Արմեն ՍԱՆԹՐՈՍՅԱՆ / «ՅՈՐԻԿ»

Արմեն ՍԱՆԹՐՈՍՅԱՆԻ «ՅՈՐԻԿ» պիեսը տպագրվել է «Դրամատուրգիա» հանդեսի 2008 թ., թիվ 14-15-ում

Թատրոնի համար չկան գաղտնիքներ,

Չկան փակ դռներ՝

Լինի դա պալատ, թե հյուղակ գյուղի,

Չկան արքաներ, որոնց առջև նա ծունկի կիջնի: 

Կարող են նրան զնդանում փակել,

Բայց, միևնույն է, ինչ էլ որ լինի՝

Նա պիտի հառնի

Եվ ընդմիշտ մնա հաղթանակ բերող 

Դրոշն իր ազգի:

Արմեն ՍԱՆԹՐՈՍՅԱՆ

ՅՈՐԻԿ

Կատակերգություն մեկ դերասանի համար

ՅՈՐԻԿ — Բարև ձեզ, բարև ձեզ, բարև ձեզ, բարև ձեզ, բարև ձեզ, մարդիկ, աթոռներ, պատեր, գորգեր… Բարև, ծառեր, թփեր, դե, մի խոսքով, ողջույն, ողջույն: Օ՜, բարև ձեզ, ազնվազարմ տիկին, դուք, ինչպես միշտ, փայլում եք, փայլում եք ձեր հմայքով, գեղեցկությամբ, ինչպես այն ժամանակ… Հիշո՞ւմ եք՝ դուքսերի, կոմսերի, հերցոգների և սովորական պալատականների ննջասենյակներից ննջասենյակ էիք անցնում՝ ինչպես նորաթուխ կույս: Օ՜, երանելի ժամանակներ էին, այնպես չէ՞, հա-հա-հա… Դուք նույնպե՞ս այստեղ եք, մեծարգո պարոն: Դեռ շարունակո՞ւմ եք ձեր խարդավանքները, շարունակում եք և՛ ժպտալ, և՛ սրիկա լինել… Օ՜, մարդկային անբացատրելի էություն, ինչպե՞ս չես կարողանում դավաճանել ինքդ քեզ… ինչպիսին էլ լինես: Շարունակեք, շարունակեք՝ ինչպես սկսել եք: Չէ՞ որ ոչինչ չի փոխվում: Ամեն ինչ մնում է նույնը, ինչպես չեն փոխվում արևը, լուսինը, աստղերը:

Ինչո՞ւ եք այդպես զարմացած նայում ինձ: Ա՜, հասկացա, մտածում եք, թե ո՞վ եմ ես, որտեղի՞ց հայտնվեցի, ինչո՞ւ այսպես ներս ընկա և սկսեցի ձեր գլուխը տանել: Լավ, լավ, հանգստացեք, հիմա ամեն ինչ կբացատրեմ: Ամուր բռնվեք ձեր աթոռներից, որ հանկարծ վայր չընկնեք, իսկ թույլ նյարդերի տեր մարդկանց խնդրում եմ փակել ականջները:

Պատրա՞ստ եք… Եվ այսպես, ես Յորիկն եմ, այո, այո, հենց այն գանգի տերը, որը Շեքսպիրի գերեզմանափորը բռնել էր ձեռքում: Բայց ձեզ անկեղծ ասեմ՝ դա իմ գանգը չէր: Պարզապես գերեզմանափորն ուզում էր հաստատել, որ ինքն իր գործի հմուտ վարպետն է: Բավական է նրան ցույց տաս որևէ ոսկորի կտոր՝ ոտքի, ձեռքի, նույնիսկ ոտնաթաթի, և նա անմիջապես կասի, թե ում է պատկանում այդ մասունքը:

