապրած կյանքս: Ինքնարդարացումը կոծկում է ճշմարտությունը… Ես ընդամենը հաճույք պատճառող կին եմ նրա համար, ինչպես հեռուստացույցը, թղթախաղը… Բայց նրա օրինական կինն էլ մի կին է, նույնիսկ կին էլ չէ, այլ նրա երեխաների մայրը, այլապես ինչպե՞ս բացատրել մեր կապը: Երբ կնոջ հետ վիճում է, իսկ դա հաճախ է պատահում, իսկույն վազում է ինձ մոտ, երբ կնոջ մասին մի բան եմ ասում, սրտնեղում է. «Իմ երեխաների մայրն է, հանգի՛ստ թող նրան»: Բոլոր տղամարդիկ նույնն են՝ եսասեր, ինքնագոհ… Բայց չէ՞ որ բոլորս էլ մարդ ենք՝ վսեմ, ընտրյալ էակ… (Հայացքն ընկնում է պատին): Սա՞ ինչ է: (Մոտենում է, ապշած զննում): Նա՞… Նրա դեմքն է: (Պահարանից վերցնում է փոշու շորն ու սկսում մաքրել պատը): Չանցա՞վ: (Հեռախոսազանգ: Շորն ընկնում է ձեռքից: Վախեցած վերցնում է լսափողը): Ալո՛… Ես եմ, մա… Լավ եմ, ի՞նչ եմ անում… Ինչո՞ւ ես հարցնում… Այո, մենակ եմ… Մեր տա՞նը, քեզ մո՞տ… Ինչո՞ւ է եկել… Ինձ տեսնելո՞ւ… Տվել ես հասցե՞ս… Քանի՜ տարի է անցել, ի՞նչ է հիշել… Ի՞նչ ես ասում, մա, նա ամուսնացել է… Մա, թող ինքս որոշեմ, երեխա չեմ… Մա, ես նախկինը չեմ… Մեկ է, բամբասելու են, չարախոսելու են, ինչ էլ որ անեմ… Միայն պարզամիտն է կուլ գնում բամբասանքներին… Ընկճվա՞ծ էր… Գիտե՞ր, որ չեմ ամուսնացել… Ուրեմն, հետաքրքրվել է… Մարդն այդպիսին է՝ երբ նեղն է ընկնում, այնպես է խեղճանում, որ խիղճդ տանջում է, բայց բավական է՝ տեղն ամրանա՝ վերևից է նայում, արհամարհում բոլորին: (Դռան զանգ: Ցածրաձայն): Լավ, մա, հետո քեզ կզանգեմ: (Դնում է լսափողը, հատակից հավաքում թղթի կտորտանքը, անաղմուկ մոտենում դռանն ու դիտանցքով նայում է: Զանգը մի քանի անգամ կրկնվում, դադարում է: Գալիս, նստում է բազմոցին, համար է հավաքում): Մա՞… Նա էր, այո… Դուռը չբացեցի… Չգիտեմ: Ուղղակի չբացեցի… Նորից կգա, վստահ եմ, կամ կզանգի: Եթե եկել է, ուրեմն կհամառի… Ինչո՞ւ ես քեզ վատ զգում… Ես չեմ ասում, որ իմ վատն ես ուզում… Լավ, հետո կխոսենք, տրամադրություն չունեմ: (Դնում է լսափողը): Ինչո՞ւ է եկել: Անհավատալի է, բայց եկել է: Կզանգի, չեմ կասկածում: Սպասիր, ուզում եմ, որ զանգի՞: Այդ դեպքում ինչո՞ւ դուռը չբացեցի: Ի՞նչ պիտի լիներ. կնստեր, կզրուցեինք, սուրճ կաոաջարկեի, կասեր, որ զղջում է… ուրիշ էլ ի՞նչ: Կբողոքեր կյանքից, իրեն տառապյալ կներկայացներ: Հենց այսօ՞ր պիտի գար: Ինչի՞ց վախեցա, որ հին կիրքը հանկարծ ու բորբոքվի՞ նորից: Բայց երբ նայում էի դիտանցքից, ոչինչ չզգացի: Աստված իմ, այս ի՞նչ տագնապ է մեջս: Իսկ գուցե դա