Ալեքսանդր ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ / «ՁԵՅՄ»
Ալեքսանդր ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԻ «ՁԵՅՄ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2006 թ., թիվ 11-12-ում
Հոգեբույժները պնդում են. «Երբ դիցաբանական, պատմական ու այլևայլ կերպարներ, հանգուցյալների հոգիներ երազներում ալցելում են ձեզ՝ նորմալ է։ Բայց եթե նրանք անսպասելի հայտնվում են, երբ դուք սթափ, արթուն վիճակում եք, ուրեմն որոշակի հոգեկան պրոբլեմներ ունեք»։
Իմ այս մոնոպիեսի հերոսը հայտնվեց օրը ցերեկով, երբ տանը, հեռուստացույցի առջև նստած ֆուտբոլ էի նայում։ Այդ տիպը ներկայացավ որպես Ձեյմ։ Իմ զարմացած հարցին, թե՝ որտեղի՞ց հայտնվեցիք, պարո՛ն, նա հանգիստ պատասխանեց. «Այնտեղից, որտեղ երազներն ու տեսիլքներն են ծնվում, որտեղ դիցաբանություններն ու լեգենդներն են հյուսվում, որտեղ արվեստի գործերն են ստեղծվում։ Այնտեղ ճերմակ լույսն անտեսանելի արարումն է լուսավորում, ու եթե դու, Ալեքսանդր, չես ուզում լուրջ հոգեկան պրոբլեմներ ունենալ, պիտի իմ մասին, իմ իսկ մասնակցությամբ, մի մոնոպիես գրես։ Հը, ի՞նչ կասես…»։
Ի՞նչ պիտի ասեի… Պատասխանեցի, որ համաձայն եմ, ու մենք անմիջապես գործի անցանք։ 21 օր անց հասանք մոնոպիեսի ֆինալին։ Ու հենց որ դրվեց վերջին նախադասության վերջակետը, դիմացս նստած Ձեյմն անհետացավ։ Այդ օրվանից՝ 2003-ի փետրվարի 1-ից, նա այլևս ոչ մի տեղ չերևաց։ Նույնիսկ անթիվ, անհամար կերպարներով լի իմ մղձավանջային երազներում նա չկար։ Ազատվելով Ձեյմից, ես ազատվեցի նաև իմ բոլոր պրոբլեմներից, որոնք առաջացել էին նրա հայտնվելուց և մեր 21-օրյա շփումներից։ Այո, Ձեյմն ինչպես հայտնվեց, այդպես էլ անհետացավ, ու միայն նրա կերպարը մնաց իմ մոնոպիեսում, որն էլ այժմ քեզ եմ ներկայացնում, իմ ընթերցող ու ապագա հանդիսատես։
Ալեքսանդր ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ
ՁԵՅՄ
Մենաթատերգություն առանց ընդմիջման
Բեմը, ետնամասում՝ էկրան, որոշակիությունից զուրկ տարածություն է, որտեղ նվազագույնի են հասցված անհրաժեշտ կահույքը, առարկաները, սարքերն ու ռեկվիզիտը։ Թմբուկի հզոր հարվածները ուժգնանալով՝ ավարտվում են պայթուցիկ հարվածով:
Լռություն։ Բեմ է գալիս Ձեյմը։
ՁԵՅՄ – Ողջո՛ւյն, տիկնայք և պարոնայք։ Բարև, իմ հարգարժան հանդիսատես։ Թույլ տվեք ներկայանալ. դերասան, բեմադրիչ և այս մոնոպիեսի հեղինակ՝ Ձեյմ Ջանիբեկի Տեր-Ջինանյան, ձեր խոնարհ ծառան։ Երևի գիտեք, բարեկամներ, որ ձեզնից յուրաքանչյուրը նույնպես մի երրորդություն է. ձեր մի մասը՝ հեղինակը, զանազան մտքեր, գաղափարներ, տեքստեր և սյուժեներ է հորինում։ Մյուս մասը՝ բեմադրիչը, այդ տեքստերին համապատասխան գործողություններ, բեմավիճակներ է գտնում։ Իսկ երրորդ մասն էլ, որպես դերասան, իր խաղով, խոսքով, շարժուձևով կերպար է ստեղծում, որով դուք ներկայանում եք հանրությանը։ Իմ պարագայում այնպես է ստացվել, որ մարդկային այդ երեք բնական ունակությունները առանձին-առանձին մասնագիտությունների են վերածվել։ Այնպես որ, իմ կերպարն այսօր հանդես է գալիս որպես մեկ պրոֆեսիոնալ արտիստ, երրորդությունից կազմված մի ամբողջություն։ Այդ երրորդության շնորհիվ էլ, յուրաքանչյուրդ ձեր մեջ, առնվազն ութ, տաս կերպարներ ունեք, որոնք էլ օգտագործում եք ողջ կյանքի ընթացքում, ըստ իրավիճակների։
Մարդկային մեկ, երկու դերով դուք ձեր ընտանիքի, հարազատների հետ եք շփվում։ Մեկ, երկու դերով հանդես եք գալիս աշխատավայրում, ըստ որում՝ մի դերը ենթակաների համար է նախատեսված, մյուսը՝ ղեկավարության։ Մի երկու դերով հանդես եք գալիս ընկերների ու ծանոթների առջև։ Մի երկու դեր դրսի, փողոցի անծանոթ մարդկանց համար է։ Իսկ եթե սիրուհի կամ սիրեկան ունեք, մի երկու լավ դեր էլ պահում եք նրանց համար։ Բա՛, այդպիսի բաներ, պատվարժան պարոններ, սիրուն տիկնայք ու ջահել տղերք։
Անկյունից վերցնում է սպիտակ սփռոցը։ Հնչում է Ա. Խաչատրյանի վալսը «Դիմակահանդես»-ից: Սփռոցը փռում է սեղանին, անշտապ սպասքադրում։ Զուգահեռ միանում է էկրանը, որտեղ կլիպի ոճով իրար են հաջորդում Ձեյմ դերակատարի խաղացած կերպարները։ Կադրերի ֆոնին հայտնվում է նրա երրորդության մաս կազմող Ձեյմ հեղինակը։
ՀԵՂԻՆԱԿ — Որպես հեղինակ ես գիտակցում եմ, որ Ձեյմի հետագա գործողություններն ու տեքստերը կարող են ձեզ անհեթեթ թվալ։ Հնարավոր է, որպես արտիստ նա աննորմալի տպավորություն թողնի…
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — (հայտնվում է էկրանին)։ Կթողնի՛, քանի որ հենց այդպես էլ կա։ Որպես բեմադրիչ ասում եմ. Ձեյմ Տեր-Ջինանյանը մարդկային չափանիշներից դուրս է։
ԴԵՐԱՍԱՆ — (հայտնվում է էկրանին)։ Այո՛։ Չէ՞ որ բոլոր լուրջ ստեղծագործողները սովորական մարդկային չափանիշներից դուրս են։ Հավատացեք ինձ՝ նրա միջի դերասանին։
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — (բարձր)։ Ստո՛պ…
Երաժշտությունն ընդհատվում է։
ՀԵՂԻՆԱԿ — Քեզ ի՞նչ պատահեց։
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — Հեչ, ուղղակի մարդն անհարմար, անսովոր վիճակի մեջ է բացահայտում իր բուն էությունը։ (Ձեյմը քարացել է անհեթեթ դիրքով։) Թող ավելի լավ ճանաչի ինքն իրեն։ Շարունակիր։
ՀԵՂԻՆԱԿ – Ինչի՞ մասին էի խոսում։
ԴԵՐԱՍԱՆ — Աննորմալների։
ՀԵՂԻՆԱԿ — Հա, պարոնայք, որպես դրամատուրգ ես պնդում եմ, որ արվեստի բնագավառից բացի չկա մի այլ մասնագիտություն, որը կարողանա հոգեբուժարանից հեռու պահելով անհավասարակշիռ մարդուն դարձնել պլյուսով աննորմալ ու հռչակել տաղանդավոր կամ հանճարեղ։
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — Հավատացած եղեք, ցանկացած աննորմալ, թեկուզ և պլյուսի նշանով, իրեն նվիրելով կրոնին, փիլիսոփայությանը, գիտությանը կամ որևէ այլ ասպարեզի, ի վերջո մինուսով աննորմալ է դառնում, լիարժեք խելագար։
ԴԵՐԱՍԱՆ — Դա նրանից է, որ բացի արվեստից, մնացած բոլոր ոլորտների դոգմաները, ուսմունքները, օրենքներն ու բանաձևերն առանց կույր հավատի, կուռ կանոնների, հստակ ապացույցների չեն կարող գոյություն ունենալ։
ՀԵՂԻՆԱԿ — Հենց այդ կույր, կուռ ու հստակ բաներին էլ շիզոֆրենիկի ուղեղը չի դիմանում ու շարքից դուրս է գալիս։
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — Հո՛պ…
Ձեյմը կենդանանում է։ Վառում է մոմը։ Բեմը մթնում է։ Հնչում է «Happy Birthday to You Ձեյմ»: Ձեյմը հանգցնում է մոմը։ Բեմը լուսավորվում է։ Ձեյմը բարձրացնում է բաժակը։