Հարգարժան գերեզմանափոր, որտեղի՞ց իմացար, որ ձեռքիդ գանգը հենց իմ՝ ծաղրածու Յորիկի գանգն է: Ճակատին գրվա՞ծ էր «Յորիկ»: Լավ, չվշտացնենք գերեզմանափորին, կասկածի տակ չդնենք նրա գերեզմանային գիտելիքները: Ասենք, գուցե և իմ գանգն էր, չգիտեմ: Ի վերջո, բոլոր գանգերն էլ իրար նման են… մեկը՝ մի քիչ մեծ, մեկը՝ մի քիչ փոքր… Բայց բոլորն էլ… դատարկ:

Եվ այսպես, ես ծաղրածու եմ, ապրել եմ շեքսպիրյան բոլոր արքաների պալատներում: Գիտե՞ք՝ ինչու արքաներն իրենց կողքին միշտ ծաղրածու ունեին: Չգիտե՞ք… որպեսզի պալատականներն իմ հիմարությունների վրա ծիծաղեին, ոչ թե արքայի: Պատկերացնո՞ւմ եք, ինչ կկատարվեր, եթե ծիծաղեին արքաների գործած հիմարությունների վրա… Պալատներում առավոտից մինչև հաջորդ առավոտ և այդպես շարունակ միայն ծիծաղ ու քրքիջ կլիներ: Մարդիկ կուշաթափվեին ծիծաղից, անվերջ հռհռոցից կթրջեին տակները: Ի՜նչ զզվելի գարշահոտություն կտարածվեր պալատում…

Եվ այսպես, ես ապրում էի Լիր արքայի պալատում: Միշտ նրա կողքին էի, նրա թևի տակ, ոտքերի առջև վեր ընկած: Բոլորը հիանում էին նրա խելքով, իմաստությամբ, խոհեմությամբ: Բոլորն ապշում էին նրա մտքի հզոր, աներևակայելի թռիչքների վրա… հա-հա-հա… Իսկ ես ծաղրում էի և ծիծաղում նրա վրա: Ինչո՞ւ: Որովհետև ավելի հիմար, խելապակաս թագավոր չէի տեսել: Որտե՞ղ էր նրա իմաստությունը, խելքը… Խլուրդի գետնախորշո՞ւմ, այդ քնքուշ կենդանու սուր ատամների տա՞կ, թե՞ հզոր արծիվն էր ժայռերի ծերպերում կտցահարում այն… Օ՜, դա մի ամբողջ զավեշտ էր, ծաղր, հիմարության բացառիկ օրինակ, երբ Լիր կոչված արքան որոշեց իր թագավորությունը բաժանել դուստրերի միջև:

Հիշում եմ, ինչպես միշտ, այդ օրն էլ Լիրը հարբած էր, սարսափելի հարբած… Խնջույքի սեղանը լիքն էր ամեն տեսակ բարիքներով: Լիրը նստած էր բազկաթոռին ու լռում էր… Պալատականները, շունչները պահած, սպասում էին: Նրանք գիտեին, շատ լավ գիտեին. եթե հարբած Լիրը լռում է, ուրեմն անպայման մի հիմար բան կանի: Ու հանկարծ վեր թռավ նստած տեղից, քաշեց, ցած գցեց սեղանի սփռոցը և… ԼԻՐ — Տվեք քարտեզը: Բոլորդ իմացեք, մեր տերությունը 

Մենք բաժանել ենք երեք մասերի:

Հաստատ վճռել ենք մեր ծեր ուսերից 

թոթափել ամեն հոգս ու զբաղմունք՝՝

Դրանք դնելով առավել առույգ մարդկանց ուսերին 

Եվ թեթևացած սողանք դեպի մահ:

Արդ, դստրիկներ իմ,

Քանի որ շուտով թոթափելու ենք իշխանությունը, 

Հողի իրավունք և տերության հոգս, 

Խնդրում եմ, ասեք, ո՞րը ձեզանից մեզ շատ է սիրում, 

Որ բաժանելիս մեր շռայլ ձեռքը 

Ներդաշնակ լինի ձեր արժանիքին:

Գոներիլ, ավա՜գս.