վրեժխնդրության զգացո՞ւմ է: Մի ժամանակ ինչպես էի երազում, որ զղջա, վերադառնա ինձ մոտ, ծնկաչոք ներում խնդրի, իսկ ես մերժեմ, մերժեմ արհամարհանքով, հպարտորեն: Թեև, ի՛նչ իմանաս… այն ժամանակ գուցե ներեի: (Հայացքն ընկնում է պատին, անակնկալի եկած փնտրում է փոշու շորը): Չմաքրվե՞ց: Ո՞ւր դրեցի, Աստված իմ, ի՞նչ է սա նշանակում: (Վերջապես նկատում է շորը, վերցնում ու սկսում է մաքրել պատը: Հեռախոսազանգ: Մի կերպ հուզմունքը զսպելով՝ վերցնում է լսափողը): Այո… Բարև… Ես եմ, ո՞վ է խոսում… Ոչ, չճանաչեցի… Դո՞ւ, ուրեմն ձայնդ փոխվել է, եթե չճանաչեցի… Մա՞յրս… Ի՞նչ պիտի ասեր մայրս… Տանը չէի, նոր եկա… Այո, անակնկալ էր… Լավ եմ… ճիշտն ասած, չգիտեմ՝ որքանով է հարմար… Քանի՞ տարի է անցել… Ես արդեն մոռացել էի… Այո, մոռացել էի, ինչո՞ւ ես զարմանում… Բացատրե՞լ… Այդ ամենը անցյալ է, վերադարձ չկա… Իսկ կինդ գիտի՞… Եթե ժամանակավոր մխիթարություն ես փնտրում, հարմար թեկնածու չես ընտրել… Ի՞նչ աննրբանկատ հարց ես տալիս… Դա ի՛մ գործն է, իմ անձնական կյանքն է… Հիշաչա՞ր եմ… Այդ ես պիտի զարմանամ, որ այդքանից հետո համարձակվել ես հիշեցնել գոյությանդ մասին… Ուրեմն, այդպես էլ չես գիտակցել, թե ի՛նչ վիրավորանք ես հասցրել ինձ… Հիմա ի՞նչ կարող է փոխել քո զղջումը… Ի՞նչ ներելու մասին կարող է խոսք լինել: Ես չեմ դատավորը: Ամեն մարդ իր խղճի առաջ է պատասխանատու… Դու ի՞նչ գիտես, ինչ դժվարություններ ենք կրել, ինչ ծանր օրեր ենք ապրել: Երբ հիշում եմ, չարությամբ եմ լցվում բոլորի, ամեն ինչի, աշխարհի հանդեպ: Չեմ ուզում հիշել, չեմ ուզում կրկին վերապրել այդ օրերը: Ո՞վ ինձ օգնության ձեռք մեկնեց: Ոչ ոք: Իսկ մենք օրերով կիսաքաղց էինք մնում: Աղջի՛կդ, քո աղջիկը քաղցած լաց էր լինում, իսկ ես անիծում էի մարդկանց, ողջ աշխարհը: Կյանքն անիմաստ էր, դատարկ, իսկ տղամարդիկ… նրանք ճանճերի պես պտտվում էին շուրջս, ու ոչ մեկի մտքով չէր անցնում, որ ես էլ մարդ եմ, որ ամեն ինչից առաջ ցանկանում եմ արժանապատիվ ապրել… Չեմ չափազանցնում: Դու չես հասկանա, դու դժվարություն չես տեսել, դու միայն քո հաճույքներով ես ապրել… Դու ստիպեցիր, որ հեռանամ երեխայիս հետ… Ստիպե՛լ ես ու հիմա մի փորձիր պարտակել ճշմարտությունը… Այո, անցած է, ու ես ուրախ եմ, որ անցածը չի կրկնվի… Ի՞նչ զղջալու մասին է խոսքը… Ես դա չեմ հասկանում ու չեմ հասկանա: Ու չեմ ուզում քեզանից զղջումի բառեր լսել: Եթե մեկ անգամ մեղանչել ես, ինչո՞ւ չես մեղանչի երկրորդ անգամ… Ոչ, մարդուն մեկ անգամ են փորձում… Ի՞նչ է պատահել քեզ, ինչո՞ւ ես տրտնջում… Ինչո՞ւ ես կարծում, որ եթե առերես խոսենք՝ ինչ-որ բան կփոխվի… Ահա՜ թե ինչ… Իհարկե, այսքան տարի անց կարող ես ասել, որ եթե սիրեի, չէի գնա: Բայց դու ցավ զգացի՞ր, երբ վեց ամսական երեխան գրկիս՝ դուրս եկա տնից: Չմտածեցի՞ր՝ ո՞ւր է գնում այս կինը, քո՛ կինը, ինչպե՞ս է ապրելու, ինչպե՞ս է պահելու երեխային: Դո՛ւ ստիպեցիր, որ մենք հեռանանք: Մենք խանգարում էինք քեզ, քո հաճույքներին… Ես փորձել եմ հասկանալ քեզ, անգամ փորձել եմ արդարացնել քեզ, մեղադրել ինձ, բայց ապարդյուն, որովհետև քո արարքն այնքան եսասիրական էր, անհեթեթ, որ անհնար էր որևէ արդարացուցիչ բացատրություն գտնել: Երբեք չեմ հասկացել քեզ: Դու չէիր ուզում երեխա ունենալ: Ասում էիր, որ հարկավոր է ապրել, իսկ երեխան երբ ասես՝ կլինի: Իսկ ես մտածում էի, որ երեխան ավելի կկապի մեզ: Ծնվեց մեր աղջիկը: Իսկ ի՞նչ արեցիր դու… Մենք գոյություն չունեինք քեզ համար: Այդ հետո հասկացա, որ պատճառը քո դաժան եսասիրությունն էր. դու պարզապես վիրավորված էիր քեզ զգում, որ արհամարհել եմ կամքդ ու երեխա ունեցել: Մի՞թե չէիր հասկանում, որ վաղ թե ուշ հեռանալու էի: Հեշտ չէր հեռանալը, ու ես չէի գնա, եթե գոնե մի բառ ասեիր, իսկ դու արհամարհանքով շրջեցիր դեմքդ, երբ ասացի, որ այլևս այդպես ապրել չեմ կարող… Հիմա մտածում եմ աղջկաս մասին… Դու նրան հայր չես եղել: Ի՞նչ ես ասելու, ինչպե՞ս ես նայելու նրա աչքերի մեջ… Այո, պատմել եմ, ամեն ինչ, մանրամասն… Ես չեմ ուզում բարդացնել մեր կյանքը: Ինձ հեշտ չի տրվել այս ամենը, իմ ներկա վիճակը: Աղջիկս արդեն մեծ է, ինքնուրույն մարդ է, քո կարիքը չի զգում… Գիտեմ, որ նա քո միակ երեխան է…
Չեմ թաքցնում, հետաքրքրվել եմ… Եվ որքա՜ն ժամանակ անցավ, մինչև հասկացա, որ կյանքն առանց քեզ այնքան էլ մռայլ չէ, ու ժամանակը միակ բանն է, որ կորցնում ենք անվերադարձ… Նոր տարվա գիշերն էր, մենք, սեղանի շուրջը նստած, հեռուստացույց էինք նայում: Ժամացույցը խփեց տասներկուսը, և իմ մարմնով սարսուռ անցավ: Նայեցի աղջկաս ժպտուն դեմքին, պարզորոշ զգացի, որ մենք կա՛նք, ապրո՛ւմ ենք, ապրում ենք առանց քեզ, որ դու հեռու ես մեզանից, շատ հեռու: Գրկեցի աղջկաս ու հեկեկացի: Մայրս ապշահար նայում էր ինձ, հետո ինքն էլ փարվեց մեզ, ու երեքով երկար չէինք կարողանում հանգստանալ… Ես գիտեմ, վաղուց ես հասկացել, որ սիրել եմ քեզ ու հիմա ցանկանում ես անցյալը վերադարձնել: Սիրված լինելը մեծ երջանկություն է, բայց դու չպահպանեցիր մեր սերը, իսկ հիմա մոտալուտ ծերությունը, մենակության սարսափը քեզ բերեց մեզ մոտ… (Դնում է լսափողը: Մտախոհ): Դե ինչ, թող գա: (Դուրս է գնում: Քիչ անց լսվում է դռան զանգ: Կինը ներս է գալիս, մոտենում դիտանցքին: Զանգը կրկնվում է, հետո լսվում է դռան թակոց: Դրսից լսվում է հարևանուհու ու տղամարդու ձայներ):