ՁԵՅՄ – Շնորհակալությո՛ւն, thank you, merci, спасибо!.. Ծնունդդ շնորհավոր, Ձե՛յմ… Ու այն կարևոր բանը, որը պիտի կատարվի ինձ հետ ու ձեզ հետ, սիրելիներս, թող կատարվի այսօր, իմ ծննդյան օրը։ Այո՛, թող դա լինի հենց այսօր։ (Խմում է։) Իրոք՝ մերն ուրիշ է։ Անո՜ւշ է… Լավ, արդեն ժամանակն է անցնելու իմ այս խաղի սյուժեն պարզաբանող առաջին կարևոր հայտարարությանը։ Իմացեք, բարեկամներ, ես մարդ չեմ։ Ես ջին եմ՝ փակված անտեսանելի շշի մեջ։ Ոչ թե սովորական ջին եմ, այլ թագավորն եմ նրանց։ Այո, տիկնայք և պարոնայք, ամենայն պատասխանատվությամբ հայտարարում եմ. ես՝ Ձեյմ Ջանիբեկի Տեր-Ջինանյանս, ջիների թագավորն եմ՝ յոթ կնիքով կնքված, փակված անտեսանելի շշի մեջ։ Եվ իմ այս մոնոներկայացումը մի նպատակ է հետապնդում. այս խաղի վերջում, թատրոնի միջոցով և ձեր օգնությամբ դուրս գալ այդ անտեսանելի շշից։ Ինչպե՞ս… Դրա բոլոր ձևերն ու մեթոդները անգիր եմ արել։ Ո՞նց… Այդ ամենը ինձ վերևից է թելադրվել։ Այնպես որ, տիկնայք և պարոնայք, իմ հարգարժան հանդիսատես, այսօր, այս խաղի վերջում ձեզնից մեկը պիտի զոհաբերվի, մատաղ դառնա։ Բացատրեմ, բացատրեմ, թե հանուն ինչի, սիրելիներս, ձեզնից մեկին պետք է զոհաբերենք։ Որպեսզի ես՝ ջիների թագավոր Ձեյմս, կարողանամ դուրս գալ անտեսանելի շշից… (Իբր լսում է ինչ-որ մեկին։) Ի՞նչ… Հասկացա… (Բեմի մի անկյունից ատրճանակ է հանում։) Հետո՞… Ո՞րը, սա՞… (Թափանցիկ գնդի վրայից վերցնում է շորը։ Թափահարում է ատրճանակը։) Գիտեմ, որ գիտեք, թե ինչ է սա։ Իսկ սա՞… (Պտտում է գունդը։) Կռահեցի՞ք… Վերջում լոտո ենք խաղալու։ Այո՛, այո՛, չեմ կատակում։ Այս գնդի միջի ծալված թերթիկներում գրված է ձեր յուրաքանչյուրի տվյալները, նշված է ամեն մեկի նստած տեղի կարգն ու համարը։ Հասկացա՞ք… Այո, բարեկամներ, այն հանդիսատեսը, ով իր համարով կդառնա մեր լոտոյի միակ երջանիկ հաղթողը, տեղն ու տեղը կգնդակահարվի, ավելի ճիշտ՝ կզոհաբերվի…
Վերջապես դուրս կգամ շշից և հայտնվելով ազատության մեջ, արդեն առանց որևէ մեկի օգնության, կսկսեմ աշխարհի բոլոր ջիների ազատագրումը՝ կհանեմ նրանց անտեսանելի շշերից, կազատեմ կապանքներից և կփրկեմ ինքնաոչնչացումից կործանվող մարդկությունը։ Բա՞… «Իմացյալ մահն անմահություն է» վերնագրով գլոբալ խաղի մեջ եք հայտնվել, իմ եղբայրներ ու քույրեր։ Եթե ձեր մեջ կա մեկը, ով անվերապահորեն չի ընդունում այս ճշմարիտ բանաձևը և չի ուզում իր բախտը փորձել մեր այս խորհրդավոր լոտոյում, չի ցանկանում հանուն մարդկության փրկության զոհվել, անմահանալ, քրիստոսանալ, կարող է ուզած պահին լքել դահլիճը։ Դռները բաց են։ Ձեզնից յուրաքանչյուրն ընտրության հնարավորություն ունի։ Լավ, դուք մտածեք, իսկ ես տեսնեմ, թե ինտերնետով ինչ շնորհավորական նամակներ եմ ստացել։
Նստում է համակարգչի առաջ։ Էկրանին ցուցադրվում են կինո, թատերական արվեստի գործիչ և դասախոս Տեր-Ջինանյանին ներկայացնող կադրեր, որոնց ֆոնին հայտնվում է Ձեյմի երրորդության մաս կազմող Դերասանը։
ԴԵՐԱՍԱՆ — Ձեզնից շատերը մինչև օրս Ձեյմ արտիստին ուրիշ անունով են ճանաչել։ Պարոնայք, իմացե՛ք, այդ անվան տակ նա պարզապես թաքնվում էր Երկիր մոլորակի չար ուժերից։ Հազարամյակներ առաջ, խաբեությամբ ու կախարդանքով նրանք բոլոր ջիներին մտցրին անտեսանելի շշերի մեջ, զրկեցին Տիրոջ շնորհած անմահությունից ու գերբնական ուժից։
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — (հայտնվում է էկրանին)։ Դրանից հետո Ջիների ցեղը դարձավ սովորական մահկանացու։ Մեկ տարբերություն էր միայն պահպանվել՝ ջիները ծնվում ու ապրում էին անտեսանելի շշերի մեջ փակված։ Եվ այդ կաշկանդող բեռն իրենց վրա կրում էին մինչև մահ։
ՀԵՂԻՆԱԿ — (հայտնվում է էկրանին։) Եվ կախարդական լամպերի միջի ջիների մասին ձեր լսած հազար ու մի պատմությունները ստից—մտից բստրած հեքիաթներ են։ Տիրակալ ջիները երբեք ծառա չեն եղել։ Բա՛…
ԴԵՐԱՍԱՆ — Իսկ ինչ վերաբերում է Ձեյմին, ապա դա անուն չէ, այլ տիտղոս է… Ջիների թագավոր է նշանակում։
ՀԵՂԻՆԱԿ — Տեր-Ջինանյաններից այդ տիտղոսին արժանացած տղամարդն իր անվան փոխարեն Ձեյմ անունն էր կրում, որն ուրիշները մականուն էին ընկալում։
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — Այնպես որ, տիկնայք և պարոնայք, հանկարծ թյուրիմացության մեջ չընկնեք և չկարծեք, թե արտիստ այսինչը պարզապես իր հերթական դերն է ներկայացնում և ինչ—որ շիզոֆրենիկ Ձեյմ Տեր—Ջինանյանի հորինած կերպարն է մարմնավորում։
Էկրանը մթնում է։ Համակարգչի մոտից Ձեյմն անսպասելի տեղից վեր է թռչում։
ՁԵՅՄ – Այո՛, այո՛… Այսինքն՝ ո՛չ, ո՛չ, բարեկամներ… Ամեն ինչ շատ լուրջ է և իրական։ Օրինակ՝ այս ատրճանակը… Թող ձեզ չթվա, թե սա թատերական խաղալիք է։ Սա իսկական հրազեն է՝ լիցքավորված իսկական փամփուշտներով։ Չե՞ք հավատում, կարող եք ստուգել։ Խնդրե՛մ, նայե՛ք… (Իջնում է բեմից, ատրճանակը ցույց տալիս հանդիսատեսին։) Կարող եք շոշափել։ Կարող եք նույնիսկ փորձարկել ինչ—որ բանի կամ ինչ—որ մեկի վրա։ Խնդրեմ, ես պատրաստ եմ։ Ո՞ւմ վրա կրակեմ… ինչի՞ վրա… (Բեմ է բարձրանում, դատարկ շիշը դնում բեմի ետնամասում։) Կարծում եմ, սա հարմար թիրախ է։ Պատկերացնենք, որ ես այսպիսի մի մեծ շշի մեջ եմ փակված, բայց անտեսանելի։ (Կրակում է։ Շիշը պայթում է։) Համոզվեցի՞ք… Այո՛, բարեկամներ, ոչ մի խաբկանք չկա։ Այնպես որ, այսօր արդար զոհ է մատուցվելու և իրական արյուն է թափվելու։ (Բաժակները լցնելով։) Գիտե՛ք, ես ընդհանրապես դեմ եմ դեղերին, ոչ մի հանգստացնող հաբ չեմ ընդունում։ Երբ դրսի ու ներսի ձայները ճիչերի, աղմուկ-աղաղակի վերածվելով սկսում են ճնշել ինձ, պարզապես կոնյակ կամ գինի, կամ էլ երկուսը միասին՝ խառնում, յորշ եմ սարքում, խմում։ Այո՛, հանգստացնում է։ Եթե խմիչքը չի օգնում, սկսում եմ արտասանել, երգել ու պարել։ Այդպիսի բաներ, բարեկամներ… (Վերցնում է բաժակներից մեկը։) Դե, ծնունդս շնորհավոր։ Թող լինի այսօր այն, ինչ որ պիտի լինի։ Ողջ լինենք։ Հաջողություն մաղթենք մեր գործին։ (Խմում է։) Հո զոռով չի, ուրիշ է, էլի… (Խմում է մյուս բաժակները։) Հա, իմիջիայլոց, ջին, ջինի, գենիյ արաբերեն նշանակում է հանճար։ Այդ բառը արաբները փոխ են առել շումերական «կինի» բառից, իսկ շումերներն այն վերցրել են հայերի «ծին» բառից։ Ստացվում է, որ աշխարհի բոլոր հանճարներն ուղղակի կախարդված ու անտեսանելի շշերի մեջ փակված ջիներ են։ Եվ պատկերացնո՞ւմ եք, ես՝ Ձեյմ Ջանիբեկի Տեր-Ջինանյանս, նրանց թագավորն եմ։ Օ՜հ, հուզվեցի, նյարդերս լարվեցին… (Գինի է խմում։) Ոնց որ քիչ էր, մի քիչ էլ կոնյա՞կ, թե՞ միանգամից յորշ խմեմ։ (Գինին ու կոնյակը լցնում է մի բաժակի մեջ, խմում է։) Չէ, չի օգնում, լարվածությունս մեծանում է։ Փորձեմ մի բան արտասանել։ (Արտասանում է։) Ինչպե՞ս էր, վատ չէր, չէ՞… Բայց ներսիս բացասական նշանի հուզական ֆլյուիդները դեռ չեն վերացել։ (Խմում է։) Գուցե երգե՞մ… Երգելով հաստատ կանցկացնեմ… (Երգում է։ Ավարտելուց հետո դիմում է հանդիսատեսին։) Համարյա բան չմնաց, մի քիչ էլ որ թռվռամ, պարեմ, հոգեկան հավասարակշռության մեջ կհայտնվեմ: Դե՛, երաժշտությո՜ւն… (Ձեյմը պարում է: Պարի ավարտից հետո։) Հանգստացա, խաղաղվեցի… Բայց սա ի՞նչ է… Հա՜, հասկացա՛… Հոգիս ուզում է երկխոսության մեջ մտնել մարմնիս հետ։ Ոչ մի վտանգավոր բան չկա։ Պարզապես խոսելու եմ ինքս ինձ հետ, ու վերջ։ Երևի չպարզաբանված բաներ են մնացել ու դեռ ինչ-որ կասկածներ կան։ Լավ, ասա՛, ասա՛, հոգիս, լսում եմ քեզ, դե, խոսի՛ր…
— (Խոսում է փոխված ձայնով։) Ի՞նչ ասեմ, Ձեյմ, ինձ թվում է, թե կամաց-կամաց խելագարվում եմ։
ՁԵՅՄ – Օ՜, ո՛չ, ո՛չ, հոգիս… Դա այդպես չէ։ Իսկական արտիստները, պլյուսով աննորմալները չեն խելագարվում, երբ ստեղծագործում են, իսկ ես անընդհատ, ամեն վայրկյան, օրական քսանհինգ ժամ արարում եմ։ Չե՞ս տեսնում, ինչ է…
- Տեսնում եմ, Ձեյմ, բայց քո տեքստերը՝ պլյուսով աննորմալ արտիստների մասին, մեղմ ասած, ճշմարտությանը այնքան էլ չեն համապատասխանում։ Դու ինքդ կարող ես բազմաթիվ օրինակներ բերել, թե ինչպես շատ հանճարեղ ստեղծագործողներ ի վերջո մինուսով աննորմալներ են դարձել, վերածվել են իսկական գժերի։
ՁԵՅՄ – Գիտե՛մ, գիտե՛մ։ Պատճառն այն է, հոգիս, որ նրանք փառասիրությունից դրդված են շարունակ ստեղծագործել։ Իսկ ես վաղուց եմ համոզվել, որ մարդու առողջության ու երջանկության ամենագլխավոր և անհաղթահարելի թշնամին փառասիրությունն է։ Բայց ես հաղթել եմ այդ հրեշավոր, պսպղուն դևին ու ազատվել եմ նրանից։
- Գուցե քեզ այդպես է թվում, բայց մարդկության պատմության ընթացքում դեռ չի եղել մեկը, որ լրիվ ձերբազատված լինի փառասիրությունից։ Ինչո՞ւ ես կարծում, որ դա քեզ հաջողվել է, Ձեյմ։
ՁԵՅՄ — Որովհետև ես մարդ չեմ։ Ես ջին եմ՝ փակված անտեսանելի շշի մեջ։ Ոչ թե հասարակ ջին, այլ Ձեյմն եմ, ջիների թագավորը։
- Իսկ եթե դա այդպես չէ՞…
ՁԵՅՄ – Վերջացրո՛ւ, հոգիս, վե՛րջ տուր կասկածներիդ։ Հավատա ինձ, ես ջիների թագավորն եմ։ Հավատա՛, հոգիս…
- Բայց ի՞նչ հիմք ունեմ հավատալու քո զառանցանքներին։
ՁԵՅՄ – Զառանցա՞նք… Ի՞նչ զառանցանք։ Սթափվի՛ր, հոգիս, ու նորից ուշադրություն դարձրու մեր անվան հնչեղությանը՝ Ձեյմ Տեր—Ջինանյան։ Մի՞թե այն քեզ ոչինչ չի ասում։
- Ասում է… Դու հանկարծ հիշել ես մոռացության մատնված մեր տոհմական ազգանունը, վերականգնել ես ու, որպես փաստարկ, հարմարեցրել քո այս անհեթեթ մոնոպիեսին։
ՁԵՅՄ – Ո՛չ, ո՛չ… Հասկացի՛ր, հոգի՛ս, այս խաղը խորհրդավոր ծես է, անմեղ հանդիսատեսի՝ զոհի մատուցմամբ։ Դրանից հետո, հավատացնում եմ, ես դուրս կգամ անտեսանելի շշից ու կազատեմ բոլոր ջիներին, կփրկեմ մարդկությունը ոչնչացումից։ Հավատա՛, հոգիս, հավատա՛, այստեղ ոչ մի փառասիրություն չկա։ Այնպես որ, մի վախեցիր հոգեբուժարան ընկնելուց։ Մի՜ վախեցիր… Եթե փրկարար իմ այս ձգտումը որակես որպես փառասիրություն, ուրեմն պիտի Հիսուսին էլ, ստիպված, փառասեր անվանես։
- Բայց չէ՞ որ Հիսուսը Աստծու որդին էր, Սուրբ հոգուց ծնված… Հասկացի՛ր, նա Աստված էր, Աստված…
ՁԵՅՄ — Իսկ ես Ձեյմն եմ՝ թագավորը ջիների։ Հասկացի՛ր, հենց որ շշից դուրս գամ, մարդկության փրկիչը դառնամ, Աստծու մի նոր որդու կերպարանքով հանդես կգամ։ Ավելի լավ է հիշես, թե ո՞վ և ե՛րբ առաջին անգամ ինձ Ձեյմ անունով դիմեց։ Դե, արի հիշենք, հոգիս։
- Հիշենք…
Էկրանին մեծ թթի ծառ է։ Ծառի ֆոնին իրար են հաջորդում Ձեյմ դերակատարի մանկության, հոր, մոր, տատի, պապի, ազգականների հին լուսանկարները։
ՁԵՅՄ — Յոթ տարեկան էի… Մեր մեծ թթի ծառին թառած, քաղցր թութ էի ուտում, երբ Նանե տատս կանչեց անհանգիստ ձայնով.
- Ձե՛յմ, Ձե՛յմ, զգո՛ւյշ, հանկարծ չընկնես, թագվոր բալես…
Թթի ծառը, հին լուսանկարներն անհետանում են մթնող էկրանից։
ՁԵՅՄ — Դե ինչ, ամե՞ն ինչ հիշեցիր, հոգիս։
- Հիշեցի… Գիտե՞ս, Ձեյմ, Նանո տատս, Խաչո պապս, ողջ մանկությունս ինձ մի հեքիաթային երազ է թվում։
ՁԵՅՄ — Լավ է ասացիր՝ թվում է… Իրոք, այդ ամենը կարծես երազ լիներ, հեքիաթ։ Բայց դա իրականություն էր։ Անցած—գնացած իրականություն։
- Իրականությո՞ւն…
ՁԵՅՄ – Այո՛, այո՛, այնպես որ, խաղաղվիր, հոգիս, հանգստացիր։
- Խաղաղվեցի, հանգստացա… Լսիր, Ձեյմ, մի հատ չերգե՞նք։
ՁԵՅՄ — Երգենք, ցավդ տանեմ, բայց ո՞րը։
- Խաչատուր պապիս սիրածը…
ՁԵՅՄ — Կարելի է… Մի րոպե, կոկորդս թրջեմ ու երգենք: (Խմում է:) Դե, սկսենք, հոգիս: (Երգի ավարտին գլուխ է տալիս:) Շնորհակալություն եմ հայտնում Խաչատուր պապիս անունից… Հե՛յ գիտի, պապ, տատ, հայր, մայր, մանկությո՜ւն… Երազի նման անցա՜ն, գնացի՛ն:
Հենց նոր, համակարգչիս առջև նստած, թվաց, որ մի սյուրռեալիստական երազում եմ գտնվում: Ու ծնունդս շնորհավորող մարդիկ, որոնց հետ կենդանի շփում չկա, կարծես վաղուց չկան: Նրանց փոխարեն ուղղակի ինչ-որ կենսամեքենաներ շարունակում են իրենց աուդիո, ֆոտո, վիդեո կերպարներն արտադրել, վիրտուալ կոնտակտի համար: Իսկ ինչ վերաբերում է շնորհավորանքներին, պետք է անկեղծ խոստովանեմ, չէի սպասում, որ իմ ծննդյան օրը հիշողների թիվը ոչ թե պակասել, այլ ավելացել է: Հա՛, ի դեպ, նրանց մեջ ձեզ ծանոթ անվանի մարդիկ էլ կան: Օրինակ՝ մեր սիրելի Շառլ Ազնավուրը՝ Փարիզից, Արմենը՝ Ջիգարխանյան՝ Մոսկվայից, Ատոմ Էգոյանը՝ Կանադայից, Արթուրը՝ Փելեշյան՝ Վանաձորից, Շերը՝ Լոսից… Այսինքն՝ Սարգսյանը… Այդ սուպեր աստղը մի տասը տարի առաջ սեփական ինքնաթիռով, մեկ օրով եկավ Երևան ու էդ ամբողջ օրը մենք միասին անցկացրինք: Ի՞նչ էինք անում այդ տիկնոջ հետ… Ամեն ինչ, ձեռի հետ էլ հարբում էինք ու ես Շերին հայկական հայհոյանքներ էի սովորեցնում: Հե՛յ գիտի, ոնց որ երազ լիներ… Լավ, տեսնեմ է՞լ ինչ կա-չկա մեյլիս վրա:
Նստում է համակարգչի առջև: Էկրանին, Փարաջանովի «Նռան գույնը» ֆիլմի կադրերի ֆոնին, հայտնվում է Ձեյմի էության մաս կազմող Հեղինակը:
ՀԵՂԻՆԱԿ – Գիտեմ, գիտե՛մ, բարեկամներ… Հաճախ ձեզ էլ է իրականությունը երազ թվում, երազը՝ իրականություն: Դա նրանից է, որ մարդը երբեք մինչև վերջ չի արթնանում:
ԴԵՐԱՍԱՆ – (հայտնվում է էկրանին): Միայն խոր հիասթափությունը կարող է արթնացնել ինքնագոհ մարդուն և ցույց տալ բուն իրականությունը: Այսինքն՝ ներկայի մարդու ողորմելիությունն ու չնչինությունը, անկարողությունն ու անօգնականությունը: Խոր հիասթափությունը կարող է ետ պահել ձեզ հպարտությունից, գոռոզությունից, մարդկային այդ ամենամեծ մեղքից:
ԲԵՄԱԴՐԻՉ – (հայտնվում է էկրանին): Բայց հենց դուք խոր հիասթափություն եք ապրում և հայտնվում եք արթուն, իրական ակնթարթի մեջ, ձեր ուղեղն իսկույն միացնում է իր երևակայությունը, կեղծ, քաղցր պատրանքներ ստեղծելով՝ ձեզ նորից հիպնոսում ու քնեցնում է:
ՀԵՂԻՆԱԿ – Այո՛, բարեկամներ… Փաստ է, որ սուտը քաղցր է ու քնեցնող, ճշմարտությունը դառն է, արթնացնող: Այդ պատճառով էլ մարդուն ճշմարտություն պետք չէ, նա այդ դառը դեղը չի սիրում:
ԴԵՐԱՍԱՆ – Դրա համար էլ այսօր ինքնասիրահարված, քնած մարդը ողջ աշխարհը վերածել է երկրային դժոխքի ու առանց ամաչելու այն սովորական մարդկային կյանք է կոչում:
ՀԵՂԻՆԱԿ – Երբ ամեն օր լսում ես վերջին լուրերը՝ աշխարհում կատարվող իրադարձությունների մասին, Դանթեի «Աստվածային կատակերգության» դժոխքը միամիտ բան է թվում:
ԲԵՄԱԴՐԻՉ – Իրոք որ… Հիշեք թեկուզ այդ դժոխքի հատակում, իններորդ պարուրում հայտնված Շամիրամի կտտանքները:
ԴԵՐԱՍԱՆ – Այսօրվա պետական և ոչ պետական գաղտնի ծառայությունների խոշտանգող բրիգադների համար դրանք ծիծաղելի կթվան:
ՀԵՂԻՆԱԿ – Իսկ դու հիշո՞ւմ եք, պարոնայք, թե ինչի համար էր Ասորեստանի թագուհուն Դանթեն իր դժոխքի հատակը նետել: Մոռացել եք…
ԲԵՄԱԴՐԻՉ – Հիշեցնե՞մ… Ինցեստի՛: Արյունապղծությա՛ն:
ԴԵՐԱՍԱՆ – Այո, մի բանի համար, ինչն այսօր սովորական է դարձել մեր քաղաքակրթության գեղարվեստական հորինվածքներում և առօրյա կյանքի սյուժեներում:
ԲԵՄԱԴՐԻՉ – Բա՛…
Էկրանը մարում է: Ձեյմը վեր է կենում համակարգչի մոտից:
ՁԵՅՄ – Գիտե՞ք, էլ ով է ծնունդս շնորհավորել: Մեր բարերար, ամերիկահայ միլիարդատեր Քըրք Քըրքորյանը: Ոչ, ես ու ինքն անձամբ ծանոթ չենք: Իրար վիրտուալ գիտենք: Նա իմ «այսինչ ու այնինչ» դերերը շատ է հավանել: Ամեն անգամ, երբ Քըրքը Երևան է եկել ու ինձ է հարցրել, ես թարսի նման հյուրախաղերի եմ եղել… Լոսում, Գլենդելում իմ դեղ, խմիչքի փողն եմ վաստակել: Թուրքմենբաշին էլ է շնորհավորել ծնունդս, ես ու Սափարմուրադը վաղեմի ընկերներ ենք: Մոսկվայում ենք ծանոթացել, դեռ ուսանող էր… Այդ ժամանակ նա խեղճ ու կրակ բաշիբոզուկ էր։ Էդ հիմա է զոռով-շառով Թուրքմենբաշի, այսինքն, թուրքմենների համար հայր, Աստված դարձել։ Հա, Իսրայելից մոտիկ ընկերս, հրեա արձակագիր Գրիգորի Կանովիչն է ծնունդս շնորհավորել: Երեսուն տարի իրար չենք հանդիպել: Ամեն անգամ ծնունդս շնորհավորելիս, վերջում նույն բանն է գրում. «Ձեյմ, հավատա՛, չնայած հավատը հիմարների կերակուրն է, չարժի փոխարինել այն փառքի անցողիկ ձկնկիթով»։ (Ակնդետ նայում է մի կետի, կարծես ինչ-որ մեկին է տեսել։) Բարև.. Ի՞նչ է պատահել… Ոչ, ես քեզ չեմ կանչել… Ո՛չ, ո՛չ, ուղղակի իմ էության մաս կազմող տղաներն էին անունդ տալիս։ Նրանք քո մասին էին պատմում հանդիսատեսին։ (Հանդիսատեսին.) Բարեկամներ, Շամիրամի հոգին է ինձ այցելել… Գիտեմ, գիտեմ, որ դուք նրան չեք տեսնում։ Ի՞նչ… Նկարագրե՞մ… Կփորձեմ։ Կարճ ասած, պատկերացրեք թխահեր Մերիլին Մոնրոյին Ասորեստանի թագուհու հանդերձներով։ Պատկերացրի՞ք… Հա, աջ ձեռքին ինչ-որ փայտիկ է բռնել։ Դա ինչի՞ համար է, տիկին։ Դիրիժորությա՞ն… Հետաքրքիր է։ (Հանդիսատեսին.) Ներեցեք, ես մի փոքր զրուցեմ սրա հետ, տեսնեմ ինչ է ասում։ Իսկ դուք հանգիստ հետևեք մեր զրույցին։
Դե, խոսիր, Շամրիկ, ասա, ուզածդ ի՞նչ է… Ցանկանում ես փոխել քո պատմական իմի՞ջը… Հոգիդ ազատես զրպարտությունի՞ց… Ի՞նչ… Այն գեղեցիկ տղամարդը, որին խելագարի պես սիրում էիր, քո որդին չէ՞ր… Բայց ասորական աղբյուրներն այլ բան են փաստում։ Եվ հետո, Արա Գեղեցիկի ու քո պատմությունը, այսինքն, հայկական լեգենդի ձեր վարկածը, գիտնականների ասելով, ավելի ուշ է ծնվել։
Հնչում է գիտնականի ձայնը։
ԳԻՏՆԱԿԱՆԻ ՁԱՅՆ – Այո՛, պարոնայք, հնագույն ձեռագրերը միանշանակ փաստում են, որ Ասորիքի Շամիրամ թագուհին մոլագարի պես սիրել է իր հարազատ որդուն՝ ոչ մայրական սիրով։ Շամիրամը զոռով ամուսնանում է նրա հետ ու դրանից հետո ինցեստը թույլատրող հրովարտակ է արձակում, համաձայն որի, օրինական ամուսնություն կարող էին կնքել մայր ու որդի, հայր ու աղջիկ, եղբայր ու քույր և այլ մերձավոր ազգականներ։ Հենց այդ այլասերվածությունն էլ կործանեց հզոր Ասորեստանի թագավորությունը և այն անհետացավ աշխարհի բեմահարթակից։ Հզորագույն Հռոմն էլ ոչնչացավ, անհետացավ նույն պատճառով։ Առայժմ այսքանը։
ՁԵՅՄ — Շնորհակալություն։ Լսեցի՞ր, տիկին, մասնագետի խոսքը… Ի՞նչ… Սուտ է, սուտ է, սուտ է, ամեն ինչ սո՞ւտ է։ Քո պարագայում իրականությունը խեղաթյուրվե՞լ է։ Ի՞նչը չես հասկանում… Թե ինչո՞ւ Էդիպ արքան, ով սպանել է հարազատ հորն ու ամուսնացել իրեն ծնող մոր հետ, Դանթեի դժոխքում չէր։ Լավ հարց է։ Հե՜յ, Դանթե Ալիգիերի, գրել ես՝ պատասխանի՛ր… Հե՜յ, ո՞վ կա այդտեղ, պատասխանե՛ք։
ՁԱՅՆ — Տիկնայք և պարոնայք, պատասխանում եմ կարճ, կոնկրետ ու համառոտ։ Էդիկի, այսինքն՝ Էդիպ արքայի հետ վերը նշված այլանդակությունները կատարվել են չգիտակցված, նրա անտեղյակության պատճառով։ Հիշեք, պարոնայք, երբ ամեն ինչ բացահայտվեց, Էդիպի մայրը՝ Իոկաստեն, պարանը վիզը գցելով ինքնասպան եղավ, իսկ Էդիկը, այսինքն՝ Էդիպ արքան, ինքն իրեն կուրացրեց։ Վե՛րջ։
ՁԵՅՄ – Մերսի՛, մաեստրո։ Հը՛, Շամո, ի՞նչ կասես։ Ի՞նչ… Դու էլ ես պատրաստ հանել աչքերդ, կուրանալ, միայն թե այդ սուտ մեղադրանքները հանե՞ն վրայիցդ։ (Հանդիսատեսին.) Բարեկամներ, ես հաճախ կրկնում եմ անտեսանելի Շամիրամի տեքստը, որպեսզի ձեզ համար հասկանալի լինի մեր երկխոսության բովանդակությունը։ (Դիմում է թվացյալ Շամիրամին🙂 Ի՞նչ… Եթե ես փոխեմ քո իմիջը, ազատեմ քեզ պատմական կեղծիքից, դու քո ավանդը կներդնե՞ս իմ այս խաղում, կօգնե՞ս ինձ դուրս գալ շշից։ (Ծիծաղում է։) Շնորհակալությո՛ւն։ Ի՞նչ… Ուզում ես քո սիրած պարը պարել։ Եվ ո՞րն է այդ պարը… Տանգո՜… Յա՜… Ի՞նչ, Մերիլին Մոնրո՞ն է սովորեցրել… Հա՜, դրա համար ես նրան այդքան նմանվել։ (Էկրանին, տանգոյի հնչյունների տակ ցուցադրվում են Մերիլին Մոնրոյին պատկերող կադրեր։) Չհասկացա՛… Լսիր, Շամրիկ, այս շիկահեր գեղեցկուհին, 20-րդ դարի սեքս սիմվոլը քեզ հետ դժոխքո՞ւմ է։ (Էկրանից կանանց ծիծաղ է հնչում։) Ինչո՞ւ եք ծիծաղում։
Կանացի երեք ձայն իրար հաջորդելով պատասխանում են։
ԱՌԱՋԻՆ ՁԱՅՆ — Տանգոյից բացի ոչինչ չկա՛, Ձեյմ…
ՁԵՅՄ – Ի՞նչ՝ ոչինչ…
ԵՐԿՐՈՐԴ ՁԱՅՆ – Ո՛չ դրախտ, ո՛չ դժոխք…
ԵՐՐՈՐԴ ՁԱՅՆ – Ո՛չ չար, ո՛չ բարի…
ԱՌԱՋԻՆ ՁԱՅՆ – Ո՛չ սկիզբ, ո՛չ վերջ…
ԵՐԿՐՈՐԴ ՁԱՅՆ – Ո՛չ աջ, ո՛չ ձախ…
ԵՐՐՈՐԴ ՁԱՅՆ – Ո՛չ վերև, ո՛չ ներքև…
ԱՌԱՋԻՆ ՁԱՅՆ — Մահ էլ չկա, Ձեյմ…
ԵՐԿՐՈՐԴ ՁԱՅՆ – Առանձին—առանձին ոչինչ գոյություն չունի…
ԵՐՐՈՐԴ ՁԱՅՆ — Ամեն ինչ միասին է, մի տեղում է…
ԱՌԱՋԻՆ ՁԱՅՆ — Կյանքն ու մահն էլ է մի բան…
ԵՐՐՈՐԴ ՁԱՅՆ — Կյանքն ու մահը պարզապես ռիթմերն են այդ մի բանի…
ԵՐԿՐՈՐԴ ՁԱՅՆ — Ռիթմերն են տիեզերական տանգոյի…
ԱՁԱՋԻՆ ՁԱՅՆ — Այնպես որ, Ձեյմ, ոչ մի մեղք ու մեղսագործություն էլ աշխարհում գոյություն չունի…
ԵՐԿՐՈՐԴ ՁԱՅՆ – Չունի՜…
ԵՐՐՈՐԴ ՁԱՅՆ – Չունի՜…
ՁԵՅՄ – Ստո՛պ… (Էկրանը մթնում է։) Ա՛յ, այստեղ դուք սխալվեցիք, աղջիկներ։ Իսկ դու, Շամո, իմացիր, առանձին—առանձին ոչինչ գոյություն չունի, բացի մեղքից։ Թո՛ւհ, նորից բառեր, բառեր, բառեր եմ արտասանում։ Օ՜, ինչ շատ ենք խոսում… Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ, միայն մենք՝ դերասաններս, մեր փեշակը խոսելն է: Ընդհանրապես, բոլորս… Եթե մարդը սահմանափակի իրեն, ավելորդ բառեր չասի, խոսի միայն անհրաժեշտության դեպքում, կթվա, թե լռության ուխտ է արել։ Այո՛, այո՛, շատ—շատ են ավելորդ տեքստերը… թեկուզ և իմ այս խաղում։ Մենք ամեն ինչում էլ չափն անցնում ենք։ Թե՛ սննդի քանակի հարցում, թե՛ քնի տևողության, թե՛ հաճույքի չափի։ Երևի բոլորդ էլ գիտեք, որ ամեն ինչում սահման գոյություն ունի անհրաժեշտի և ավելորդի միջև։ Հենց այդ սահմանից անդին էլ սկսվում է մեղքը, բարեկամներս։ Հասկացա՞ք… Այո՛, մեղքն այն բանն է, որը չի դիտվում որպես անհրաժեշտություն։ Հիմա իմ խաղը թող էկրանով շարունակվի, իսկ ես մի հատ սուրճ խմեմ ու ծխեմ, որ դզվեմ։
Էկրանին կազինոների եռուզեռը պատկերող կադրեր են, որոնց ֆոնին հայտնվում են Ձեյմի էությունը կազմող Հեղինակը, Բեմադրիչն ու Դերասանը։ Բեմի մի անկյունում Ձեյմը սուրճ է պատրաստում։