Առաջ դու խոսիր:

Այս երկրի վրա, այս գծից այս գիծ 

Զով անտառների, հարուստ դաշտերի 

Անթիվ գետերի, 

Լայն արոտների 

Տիրուհին եղիր: Ես այն հանձնում եմ

քո և Օլբենի դքսի սերնդին, 

Դու խոսիր, Ռեգան, Կորնվոլի կին,

Քեզ և սերնդիդ հանձնում եմ հավետ 

Այս երկրորդ մասը մեր չքնաղ թագավորության, 

Որ տարածությամբ, հարգով, արժեքով 

Գոներիլի բաժնից բնավ պակաս չի:

Այժմ դու խոսիր, մեր ուրախություն,

Թեև վերջինն ես, բայց ոչ՝ չնչինը,

Ինչ պետք է ասես, որ քո հասույթը 

Քո երկու քրոջ բաժնից մեծ լինի:

Խոսիր, մեր զավակ, 

Ոչի՞նչ… Ոչինչի արդյունքը միայն ոչինչ է: 

Վերստին խոսիր,

Լսիր, Կորդելիա, քիչ շտկիր խոսքդ,

Եթե չես ուզում բախտդ ավերել:

Վերցրու, ուրեմն, անկեղծությունդ քեզ իբրև օժիտ:

Վկա արևի սրբազան շողը,

Խորհուրդն Հեկատի, մութը գիշերվա 

Եվ զորությունը բոլոր աստղերի,

Որոնցով ծնվում և մահանում ենք,

Ի տես բոլորի, դեն եմ շպրտում 

հայրական ամեն հոգատարություն, 

Ամեն արյան կապ և սեր քեզանից:

Դու այսուհետև օտար ես սրտիս 

Եվ խորթ առհավետ: Բիրտ սկյութացին 

Կամ այն վայրենին, որը խժռում է սեփական մանկան 

Յուր ախորժակը փակելու համար, ավելի մոտիկ

Կլինի կրծքիս և ինձ հարազատ,

Քան թե դու, ո՜վ իմ դուստր երբեմնի:

Դուք է՞լ եք ծիծաղում նրա հիմարության վրա… Բայց ես, ես չկարողացա ծիծաղել: Այդպիսի անսահման հիմարության ես դեռ չէի հանդիպել: Սա ինչ-որ մեկին՝ մի ելուզակի կամ մի անհնազանդ պալատականի կուրացնելու կամ մահապատժի ենթարկելու հրաման չէր: Երկիրը տա իր երկու պոռնիկ աղջիկներին, իսկ ինքը, հարյուր ասպետներով, դառնա թափառական…

Օ՜, նա հղփացել էր, ինչպե՜ս էր հղփացել իշխանությունից… Լիրը, այդ խելապակաս ծերուկը, համոզված էր, որը ինքն արքա է՝ ծնված օրից մինչև մահ, արքա՝ նույնիսկ առանց իշխանության, և բոլորը պարտավոր են սարսափել, գլուխ խոնարհել նրա առջև, կատարել նրա յուրաքանչյուր քմահաճույքը, երկրպագել նրան: Չգիտեմ, հասկացա՞վ, որ իրենից չէ, որ վախենում են, իրեն չէ, որ ենթարկվում ու մեծարում են, այլ գահ կոչվող այն աթոռին, որի վրա նստած է նա, նրա արքայական պատմուճանին, գայիսոնին ու գլխին դրված այն մետաղի կտորին, որին մինչև այսօր «Թագ» անունով են մեծարում: Հիմարությո՛ւն… եթե անգամ «Գահ» կոչվող աթոռակի վրա նստեցնեն մի ավանակի, ուսերին գցեն արքայական ծիրանին, գլխին դնեն «Թագ» կոչվող անամոթին, ապա բոլորի համար նա կդառնա նորին մեծություն, նորին գերազանցություն, նորին պայծառափայլություն, իսկ եթե գահին բազմած ավանակը բացի երախն ու զլի իր զռռոցը, բոլորը կապշեն, կհիանան, կխոնարվեն նրա ձայնային անկրկնելի ելևէջների, նրա փիլիսոփայական մտքի խորության և իմաստության վրա:

Ինձանից ձեզ խորհուրդ. այդքան մի՛ ուրախացեք: Ես արդեն ասացի՝ բնության մեջ ոչինչ չի առաջանում և ոչինչ չի կորչում, այլ մի ձևից փոխակերպվում է մեկ այլ ձևի: Սառույցը դառնում է ջուր, ջուրը՝ սառույց, քարը դառնում է ավազ, ավազը՝ քար, արքայական պատմուճանը՝ արքայական կոստյում, թագը՝ սովորական գլխարկ: Միայն թե պալատներից վերացել են ինձ նման ծաղրածուները, որովհետև պալատներում այնքան շատ են ծաղրածուները, որ ինձ նմաների համար մի փոքրիկ անկյուն էլ չի մնացել:

Դե լավ, շատ մի տխրեք… անցնենք առաջ: 

Համլետ: Համլետ՝ իշխան Դանեմարքայի, մի երիտասարդ ծերունի, որն այդպես էլ չկարողացավ որոշել՝ «Լինե՞լ, թե՞ չլինել»: Ահա թե որն է խնդիրը:

Ի՞նչ, ինչո՞ւ եմ ծիծաղից ուշաթափ լինում… Միտս եկավ Համլետի հոր ուրվականը: Անկեղծ ասած, նրա նման հաճելի, շատախոս զրուցակից դեռ չեմ տեսել: Եթե բոլոր ուրվականները (եթե նրանք կան, իհարկե) այդքան մանրամասնորեն պատմեին իրենց գլխին եկածը, աշխարհում ոչ մի գաղտնիք չէր մնա: Նրանք փայտիկի նման կլողային ջրի երեսին: Երկարացրու ձեռքդ… վերցրու, և այլևս ո՛չ մի գաղտնիք:

Ախ, ինչպիսի՜ մանրամասնություններով էր նկարագրում իր մահը, ինչպիսի՜ նախանձելի ճշգրտությամբ էր խոսում ականջը լցրած թույնի, նրա բաղադրության ու ներգործության մասին… Դա մի ամբողջ գիտական տրակտատ էր:

Ըստ ամենայնի իմ սովորության, քնած էի ես, 

Ապահով ժամին, հորեղբայրդ գալիս, մոտենում է ինձ, 

Անիծյալ բանդի քամուկը լցրած մի սրվակի մեջ 

Եվ բորոտաբեր հյութը թափում իմ ականջներում, 

Եվ այն աստիճան թշնամի է դա մարդու արյան հետ, 

Որ այնպես արագ, ինչպես սնդիկը,

Վազում է մարմնի բնական անցքերով ու բավիղներով 

Ու րոպեական իր ներգործությամբ թանձրացնում է 

Մարդկային առողջ և նոսր արյունը:

Նույնը պատահեց և իմ արյան հետ,

Եվ հանկարծահաս մի բորոտություն թեփ տվավ դրսից 

Եվ գարշ ու զազիր կեղևով պատեց ողորկ մարմինս: 

Այսպես, քնի մեջ, մի եղբոր ձեռքով 

Զրկվեցա կյանքից, թագից, թագուհուց: 

Թույների ինչպիսի գիտակ, այնպես չէ՞… Հետաքրքիր է, տեսնես, նա քանիսի՞ն է նման թույներով ճանապարհ գցել էն աշխարհ… Ի՞նչ… Շատերի՞ն: Ձեզ ո՞վ իրավունք տվեց խոսել: Դուք, ինչ է, չգիտե՞ք, որ խոսելու իրավունքը միայն արքաներին է տրված: Լավ, չխոսենք, այլևս չխոսենք այդ մասին: Ես լռում եմ, լռում… Ահա, կողպեք եմ դնում բերանիս:

Համլետ, իշխան Դանեմարքայի, սիրելիս, թույլ տուր միայն մեկ հարց տալ քեզ… Շնորհակալ եմ: Երբ հայրդ պատմեց իր ողբերգական մահվան մասին և պահանջեց վրեժ լուծել, ինչո՞ւ չվերցրիր սուրն ու մի հարվածով հորեղբորդ էլ չուղարկեցիր հորդ մոտ… Ախ, ահա՜ թե ինչ՝ հորդ խոսքերի ճշմարտության մեջ համոզվելու համար դու դեռ պետք է բեմադրեիր «Մկան թակարդ» ներկայացումը: Այ, հիմա հասկացա…

Ուրեմն, դու այնքան էլ չէիր վստահում և հավատում հարազատ հորդ: Ինչ է, նա հաճա՞խ էր ստում: Դե, այդպես խեթ մի նայիր, բոլորն էլ գիտեն, որ թագավորների ամենահզոր զենքը ստելն է: Լավ, լավ… ես լռում եմ, լռում եմ, այլևս ոչ մի խոսք:

Ներիր, բայց բերանիս կապանք դնել չեմ կարող, հենց դրա համար էլ խեղկատակ եմ… Դերասանները խաղացին «Մկան թակարդը»: Արքա հորեղբայրդ վեր թռավ նստած տեղից և զայրույթից կարմրատակած գոռաց. «Ճրագ, ճրագ, գնանք…»

Այդքանից հետո ուրիշ էլ ի՞նչ ապացույց էր պետք… Հը՞… Ախ, ահա՜ թե ինչ՝ Շեքսպիրը քեզ թույլ չէր տալիս լուծել հորդ վրեժը: Դեռ պետք է մեռնեին Լաերտը, Պոլոնիուսը, Օֆելյան, մայրդ, հետո նոր միայն՝ հորեղբայրդ: Դե, դա արդեն ուրիշ… Ես Շեքսպիրի ցանկություններին հակառակ գնալ չեմ կարող:

Օֆելյա, խ՜եղճ Օֆելյա, որքա՜ն շուտ հեռացար կյանքից: Հորդ՝ խառնակիչ Պոլոնիուսի մահվան լուրն առնելուն պես խելագարվեցիր. 

Ետ չի՞ դառնա միթե նա,

Ետ չի՞ դառնա միթե նա,

Ոչ, ոչ, մեռավ, մեռիր և դուն,

Ետ չի դառնա երբեք տուն:

Մորուք ուներ ձյունի պես 

Եվ մազերը՝ վուշի պես,

Գնաց, գնաց,

Զուր մի լաց,

Ողորմի, Տեր, իմ հոգուն… 

Խելագարվեցիր և նետվեցիր ջուրը: Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ չլսեցիր Համլետի խոսքերը և չմտար կուսանոց: Ինչո՞ւ էիր ուզում մեղավորներ ծնել: Ասենք, միևնույն է, նույնիսկ կուսանոցում նա պետք է հրաժեշտ տար կյանքին: Ինչո՞ւ… Մտածեք ինքներդ… դե, դե, մտածեք… Գլխի չե՞ք րնկնում… Լավ, եթե դժվարանում եք, ես կբացատրեմ: Օֆելյայի հայրը մեզ նման մահկանացու էր, ճի՞շտ է, և պետք է մի օր հոգին ավանդեր, ճի՞շտ է: Ըհը… Իսկ նրան անչափ սիրող դուստրը, ինչին ես խիստ կասկածում եմ, լսելով հոր մահը, նույնիսկ կուսանոցում պիտի խելագարվեր, ծաղիկներ բաժաներ կույսերին և մայրապետերին ու նետվեր ջուրը:

Ահա ձեզ սամիթ և աղավնախոտ,

Ձեզ փեքենա, ահա ձեզ զարկածաղիկ ,

Կուզենայի ձեզ մանուշակ էլ տալ, բայց 

Բոլորը թառամեց, երբ հայրս մեռավ…

Ահա, խնդրեմ… Դե, դե, Օֆելյա, բոլոր ծաղիկները բաժանեցիր, էլ ծաղիկ չմնաց, ժամանակ մի կորցրու, քեզ ջուրը նետիր: Ինչպե՞ս թե՝ ինչու եմ շտապեցնում… Հասկացիր վերջապես, Շեքսպիրը որոշել է, որ քո թաղումն ու Համլետի վերադարձը պիտի համընկնեն: Ինչպե՞ս թե՝ ինչու… Ախր, քո թաղման ժամանակ Համլետը պիտի նետվի քո գերեզմանափոսի մեջ և գոռա. 

Քառասուն հազար եղբայր չեն կարող 

Իրենց գորովի բոլոր քանակով իմ սերը կազմել: 

Ցույց տուր ինձ, թե դու ի՞նչ կանես,

Կլացե՞ս, կկռվե՞ս, քաղցա՞ծ կմնաս… 

այդ ես էլ կանեմ, 

Ողջ-ողջ կթաղվես նրա հե՞տ,

այդ ես էլ կանեմ… 

Անկեղծ ասած, քեզ չեմ հասկանում, Համլետ, եթե այդքան սիրում էիր Օֆելյային, եթե պատրաստ էիր նրա համար կոկորդիլոս ուտել, ինչո՞ւ էիր ստիպում նրան կուսանոց մտնել… Բայց դե, ի՞նչ արած, եթե այդպես էր ուզում Շեքսպիրը, թող այդպես լինի, այնպես որ, Օֆելյա, զուր ժամանակ մի կորցրու, նետվիր ջուրը: Մինչև թաղմանդ պատրաստություն տեսնեն, մինչև դիակդ գերեզմանոց տանեն, Համլետն էլ կհասցնի վերադառնալ Անգլիայից: Դե, արագացրու, նետվիր ջուրը… հո՛պ… այ, այդպես…

Ինչ ասացի՞ր, Համլետ… Ուզում ես առանձնանալ և խորհել լինել-չլինելու մասի՞ն… Խնդրեմ, առանձնացիր:

Գնաց: Ես թեև ուրվական չեմ, բայց ձեզ մի գաղտնիք պիտի հայտնեմ: Համլետի հայրը կենդանության օրոք կույր էր, այո, այո, կույր էր… Չէր տեսնում, թե ինչ է կատարվում շուրջը, չէր տեսնում՝ ինչպես է իր սիրասուն կինը, ուղղակի իր քթի տակ, սիրաբանում եղբոր՝ Կլավդիոսի հետ:

Ուշադրությո՛ւն, այժմ ձեր խոնարհ ծառան ձեզ համար կցուցադրի պատմական մի հանդիպում, մի կատաղի ցլամարտ, որ տեղի է ունեցել թագուհու սենյակում սիրասուն զավակի և ուխտադրուժ մոր միջև: Այդ ցլամարտը ես իմ աչքով եմ տեսել… Դե, ոչ, ես հո հիմար չէի՞, որ թաքնվեի վարագույրի ետևում: Համլետն է, մեկ էլ տեսար, գոռար՝ «Մուկը, մուկը…» և սրախողխող աներ ինձ, ինչպես սրախողխող արեց պալատական առնետ Պոլոնիուսին: Ես նայում էի բանալու անցքից: Օ՜, դա մի հիասքանչ տեսարան էր… Եվ այսպես, սկսո՛ւմ եմ:

ՀԱՄԼԵՏ — Հերիք է ձեռքերդ այդպես գալարես,

Հանգիստ կաց, նստիր

Եվ թող տուր, որ ես սիրտդ գալարեմ:

Նայիր դու սրան, նախ այս պատկերին և ապա սրան 

Այս երկու եղբոր դիմագիրներին, 

Տես, ինչ շնորհք կա այս դեմքի վրա,

Իսկ Հիպերոնի գանգուր վարսերը: 

Ճակատը կարծես Արամազդինն է,

Աչքը՝ Արեսի, սաստելու համար և հրամայելու, 

Կեցվածքը՝ նման բանբեր Հերմեսին,

Որ երկնահամբույր մի լեռան վրա նոր իջած լինի,

Մի համադրությունն, մի ձև իսկապես,

Որի վրա կարծես ամեն մի աստված իր կնիքն էր դրել: 

Իր հավաստիքը աշխարհին տալու, թե ահա մի մարդ: 

Այս էր ամուսինդ: Իսկ այժմ նայիր, այս մյուսին նայիր: 

Այս է ամուսինդ, բորբոսնած մի հասկ,

Որ վարակում է առողջ եղբորը:

Աչքեր ունե՞ս դուն, 

Եվ կարողացար այս շքեղ լեռան ստորոտից իջնել 

Եվ պարարտանալ այս ճահիճ մեջ:

Հա՞, աչքեր ունես, 

Դա հո չե՞ս կարող սեր անվանել այդ՝

Ինչ դև է եղել, որ աչքակապուկ խաղալով քեզ հետ՝

Շորթել է խելքդ:

Եվ ի՞նչ, ապրել մի ճարպոտ մահճի գարշ քրտինքի մեջ: 

Աղտի մեջ խաշված, իրար գգվելով և սիրվրտվելով,

Մի սրիկա, մարդասպան, մի անարգ ստրուկ, 

Որ հին ամուսնուդ մեկ տասներորդի քսաներորդն էլ չէր, 

Թագավորների այդ խեղկատակը, 

Թագավորության և իշխանության քսակահատը, 

Որ պահարանից թագը գողացավ, դրեց գրպանը:

Տեսա՞ք, լսեցի՞ք, ինչպիսի՜ պոռթկում, մեղադրանքների ինչպիսի՜ հեղեղ… հա-հա-հա… Իսկ ինչպե՜ս էր թագուհի մայրը չքմեղ ձևանում:

«Այդ ի՞նչ ես ասում, Համլետ», «Սիրտս կտոր-կտոր արիր», «Ես չգիտեի», «Ես անմեղ եմ», «Ես չէի կարող դավաճանել հորդ»:

Ես չգիտեի, ես անմեղ եմ…. Ի՞նչ է, Գերտրուդ, ուզում ես ասել՝ ամուսինդ նորից ստո՞ւմ էր, երբ ուրվական դարձած ասում էր Համլետին.

ՈՒՐՎԱԿԱՆ — Այդ շնացող ազգապիղծ լիրբը.

Իր ճարտար խելքի կախարդանքներով և նենգ ձիրքերով: 

Իր ամոթալի ցանկամոլությանն համամիտ արավ 

Արտաքուստ այնպես առաքինացույց թագուհու կամքին: 

Համլետ, ինչպիսի մի անկում էր այդ.

Ինձնից վայր ընկնել և ստորանալ մի ապիրատի,

Որի բնատուր արժանիքները այնքան խեղճ էին

Ինձ հետ բաղդատած:

Խնդրեմ, ամեն ինչ ասված է… Եթե Համլետի պապիկի ուրվականը գեթ մեկ անգամ երևար նրա հորը և ասեր. «Զավակս, մինչ դու, քո սովորության համաձայն, քնած ես լինում այգում, սիրասուն կինդ, եղբորդ հետ անկողնում պառկած, մտածում են, թե ինչպես վերջ տան կյանքիդ»: Գուցե այս ամբողջ պատմությունը չլիներ… Բայց ոչ, կլիներ, միայն այլ զգեստներով զարդարված:

Բարեկամներս, չնայած ես հիմար եմ և իմ խոսքերից միայն հիմարություն է բուրում, բայց ահա թե ինչ կասեմ ձեզ: Հասկացեք, երբ մեխը, սովորական մեխը ժանգոտում է և ծովում այլևս պիտանի չէ օգտագործման համար, այն դեն են նետում ու վերցնում մեկ ուրիշը: Ահա այդպիսի մի ժանգոտած ու ծռված մեխ էր դարձել քո հայրը, սիրելի Համլետ: Ժամանակն էր դեն նետել այդ մեխը, թեկուզ այդ մեխը թագավոր լիներ, ու վերցնել մեկ ուրիշ, ավելի ամուր ու հուսալի մեխ, որովհետև կնոջ համար սիրատոչոր գգվանքներով լեցուն անկողինը ավելին արժե, քան ադամանդակուռ թագը: Չէ՞ որ անկողին մտնելով հանում են նաև թագը: Ասացեք, խնդրեմ, այդ ո՞ր կինը Հիպերոնի գանգուրներ ունեցող, արամազդյան ճակատով, արեսյան աչքերով տղամարդուն կթողներ ու կմտներ մահճի գարշ քրտինքի մեջ, հը՞… Այդ ո՞ր զինվորն իր աշխետ ձին կփոխեր մի ատամնաթափ քոսոտ յաբուի հետ և դրանով կգնար արշավի: Այդ ո՞ր խելացի կինն իր թանկարժեք զգեստը դեն կնետեր ու ցնցոտիներով կշտապեր պարահանդես: Խոսեք, սիրելի կանայք, պատասխանեք, ինչո՞ւ եք լռում… Ես ճի՞շտ եմ, թե՞ ոչ… Դե, իհարկե, ճիշտ եմ: Եթե ճիշտ չլինեի, ինձ հենց այստեղ, բոլորի աչքի առաջ, բզիկ-բզիկ կանեիք:

Սպասեք, այս ի՞նչ աղմուկ է: Նորից, նորի՜ց Կապուլետներն ու Մոնտեքյուները դուրս են եկել իրար դեմ: Նորից, նորի՜ց արյունահեղություն, նորից զոհեր, նորից դժբախտություն… Խեղճ Ռոմեո և Ջուլետ…

Հա, մոռացա ասել… Ասածներս այդքան լուրջ մի ընդունեք: Չէ՞ որ ես հիմար եմ, խելապակաս մի խեղկատակ, ով միայն հիմարություններ է դուրս տալիս, իսկ հիմարի ասած խոսքերի վրա, որքան էլ դրանք ճշմարիտ լինեն, պետք է միայն լիաթոք ծիծաղել, ուրիշ ոչինչ… Դե, ուրեմն, ծիծաղեք, լիաթոք ծիծաղեք: Բայց սպասեք, ծիծաղելուց առաջ նայեք ձեր շուրջը և լսեք, թե ինչ է ասում մեծն Շեքսպիրը.

Մարդ կարող է ժպտալ և սրիկա լինել… 

Նայեք ձեր շուրջը և լսեք.

Երբ քառասուն դառնա դատարկ շաղակրատ, 

Երբ ջուր խառնեն գարեջրի մեջ առատ,

Երբ իշխանը քարոզ կարդա դերձակին, 

Դատարանում անմեղ մարդուն չդատեն,

Երբ աշխարհում զրպարտիչներ չմնան, 

Քսակահատ մարդիկ իսպառ չքանան, 

Պոռնիկները սուրբ տաճարներ կառուցեն… 

Նայեք, նայեք շուրջը և համոզվեք, որ 

Ժամանակը իր շավիղից դուրս է սայթաքել.. 

Դե, իսկ մնացյալը…

Մնացյալը լը-ռու-թյո՜ւն է…