ՀԱՐԵՎԱՆՈՒՀԻ — Երևի տանը չէ:
ՏՂԱՄԱՐԴ — Մենք քիչ առաջ էինք խոսում հեռախոսով:
ՀԱՐԵՎԱՆՈՒՀԻ — Գուցե դո՞ւրս է եկել:
ՏՂԱՄԱՐԴ — Տանն է:
Դռան զանգեր, հետո՝ թակոց:
ՀԱՐԵՎԱՆՈՒՀԻ — Ուրեմն, չի ցանկանում բացել: (Դռան թակոց): Նրա ի՞նչն եք: (Թակոց): Դուռը կջարդեք:
ՏՂԱՄԱՐԴ – Հանգի՛ստ թողեք ինձ:
ՀԱՐԵՎԱՆՈՒՀԻ — Մոր տանը կլինի:
ՏՂԱՄԱՐԴ — Մենք խոսում էինք հեռախոսով:
ՀԱՐԵՎԱՆՈՒՀԻ — Լավ չեք հասկացել իրար:
ՏՂԱՄԱՐԴ – Մի՛ խցկվիր…
Անընդմեջ դռան թակոցներ:
ԿԻՆ — Ի՞նչ եմ ուզում: Որ հեռանա՞, թե՞ անվերջ շարունակվեն այս մտատանջանքները: Ի՞նչ է կատարվում ինձ հետ: (Հեռախոսազանգ: Վերցնում է լսափողը): Ալո… Աղջի՜կս… Բարև, թանկագինս… Լավ եմ, դու ինչպե՞ս ես… Հյուրախաղերը հաջո՞ղ էին… Ուրախ եմ, աղջիկս… Ոչինչ… Պարզապես հուզվեցի… Կարոտել եմ, ամեն ինչ լավ է… Ոչ մի նորություն… Սովորական կյանքն է… Համբուրում եմ, աղջիկս, առայժմ: (Դնում է լսափողը): Պետք չէր ասել: Չի մեղադրի, կհասկանա ինձ: Կպատմեմ, մի օր կպատմեմ, միևնույն է, իմանալու է վաղ թե ուշ: Ես ուզում եմ հանգիստ ապրել, առանց ցնցումների: Մի՞թե այդքան դժվար բան է ուզածս: Աստված իմ, մի՞թե այսքան տառապանքներից հետո խաղաղ ապրելու իրավունք դեռ չունեմ: (Հայացքն ընկնում է պատին: Գամվում է տեղում): Ի՞նչ ես ուզում ինձնից, դու ինձ ամուսին չես եղել, դու սպանել ես հավատս մարդկանց նկատմամբ: Ես ուզում եմ լինել՝ ինչ կամ, բայց դա չես հասկանա: (Փնտրում, գտնում է փոշու շորը, մոտենում պատին): Դու պետք է հասկանաս ինձ, գոնե հիմա. ես ուզում եմ իմ ճակատագրի տերը լինել, մի՛ հետապնդիր ինձ մղձավանջի պես: (Մաքրում է պատը: Հեռախոսազանգ: Հուզմունքը զսպելով՝ մոտենում, վերցնում է լսափողը): Ալո, լսում եմ… Տանն եմ… Չգիտեմ… Ես ուզում եմ հանգիստ ապրել… Համառում ես… Ո՞ր սրճարանում… Չգիտեմ… (Դնում է լսափողը: Նայում է պատին, հետո զգեստափոխվում, դուրս է գնում: Որոշ ժամանակ անց վերադառնում է, նստում բազմոցին: Հեռախոսազանգ: Վերցնում է լսափողը): Ալո… Ոչ, եկա, բայց չմոտեցա քեզ… Չգիտեմ: Հեռվից նայում էի… Դիմացի շենքի երկրորդ հարկի մուտքի հարթակից… Եկա, որ պարզեմ՝ ինչ-որ զգացմունք դեռ մնացե՞լ է… Պարզեցի, որ կարող եմ այդպես կանգնել, նայել քեզ, վերհիշել մեր կյանքի երջանիկ պահերն ու հեռանալ… Դու