ԴԵՐԱՍԱՆ — Տիկնայք և պարոնայք, հասկացեք, որ մեղքերի մեջ թաղված մարդիկ, որոնք չեն ուզում դուրս գալ այդ ճահճից և առաջ գնալ, ովքեր դոփում, թպրտում են նույն տեղում, ոչ մի մեղք էլ չեն զգում, նրանք ընդունակ չեն դրան։ (Անհետանում է։)
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — (հայտնվում է էկրանին)։ Ո՛չ, ո՛չ, Շամիրամ, ոչ քեզ նման… Դու նույն տեղում չես դոփել, այլ ետ—ետ գնալով հայտնվել ես դժոխքի հատակում։ Խոսքը նորմալ մեղքերից կուրացած մարդկանց մասին է, որոնք ուղղակի չեն զգում իրենց մեղքն ու բթացած, խոնարհ ու հեզ քնած են էշի ականջում։ (Անհետանում է։)
ԴԵՐԱՍԱՆ — (հայտնվում է էկրանին)։ Այո՛, մեղքը կարող են գիտակցել ու զգալ միայն այն մարդիկ, ովքեր ճշմարիտ ճանապարհով են գնում, կամ մոտենում են այդ ճանապարհին, կամ որոնում են այն։ (Անհետանում է։)
ՀԵՂԻՆԱԿ — (հայտնվում է էկրանին)։ Մեղքն այն է, ինչը ետ է պահում մարդ արարածին ճշմարիտ ճանապարհից։ Մեղքը դրդում է մարդուն ինքնախաբեությամբ զբաղվել, երևակայել, թե ինքն առաջադիմում է, երբ իրականում դոփում է տեղում։ (Անհետանում է։)
Էկրանը մթնում է։ Ձեյմը, որ նստած սուրճ էր խմում, ծխում էր ու թերթ էր կարդում, վեր է կենում և առաջ է գալիս։
ՁԵՅՄ — Եթե ձեզնից որևէ մեկը կարծում է, որ դոփելով տեղում, չառաջադիմելով, չփոխվելով կարող է կյանքից իրական, ոչ պատրանքային հաճույք ստանալ, չարաչար սխալվում է։ Եթե ինքներդ ձեզ հետ մինչև վերջ անկեղծ լինեք, ապա կգա արթնացումն ու ճշմարտությունը ձեզ համար ակնհայտ կդառնա։ (Շամիրամին.) Քեզ ի՞նչ պատահեց, Շամրի՛կ… Ինչո՞ւ ես լաց լինում… Քո Արա Գեղեցիկի՜ն ես անչափ կարոտել։ (Հանդիսատեսին.) Հասկանում եք, չէ՞… Այս գեղեցկուհին համառորեն ուզում է վերադառնալ հայկական լեգենդի իր դերին։ Ու դրանով հեչ անել ասորական ինցեստի տարբերակը։ (Շամիրամին.) Բայց հայկական տարբերակում էլ դու մի բարի պտուղ չես։ (Հանդիսատեսին.) Բարեկամներ, հիշո՞ւմ եք հայկական լեգենդի սյուժեն։ Որոշ չափո՞վ։ Հիշեցնե՞մ… Խնդրեմ, ձեր թույլտվությամբ թոռնիկներիս՝ Արևիկի ու Վահագնի օգնությանը կդիմեմ… Բա իհարկե… Ունե՛մ… Կին, զավակներ, թոռներ։ Ամեն ինչը՝ տեղը-տեղին։ Հետո՞ ինչ, որ մարդ չեմ, ջին եմ։ Այդ հարցերում ես շատ պահպանողական եմ։ Պարզապես մի պահ, ընդամենը մեկ տարով բացակայեցի ընտանիքիցս, անջատվել էի, սիրահարվել էի ուսանողուհուս։ Յոհան Վոլֆգանգ Գյոթեի օրն էի ընկել… Կինս, զավակներս համբերությամբ տարան ամեն ինչ։ Երբ այդ հրեշտակը լքեց ինձ, դավաճանեց ու սառցե անապատում մենակ թողեց, անառակ որդու նման նորից ընտանիք վերադարձա։ Իհարկե, ուրախացան… Հա, հիմա ամեն ինչ նորմալ է, ոչ մի պրոբլեմ։ Դե լավ, հարգարժան հանդիսատես, քանի որ արդեն մոտենում է խորհրդավոր լոտոյի խաղարկման երջանիկ շահողի գնդակահարման, այսինքն, զոհաբերման պահը, պետք է մի վերջին անգամ ստուգեմ այս գունդ-մունդը։ Մի հատ էլ քանդեմ, հավաքեմ ատրճանակս, կարող է յուղել-մուղելու, ձգել-մգելու կարիք լինի… Դե ինչ, անցնեմ իմ գործին, իսկ դուք թոռներիս կատարմամբ լսեք «Արա Գեղեցիկ ու Շամիրամ» լեգենդի հայկական վարկածը։ Էկրանը միացրե՛ք:
Էկրանին հայտնվում է փոքրիկ Արևիկը։
ԱՐԵՎԻԿ — Լինում է, չի լինում, Ասորեստանում մի թագուհի է լինում, Շամիրամ անունով։ Նա խենթի նման սիրահարվում է Հայոց թագավոր Արա Գեղեցիկին ու ցանկանում է ամեն գնով ամուսնանալ նրա հետ։ Բայց Արան մերժում է Շամիրամին, որովհետև սիրում է իր կնոջը, իր ընտանիքի անդամներին, իր ժողովրդին և իր հայրենիքը։ Անպատասխան սիրուց կատաղած Շամիրամը պատերազմ է սկսում, Հայոց թագավորին պարտության մատնելով՝ սպանում է։
Էկրանին հայտնվում է Վահագնը։
ՎԱՀԱԳՆ — Շամիրամն ինքը չի սպանում Արա Գեղեցիկին։ Դա նրա սպարապետն է անում, որը սիրում էր Շամիրամին։ Նա խանդից չի ենթարկվում իր թագուհու «Արայիս մազին չդիպչեք» հրամանին։ Դնում ու անմեղ գառան նման մորթում է Հայոց թագավորին։
ԱՐԵՎԻԿ — Շամիրամը փորձում է շան գանգով ու մարդկային մարմնով արալեզ կախարդների օգնությամբ կենդանացնել Արա Գեղեցիկի այլանդակված դիակը:
ՎԱՀԱԳՆ — Բայց արալեզների բոլոր ջանքերն իզուր են անցնում։ Արա Գեղեցիկը հարություն չի առնում։
ԱՐԵՎԻԿ – Վե՛րջ…
Էկրանը մարում է։
ՁԵՅՄ — (ատրճանակը ձեռքին)։ Ապրե՛ք, արևներիդ մեռնեմ։ (Երևակայական Շամիրամին.) Թոռներիս պատմած լեգենդով էլ, Շամո, Դանթեի դժոխքում քո արժանի տեղն ունես։ Հետո մի մոռացիր, որ հանուն քո մոլագար սիրո, Արայից բացի պատերազմում հազարավոր անմեղ հայեր սպանեցիր։ (Հանդիսատեսին.) Նորից սկսեց լացել… (Ատրճանակով նշան է բռնում հանդիսատեսի վրա։) Ստուգեցի, ամեն ինչ նորմալ է, մնում է՝ ձեռքս չդողա։ Չէ՛, ուրիշ պրոբլեմ չկա… Լավ պարապած եմ։ Հրաձգության աշխարհի բազմակի չեմպիոն, Օլիմպիական խաղերի չեմպիոն Հրաչիկ Պետիկյանի մոտ եմ պարապել։ Այո՛, ներկայացումը պատրաստելիս ավելի շատ հրաձգարանում եմ ժամանակ անցկացրել, քան թատրոնում: Այնպես որ, չանհանգստանաք, բարեկամներ, վրիպումը բացառված է։ Լոտոյով մեր միակ, երջանիկ շահողի՝ սուրբ գոհի ուղիղ ճակատին կկրակեմ, իզուր տեղը չի տանջվի։ (Մի քանի կում կոնյակ է խմում, անսպասելի կանգ է առնում։) Լսե՛ք, կարող է էս Շամիրամը անկեղծ, սրտանց սիրում էր մեր Արա Գեղեցիկին։ Շատ հնարավոր է։ Մի մոռացեք, որ սերը աթարին էլ է կպնում։ Հետո՝ Ասորեստանի էս թագուհին վատ բաներից բացի, ուրիշ բաներ էլ է արել, չէ՞։ Հո իզուր չե՞ն ասորիները այս կնոջը աստվածացրել։ Բա՛, ժամանակին նա Իշտարին հավասար աստված էր համարվում։ Աշխարհի յոթ հրաշալիքներից մեկի՝ «Կախովի պարտեզների» հեղինակն էր, չէ՞։ (Բարձրացնում է բաժակը։) Դե լավ, այնուամենայնիվ, եկեք օղորմի տանք Ասորեստանի թագուհուն։ Օղորմի՜ քեզ, Շամիրամ։ Տանք օղորմի նաև նրա սիրածին, Հայոց առասպելական թագավոր Արա Գեղեցիկին։ Քառասուն օղորմի քեզ, հմայիչ Արա ջան։ Ու տանք օղորմի մեր բոլոր անցավորներին։ Հազար օղորմի նրանց հոգիներին։ (Խմում է։) Բա՞, այդպիսի բաներ, Շամիրամ։ Ոնց որ թե հոգնել ես, հա՞… (Դադարից հետո։) Տիկնայք և պարոնայք, հատկապես ներողություն եմ խնդրում կին հանդիսատեսներից։ Հանկարծ չմտածեք, սիրուն տիկնայք, որ Շամիրամի մեռած հոգու հետ կոպիտ եմ վերաբերվում, որովհետև ատում եմ կանանց։ Ընդհակառակը, ես հարգում ու սիրում եմ ձեզ։ Շատ եմ սիրում։ (Լռում է։) Լավ, մի քիչ յոգայի շնչառական վարժություններ անեմ՝ ներվերս հանգստացնեմ, հետո կշարունակեմ:
Սկսում է շնչառական վարժություններ անել։
ՁԵՅՄ — Գտա՝ միտքդ երկար, կյանքդ կարճ, ագահ մարդ։ Սա՛ է ձեր հիվանդության ճշգրիտ ախտորոշումը։ Մեկ բառով՝ «շիզոֆրենիա»։ Սիրելիներս, գիտե՞ք, թե իրենից ինչ է ներկայացնում մարդու միտքը։ Դա մի ծակ պարկ է, որն ինչքան էլ լցնես, դատարկ է մնում։ Բա՛…
Յոգայի վարժություններ է անում։ Էկրանին Ձեյմի էության մաս կազմող Դերասանը՝ Փելեշյանի «XX դար» ֆիլմի կադրերի ֆոնին։
ԴԵՐԱՍԱՆ — Այո, տիկնայք և պարոնայք… Ինչքան շատ եք լցնում, այնքան շատ է֊ թափվում, կորչում, գնում։ Ու դրանից ավելի ու ավելի եք ագահանում։ Որպեսզի ողջ տիեզերքը ձեր մտքի ծակ պարկում տեղավորեք, փորձում եք բաժանել ամբողջականը և այն մաս—մաս անել։ Դուք սկսում եք հատ—հատ, մեկ—մեկ ամեն բանի ու ամեն ինչին անուն, ազգանուն, թիվ ու սահման դնել։ Բայց չէ՞ որ դրանք հասկացություններ են, որոնք իրականում գոյություն չունեն։ Հարցրեք արևին ու լուսնին, տեսեք, նրանք տեղյա՞կ են, թե որքան է իրենց քաշը, չափը, կամ թե քանի տարեկան են։ Եվ արդյո՞ք տեղյակ են, որ իրենց անունները Արև ու Լուսին է։ (Անհետանում է։)
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — (հայտնվում է էկրանին)։ Չգիտե՛ն, տեղյակ չե՛ն… Ոչ մի կենդանի էակ, հող, ջուր, քար, թուփ չգիտի, որ մարդն իրենց բոլորի վրա անուն—ազգանուն է դրել ու տարբեր թվերով է զարդարել։ Չգիտեն, որովհետև գոյություն չունեցող այդ հասկացությունների կարիքը չունեն։ Քանի որ նրանց բոլորի համար պարզից էլ պարզ է, որ առանձին—առանձին ոչ մի բան ու ոչինչ գոյություն չունի։ Այդ ամենը իրար հետ շաղկապված, մի ընդհանուր, ամբողջական մարմին է կազմում, որը չունի անուն, թիվ, սկիզբ, վերջ, սահման, ժամանակ։ (Անհետանում է։)
ԴԵՐԱՍԱՆ — (հայտնվում է էկրանին)։ Այո՛, մի՛ զարմացեք, պարոնայք… Օբյեկտիվորեն նույնիսկ ձեր իմացած ժամանակը գոյություն չունի։ Դա մարդու սուբյեկտիվ զուգորդումներով չափվող կեղծ կատեգորիա է, որն ուղիղ համեմատական է դրանց իսկ հոսքին։ Որքան քիչ են ձեր ասոցիացիաները, մտքերը, զգացմունքները, այնքան ժամանակը դանդաղ է ընթանում։ Թե՞ հակառակն էր… Չեմ հիշում։ Մի խոսքով, ամեն մի տեսակ, էակ իր ժամանակն ունի։ Ու ձեր պատկերացրած ժամանակը նույնպես, իր մեջ որպես պատրանք, իլյուզիա, հարաբերական է։ (Անհետանում է։)
ՀԵՂԻՆԱԿ — (հայտնվում է էկրանին)։ Ինչ վերաբերում է մարդու մեծագույն մոլորությանը, կապված նյութական ու ոչ նյութական աշխարհի, կենդանի և ոչ կենդանի մատերիայի հետ, ապա այդ բաժանումներն էլ են սուտ, մտացածին։ Մեկը մյուսի մեջ է, ավելի ճիշտ՝ մեկ ու մյուս չկա, գոյություն չունի, ամենը մի՛ բան է։ Ու հենց ձեզ ահավոր դժբախտություն է պատահում, ձեր երազներն ու պատրանքները բախվելով իրականությանը՝ փշուր—փշուր են լինում։ Եվ պարզ է դառնում, որ մինչ այդ պահը երկրագնդի վրա ստվերների որսով էիք զբաղված, իսկ անսահման տիեզերքում չեք երևում, որովհետև առանձին՝ չկաք։ (Անհետանում է։)
ԲԵՄԱԴՐԻՉ — (հայտնվում է էկրանին)։ Դա հատկապես ակնհայտ է դառնում, երբ մարդ մահանում է և ազատվելով մարմնից, ժամանակավոր հանդերձից, իր անմահ հոգով կանգնում է հավերժության անծայրածիր տարածության առջև
Էկրանն անջատվում է։
ՁԵՅՄ — (ծիծաղելով)։ Լինել, թե չլինել… Բառե՛ր, բառե՛ր, բառե՛ր… Շեքսպիր—Համլետ, Շեքսպիր—Համլետ… Վա՛յ, նորից նույն բանը տեղի ունեցավ։ Թո՛ւ… Շեքսպիր ու Համլետ, այդ երկու բառերը, չգիտես ինչու, միշտ շեկ ու հաստ, ախորժալի օմլետի, կաթով ձվածեղի ասոցիացիա են առաջացնում ու ստամոքսումս ահավոր քաղցի զգացում է առաջանում։ Շատ սոված եմ, եթե հիմա չուտեմ՝ կծռվեմ։ Ի՞նչ… ծռվե՞մ… նորից թամաշա՞ եք ուզում։ Յա, բա որ սիրտս չդիմանա ու սատկեմ։ (Նայում է շուրջը🙂 Ո՛չ, ո՛չ, չե՛ս խաբի, սատանա… ես պիտի մի բան ուտեմ։ Անպայման չի Համլետ, այսինքն՝ օմլետ, ձվածեղ։ Մի րոպե, մի րոպե, այս պահի համար ինչ—որ բան էի նախապատրաստել։ (Փաթեթի միջից հանելով։) Հա՛, էլի, սրանից էլ լավ բա՞ն… Լավաշ, պանիր ու խառը կանաչի։ Ինձ համար սրանից համով բան աշխարհում չկա։ Գիտեք երևի, որ այս լավաշը, աշխարհի ամենաճիշտ հացը, հայերը ցորենի հայրենիք Հայաստանում, հնուց մինչև օրս թխում են թոնիրում։ Երբ ջիներն իրենց մոլորակ Արևից Երկիր եկան, իջան Հայկական բարձրավանդակի վրա, տեղի բնակիչները լավաշը նույն ձևով էին թխում։ Բա՛… Լավ, ես մի համով—հոտով բրդուճ անեմ, ստամոքսիս հարցը լուծեմ, իսկ ձեզ թող էկրանից ներկայացնեն լավաշի պատմությունը։
Էկրանին՝ «Հորովել» երգի հետ զուգահեռ, ցուցադրվում է լավաշի ու հայերի մասին պատմող տեսահոլովակ, որի ավարտին Ձեյմն ավարտում է ուտելը։
ՁԵՅՄ – Օխա՜յ, կշտացա, ստամոքսս երանության մեջ է։ Տիկնայք և պարոնայք, Քրիստոսի խաչելությունից երկու հազար տարի անց, հենց այսօր, այս խաղի վերջում, ձեզնից ընտրված մեկին զոհաբերելով, Տիրոջ օգնությամբ Ձեյմը դուրս կգա շշից, անմիջապես կբարձրանա Երկիր մոլորակի սիրտը հանդիսացող Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր կետը՝ սուրբ Արարատ լեռան գագաթն ու կիրականացնի Աստծու ծրագիրը՝ սատանայական կործանարար վիրուսից կփրկի, կմաքրազերծի մարդկությունը։ Չարը կխափանվի։ Մեղքերից ազատված, ավելորդություններից զերծ մարդկության նորագույն ժամանակաշրջանը նորից կսկսվի նույն կետից՝ Սուրբ Արարատ լեռան գագաթից։ Որը չգիտի ու երբեք էլ չի իմացել, որ իր անունն Արարատ է, և որ ինքն ընդհանրապես լեռ է։ Բա՛… Այսքանը, բարեկամներ, լավաշի մասին։ Հա, իմիջիայլոց, լավաշ՝ նշանակում է լավ աչք։ Աշ՝ նշանակում է աչք։ Աշել, այսինքն, տեսնել։ (Անթարթ մի կետի է նայում։) Վա՛յ, այս ինչ եմ աշում, աչքերիս չեմ հավատում։ (Սարսափած:) Տեր Աստված, ի՞նչ է այստեղ կատարվում… Շամիրամ թագուհին մերկ, հրեշավոր կարմիր գազանի մեջքին կանգնած, ստրիպտիզ է անում։ Ու գազանն այս ունի յոթ գլուխ ու տասը եղջյուր… Եղջյուրների վրա կա տասը խոյ… Ու գազանի զլուխների վրա կեղտոտ հայհոյանքներ են գրված… Եվ նա նման է արջի ոտքերով ու առյուծի բերանով ընձի… Իսկ պարող Շամիրամի մերկ մարմինը գարդարված է ոսկով, մարգարտով ու այլ թանկարժեք քարերով։ Նրա փայտիկի յուրաքանչյուր շարժումից բեմ են լցվում մարդկության ողջ պատմության տարբեր ժամանակների հռչակավոր կանայք և այրեր… (Սարսափահար։) Օ՜, Տեր իմ Աստված, Տեր իմ Աստված, այս ի՞նչ այլանդակություն է կատարվում բեմում։ (Հանդիսատեսին.) Օ՜, ինչ լավ է, որ չեք լսում սրանց ոռնոցներն ու ճիչերը։ Թե չէ անպայման կգժվեիք ու հոգեբուժարանի ապրանք կդառնայիք: Ի՞նչ անեմ… Սպանե՛մ… Սպանե՛մ… Բայց ինչո՞վ… Գուցե ատրճանակո՞վ։ Ո՞ւր է ատրճանակս… Այո՛, այո՛, փորձեմ գնդակահարել սրանց։ (Սկսում է կրակել այս ու այն կողմ։) Ոչ, չի օգնում, փամփուշտները նրանց միջով են անցնում։ Էս ի՞նչ են անում… հրավիրում, կանչում են մասնակցելու իրենց զզվելի, անբարո գործողությանը։ Հասկացա՞ք, Սադայելը փորձում է այս գարշելի գազանի 666 մասերով խանգարել ինձ, թույլ չտալ, որ շշից դուրս գամ ու փրկեմ մարդկությանը ոչնչացումից։ Դա քեզ չի հաջողվի, այլանդակ հրեշ։ (Խաչակնքում է։) Օգնի՛ր ինձ, ամենազոր Տեր։ O՜, սիրտս խառնում է… Ի՞նչ անեմ, գուցե Էդիպ արքայի նման աչքերս հանեմ, կուրանամ, որ չտեսնեմ այս ամենը։ Այո՛, այո՛, իհարկե, կուրանալ է պետք, կուրանալ… (Փնտրում, գտնում է ակնոց։) Ոռա՜, ես ոչինչ չեմ տեսնում, վե՛րջ… Ոնց էի մոռացել այս անթափանց ակնոցի մասին։ Շնորհակա՛լ եմ, Տեր, որ հիշեցրիր… Ինչ լա՜վ է, հիմա ոչ լսում եմ, ոչ տեսնում։ Տերը չէ՞ր… բա ո՞վ էր։ Ա՛խ, դա դու էիր, հոգիս։ (Խոսում է փոխված ձայնով։)
– Ե՛ս էի, Ձեյմ։
ՁԵՅՄ — Շնորհակալ եմ, հոգիս… thank you, merci, спасибо!..
— Խնդրե՛մ, խնդրե՛մ… Անցյալ տարի, հենց քո ծննդյան օրը, երբ Արամիկի ու Սաթենիկի հայացքներն առաջին անգամ իրար հանդիպեցին, հիշո՞ւմ ես, ինչ կատարվեց։
ՁԵՅՄ — Հիշում եմ, հոգիս… Ոտքիս տակի հողը գնաց, ամպրոպը պայթեց ու կայծակը սև երկնքին գրեց. «Մա՛հ»։ Դրանից հետո ես կորցրի իմ պաշտելի հրեշտակին։
— Եվ կյանքում առաջին անգամ ծայրահեղ հուսահատ վիճակում, խաբված ու լքված Ձեյմն արթնացավ և հանկարծ հիշեց, որ ինքը մարդ չէ, ջին է, թագավորն է ջիների։
ՁԵՅՄ – Ա՜խ, հոգիս, վերքս դեռ չի սպիացել, դեռ արնածոր է, խնդրում եմ, աղ մի ցանիր նրա վրա։
— Հասկացիր, Ձեյմ, եթե այսօր այս բաց վերքով, հիվանդ հոգեվիճակով մեր խաղի վերջում դուրս գանք անտեսանելի շշի միջից, ոչ թե Աստծու մի նոր որդի, մարդկության փրկիչ, այլ մի նոր սատանա կդառնանք։
ՁԵՅՄ – Ի՞նչ… Շարունակի՛ր, հոգիս, շարունակի՛ր, ասա տեսնեմ, թե ոնց եմ սատանա դառնալու։
— Սատանային հաղթելով, նրա գահին տիրանալով… Իմացիր, ով ինչ գահի տիրանում է, ուզի թե չուզի, այդ գահին վերապահված դերն էլ վերցնում է իր վրա։
ՁԵՅՄ — (կասկածանքով ժպտում է): Հետաքրքիր է, թե ինչ է ինձ առաջարկում իմ իմաստուն հոգին։
— Հետաձգի՛ր շշից դուրս գալը։
ՁԵՅՄ – Որքա՞ն ժամանակ։
— Մինչև քո մարմնի և իմ՝ քո հոգու վերջնական ապաքինումը։
ՁԵՅՄ – Վերջնակա՞ն։
— Այո… Մինչև վերջնականապես չապաքինվենք, Ձեյմ, ջիների թագավորը չպետք է դուրս գա շշից։
ՁԵՅՄ — (ծիծաղում է): Հետաքրքիր է, շատ հետաքրքիր է, հոգիս…
— Հասկացիր, Ձեյմ, շշից դուրս գալով, դու կարող ես ցանկացած չափեր ընդունել։ Կուզես՝ մոծակի չափ կդառնաս, կուզես՝ այնքան կմեծանաս, որ օվկիանոսը ծնկներիցդ կլինի։
ՁԵՅՄ — Դու վախենում ես, որ իմ այս խոր վերքով ոչ թե մի նոր սիրող փրկիչ կդառնամ, այլ մարդկության հանդեպ ատելությամբ լցված չար Սադայելի կվերածվեմ։
— Այո, Ձեյմ, այո… Արի մինչ մեր լիակատար ապաքինումը դուրս չգանք շշից։
ՁԵՅՄ — Եվ ինչպե՞ս պիտի ապաքինվենք։
— Արվեստի, թատրոնի օգնությանը կդիմենք… Փառասիրությունից զերծ, աստվածահաճո գործեր կարարենք։
ՁԵՅՄ — (հանդիսատեսին)։ Հասկացա՞ք, տիկնայք և պարոնայք, թե ինչ է տեղի ունեցել։ Չհասկացա՞ք… Հոգիս դավաճանել է ինձ, իմ էությանն ու Սադայելի կողմն է անցել, ծախվել է նրան։
— Ո՛չ, ո՛չ, Ձեյմ, հավատա ինձ, ես քեզ չեմ դավաճանել։
ՁԵՅՄ – Լռի՛ր, դավաճան հայվան։
— Չե՛մ լռի, Ձեյմ, ուշքի արի։
ՁԵՅՄ – Լռի՛ր։
— Ո՛չ։
ՁԵՅՄ — Լավ, ես քեզ հիմա կլռեցնեմ, ձայնազուրկ կդարձնեմ, կզրկեմ խոսքի իրավունքից՝ լեզուս պապանձելով, բերանս փակելով… (Մի փոքր բարձրացնում է ակնոցը։) Տեր իմ Աստված, այս պոռնոգրաֆիան դեռ շարունակվում է…
Փնտրում, գտնում է խցանը, փակում բերանն ու քարանում է։ Տղամարդու աուդիո ձայն։
ՁԱՅՆ – Պտտվի՛ր, պտտվի՛ր, կարուսել… Ի՞նչ է, դուք կարծում եք, որ կույր, խուլ ու համր Ձեյմը եթե չի տեսնում, չի լսում, չի խոսում, ուրեմն ազատվե՞լ է բարդույթներից, ջնջե՞լ է իր մեղքերը։ Ո՛չ և դարձյալ ո՛չ, բարեկամներս։ Այժմ նրա մտքի էկրանն է միացել, ու նա տեսնում է, թե ինչպես է իր հոգու անապատը վայրկյան առ վայրկյան մեծանում, իսկ ներքին ձայնը անդադար խոսո՛ւմ է, խոսո՛ւմ է, խոսո՛ւմ է։ Բառե՛ր, բառե՛ր, բառե՛ր… Ու դատարկ քաոսում նույն երգն է հնչում. «Պտտվի՛ր, պատվի՛ր, կարուսել…»։
Ձայնն ընդհատվում է։ Ձեյմը հանում է բերանի խցանը։
ՁԵՅՄ — Տեր Աստված, իմ Արարիչ, ինձ փրկիր ինձնից…
Խմում է կոնյակի ու գինու շշերից, նորից փակում է բերանը և ծունկի գալով՝ ձեռքով հարվածներ է հասցնում գլխին։ Հանկարծ ուշաթափ փռվում է գետնին, անշարժանում։ Հնչում է դուդուկը։ Ձեյմն ուշքի է գալիս, հանում է ակնոցը, ականջի խցանները։ Հնչում է Ձեյմի աուդիո ձայնը։
ՁԵՅՄԻ ՁԱՅՆԸ – Շնորհակա՛լ եմ քեզնից, աշխարհի վրա եղած բոլոր խաղերի Ամենաբարձրյալ Հեղինակ։ Շնորհակա՛լ եմ, Տեր, դուդուկի ապաքինող մեղեդու համար։ Չարը խափանվե՛ց, տեսիլքներն անհետացա՛ն, բեմը մաքրվե՛ց ու հոգիս խաղաղվե՛ց։ Փառք քեզ, Ամենատե՛ս, Ամենագո՛ւթ և Ամենակարո՛ղ Տեր։ Փա՛ռք… (Խաչակնքում է։ Ասես ինչ-որ մեկին է տեսել։) Սա ո՞վ է… Արամ Սիրունյա՞ն… Դու այստեղ ի՞նչ ես անում։ Ի՞նչ… Մահացել, գնացել հասել ես հազար տարվա մեռելների՞ն։ Կատակո՞ւմ ես… Ո՞չ… Դա ե՞րբ է եղել։ Այսօր, քիչ առա՞ջ… Տեր Աստված.. Ի՞նչ… Ի՞նչ ես ուզում, որ ասեմ։ Ձա՞յն… Ասելու բան ունե՞ս… Լավ, վերցրո՛ւ, խոսի՛ր, ասա՛, մենք լսում ենք քեզ։
Հնչում է Արամի ձայնը։
ՁԱՅՆ – Ողջո՛ւյն, տիկնայք և պարոնայք։ Ինչպես հասկացաք, ես մահացած Արամ Սիրունյանի հոգին եմ։ Նախ և առաջ ուզում եմ շնորհավորել Ձեյմ Տեր-Ջինանյանի՝ իմ ուսուցչի ծնունդը։ Ծնունդդ շնորհավոր, վարպե՛տ, և այն, ինչ որ լինելու է քեզ հետ, թող լինի այսօր։ Իսկ ինչ վերաբերում է իմ դավաճանությանը՝ քեզնից Սաթենիկին խլելուն, ապա իմացիր, որ ամեն ինչ եղավ այնպես, ինչպես որ պիտի լիներ։ Ինչպես Հիսուսի ամենահավատարիմ աշակերտ Հուդան դավաճանեց իր ուսուցչին, այնպես էլ ես դավաճանեցի քեզ՝ իմ հոգևոր հորն ու ուսուցչին։ Ինչո՞ւ այդպես եղավ… Տիրոջ կամքն էր։ Նա այդ դերն էր դաջել իմ ճակատին։ Այո, անքննելի են Տիրոջ ճանապարհները, անքննելի են նրա դատաստանները։ Միայն մի բան գիտեմ. Հուդան դավաճանեց Հիսուսին, որ նա խաչ բարձրանար, մահանար ու մարդկության մեղքերն իր վրա վերցնելով՝ երրորդ օրը հարություն առներ ու հետո համբարձվեր։ Ես էլ, վարպետ, քեզ դավաճանեցի, որ դու որպես մարդ՝ մեռնես ու որպես Ձեյմ՝ ջիների թագավոր դուրս գաս շշից ու փրկես մարդկությունը ինքնաոչնչացումից: Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա ես էլ Հուդայի նման քիչ առաջ կախվեցի Գլենդելի աղբանոցի մի չոր ծառից, հայտնվեցի այն աշխարհում ու տեսա, որ Աստված ու Սատանան նույն բանի տարբեր կողմերն են, պլյուսն ու մինուսը։ Մեկն առանց մյուսի գոյություն չունի։ Ինչքան որ չարությունը հզորանա, այնքան էլ բարությունն է զորեղանում։ Եթե ավերում չլինի, ոչ մի արարում գոյություն չի ունենա։ Առանց մինուսի չի լինի պլյուս և հակառակը։ Իսկ այն, ինչ որ լինում է, պարզապես մեր միջոցով է տեղի ունենում՝ մեր կամքից անկախ։ Ամեն ինչ լինում է այնպես, ինչպես որ պիտի լինի։ Վարպետ, ես քեզնից ներողության չեմ խնդրում, քանի որ եղավ այն, ինչ որ պիտի լիներ։ Իսկ Սաթենիկն այսօր Գլենդելի ծննդատներից մեկում պետք է միայնակ սպասի մեր որդու աշխարհ գալուն։ Վե՛րջ: Մինչ հանդիպում, վարպե՛տ։ Մինչ հանդիպում այն աշխարհում, տիկնայք և պարոնայք։ Իսկ եթե ձեզնից որևէ մեկը կարծում է, թե ինքը մահի բաժին չի դառնալու, թող ասեղը տնկի ու նրա հովին նստի։ Ցը՛…
Ձեյմը հայացքով ճանապարհ է դնում երևակայական Արամին, մոտենում խաղի համար պատրաստված թափանցիկ գնդին, պտտում է, նրա միջից հանում ծալած թերթիկներից մեկը։
ՁԵՅՄ – Լուսավորե՛ք դահլիճը։ (Դահլիճը լուսավորվում է։) Տիկնայք և պարոնայք, հարգարժան հանդիսատես, ժամը հասել է, հիմա կիմանանք, թե ով է մեր խաղի սուրբ զոհը։ (Բացում է թերթիկը, կարդում։) AC — 0285437… Չհասկացա՛, այստեղ ո՞րն է կարգը, որն է տեղը… (Կարդում է։) AC — 0285437… Մի րոպե՛… Մի րոպե՛… Կարծեմ դա իմ անձնագրի համարն է, մի րոպե։ (Գրպանից հանում է անձնագիրը, կարդում։) AC — 0285437… Այո, նույն համարն է։ Սա ի՞նչ է նշանակում, ես պիտի ինձ զոհաբերեմ, որ շշից դո՞ւրս գամ։ Խաբեություն չկա՞ սատանայի կողմից։ Գուցե նա փոխել է իսկական թերթիկները և բոլորի մեջ իմ համարն է գրել, որ ինքնասպան լինեմ: Մի րոպե, ստուգեմ։ (Հերթով հանում է թերթիկները, կարդում տարբեր կարգերի ու տեղերի համարները։) Ոչ, ամեն ինչ ճիշտ է։ Ստացվում է, որ որպես զոհ ես էլ էի մասնակցում լոտոյի խաղարկությանը։ Հա, բայց ինչո՞ւ ես դրա մասին տեղյակ չէի։ Ոչ մի ձայն, թե՛ դրսից, թե՛ ներսից, ինձ ոչինչ չէր ասել դրա մասին։ Բայց ինչո՞ւ, ինչո՞ւ… Հե՜յ, ո՞վ կա այստեղ, պատասխանե՛ք։ Հե՜յ, ո՞վ կա այնտեղ, մեկն ու մեկդ պատասխանեք, թե ինչու ինձ չէիք տեղեկացրել, որ ես, բացի ամեն ինչից, կարող էի նաև խորհրդավոր լոտոյի միակ շահող զոհը լինել։ Դե, ձայն հանեք, ինչո՞ւ եք պապանձվել։
ՏՂԱՄԱՐԴՈՒ ՁԱՅՆ — Ես քեզ մի քանի անգամ ասել եմ այդ մասին։ Բայց տվյալ պահին երևի անջատված ես եղել, կամ հարբած, կամ էլ ականջներդ փակված են եղել։ Այնպես որ, քո խաղի համար ավելի հետաքրքիր եղավ, անակնկալ ստացվեց։ Իսկ հիմա, որպեսզի կարողանաս խաղն ավարտին հասցնել, արագ կատարիր զոհաբերությունը՝ քանի հոգեկանդ նորից հավասարակշռությունից դուրս չի եկել։ Դե՛, արագացրո՛ւ, Ձեյմ։
ՁԵՅՄ – Արագացնե՞մ… Այսինքն՝ արագ ինքնասպան լինե՞մ։ Ինձ զոհեմ հանուն արվեստի և ողջ մարդկության փրկությա՞ն։ Իրոք որ, ավելորդ խոսքեր հարկավոր չեն։ Ուղղակի հիմա ես ինքս մատաղ կլինեմ ձեզ։ Դուրս կգամ շշից, և… լա՛վ, լա՛վ, չերկարացնեմ։ Մնացածը գիտեք։ Ո՞ւր է ատրճանակս, հա, գտա… (Ատրճանակը դնում է քունքին։) Գիտե՞ք, նորից բարբաջելու մեծ ցանկություն ունեմ։ Այնպես եմ ուզում մտքեր արտահայտել, բայց ինչ որ պետք էր՝ ասել եմ։ Այնպես որ, պտտվի՛ր, պտտվի՛ր, կարուսել, այդ բառերը վաղուց են ասվել։ Վե՛րջ։ (Սեղմում է ձգանը, բայց կրակոց չկա, նորից է սեղմում, նույնը։) Չհասկացա՛, սա ի՞նչ է։ Ինձ ձե՞ռ ես առնում, Սադայել։ (Ստուգում է ատրճանակը։) Այ քեզ բան, բոլոր փամփուշտները կրակել եմ։ Ոչ մի փամփուշտ չի մնացել։ (Ծիծաղում է։) Տեսնո՞ւմ եք, ուզում եմ աշխարհի փրկիչ դառնալ, մարդկությունը կործանումից փրկել, բայց փամփուշտ ալ չունիմ։ (Ծիծաղում է։) Լա՛վ, լա՛վ, լրջանալ է պետք։ Կախվե՞մ։ (Ծիծաղում է։) Պարան ալ չունիմ։ Գուցե Թուրքմենբաշու թրով կոկորդս կտրեմ, ու վե՞րջ։ (Վերցնում է թուրը։) Հիշո՞ւմ եք Օթելլոյին… Օ՜, Հալե՛պ, Հալե՛պ… Հալեպում մի թուրք շուն ծեծում էր մի վենետիկցու և հայհոյում էր իմ ազգը, ես բռնեցի այդ շան կոկորդից և մորթեցի՛, այ, այսպե՛ս։ Բայց մի րոպե, այստեղ հակառակն է ստացվում։ Թուրքմենի թրով ես ինձ զոհաբերե՞մ։ Բա որ մատաղն ընդունելի չլինի՞։ Կներե՛ս, Սափարմուրադ։ (Թուրը շպրտում է։) Հայր մեր, ասա, ճանապարհ ցույց տուր։ Ինչպե՞ս կատարեմ զոհաբերությունը, որ այն ընդունելի լինի, որ դուրս գամ անտեսանելի շշից։ Դե, ձայն հանիր, Տե՛ր… (Հնչում է դհոլ, զուռնայի ռիթմիկ պարեղանակ։) Հասկացա, տեր, հասկացա… Շնորհակալ եմ, Ամենակարող… (Սկսում է պարել։ Հանկարծ ցավագին ճիչ է արձակում, երաժշտությունն ու պարն ընդհատվում են։ Ձեռքերը դնում է սրտին, վերև է նայում։) Կատարվե՛ց, Տե՛ր, կատարվե՛ց:
Թմբուկի հարվածները ուժգնանալով՝ ավարտվում են պայթուցիկ հարվածով։ Ձեյմը տապալվում է գետնին ու անշարժանում։ Վերևից իջնող ճերմակ սավանը ծածկում է նրա մարմինը։ Բեմը մթնում է։ Դադարից հետո հնչում է դուդուկը։ Էկրանին Արարատ լեռն է։ Դուդուկի հնչյունների տակ ճերմակ սավանը վեր է բարձրանում։ Սավանի տակ ոչինչ չկա։ Ներս է մտնում Ձեյմի դերակատարը առօրյա հագուստով։
ՁԵՅՄԻ ԴԵՐԱԿԱՏԱՐ — Տիկնայք ե պարոնայք, այս մենաթատերգությունը նվիրվում է մեծագույն արտիստ Ձեյմ Տեր-Ջինանյանին, ջիների թագավորին, ով 2004 թվականի փետրվարի մեկին՝ իր ծննդյան օրը, իրեն զոհաբերելով՝ դուրս թռավ իր միջից, անտեսանելի շշից, անմահացավ և իջնելով Արարատ լեռան գագաթին, հզոր ձայնով կանչեց աշխարհի բոլոր ջիներին և իր օգնությունն առաջարկեց նրանց։ Բայց աշխարհի երեսին ոչ մի ջին, ոչ մի հանճար չարձագանքեց իր թագավորի կանչին ու չցանկացավ դուրս գալ իր անտեսանելի շշից: Նրանցից յուրաքանչյուրն իր ասպարեզում շարունակում էր բավարարել իր մարդկային փառասիրությունը, շարունակում էր ստվերների որսով զբաղվել։ Եվ յոթն օր անց, երբ Ձեյմը տեսավ, որ իր կանչին ոչ մի ջին չի արձագանքում, թռավ գնաց ու քառասուն օր անց իջավ իր նախնիների մոլորակի՝ Արևի վրա։ Նոր, անարատ, անմահ ու հզոր ջիների, արևի որդիների հետ միասին վերադառնալու համար Երկիր մոլորակ, մարդկությունը փրկելու կործանումից, ինքնաոչնչացումից։ Տիկնայք և պարոնայք, ինչպես իրական կյանքում մինչև օրս սպասում եք Հիսուսին, իսկ թատրոնում՝ Գոդոյին, համբերատար սպասեք նաև Ձեյմի գալստյանը։ Եվ նրա հեղինակած այս մենաթատերգությունը ներկայացնելով աշխարհի տարբեր բեմերում՝ հիշեք արևի որդիների թագավորին՝ Ձեյմին։ Հիշենք, հավատանք ու սպասեք… Այսքանը… Ծափահարե՛ք, պարոնայք, ծափահարե՛ք…
Դուդուկի մեղեդին ընդհատվում է։ Լսվում են մեծ թմբուկի ուժեղ, ռիթմիկ հարվածները։