անհամբեր ինձ էիր փնտրում անցորդների մեջ: Քո հայացքում ցավ կար, ուզում էիր տեսնել ինձ, ես զգացի… Ու թեև ինչ-որ ուժ ինձ մղում էր դեպի քեզ, չմոտեցա… Որոշեցի, որ ինչ-որ մեկը պիտի հատուցի այն բոլոր նվաստացումների համար, որ կրել եմ: Եվ այդ մեկը դո՛ւ ես լինելու: Առաջին անգամ ինձ հաղթանակած զգացի, ինքնավստահ, զգացի իմ գոյությունը, զգացի, որ ես՝ ես եմ, որ կյանքն իսկապես սքանչելի է… Դժվար է ասել՝ քե՞զ հաղթեցի, թե՞ ինձ… Չեմ կեղծում: Վճիռս կանխորոշված էր իմ ապրած կյանքով: Գիտեմ, էլ չես զանգի, չես գա, դուռս չես թակի… Հնարավոր է՝ հոգուս խորքում ցանկանում եմ, որ մեր սերը երբեք չմարի, որ դու միշտ հիշես ինձ և այդպես հեռվից տենչաս ու այրվես, բայց ես անհասանելի լինեմ քեզ համար: Ի վերջո, սերն էլ ճակատագիր ունի, սա էլ մեր սիրո ճակատագիրն է: Ես մեղքի զգացում չունեմ, խիղճս հանգիստ է, ասացի տարիներով կուտակվածն ու հոգիս թեթևացավ: (Դնում է լսափողը): Չի զանգի, վե՛րջ… (Անսպասելի պոռթկումով շուռ է տալիս սեղանիկը, հետո հեծկլտալով փլվում է բազմոցին):
Դռան զանգ: Մոտենում է դռանը, նայում դիտանցքով: Ետ է գալիս, նայում է շուռ եկած սեղանիկին, ցիրուցան ամսագրերին, հեռախոսին…. Կարգի է բերում ամեն ինչ: Հեռախոսազանգ: Հայացքն ընկնում է փոշու շորին: Շրջվում է ու նայում պատին: Հեռախոսազանգ: Փոշու շորը գցում է դարակը, մոտենում հայելուն, կարգի է բերում իրեն, միացնում նվագարկիչը: Հեռախոսազանգ: Մոտենում է պատին, մի պահ անշարժ զննում է: Հեռախոսազանգ:
ԿԻՆ — Գալի՜ս եմ… (Ցածրաձայն): Ստահա՛կ, պետին էլ է բերել… Եթե ինձ նրա գիրկն ես նետում, ուրեմն ամեն ինչ կանեմ, որ պաշտոնից ազատվես ու նորից կնոջդ չորուցամաք գրկում բախտից տրտնջաս: (Դռան զանգ): Գալի՛ս եմ: (Մոտենում, բացում է դուռը): Համեցե՜ք, պարոններ…
ՏԵՍԱՐԱՆ. Նույնը, ինչ աոաջին տեսարանում, միայն սեղանիկի վրա սպասքեղեն է՝ ուտելիքի մնացորդներով, շշեր, բաժակներ: Հեռախոսազանգ: Տնային խալաթ հագած կինը մտնում է հյուրասենյակ, վերցնում լսափողը:
ԿԻՆ — Ալո… Ես եմ… Ոստիկանությունի՞ց… Ճանաչում եմ… Նախկին ամուսինս… Այո, վաղուց ենք բաժանված… Հեռախոսիս համա՞րը… Այո, նա երեկ եղել է մեր տանը, մայրս նրան տվել է իմ հեռախոսի համարը… Այո, առանձին ենք ապրում… Այո… Ոչ, չենք հանդիպել, զրուցել ենք հեռախոսով… Դե, զրուցել ենք… Ոչինչ էլ չի պատահել… Վերջին անգա՞մ… Ցերեկը, ժամը չեմ կարող հիշել… Իսկ ի՞նչ է պատահել… Կաթվա՞ծ…
Մեքենայորեն հեռախոսը պինդ սեղմում իրեն
ու մոտենալով պատին՝ փլվում է հատակին:
